Tài liệu Giáo trình phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non full

1 ĐẠI HỌC HUẾ TRUNG TÂM ĐÀO TẠO TỪ XA TS. ĐỖ THỊ MINH LIÊN GIÁO TRÌNH PHƯƠNG PHÁP HÀNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON (In lần thứ hai) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM 2 MỤC LỤC Trang MỤC LỤC ........................................................................................................................ 3 Trang ................................................................................................................................ 3 CHƯƠNG I: ...................................................................................................................... 9 BỘ MÔN PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON............................................................................................................... 9 1. Đối tượng ............................................................................................................. 9 2. Nhiệm vụ............................................................................................................ 11 II. NHỮNG KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ............................................................... 14 1. Triết học duy vật biện chứng .............................................................................. 14 2. Toán học ............................................................................................................ 14 3. Tâm lý mầm non ................................................................................................ 15 4. Giáo dục học mầm non ....................................................................................... 15 5. Sinh lý trẻ em ..................................................................................................... 16 6. Loogic học ......................................................................................................... 16 7. Các khoa học khác .............................................................................................. 16 III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU “PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC CHO TRẺ MẦM NON” .......................................................... 17 1. Cơ sở phương pháp luận ..................................................................................... 17 2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể. .................................................................. 18 CÂU HỎI: .............................................................................................................. 21 BÀI TẬP: ............................................................................................................... 21 HƯỚNG DẪN TỰ HỌC ........................................................................................ 21 Tài liệu tham khảo: ................................................................................................. 21 Một số yêu cầu với người học:................................................................................ 22 Hướng dẫn làm bài tập ........................................................................................... 22 Chương II:....................................................................................................................... 25 ĐỊNH HƯỚNG QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON ................................................................................................... 25 Bài 1. VAI TRÒ VÀ NHIỆM VỤ CỦA VIỆC HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON. ....................................................................... 25 I. VAI TRÒ................................................................................................................. 25 II. NHIỆM VỤ............................................................................................................ 27 2. CÁC NGUYÊN TẮC HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON............................................................................................................. 31 3 I. NGUYÊN TẮC HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON. ............................................................................................................... 31 II. HỆ THỐNG CÁC NGUYÊN TẮC HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN CƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON. .................................................................................. 32 1. Nguyên tắc đảm bảo dạy học có phát triển. ......................................................... 32 2. Nguyên tắc học đi đôi với hành, giáo dục gắn liền vời thực tiễn .......................... 33 3. Nguyên tắc đảm bảo tính trực quan. .................................................................... 35 4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính trình tự................................................... 39 5. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính vừa sức chung và vừa riêng................ 43 6. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .......................................................................... 45 7. Nguyên tắc đảm bảo tính ý thức và phát huy tính tích cực của trẻ ............................ 47 3. NỘI DUNG HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON ............................................................................................................................... 57 I. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH “HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON” ........................................ 57 1. Hình thành cho trẻ những biểu tượng toán học. ................................................... 58 2. Dạy trẻ bước đầu nắm các mối liên hệ và quan hệ toán học................................. 60 3. Dạy trẻ một số biện pháp hành động. .................................................................. 60 II. NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC CHO TRẺ MẦM NON. ....................................................................................................... 61 1. Nội dung dạy trẻ lứa tuổi nhà trẻ (18 – 36 tháng) ................................................ 61 2. Nội dung dạy trẻ lứa tuổi mẫu giáo (3-6 tuổi) ..................................................... 61 2.1. Hình thức biểu tượng về tập hợp, con số và phép đếm ..................................... 61 2.2. Hình thành biểu tượng về kích thước. .............................................................. 62 2.3. Hình thành biểu tượng về hình dạng ................................................................ 62 2.4. Hình thành biểu tượng về định hướng trong không gian ................................... 63 2.5. Hình thành biểu tượng về định hướng trong không gian ................................... 63 4. PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON ..................................................................................................................... 66 I. PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON. ............................................................................................................... 66 1. Khái niệm phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. ............................................................................................................................... 66 2. Một số đặc điểm của phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non ................................................................................................................ 67 II. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THƯỜNG SỬ DỤNG TRONG HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON. ................ 70 1. Các phương pháp dạy học trực quan. .................................................................. 70 2. Các phương pháp dạy trẻ dùng lời nói: ............................................................... 74 4 3. Nhóm các phương pháp thực hành ...................................................................... 76 3.1. Phương pháp luyện tập .................................................................................... 76 3.2. Sử dụng trò chơi .............................................................................................. 78 5. CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON ....................................................................................... 81 Chương III ...................................................................................................................... 85 HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG VỀ SỐ LƯỢNG, CON SỐ VÀ PHÉP ĐẾM CHO TRẺ MẦM NON. .................................................................................................................... 85 I. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG VỀ SỐ LƯỢNG, CON SỐ VÀ PHÉP ĐẾM CỦA TRẺ MẦM NON. .............................................................. 85 II. NỘI DUNG HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG VỀ SỐ LƯỢNG, CON SỐ VÀ PHÉP ĐẾM CHO TRẺ MẪU GIÁO. .................................................................................... 91 1. Nôi dung hình thành biểu tượng về số lượng, con số và phép đếm cho trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi................................................................................................................... 91 2. Nội dung hình thành biểu tượng về số lượng, con số và phép đếm cho trẻ 4-5 tuổi. ............................................................................................................................... 92 3. Nội dung hình thành biểu tượng về số lượng, con số và phép đếm cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi................................................................................................................... 94 II. PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG VỀ SỐ LƯỢNG CON SỐ VÀ PHÉP ĐẾM CHO TRẺ MẪU GIÁO........................................................................... 95 1. Phương pháp hình thành biểu tượng số lượng cho trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi ............. 95 2. Phương pháp hình thành biểu tượng về số lượng, con số và phép đếm cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi.............................................................................................................. 103 3. Phương pháp hình thành biểu tượng về số lượng, con số và phép đếm cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. ........................................................................................................ 108 Chương IV: ................................................................................................................... 119 HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG KÍCH THƯỚC CHO TRẺ MẦM NON ....................... 119 I. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG KÍCH THƯỚC CỦA TRẺ MẦM NON. ..................................................................................................... 119 3. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi ................................................................ 120 4. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ................................................................ 121 III. PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG KÍCH THƯỚC CHO TRẺ MẦM NON ......................................................................................................................... 122 1. Phương pháp hình thành biểu tượng kích thước cho trẻ dưới 3 tuổi................... 122 2. Phương pháp hình thành biểu tượng kích thước cho trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi ...... 123 3. Phương pháp hình thành biểu tượng kích thước cho trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi ...... 125 4. Phương pháp dạy trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi phép đo lường. .................................... 127 Chương V...................................................................................................................... 134 HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG VỀ HÌNH DẠNG VẬT THỂ CHO TRẺ MẦM NON .. 134 5 I. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN NHỮNG BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG CỦA TRẺ MẦM NON. ........................................................................................................................ 134 II. NỘI DUNG HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ MẦM NON ................................................................................................................................. 138 1. Nội dung hình thành biểu tượng hình học cho trẻ 3-4 tuổi. ................................ 138 2. Nội dung hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 4-5 tuổi ............................... 139 3. Nội dng hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi................................. 141 III. PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ MẪU GIÁO ........................................................................................................................ 142 1. Phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 3-4 tuổi......................... 142 2. Phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi.......... 145 3. Phương pháp hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.......... 148 Chương VI: ................................................................................................................... 154 HÌNH THÀNH SỰ ĐỊNH HƯỚNG TRONG KHÔNG GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO. 154 I. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG VỀ KHÔNG GIAN VÀ SỰ ĐỊNH HƯỚNG TRONG KHÔNG GIAN CỦA TRẺ MẦM NON. ..................................... 154 1. Đặc điểm phát triển biểu tượng về không gian và sự định hướng trong không gian của trẻ 0-3 tuổi. .................................................................................................... 154 2. Đặc điểm phát triển sự định hướng trong không gia của trẻ 3 – 6 tuổi ............... 156 II. NỘI DUNG DẠY TRẺ MẪU GIÁO ĐỊNH HƯỚNG TRONG KHÔNG GIAN ... 158 1. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi định hướng trong không gian. ................. 158 2. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi định hướng trong không gian .................. 159 3. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi định hướng trong không gian .................. 160 III. PHƯƠNG PHÁP DẠY TRẺ MẪU GIÁO ĐỊNH HƯỚNG TRONG KHÔNG GIAN ................................................................................................................................. 161 1. Phương pháp dạy trẻ 3 – 4 tuổi định hướng trong không gian ........................... 161 2. Phương pháp dạy trẻ 4-5 tuổi định hướng trong không gian .............................. 163 3. Phương pháp dạy trẻ 5 – 6 tuôit định hướng trong không gian .......................... 166 Chương VII: .................................................................................................................. 173 HÌNH THÀNH SỰ ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO ................... 173 I. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG THỜI GIAN CỦA TRẺ MẦM NON . 173 II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY TRẺ MẪU GIÁO ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN. ....................................................................................................................... 176 1. Nội dung và phương pháp dạy trẻ 3-4 tuổi định hướng thời gian ....................... 176 2. Nội dung và phương pháp dạy trẻ 4-5 tuổi định hướng thời gian ....................... 178 3. Nội dung và phương pháp dạy trẻ 5-6 tuổi định hướng thời gian ....................... 180 Chương VIII:................................................................................................................. 184 THIẾT BỊ DẠY HỌC TRONG HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC CAO ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON ................................................................................................. 184 6 1. QUAN ĐIỂM VỀ THIẾT BỊ DẠY HỌC .............................................................. 184 II. CÁC TÍNH CHẤT CỦA THIẾT BỊ DẠY HỌC ................................................... 184 1. Thiết bị dạy học là phương tiện vật chất chứa đựng thông tin về môn học ......... 185 2. Thiết bị dạy học là phương tiện truyền tin về lĩnh vực kiến thức của môn học ....... 185 3. Thiết bị dạy học hỗ trợ quản lí thông tin ................................................................ 185 III. NHỮNG CHỨC NĂNG CỦA THIẾT BỊ HỌC .................................................. 186 1. Chức năng truyền thụ tri thức ........................................................................... 186 2. chức năng hình thành kĩ năng ........................................................................... 186 3. Chức năng phát triển hứng thú nhận biết ........................................................... 187 4. Chức năng tổ chức, điều khiển hoạt động nhận biết của trẻ. .............................. 188 IV. CẤU TRÚC CỦA HỆ THỐNG THIẾT BỊ DẠY ................................................ 188 V. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC CHO TRẺ MẦM NON ................................................ 189 1. Những yêu cầu đối vói việc sử dụng thiết bị dạy học ........................................ 189 2. Một số thiết bị thông dụng trong dạy trẻ hình thành biểu tượng toán học .......... 191 3. Những yêu cầu đối với việc sử dụng thiết bị dạy học trực quan trong quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non.......................................................... 193 Chương IX .................................................................................................................... 198 LẬP KẾ HOẠCH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ TRONG TRƯỜNG MẦM NON ................................................................................... 198 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC LẬP KẾ HOẠCH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ TRONG TRƯỜNG MẦM NON. ...................... 198 II. NỘI DUNG LẬP KẾ HOẠCH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON ................................................................................. 200 III. CÁC HÌNH THỨC LẬP KẾ HOẠCH HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ TRONG TRƯỜNG MẦM NON. ........................................... 202 1. Kế hoạch năm học ............................................................................................ 202 2. Kế hoạch cho từng bài học .................................................................................... 203 MỘT SỐ BÀI SOẠN GỢI Ý ......................................................................................... 207 Bài 1: ........................................................................................................................ 207 SO SÁNH CHIỀU CAO CỦA HAI ĐỐI TƯỢNG .................................................... 207 Bài 2: ........................................................................................................................ 209 NHẬN BIẾT SỰ KHÁC BIỆT RÕ NÉT VỀ SỐ LƯỢNG GIỮA HAI NHÓM ĐỐI TƯỢNG.................................................................................................................... 209 Bài 3 ......................................................................................................................... 211 HÌNH VUÔNG VÀ HÌNH CHỮ NHẬT ................................................................... 211 Bài 4: ........................................................................................................................ 214 DẠY TRẺ ĐỊNH HƯỚNG TRONG KHÔNG GIAN ............................................... 214 Bài 5: ........................................................................................................................ 216 7 SỐ 7 ......................................................................................................................... 216 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 221 8 CHƯƠNG I: BỘ MÔN PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC SƠ ĐẲNG CHO TRẺ MẦM NON I. ĐỐI TƯỢNG VÀ NHIỆM VỤ 1. Đối tượng Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non nghiên cứu quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Cụ thể, nó nghiên cứu quy luật hình thành biểu tượng toán học ở trẻ lứa tuổi mầm non và những điều kiện giáo dục, đảm bảo cho sự phát triển biểu tượng toán học diễn ra được tốt nhất ở trẻ thông qua quá trình dạy học có mục đích trong các trường mầm non. Như vậy, “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” được hiểu theo nghĩa rộng bởi nó không chỉ nhằm mục đích truyền thụ tri thức, rèn luyện kỹ năng, kỷ xảo, phát triển các năng lực trí tuệ cho trẻ mà còn bao gồm quá trình hình thành nhân cách cho trẻ mầm non. Về thực chất đối tượng của phương pháp hình thành biểu tượng toán cho trẻ là quá trình giáo dục thông qua việc dạy học những kiến thức toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Trong quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ có hai hoạt động: Đó là hoạt động của trẻ và hoạt động của giáo viên. Giáo viên giữ vai trò chủ đạo, là người tổ chức, hướng dẫn, điều khiển hoạt động nhận thức của trẻ, còn trẻ giữ vai trò chủ động, tích cực nhằm chiếm lĩnh tri thức, hình thành kỹ năng, phát triển năng lực nhận thức và hành động. Trong quá trình này hình thành nên các mối quan hệ giữa giáo viên và cá nhân trẻ, giữa giáo viên và nhóm trẻ, giữa trẻ với trẻ. Vì vậy phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ còn được coi là phương thức hoạt động cùng nhau giữa nhà giáo dục với trẻ em và giữa trẻ với trẻ nhằm hình thành hứng thú nhận biết cho trẻ và thực hiện nội dung dạy học – hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ nhằm góp phần phát triển trí tuệ, giáo dục toàn diện nhân cách trẻ và chuẩn bị cho trẻ học tập ở trường phổ thông. 9 Trong quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ, tồn tại mối quan hệ hữu cơ, mật thiết giữa mục đích, nội dung và phương pháp dạy học. Mục đích dạy học sẽ quy định nội dung dạy học và tác động lên các thành phần khác trong quá trình dạy học. Tuy nhiên mỗi thành phần đó đều có tác động qua lại tích cực tạo nên sự phát triển của mỗi thành phần. Mục đích của quá trình hình thành biểu tượng toán nhằm hình thành hệ thống những biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ, qua đó góp phần giáo dục toàn diện nhân cách trẻ và chuẩn bị cho trẻ học tập ở trường phổ thông. Nội dung dạy học ở đây là hệ thống những kiến thức ban đầu của toán học, tuy sơ đẳng nhưng chúng lại là các kiến thức cơ sở và nền tảng cho quá trình học tập tiếp theo của trẻ ở trường tiểu học. Trong quá trình này trẻ cần được trang bị cả các biện pháp hoạt động trí tuệ. Mặt khác , đối với trẻ nhỏ hoạt động học tập chưa phải là hoạt động chính, mà hoạt động vui chơi mới là hoạt động chủ đạo của trẻ, vì vậy các giáo viên cần chú ý tới đặc điểm này để tổ chức quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ sao cho hiệu quả. Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động và ứng xử của giáo viên để gây nên hoạt động và giao lưu của trẻ nhằm đạt mục đích dạy học. Ngoài ba thành phần trên chúng ta phải chú ý tới điều kiện dạy học, đó là điều kiện cơ sở vật chất, về tự nhiên, chính trị, xã hội... Đó là những điều kiện đóng vai trò quan trọng trong việc đưa lại hiệu quả của quá trình dạy học. Tóm lại, đối tượng của phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non thực chất là quá trình giáo dục thông qua các hoạt động hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non được xác định về mục đích, nội dung, phương pháp dạy học và các điều kiện dạy học. Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non là một khoa học vì nó có đối tượng nghiên cứu xác định. Tuy nhiên thuật ngữ :phương pháp” ở đây cần hiểu theo nghĩa rộng bao gồm cả mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức và phương tiện trong mỗi quan hệ hữu cơ với nhau. Bởi vì không thể có phương pháp tách rời mục đích, thoát ly nội dung. Bởi vì không thể có phương pháp mà không tính tới các thành phần khác như: hình thức, phương tiện... của quá trình dạy học. 10 2. Nhiệm vụ 2.1. Nhiệm vụ của khoa học phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Nhiệm vụ của khoa học phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non là nghiên cứu để làm rõ bản chất và các quy luật của quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non. Nghiên cứu các đặc điểm cơ bản của quá trình dạy trẻ hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng làm cơ sở để lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện dạy học phù hợp nhằm đạt hiệu quả cao nhất theo mục đích đề ra, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục mầm non. Tóm lại, các phương pháp hình thành biểu tượng toán cho trẻ mầm non phải thực hiện các nhiệm vụ cơ bản sau: a. Xác định mục đích của việc hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non (cần chỉ rõ được nhiệm vụ, yêu cầu của quá trình “Hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non”) bao gồm yêu cầu cụ thể về các mặt: kiến thức, kỹ năng cơ bản, phát triển các năng lực trí tuệ... đối với trẻ các lứa tuổi khác nhau, mỗi loại lớp khác nhau và cả bậc học. b. Xác định nội dung biểu tượng toán học: cần hình thành cho trẻ mầm non các lứa tuổi khác nhau (chỉ rõ cơ sở lý luận của chương trình, giáo trình, tài liệu hướng dẫn, tham khảo cho giáo viên và phụ huynh trẻ). c. Nghiên cứu những phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non (Chỉ rõ hệ thống các phương pháp dạy học những kiến thức toán học sơ đẳng và hình thức tổ chức dạy học những kiến thức toán học sơ đẳng phù hợp với nội dung chương trình, đặc điểm tâm, sinh lý lứa tuổi trẻ và tuân theo các nguyên tắc dạy học). d. Nghiên cứu các thiết bị cần thiết cho việc hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non (chỉ rõ hệ thống các thiết bị dạy học những kiến thức toán học sơ đẳng cho trẻ, những yêu cầu đối với chúng, cách lựa chọn và sử dụng chúng vào trong các hoạt động cho trẻ làm quen với toán). e. Nghiên cứu việc phát triển năng lực trí tuệ, năng lực học tập, giáo dục đạo đức, thẩm mĩ cho trẻ trong quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. 11 g. Các hình thức và biện pháp thực hiện sự kế thừa giữa dạy học những kiến thức toán học sơ đẳng ở trường mầm non với việc dạy toán ở lớp một phổ thông. h. Hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mẫu giáo trong gia đình. 2.2. Nhiệm vụ của bộ môn Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non trong nhà trường sư phạm. Để thực hiện quá trình dạy học có hiệu quả nhằm đạt mục tiêu giáo dục, người giáo viên mầm non cần nắm vững các PPDH các môn học khác nhau và vận dụng linh hoạt, sáng tạo chúng vào quá trình dạy trẻ dưới các hình thức dạy học khác nhau. Với tư cách là một môn học có tính nghiệp vụ trong nhà trường sư phạm, bộ môn “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” có những nhiệm vụ sau: a. Giúp cho giáo sinh nắm vững những kiến thức cơ bản về dạy học những kiến thức toán học sơ đẳng ở mầm non, bao gồm: - Những hiểu biết đại cương về phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non với tư cách là một ngành khoa học và là một môn học trong nhà trường sư phạm: đối tượng, nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu của nó và mỗi liên hệ của nó với các ngành khoa học khác. - Những kiến thức cơ bản về những quy luật, đặc điểm phát triển biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non như: đặc điểm phát triển những biểu tượng về số lượng, con số và phép đếm, đặc điểm phát triển những biểu tượng về kích thước, hình dạng, sự định hướng trong không gian và định hướng thời gian ở trẻ lứa tuổi mầm non. - Những kiến thức cơ bản về mục đích, nội dung, các nguyên tắc và phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ. Đặc biệt giáo sinh cần nắm vững chương trình và tài liệu hướng dẫn thực hiện chương trình “Hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non”, kể cả chương trình của các lớp mà mình không trực tiếp dạy. - Những kiến thức cụ thể về lập kế hoạch cho việc hình thành biểu tượng toán học cho trẻ cho toàn năm học, từng học kỳ, từng tháng và đặc biệt là công việc chuẩn bị và tiến hành từng tiết học toán. 12 b. Rèn luyện những kỹ năng cơ bản về hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non, bao gồm: - Tìm hiểu chương trình, giáo trình, sách giáo khoa và các sách tham khảo - Tìm hiểu đối tượng trẻ trong lớp mà mình chịu trách nhiệm dạy - Lập kế hoạch dạy học và chuẩn bị từng tiết lên lớp - Rèn kỹ năng tiến hành “tiết học toán” và “kỹ năng đánh giá tiết học, thực hiện kiểm tra, đánh giá mức độ hình thành biểu tượng toán học ở trẻ mẫu giáo các lứa tuổi khác nhau. - Tiến hành việc hình thành biểu tượng toán học cho trẻ qua các tiết học và các hoạt động khác của trẻ trong trường mầm non. - Tiến hành dạy học cho các đối tượng trẻ đặc biệt như: Dạy học lớp ghép, lớp học 5 tuần chuẩn bị tới trường... - Sưu tầm, lựa chọn, tự thiết kế và tổ chức các trò chơi học tập nhằm hình thành biểu tượng toán học cho trẻ. - Làm mới và sửa chữa các đồ dùng dạy học, xây dựng góc học toán trong lớp học mà mình phụ trách. - Vận động công tác phụ huynh, công tác đoàn thể hỗ trợ việc hình thành biểu tượng toán học cho trẻ. c. Góp phần bồi dưỡng tình cảm nghề nghiệp, phẩm chất đạo đức cho người giáo viên mầm non thông qua việc dạy học môn học này. Thông qua việc giảng dạy bộ môn “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” cần làm cho giáo sinh thấy rõ vị trí, vai trò của việc dạy học những kiến thức, kỹ năng toán học đối với sự phát triển và giáo dục trẻ mầm non. Đồng thời tính chất nghiệp vụ của môn học có tác dụng to lớn trong việc rèn luyện những phẩm chất, năng lực nghề nghiệp cho giáo sinh. Từ đó giáo dục cho giáo sinh ý thức trách nhiệm trong công việc, góp phần rèn luyện cho họ những phẩm chất đạo đức cần thiết của người giáo viên mầm non như: yêu nghề, mến trẻ, kiên trì, cẩn thận, chính xác, có ý thức phê bình và tự phê bình... d. Phát triển năng lực tự đào tạo, tự nghiên cứu về phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. 13 Các năng lực này thể hiện qua các khả năng: - Kết hợp quá trình đào tạo với quá trình tự đào tạo, biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo trong khi bộ môn, làm cho giáo sinh có khả năng tự học, tự nghiên cứu về nghiệp vụ. - Giúp họ khi trở thành giáo viên sẽ có khả năng thích ứng nhanh chóng với công việc, với sự thay đổi của chương trình, sách giáo khoa, tài liệu hướng dẫn, có khả năng tiếp tục tự bồi dưỡng thường xuyên nâng cao trình độ để có thể “cập nhật” với những thay đổi trong giáo dục mầm non. Hơn nữa, họ có thể là cán bộ nòng cốt ở cơ sở, chỗ dựa cho các đồng nghiệp về chuyên môn, là người đưa ra các sáng kiến kinh nghiệm. - Viết và bảo vệ thành công những bài học lớn, khóa luận và luận văn tốt nghiệp về lĩnh vực: “ Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non”. tiến hành nghiên cứu những đề tài về Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non nói riêng và về khoa học giáo dục nói chung. II. NHỮNG KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN 1. Triết học duy vật biện chứng Triệt học duy vật biện chứng là một khoa học nghiên cứu những quy luật chung nhất của sự phát triển tự nhiên, xã hội và tư duy con người, nó giúp cho việc xây dựng cơ sở phương pháp luận cho mọi ngành khoa học, trong đó có Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Phương pháp luận mác xít là cơ sở phương pháp luận của khoa học “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non”. Dựa vào đó chúng ta hiểu một cách sâu sắc và đúng đắn bản chất, nguồn gốc sâu xa của sự vận động và phát triển của quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng của trẻ mầm non. 2. Toán học Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non có liên hệ chặt chẽ với khoa học toán học. Ngày nay với sự phát triển nhanh chóng của khoa học toán học và sự xâm nhập của nó vào mọi lĩnh vực kiến thức khác nhau. Hơn nữa, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – kỹ thuật đỏi hỏi chúng ta phải có những chuyên gia giỏi với kỹ năng phân tích loogic và 14 chính xác các quá trình nghiên cứu, chúng ta phải đào tạo những con người tích cực, độc lập, sáng tạo đáng ứng được những đòi hỏi của nền sản xuất hiện đại. Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non phải phản ánh vào nhà trường mầm non những kiến thức toán học sơ đẳng nhất trong những thành tựu của nhân loại, sắp xếp chúng thành một hệ thống bảo đảm tính khoa học và tính sư phạm, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của đất nước đáp ứng được những yêu cầu của giáo dục mầm non nói riêng và giáo dục thế hệ trẻ nói chung. 3. Tâm lý mầm non Tâm lý mầm non giúp cho việc xây dựng cơ sở tâm lý học cho quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non phải dựa vào những thành tựu nghiên cứu về tâm lý học trẻ mầm non, nhất là dựa vào những đặc điểm của các quá trình cảm giác, tri giác, trí nhớ, tự duy... của trẻ lứa tuổi mầm non để có thể vận dụng một cách hiệu quả trong dạy học. Hơn nữa, việc dựa trên cơ sở những quy luật nhận thức những biểu tượng toán học sơ đẳng của các độ tuổi trẻ để xác định khối lượng kiến thức, mức độ, yêu cầu về hành động và tư duy ở trẻ từng độ tuổi, để tổ chức, điều khiển quá trình nhận thức toán học trong từng tiết học, trong từng hoạt động khác nhau của trẻ trong trường mầm non là điều kiện cần thiết để đem lại kết quả mong muốn. 4. Giáo dục học mầm non Quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non là một bộ phận của quá trình giáo dục mầm non nói chung, vì vậy phải dựa vào các thành tựu của khoa học giáo dục. Các quy luật của giáo dục học mầm non sẽ chi phối, tác động lên quá trình hình thành biểu tượng toán học. Vì vậy, Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non phải vận dụng những nguyên tắc cơ bản của lý luận dạy học mầm non để xác định mục đích, đặt ra các yêu cầu vừa sức với trẻ mầm non, lựa chọn nội dung, các phương pháp và hình thức dạy học phù hợp với trình độ và đặc điểm của trẻ em Việt Nam. 15 5. Sinh lý trẻ em Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non có liên hệ chặt chẽ với khoa học sinh lý trẻ em, bởi khoa học sinh lý trẻ em nghiên cứu những đặc điểm và quy luật diễn ra các quá trình sinh lý ở trẻ nhỏ. Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non chỉ đem lại hiệu quả mong muốn nếu chúng được xây dựng trên cơ sở tính đến những đặc điểm phát triển của cơ thể trẻ, như: đặc điểm hoạt động của hệ xương, hệ cơ, hệ tiêu hóa, hệ thần kinh... ở trẻ nhỏ, để đưa ra nội dung, phương pháp, biện pháp, hình thức dạy học phù hợp với những đặc điểm sinh lý của trẻ theo các lứa tuổi khác nhau. 6. Loogic học Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non phải dựa vào loogic học để trình bày một cách chính xác các kiến thức và những lập luận có loogic. Điều này là rất cần thiết trong hình thành biểu tượng toán học cho trẻ, vì đây là một khoa học có liên hệ chặt chẽ với khoa học toán học –một khoa học mang tính chính xác và được xây dựng chặt chẽ. 7. Các khoa học khác Ngoài những ngành khoa học kể trẻn, “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” còn có liên hệ chặt chẽ với nhiều ngành khoa học khác nữa như: lý thuyết xác suất, thống kê toán học. Dựa vào những kiến thức của các ngành này để tiến hành phân tích, xử lý các số liệu thu được qua quan sát, thực nghiệm... Mỗi quan hệ của Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng với các khoa học khác có thể biểu thị qua sơ đồ sau: 16 Sinh lý trẻ em Logic học Tâm lý học mầm non Giáo dục học mầm non Toán học Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non ... TRIẾT HỌC DUY VẬT BIỆN CHỨNG III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU “PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG TOÁN HỌC CHO TRẺ MẦM NON” 1. Cơ sở phương pháp luận Phép duy vật biện chứng là cơ sở phương pháp luận cho mọi ngành khoa học, trong đó có Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Nó giúp ta đưa ra được những quan điểm định hướng, chiến lược nghiên cứu quá trình hình thành biểu tượng toán học ở trẻ mầm non dựa trên những quan điểm cơ bản sau: - Xem xét các quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non như một hiện tượng giáo dục trong mỗi quan hệ nhiều mặt, trong sự tác động qua lại giữa chúng. - Xem xét các quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non trong sự vận động và phát triển, chỉ ra được những biến đổi về lượng và sự chuyển hóa chúng sang những biến đổi về chất. - Phát hiện ra những mâu thuẫn nội tại và tìm ra động lực thúc đẩy quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non. 17 - Thừa nhận thực tiễn là nguồn gốc của nhận thức và tiêu chuẩn của chân lý. Đó là cơ sở hoạt động thực tiễn của “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non”. 2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể. Việc nghiên cứu khoa học trong “ Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” là điều kiện để phát triển khoa học này. Các phương pháp nghiên cứu của Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non sẽ được hoàn thiện dần qua hoạt động nghiên cứu khoa học này, đồng thời nó góp phần giải quyết các nhiệm vụ, yêu cầu đặt ra của thực tiễn hình thành biểu tượng toán ở mầm non. Các phương pháp nghiên cứu thường được dùng trong khoa học “ Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” là phương pháp nghiên cứu lý luận, quan sát, tổng kết kinh nghiệm và thực nghiệm sư phạm. 2.1. Nghiên cứu lý luận: Để nghiên cứu lý luận nhằm phát hiện ra những quy luật của quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non, chúng ta phải tìm hiểu, tổng kết và khái quát những tài liệu có sẵn, những thành tựu của triết học, tâm lý học, giáo dục học, toán học... những văn kiện của Đảng, nhà nước và ngành học để vận dụng vào việc nghiên cứu bộ môn. Ngoài ra cần nghiên cứu những thành tựu tiên tiến của bản chất “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” để kế thừa những cái hay, phê phán những cái chưa được, bổ sung và hoàn chỉnh những nhận thức của bản thân. Hơn nữa, để xác định được đề tài nghiên cứu, tìm ra mục đích nghiên cứu, người nghiên cứu cần thiết phải nắm được tình hình và kết quả nghiên cứu “ Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” ở trong và ngoài nước. Trong quá trình nghiên cứu lý luận, người nghiên cứu cần phải phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa để tìm ra những điều cần cho công việc nghiên cứu một đề tài cụ thể. Khi nghiên cứu sách và các tài liệu lý luận, cần chú ý những điểm sau: - Cần lựa chọn, sàng lọc từ các nguồn tài liệu trong và ngoài nước để lập danh mục sách và tài liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 18 - Cần đọc và ghi chép tư liệu, số liệu bằng những hình thức thích hợp (lập phiếu ghi chép, lập sơ đồ, biểu đồ, bảng thống kê...) - Phân tích và đánh giá những tư liệu, số liệu đã thu được một cách chính xác và khách quan. - Cần hệ thống hóa, khái quát hóa những điểm rút ra được một cách chặt chẽ dưới dạng tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu, cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu... 2.2. Quan sát Quan sát là phương pháp được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu khoa học. Quan sát có mục đích, nội dung, kế hoạch và hệ thống giúp người nghiên cứu theo dõi hiện tượng giáo dục theo trình tự thời gian, thấy được thực trạng của quá trình hình thành biểu tượng toán cho trẻ, phát hiện ra những biến đổi về số lượng và chất lượng được gây ra do tác động sư phạm, giúp người nghiên cứu không chỉ thấy được các biểu hiện của đối tượng nghiên cứu mà những điều thu được qua quan sát là những tài liệu sinh động để người nghiên cứu hiểu rõ đối tượng nghiên cứu. Khi quan sát có thể tiến hành quan sát trực tiếp như: dự tiết học, dự các hoạt động của trẻ, trò chuyện với trẻ, có thể quan sát gián tiếp như: qua các sản phẩm hoạt động của trẻ, qua bài soạn của giáo viên mầm non, qua các tài liệu hướng dẫn của cơ quan chỉ đạo, ... quan sát có thể tiến hành công khai hoặc kín đáo, liên tục hay gián đoạn theo thời gian... Khi tiến hành quan sát cần có mục đích cụ thể như: quan sát mức độ nắm nội dung kiến thức mới của trẻ trong giờ học... có nội dung cụ thể, ví dụ: số lượng trẻ giơ tay phát biểu, chất lượng những câu trả lời của trẻ, kết quả hoạt động thực hành của trẻ và có tiêu chí đánh giá cụ thể như: việc trẻ trả lời vấn đề được hỏi hay kết quả hoạt động thực hành của trẻ như thế nào thì được đánh giá lại mức độ nắm nội dung bài học cao, trung bình, thấp... 2.3. Tổng kết kinh nghiệm: Việc nghiên cứu một cách toàn diện và kỹ càng những kinh nghiệm tiên tiến, thành công và lặp đi lặp lại nhiều lần trên cơ sở mô tả, phân tích, so sánh, phân loại, tổng kết cho phép phát hiện ra vấn đề cần nghiên cứu hay khám phá ra những quan hệ có tính quy luật của quá trình hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non. Tuy nhiên người nghiên cứu phải 19 dựa trên cơ sở lý luận để phân tích, đánh giá, loại bỏ tính vụn vặt, lộn xộn, những yếu tố ngẫu nhiên để tìm ra cái bản chất của sự vật, hiện tượng của những kinh nghiệm phổ biến, rút ra được những kinh nghiệm có giá trị khoa học. 2.4. Thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm là phương pháp phổ biến mang lại độ tin cậy cao trong nghiên cứu khoa học giáo dục. Bằng thực nghiệm sư phạm, người nghiên cứu sẽ đánh giá được tính đúng đắn hay sai lầm của giả thuyết khoa học. Bởi thực nghiệm sư phạm cho phép người nghiên cứu tạo nên những tác động sư phạm có mục đích, có phương hướng và đánh giá những tác động đó. Trong quá trình thực nghiệm sư phạm, nhà nghiên cứu tổ chức quá trình sư phạm sáng tạo một cách có mục dích, kế hoạch, trong những điều kiện thực nghiệm được tạo ra một cách hợp lý với ý đồ nghiên cứu. Đây là một phương pháp nghiên cứu rất có hiệu lực, nhưng đòi hỏi người nghiên cứu phải bỏ nhiều công sức và thời gian, vì vậy người nghiên cứu không nên lạm dụng sử dụng phương pháp này nếu vấn đề nghiên cứu có thể được giải quyết bằng các phương pháp khác. Trong “Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non” có thể tiến hành một số dạng thực nghiệm sau: - Thực nghiệm điều tra (tìm hiểu thực trạng, xác nhận một số vấn đề chưa xác định, tìm tòi phát hiện một số vấn đề đang diễn ra, tìm căn cứ để định hướng...) - Thực nghiệm tác động (tìm hiểu khả năng ứng dụng của các phương pháp dạy học, của các biện pháp dạy học nào đó... và hiệu quả của các phương pháp , biện pháp dạy học đó...) - Thực nghiệm kiểm tra (làm rõ tính ưu việt của phương pháp dạy học mới đề xuất, hiệu quả của việc cải tiến phương pháp hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non...) Trong nghiên cứu Phương pháp hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mầm non, thông thường nghiên cứu phải sử dụng tích hợp nhiều phương pháp nghiên cứu, ví dụ: trên cơ sở nghiên cứu lý luận, quan sát, tổng kết kinh nghiệm, người nghiên cứu đề xuất giả thuyết khoa học, rồi bằng thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính đúng đẵn hay sai lầm của nó. Sau đó, 20