Ch−¬ng III
Dinh d−ìng trÎ em tuæi nhµ trÎ, mÉu gi¸o
I - §¹i c−¬ng vÒ dinh d−ìng ®èi víi trÎ em
1. TÇm quan träng cña dinh d−ìng ®èi víi trÎ em
C¬ thÓ trÎ em lµ c¬ thÓ ®ang lín vµ ®ang tr−ëng thµnh, kh¸i niÖm lín chØ sù t¨ng vÒ kÝch
th−íc, bao gåm sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt. Kh¸i niÖm tr−ëng thµnh chØ sù hoµn thiÖn vÒ cÊu t¹o,
chøc n¨ng, bao gåm c¶ sù ph¸t triÓn vÒ t©m thÇn, vËn ®éng.
VÒ mÆt sinh häc, sù lín vµ tr−ëng thµnh cña c¬ thÓ ®ßi hái ph¶i ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ
n¨ng l−îng, c¸c chÊt dinh d−ìng vµ chÊt xóc t¸c ®Ó kiÓm so¸t sù biÖt ho¸, t¨ng kÝch th−íc sè
l−îng tÕ bµo...
NÕu thiÕu dinh d−ìng, c¬ thÓ sÏ chËm lín, chËm ph¸t triÓn. KÐo dµi t×nh tr¹ng trªn dÉn
®Õn sôt c©n, tiªu hao tæ chøc vµ suy dinh d−ìng. Ng−îc l¹i, nÕu thõa dinh d−ìng sÏ lµm t¨ng
nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh bÐo ph×, tim m¹ch, huyÕt ¸p,... V× vËy, dinh d−ìng hîp lý lµ vÊn ®Ò v«
cïng cÇn thiÕt ®èi víi søc khoÎ trÎ em. ViÖc cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè dinh d−ìng cho c¬
thÓ trÎ em phô thuéc vµo hai vÊn ®Ò:
Thø nhÊt: KiÕn thøc hiÓu biÕt cña c¸c bËc cha mÑ, nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c nu«i d¹y trÎ
vÒ nhu cÇu dinh d−ìng trÎ em, nu«i con b»ng s÷a mÑ, chÕ ®é ¨n bæ sung hîp lý,...
Thø hai: Sù cung cÊp thøc ¨n cho trÎ em bao gåm sè l−îng, chÊt l−îng thøc ¨n ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu c¬ b¶n vÒ dinh d−ìng cho trÎ em.
Mét ®øa trÎ b×nh th−êng, ®−îc nu«i d−ìng ®Çy ®ñ vµ hîp lý sau 6 th¸ng sÏ t¨ng gÊp hai lÇn,
sau mét n¨m sÏ t¨ng gÊp 3 lÇn, sau 2 n¨m t¨ng gÊp 4 lÇn so víi c©n nÆng lóc míi sinh. Sau ®ã,
mçi n¨m trÎ t¨ng kho¶ng 2kg.
VÒ chiÒu cao, trÎ s¬ sinh cã chiÒu cao trung b×nh 49-50cm, ®Õn 1 tuæi chiÒu cao t¨ng gÊp
1,5 lÇn so víi lóc míi sinh kho¶ng 75cm, sau ®ã trung b×nh 1 n¨m trÎ t¨ng tõ 5-7cm/n¨m cho
tíi lóc dËy th×.
Bé x−¬ng vµ c¬ h×nh thµnh, ph¸t triÓn tõ thêi kú bµo thai, vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh mÏ
sau khi sinh. Nhê ®ã trÎ thay ®æi dÇn h×nh d¸ng, c¬ thÓ c©n ®èi dÇn, c¸c vËn ®éng cña trÎ
ngµy cµng phong phó, khÐo lÐo.
Sù myelin ho¸ c¸c sîi thÇn kinh, kiÓm so¸t vËn ®éng tù ®éng hoµn thiÖn vµo kho¶ng 3-4
tuæi.
Sù ph¸t triÓn cña n·o b¾t ®Çu tõ thêi kú bµo thai, sau khi sinh tiÕp tôc ph¸t triÓn nhanh,
®Õn 2 tuæi ®¹t 75%, ®Õn 5-6 tuæi ®¹t 90% khèi l−îng n·o ng−êi lín. Tõ 0-5 tuæi lµ thêi kú
hoµn chØnh hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng vµ vá n·o, quyÕt ®Þnh n¨ng lùc trÝ tuÖ t−¬ng lai cña
trÎ. Do ®ã, dinh d−ìng hîp lý, ch¨m sãc, gi¸o dôc cã khoa häc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho trÎ
ph¸t triÓn vµ tr−ëng thµnh, gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o ra mét thÕ hÖ mÇm non khoÎ
m¹nh, th«ng minh, x©y dùng ®Êt n−íc trong t−¬ng lai. Tõ l©u, c¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh
75
®−îc ¶nh h−ëng vµ mèi quan hÖ qua l¹i chÆt chÏ gi÷a dinh d−ìng, søc khoÎ vµ sù ph¸t triÓn nh−
sau (h×nh 3.1):
ph¸t triÓn
Dinh
d−ìng
søc kháe
H×nh 3.1. S¬ ®å quan hÖ gi÷a dinh d−ìng, søc khoÎ vµ sù ph¸t triÓn
2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ em trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam
2.1. T×nh h×nh dinh d−ìng cña trÎ em trªn thÕ giíi
HiÖn nay trªn thÕ giíi, ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn, t×nh tr¹ng
trÎ em bÞ m¾c c¸c bÖnh do thiÕu dinh d−ìng cã tû lÖ cao. C¸c bÖnh nµy ®· ¶nh h−ëng tíi sù
ph¸t triÓn thÓ chÊt, trÝ tuÖ cña trÎ.
Héi nghÞ dinh d−ìng quèc tÕ häp ë R«ma th¸ng 12 n¨m 1992 −íc tÝnh 20% d©n sè c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn l©m vµo c¶nh thiÕu ®ãi, 192 triÖu trÎ em suy dinh d−ìng do thiÕu protein
vµ n¨ng l−îng, thiÕu nhiÒu c¸c chÊt vi l−îng: 40 triÖu ng−êi thiÕu vitamin A; 2000 triÖu ng−êi
thiÕu m¸u thiÕu s¾t; 1000 triÖu ng−êi thiÕu ièt; 19% trÎ s¬ sinh c©n nÆng d−íi 2500g (ë c¸c
n−íc ph¸t triÓn lµ 6%); 120/1000 trÎ d−íi 5 tuæi tö vong liªn quan tíi suy dinh d−ìng (ë c¸c
n−íc ph¸t triÓn lµ 20/1000).
Ng−îc l¹i, víi t×nh tr¹ng thiÕu dinh d−ìng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn th× ë c¸c n−íc ph¸t
triÓn cã nÒn kinh tÕ cao, trÎ em dÔ bÞ m¾c c¸c bÖnh thõa dinh d−ìng do ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n
cã chÊt l−îng cao. HËu qu¶ cña sù thõa dinh d−ìng sÏ g©y bÖnh bÐo ph× lµ nguyªn nh©n g©y
nªn c¸c bÖnh x¬ v÷a ®éng m¹ch, cao huyÕt ¸p, ®¸i ®−êng, thiÓu n¨ng tim m¹ch,... lµ nguyªn
nh©n dÉn tíi gi¶m tuæi thä.
VÝ dô: Møc tiªu thô n¨ng l−îng ë ViÔn §«ng 2300 calo, ch©u ¢u: 3000 calo, Mü: 3100
calo, óc: 3200 calo, ë Ph¸p: 20% d©n sè bÞ bÐo ph×.
2.2. T×nh h×nh dinh d−ìng cña trÎ em ViÖt Nam
Do ®Êt n−íc ph¶i tr¶i qua nhiÒu n¨m chiÕn tranh, tr×nh ®é kinh tÕ cßn thÊp kÐm, tû lÖ d©n
sè t¨ng cao vµ sù hiÓu biÕt vÒ dinh d−ìng trong nh©n d©n cßn kÐm, v× vËy ë n−íc ta trÎ em bÞ
m¾c bÖnh suy dinh d−ìng cao. Nguyªn nh©n cña bÖnh nµy lµ do khÈu phÇn ¨n thiÕu n¨ng
l−îng, thiÕu protein vµ thiÕu lipit.
76
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mÆc dï ®Êt n−íc ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ trong viÖc
gi¶m tû lÖ tö vong s¬ sinh vµ trÎ nhá, nh−ng tû lÖ trÎ em d−íi 5 tuæi bÞ bÖnh do thiÕu c¸c chÊt
dinh d−ìng cßn cao.
Theo kÕt qu¶ cña c¸c cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y cña ViÖn Dinh d−ìng, n¨m 2000 lµ: 33,8% trÎ
em d−íi 5 tuæi bÞ suy dinh d−ìng, tû lÖ thiÕu n¨ng l−îng tr−êng diÔn ë phô n÷ tuæi sinh ®Î lµ:
23,8% ë thµnh thÞ, 27,4% ë n«ng th«n, thiÕu vitamin A chñ yÕu lµ thÓ tiÒn l©m sµng: 10,8% ë
trÎ em vµ trªn 30% ë bµ mÑ nu«i con bó (hµm l−îng Retinon huyÕt thanh thÊp h¬n
0,70µmol/lit); tû lÖ thiÕu m¸u, thiÕu s¾t ë trÎ em: 34,1%, ë phô n÷ cã thai 32,3%, cßn h¬n 1/4
trÎ em tuæi häc ®−êng bÞ b−íu cæ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau.
ë c¸c vïng ®« thÞ: Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, c¨n bÖnh bÐo ph× ë trÎ em cã xu
h−íng gia t¨ng do t×nh tr¹ng thõa dinh d−ìng. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña ViÖn Dinh d−ìng,
n¨m 2000: tû lÖ bÐo ph× cña trÎ tõ 4-5 tuæi ë thµnh phè Hå ChÝ Minh: 2,5%, Hµ Néi: trªn 1%,
nhãm 6-11 tuæi ë thµnh phè Hå ChÝ Minh: 12%, ë Hµ Néi: 4%.
Nguyªn nh©n chÝnh cña t×nh h×nh trªn lµ do cha mÑ thiÕu kiÕn thøc nu«i con, do c¸ch
ch¨m sãc vµ thãi quen nu«i con kh«ng ®óng, do thiÕu ¨n ë c¸c hé nghÌo, thiÕu c¸c dÞch vô y
tÕ ch¨m sãc cho c¸c ng−êi mÑ vµ trÎ em, vÖ sinh m«i tr−êng kÐm,...
§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng dinh d−ìng kh«ng hîp lý phæ biÕn hiÖn nay, cÇn c¶i tiÕn c¬ cÊu
b÷a ¨n cho trÎ, song cÇn biÕt c¸ch chÕ biÕn ®Ó trÎ dÔ ¨n, ¨n ngon, dÔ hÊp thu.
3. ChiÕn l−îc quèc gia vÒ dinh d−ìng giai ®o¹n 2001-2010
Ngµy 22/2/2001, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt "ChiÕn l−îc quèc gia vÒ dinh d−ìng" tõ
n¨m 2001 ®Õn n¨m 2010 víi môc tiªu lµ:
- §¶m b¶o ®Õn n¨m 2010, t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, c¸c
gia ®×nh tr−íc hÕt lµ trÎ em vµ bµ mÑ ®−îc nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc hîp lý, b÷a ¨n cña ng−êi
d©n ë tÊt c¶ c¸c vïng ®ñ h¬n vÒ sè l−îng, c¶i thiÖn h¬n vÒ chÊt l−îng, b¶o ®¶m vÒ an toµn vÖ
sinh.
- H¹n chÕ c¸c vÊn ®Ò søc khoÎ míi n¶y sinh cã liªn quan tíi dinh d−ìng.
Cô thÓ lµ vµo n¨m 2010 sÏ:
- Gi¶m tû lÖ suy dinh d−ìng c©n nÆng theo tuæi ë trÎ em d−íi 5 tuæi cßn d−íi 25% vµo
n¨m 2005 vµ d−íi 20% vµo n¨m 2010, tû lÖ trÎ s¬ sinh c©n nÆng d−íi 2500g gi¶m cßn 7% vµo
n¨m 2005 vµ 6% vµo n¨m 2010, gi¶m tû lÖ thiÕu n¨ng l−îng tr−êng diÔn ë phô n÷ tuæi sinh ®Î
tÝnh chung toµn quèc mçi n¨m gi¶m 1%; tû lÖ trÎ em d−íi 5 tuæi thõa c©n d−íi 5%.
- Gi¶i quyÕt vÒ c¬ b¶n t×nh tr¹ng thiÕu vitamin A, thiÕu ièt vµ gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng
thiÕu m¸u dinh d−ìng.
- C¸c gi¶i ph¸p:
+ Gi¸o dôc vµ phæ cËp kiÕn thøc dinh d−ìng cho toµn d©n, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc.
+ Phßng chèng suy dinh d−ìng protein - n¨ng l−îng ë trÎ em vµ bµ mÑ.
+ Phßng chèng thiÕu vi chÊt dinh d−ìng.
77
+ Dinh d−ìng hîp lý vµ phßng chèng c¸c bÖnh m·n tÝnh liªn quan ®Õn dinh d−ìng.
+ Thùc phÈm vµ ®¶m b¶o chÊt l−îng vÖ sinh an toµn thùc phÈm.
+ §¶m b¶o an ninh thùc phÈm hé gia ®×nh.
+ ChÝnh s¸ch dinh d−ìng, phèi hîp liªn ngµnh vµ x· héi ho¸ c«ng t¸c dinh d−ìng.
+ Theo dâi, ®¸nh gi¸, gi¸m s¸t c¸c môc tiªu dinh d−ìng.
ii - dinh d−ìng cho trÎ em tuæi nhµ trÎ, mÉu gi¸o
1. Nguyªn t¾c chung nu«i trÎ d−íi 6 tuæi (d−íi 72 th¸ng)
- Thøc ¨n cho trÎ ph¶i tõ mÒm ®Õn cøng, tõ lo·ng ®Õn ®Æc, tõ Ýt ®Õn nhiÒu (nhÊt lµ trÎ d−íi
3 tuæi). ChÕ biÕn phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh lý vµ kh¶ n¨ng tiªu ho¸ cña trÎ (c¬m mÒm, dÎo,
thøc ¨n chÝn mÒm,...).
- Cho trÎ ¨n nhiÒu b÷a ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu dinh d−ìng, v× d¹ dµy cña trÎ cßn nhá. Phèi
hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n ®Ó b÷a ¨n ®ñ chÊt vµ c©n ®èi. B÷a ¨n cña trÎ lµ b÷a ¨n phèi hîp gåm
nhiÒu lo¹i thùc phÈm: g¹o, thÞt, c¸, trøng, s÷a, ®Ëu, ®ç, dÇu, mì, rau cñ, qu¶ t−¬i,...
- Th−êng xuyªn thay ®æi thùc phÈm vµ c¸ch chÕ biÕn mãn ¨n ®Ó trÎ ¨n ngon miÖng vµ ¨n
hÕt suÊt, song l−¬ng thùc, thùc phÈm thay thÕ cÇn ph¶i ®¶m b¶o t−¬ng ®−¬ng.
- Khi thay ®æi mãn ¨n ph¶i tËp cho trÎ quen dÇn, tr¸nh thay ®æi ®ét ngét vµ kh«ng cho trÎ
¨n nhiÒu mãn l¹ cïng mét lóc, v× søc ®Ò kh¸ng cña trÎ cßn yÕu, sù thÝch nghi víi thøc ¨n l¹
ch−a cao.
- H¹n chÕ ¨n nhiÒu ®−êng, tuyÖt ®èi kh«ng ¨n kÑo, b¸nh tr−íc b÷a ¨n.
- Kh«ng nªn cho trÎ ¨n m× chÝnh v× kh«ng cã chÊt dinh d−ìng l¹i kh«ng cã lîi.
- CÇn ph¶i chó ý tíi vÖ sinh thùc phÈm vµ vÖ sinh trong ¨n uèng ®Ó ®Ò phßng tr¸nh nhiÔm
khuÈn vµ bÖnh ®−êng ruét ë trÎ.
- CÇn cho trÎ uèng ®ñ n−íc. TrÎ cµng bÐ cµng cÇn ®ñ n−íc. N−íc uèng cña trÎ cÇn ®un
s«i kü. Mïa ®«ng cho trÎ uèng n−íc Êm, mïa hÌ uèng n−íc m¸t.
- RÌn luyÖn cho trÎ cã néi quy tèt trong ¨n uèng: ¨n ®óng giê, ¨n nãng, hîp vÖ sinh, s¹ch
sÏ. Kh«ng la m¾ng vµ ph¹t trÎ tr−íc vµ trong khi ¨n. Kh«ng b¾t Ðp trÎ ¨n khi trÎ kh«ng muèn
¨n.
2. Dinh d−ìng cho trÎ em d−íi 12 th¸ng tuæi (d−íi 1 tuæi)
TrÎ em d−íi 1 tuæi cã sù ph¸t triÓn rÊt nhanh. Khi trÎ ®−îc mét tuæi, c©n nÆng cña trÎ t¨ng
gÊp 3 lÇn so víi lóc míi ®Î. Do vËy, cÇn ®¸p øng cho trÎ ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng vÒ
protein, lipit, gluxit, c¸c vitamin vµ muèi kho¸ng. TÝnh theo c©n nÆng, nhu cÇu ë trÎ em cao
h¬n nhiÒu so víi ng−êi lín. Song bé m¸y tiªu ho¸ ë trÎ em ch−a hoµn chØnh, sè l−îng vµ chÊt
l−îng men tiªu ho¸ ch−a ®Çy ®ñ, do ®ã trÎ em rÊt dÔ bÞ rèi lo¹n tiªu hãa do bÊt cø sai lÇm nhá
nµo vÒ ¨n uèng. §Ó c¬ thÓ trÎ em ph¸t triÓn tèt, ®Ò phßng ®−îc c¸c bÖnh tËt, cÇn biÕt c¸ch
dinh d−ìng hîp lý.
78
2.1. Ph−¬ng ph¸p dinh d−ìng ®èi víi trÎ em cã ®ñ s÷a mÑ
S÷a mÑ lµ lo¹i thøc ¨n tèt nhÊt cña trÎ d−íi 1 tuæi mµ kh«ng cã lo¹i thøc ¨n nµo s¸nh kÞp,
kÓ c¶ c¸c lo¹i thøc ¨n ®−îc chÕ biÕn ë c¸c n−íc tiªn tiÕn.
2.1.1. Gi¸ trÞ dinh d−ìng cña s÷a mÑ
S÷a mÑ cã ®ñ n¨ng l−îng vµ c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn c¬ thÓ trÎ em.
a) S÷a non
S÷a mÑ ®−îc tiÕt ra ngay sau khi ®Î trong vßng 1 tuÇn ®Çu gäi lµ s÷a non, tõ tuÇn thø 2 trë
®i gäi lµ s÷a th−êng. S÷a non cã mµu h¬i vµng vµ s¸nh, mµu vµng lµ do trong s÷a cã nhiÒu
vitamin A, s÷a non chøa nhiÒu n¨ng l−îng vµ protein (tû lÖ cao h¬n so víi s÷a th−êng). Ngoµi
ra, trong s÷a non cßn chøa c¸c yÕu tè miÔn dÞch, cã t¸c dông b¶o vÖ c¬ thÓ gióp trÎ s¬ sinh
chèng l¹i mét sè bÖnh nhiÔm trïng. TrÎ bó s÷a non t¨ng tiÕt ph©n su, rót ng¾n giai ®o¹n vµng
da. Sè l−îng s÷a non th−êng Ýt song tho¶ m·n nhu cÇu trÎ s¬ sinh. ChÝnh v× s÷a non tèt nh−
vËy nªn ng−êi mÑ cÇn cho con bó sím ngay sau khi ®Î kho¶ng nöa giê, cho trÎ bó khi s÷a
ch−a xuèng ®Ó kÝch thÝch sù tiÕt s÷a, chø kh«ng chê s÷a xuèng råi míi cho trÎ bó.
Nh÷ng tuÇn sau, s÷a mÑ trë nªn tr¾ng ®ôc vµ sè l−îng nhiÒu h¬n gäi lµ s÷a th−êng, trong
mét ngµy trung b×nh mét ng−êi mÑ cã thÓ tiÕt ra 600-800ml s÷a. S¸u th¸ng sau khi ®Î, l−îng
s÷a gi¶m dÇn vµ ta cã thÓ cho trÎ ¨n thªm c¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung.
Trong 4-6 th¸ng ®Çu, s÷a mÑ lµ thøc ¨n, n−íc uèng tèt nhÊt, hoµn chØnh nhÊt, thÝch hîp
nhÊt ®èi víi trÎ em, h¬n bÊt kú lo¹i thøc ¨n nµo kh¸c.
b) So s¸nh s÷a mÑ víi s÷a bß (b¶ng 3.1)
B¶ng 3.1. Gi¸ trÞ dinh d−ìng toµn phÇn trong 100ml
Thµnh phÇn
S÷a mÑ
S÷a bß
N¨ng l−îng (kcal)
63
77
Protein (g)
1,5
3,3
Lipit
3,7
3,8
Lactoz¬
7
4,8
Vitamin A
(microgam)
53
34
Vitamin B1 (mg)
0,16
0,42
Vitamin C
4,3
1,8
Fe (mg)
0,15
0,10
Ca (mg)
33
125
NÕu nh×n vµo sè l−îng th× ta thÊy nhiÒu chÊt ë s÷a bß cao h¬n s÷a mÑ. Song sù tiªu ho¸
c¸c chÊt ë s÷a mÑ l¹i tèt h¬n, v× tû lÖ tiªu hãa vµ hÊp thu c¸c chÊt ë s÷a mÑ cao h¬n tû lÖ hÊp
thu c¸c chÊt ë s÷a bß.
XÐt tõng chÊt:
79
- Protein trong s÷a mÑ d−íi t¸c dông cña men tiªu ho¸ sÏ vãn l¹i thµnh nh÷ng h¹t cã ph©n
tö nhá, dÔ tiªu ho¸ h¬n protein ë s÷a bß (v× ®a sè protein cña s÷a bß lµ casein sÏ vãn l¹i thµnh
nh÷ng côc s÷a ®Æc khã tiªu h¬n). §¹m trong s÷a mÑ ®−îc tiªu ho¸ mét phÇn ë d¹ dµy, nh−ng
®¹m ë s÷a bß ph¶i xuèng ruét non míi ®−îc hÊp thu.
- Lipit: Lipit trong s÷a mÑ cã nhiÒu axit bÐo ch−a no nªn dÔ hÊp thu vµ cÇn thiÕt cho sù
ph¸t triÓn cña trÎ (s÷a bß cã nhiÒu axit bÐo no). Ngoµi ra, trong s÷a mÑ cã men lipaza, kh¶
n¨ng thuû ph©n chÊt bÐo cña lipaza cã trong s÷a mÑ m¹nh h¬n trong s÷a bß 15-20 lÇn, do vËy
lipit cña s÷a mÑ cã tû lÖ hÊp thu cao h¬n.
Do s÷a bß chËm tiªu, thêi gian l−u trong d¹ dµy l©u nªn trÎ kh«ng cã c¶m gi¸c mau ®ãi.
TrÎ ®−îc nu«i d−ìng b»ng s÷a bß th−êng bÞ t¸o bãn, ph©n sÏ ®Æc vµ cøng h¬n so víi trÎ nu«i
b»ng s÷a mÑ.
- Lactoz¬: L−îng ®−êng lactoz¬ trong s÷a mÑ nhiÒu h¬n s÷a bß vµ ë trong ruét, chñ yÕu lµ
β-lactoz¬, nã kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c vi khuÈn cã lîi vµ lÊn ¸t sù sinh s¶n cña c¸c vi
khuÈn g©y bÖnh. S÷a bß chøa nhiÒu lactoz¬ lµ m«i tr−êng tèt cho vi khuÈn cã h¹i ho¹t ®éng,
v× vËy trÎ th−êng bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸.
- Vitamin: S÷a mÑ cã ®ñ c¸c vitamin cÇn thiÕt cho trÎ: A, D, C, B2. Trong vµi th¸ng ®Çu,
l−îng vitamin D, C cßn thÊp nªn cÇn cho trÎ uèng n−íc qu¶, hoÆc ¨n qu¶ nghiÒn sím (tõ 2
th¸ng) vµ cho trÎ t¾m n¾ng. ChÝnh v× vËy, trÎ bó s÷a mÑ phßng chèng ®−îc bÖnh kh« m¾t, cßi
x−¬ng.
- Muèi kho¸ng: Canxi trong s÷a mÑ Ýt h¬n nh−ng cã tû lÖ hÊp thu tèt h¬n s÷a bß. Do thµnh
phÇn muèi kho¸ng trong s÷a mÑ phï hîp víi nhu cÇu cña trÎ, nªn trÎ bó s÷a mÑ Ýt bÞ cßi
x−¬ng vµ thiÕu m¸u.
Ngoµi ra s÷a mÑ cßn cã c¸c hoocm«n, nhiÒu men vµ kh¸ng thÓ gióp cho trÎ t¨ng c−êng
®−îc søc ®Ò kh¸ng, chèng l¹i ®−îc mét sè bÖnh vµ trÎ Ýt bÞ c¸c bÖnh tiªu ch¶y, bÖnh h« hÊp, Ýt
bÞ dÞ øng, chµm,... h¬n trÎ ¨n s÷a bß.
2.1.2. Sinh lý cña sù bµi tiÕt s÷a
Sau khi ®Î, s÷a mÑ ®−îc t¹o ra do c¬ chÕ ph¶n x¹, trÎ bó s÷a mÑ sÏ kÝch thÝch tuyÕn yªn
s¶n xuÊt prolactin vµ oxitoxin. Prolactin lµ néi tiÕt tè cña thuú tr−íc tuyÕn yªn cã t¸c dông
kÝch thÝch nh÷ng tÕ bµo ë tuyÕn vó, g©y tiÕt s÷a. Oxitoxin lµ néi tiÕt tè cña thuú sau tuyÕn yªn
t¸c ®éng vµo nh÷ng tÕ bµo xung quanh tuyÕn vó ®Ó s÷a ch¶y vµo èng dÉn s÷a ra ngoµi. Ph¶n
x¹ nµy dÔ bÞ ¶nh h−ëng nÕu ng−êi mÑ bÞ chÊn ®éng tinh thÇn, lo l¾ng, mÖt mái. TrÎ bó mÑ
kh«ng chØ lµ qu¸ tr×nh hót s÷a mét c¸ch ®¬n gi¶n mµ lµ sù b¾t ®Çu mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn
phøc t¹p, trong ®ã hÖ thÇn kinh ®ãng vai trß hÕt søc quan träng. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn
t©m lý nh− lêi nãi tin cËy vµ ªm dÞu cña c¸n bé y tÕ, viÖc tæ chøc ch¨m sãc s¶n phô vµ trÎ s¬
sinh tèt, kÕt hîp víi sù ch¨m sãc cña gia ®×nh kh«ng nh÷ng lµm cho ng−êi mÑ yªn t©m mµ
cßn gióp cho ng−êi mÑ tiÕt ra nhiÒu s÷a.
80
2.1.3. Duy tr× nguån s÷a mÑ cho trÎ bó
Nh÷ng bµ mÑ cã ®Çy ®ñ søc khoÎ, hÖ thÇn kinh th¨ng b»ng vµ cã sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ lµ c¬
së tèt cho sù t¹o s÷a. Ng−êi mÑ cÇn ph¶i biÕt c¸ch gi÷ g×n vÖ sinh 2 bÇu vó ®Ó tr¸nh sù ø ®äng
s÷a g©y viªm vó, ¸pxe vó nh−:
- Ngay tõ khi cã thai nÕu ®Çu vó tôt vµo trong th× hµng ngµy ph¶i xoa bãp vó vµ kÐo ®Çu
vó ra, th−êng xuyªn kiÓm tra ®Çu vó vµ röa s¹ch Ýt nhÊt mét lÇn trong ngµy, kh«ng nªn röa
®Çu vó b»ng xµ phßng hoÆc cån sÏ lµm kh« da, dÔ nøt ®Çu vó vµ dÔ bÞ nhiÔm khuÈn.
Khi bÞ nøt ®Çu vó, hoÆc t¾c tia s÷a cÇn tÝch cùc v¾t s÷a b»ng tay, hoÆc b¬m hót s÷a. NÕu
®Çu vó bÞ nøt nhÑ vÉn cho trÎ bó, cã thÓ b«i glyxerin vaselin hoÆc mì kh¸ng sinh vµo ®Çu vó, tr−íc
khi cho trÎ bó ph¶i lau s¹ch vó.
- Trong khi cã thai vµ cho con bó, ng−êi mÑ cÇn ph¶i ®−îc ¨n uèng ®Çy ®ñ c¸c lo¹i thøc
¨n giµu c¸c chÊt dinh d−ìng nh− thÞt, c¸, t«m, cua, trøng, ®Ëu ®ç kÕt hîp víi c¸c lo¹i rau xanh
vµ hoa qu¶ chÝn. B÷a ¨n cÇn ®¶m b¶o vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, tr¸nh t×nh tr¹ng kiªng khem
qu¸ møc, sÏ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña thai nhi vµ lµm gi¶m sù tiÕt s÷a.
Trong khi cho con bó, ng−êi mÑ cÇn ®−îc nghØ ng¬i, lao ®éng hîp lý, tinh thÇn tho¶i m¸i
vµ ®−îc ngñ ®Çy ®ñ ®Ó kÝch thÝch tiÕt nhiÒu s÷a.
- C¸c bµ mÑ cÇn h¹n chÕ dïng thuèc v× mét sè thuèc cã thÓ g©y ®éc cho trÎ.
- Thùc hiÖn sinh ®Î cã kÕ ho¹ch: nh÷ng bµ mÑ ®Î dµy, ®Î nhiÒu, ¨n uèng kÐm, søc khoÎ
gi¶m sót, ¶nh h−ëng tíi sù tiÕt s÷a.
S÷a mÑ lµ nguån thøc ¨n v« cïng quý gi¸ ®èi víi trÎ em d−íi 1 tuæi, do ®ã cÇn ph¶i b¶o
vÖ, duy tr× nguån s÷a mÑ cho trÎ bó.
2.1.4. C¸ch cho trÎ bó vµ cai s÷a cho trÎ
- Cho trÎ bó ngay trong giê ®Çu sau khi sinh ®Ó kÝch thÝch viÖc tiÕt s÷a nhanh, gióp co bãp
tö cung, gi¶m sù mÊt m¸u cña mÑ sau khi sinh.
- Cho trÎ s¬ sinh bó s÷a non, tr¸nh quan niÖm sai lÇm lµ cho trÎ uèng n−íc ®−êng, n−íc
cam th¶o cho trong giäng. S÷a non rÊt cÇn thiÕt ®èi víi trÎ vµ nã cã c¸c chÊt miÔn dÞch gióp
trÎ chèng l¹i mét sè bÖnh th−êng gÆp sau khi ®Î.
Tr−íc khi cho con bó ph¶i lau s¹ch ®Çu vó, v¾t bá vµi giät s÷a ®Çu. Mçi lÇn chØ cho bó
mét bªn vó, nÕu kh«ng ®ñ míi cho bó tiÕp vó thø hai. Lµm thÕ nµo ®Ó sau mçi lÇn bó, vó ph¶i
mÒm, hÕt s¹ch s÷a, kh«ng cßn vïng nµo thµnh côc cøng. NÕu cã côc cøng nªn day chç cøng
vµ nÆn bá s÷a cßn l¹i ®Ó tr¸nh t¾c s÷a, tr¸nh ¸pxe vó. MÑ cã thÓ n»m cho con bó nh−ng kh«ng
®−îc cho con bó suèt ®ªm v× bÇu vó cã thÓ ®Ì vµo mòi con vµ lµm con ng¹t.
- NÕu v× lý do g× mµ trÎ kh«ng bó ®−îc sau khi ®Î (v× qu¸ yÕu, ®Çu vó mÑ qu¸ ng¾n, hoÆc
bÞ nÎ,...) nªn v¾t s÷a non cho trÎ uèng b»ng th×a.
- Nh÷ng dÊu hiÖu chøng tá trÎ bó ®óng t− thÕ:
+ Toµn th©n ¸p s¸t ng−êi mÑ.
+ TrÎ bó l©u vµ ngËm s©u hÕt quÇng ®en quanh ®Çu vó.
+ TrÎ cã biÓu hiÖn dÔ chÞu, thÝch thó.
+ Ng−êi mÑ kh«ng c¶m thÊy ®au ®Çu vó.
81
- Nªn cho con bó theo yªu cÇu cña trÎ, khi trÎ khãc ®ßi bó, kh«ng nªn nghiªm ngÆt vÒ giê
giÊc (vÝ dô nh− cø 3 giê míi cho con bó mét lÇn), lóc nµo trÎ ®ãi lµ cho bó, kh«ng kÓ ngµy
®ªm. NÕu mÑ cã Ýt s÷a nªn cho con bó nhiÒu lÇn trong ngµy ®Ó kÝch thÝch tiÕt nhiÒu s÷a h¬n.
Thêi gian cho trÎ bó tuú thuéc ë tõng ®øa trÎ, cho bó ®Õn khi trÎ no, tù rêi bÇu vó mÑ.
- Sau mçi lÇn bó xong, nªn bÕ däc trÎ mét lóc råi míi cho trÎ n»m ®Ó tr¸nh cho trÎ khái bÞ
trí. Sau mçi lÇn bó xong, cho trÎ uèng 1-2 th×a n−íc s«i ®Ó Êm, tr¸nh cho trÎ bÞ t−a l−ìi. Nªn
cho trÎ bó ®Õn 18 th¸ng hoÆc 24 th¸ng råi h·y cai s÷a cho trÎ. Nh−ng cïng víi bó mÑ nªn cho
trÎ ¨n thªm vµo lóc 4-6 th¸ng tuæi (¨n thªm bét lo·ng nÊu víi c¸c lo¹i thùc phÈm). §èi víi trÎ
trªn 12 th¸ng tuæi, ®· ®i v÷ng, kh«ng nªn cho trÎ bó trong ngµy ®Ó trÎ cã thÓ ¨n hÕt suÊt ch¸o,
chØ nªn cho trÎ bó mÑ vÒ ®ªm, tr−íc khi ngñ vµ buæi s¸ng khi trÎ võa dËy. NÕu ng−êi mÑ
kh«ng cã ®iÒu kiÖn cho bó l©u h¬n th× tèi thiÓu sau 12 th¸ng míi cai s÷a cho trÎ. Kh«ng nªn
cai s÷a cho trÎ khi trÎ ®ang èm hoÆc vµo mïa hÌ nãng bøc. Nªn cai s÷a tõ tõ ®Ó trÎ thÝch nghi
dÇn víi chÕ ®é ¨n uèng míi, t¨ng dÇn b÷a ¨n bæ sung, gi¶m dÇn sè lÇn bó. ChØ cai s÷a khi trÎ
thùc sù ¨n ®Çy ®ñ c¸c thøc ¨n thay thÕ s÷a mÑ vµ gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc trÎ ¨n uèng
tèt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu dinh d−ìng cho trÎ ph¸t triÓn b×nh th−êng.
§èi víi trÎ míi sinh, kh«ng cã g× quý h¬n s÷a mÑ, kh«ng cã g× thay thÕ ®−îc s÷a mÑ. Sau
®©y lµ 10 ®iÒu tãm t¾t lîi Ých cña viÖc nu«i con b»ng s÷a mÑ.
2.1.5. M−êi ®iÒu lîi Ých cña viÖc nu«i con b»ng s÷a mÑ
1) S÷a mÑ cã ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt cho trÎ s¬ sinh.
ChÊt bÐo ë s÷a mÑ cao vµ cung cÊp nhiÒu n¨ng l−îng cho trÎ. C¸c chÊt kh¸c ®Òu cung cÊp
®ñ cho nhu cÇu cña trÎ.
2) S÷a mÑ cã tû lÖ tiªu ho¸ vµ hÊp thu cao.
C¸c chÊt dinh d−ìng ë s÷a mÑ cã ®Æc ®iÓm rÊt thuËn lîi cho qu¸ tr×nh tiªu ho¸ cña trÎ
nªn nã ®−îc hÊp thu nhanh vµ nhiÒu h¬n c¸c chÊt dinh d−ìng ë c¸c lo¹i s÷a kh¸c.
3) S÷a mÑ th−êng xuyªn cã chÊt l−îng tèt.
S÷a mÑ cã chÊt l−îng æn ®Þnh, kh«ng bÞ ¶nh h−ëng do chÕ ®é ¨n uèng cña ng−êi mÑ, nÕu
ng−êi mÑ ¨n uèng kÐm sÏ lµm gi¶m sù tiÕt s÷a, sè l−îng s÷a gi¶m. Do ®ã, ng−êi mÑ ®õng nªn
quªn r»ng: ph¶i tù båi d−ìng b¶n th©n m×nh trong thêi gian cho con bó.
4) S÷a mÑ cã vai trß miÔn dÞch ®èi víi trÎ.
Trong s÷a mÑ cã chøa c¸c yÕu tè miÔn dÞch vµ cã nhiÒu nhÊt trong s÷a non gióp trÎ tr¸nh
®−îc mét sè bÖnh nhiÔm khuÈn th−êng gÆp sau khi ®Î.
5) Dïng s÷a mÑ thuËn tiÖn h¬n.
S÷a mÑ kh«ng cÇn ph¶i pha chÕ, ®un nÊu vµ lóc nµo còng s½n sµng.
6) S÷a mÑ s¹ch h¬n.
S÷a mÑ lµ lo¹i thøc ¨n v« khuÈn v× tuyÕn s÷a lµ mét tuyÕn läc rÊt tèt, nã kh«ng cho c¸c vi
khuÈn ®i qua vµ xuèng s÷a.
TrÎ bó s÷a mÑ, kh«ng ph¶i bó chai v× chai rÊt khã röa s¹ch, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c vi khuÈn
g©y bÖnh ph¸t triÓn vµ lµm cho trÎ bÞ tiªu ch¶y, nhÊt lµ trong mïa hÌ. Do vËy, nªn cho trÎ
dïng th×a vµ chÐn s¹ch h¬n bó chai.
82
7) S÷a mÑ "kinh tÕ" h¬n.
NÕu tÝnh to¸n vÒ mÆt kinh tÕ, chóng ta thÊy râ lµ s÷a mÑ rÊt kinh tÕ, v× sö dông nguyªn
liÖu t¹i chç, kh«ng ph¶i tr¶ l−¬ng cho c«ng nh©n chÕ biÕn, tiÒn ®iÖn, n−íc, khÊu hao m¸y
mãc, trang thiÕt bÞ ®ãng gãi, b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn.
8) S÷a mÑ gióp t×nh c¶m mÑ con thªm g¾n bã h¬n.
NÐt mÆt r¹ng rì, h©n hoan cña ng−êi mÑ vµ khu«n mÆt bÇu bÜnh th¬ ng©y ®¸ng yªu nh−
nh÷ng thiªn thÇn cña ®øa con lµ mét bøc tranh ®Ñp vµ xóc ®éng lµm ng−êi mÑ quªn hÕt c¶ mÖt
nhäc vÊt v¶.
9) S÷a mÑ gióp cho trÎ ph¸t triÓn ®iÒu hoµ c¶ vÒ thÓ lùc vµ trÝ tuÖ.
TrÎ ®−îc bó mÑ ®Çy ®ñ kh«ng nh÷ng ®−îc ph¸t triÓn tèt vÒ thÓ chÊt mµ cßn tèt c¶ vÒ trÝ
tuÖ, gióp trÎ ph¸t triÓn th«ng minh, nhanh nhÑn.
10) S÷a mÑ cßn ®em l¹i lîi Ých cho b¶n th©n ng−êi mÑ.
Ng−êi mÑ cã ®ñ s÷a th× chÊt néi tiÕt cho sù tiÕt s÷a nh− oxitoxin cßn cã t¸c dông lµm co
c¬ ë d¹ con gióp cho ng−êi mÑ míi sinh Ýt bÞ ch¶y m¸u h¬n vµ cßn gãp phÇn h¹n chÕ sinh ®Î,
gi¶m tû lÖ ung th− vó.
Chóng ta thÊy râ tÊt c¶ lîi Ých cña s÷a mÑ. Ph¶i coi ®−îc bó mÑ lµ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng
cña ®øa trÎ mµ x· héi vµ bè mÑ ph¶i ®¶m b¶o. CÇn tuyªn truyÒn réng r·i trong nh©n d©n
nh÷ng lîi Ých cña viÖc nu«i con b»ng s÷a mÑ.
2.1.6. ChÕ ®é ¨n cho trÎ d−íi 12 th¸ng tuæi cã ®ñ s÷a mÑ
a) ChÕ ®é ¨n
- TrÎ 1-2 th¸ng: bó s÷a mÑ theo yªu cÇu cña trÎ.
- 3-4 th¸ng: bó s÷a mÑ theo yªu cÇu.
- 5-6 th¸ng: bó mÑ + 1-2 b÷a bét lo·ng +1-2 lÇn n−íc qu¶.
- 7-8 th¸ng: bó mÑ + 2 b÷a bét ®Æc víi c¸c lo¹i thùc phÈm + 2-3 b÷a qu¶ nghiÒn.
- 9-12 th¸ng: bó mÑ (s¸ng, tèi) + 3-4 b÷a bét ®Æc kÕt hîp víi thùc phÈm + 2-3 b÷a qu¶
chÝn.
b) Vai trß cña thøc ¨n bæ sung
Thêi kú b¾t ®Çu ¨n bæ sung, ¨n sam (cßn gäi lµ ¨n dÆm, ¨n thªm) cho ®Õn khi cai s÷a lµ
thêi kú ®e däa suy dinh d−ìng nhÊt ®èi víi trÎ em. Cho trÎ ¨n qu¸ sím hoÆc qu¸ muén, c¸ch
cho ¨n kh«ng ®óng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, thiÕu vÖ sinh dÉn ®Õn suy dinh d−ìng vµ bÖnh
tËt. Tõ th¸ng thø 5 trë ®i, s÷a mÑ dï cã nhiÒu còng kh«ng thÓ ®¸p øng ®ñ nhu cÇu dinh d−ìng
cho trÎ, v× vËy tõ th¸ng thø 5 trë ®i trÎ cÇn ph¶i ®−îc ¨n bæ sung nh÷ng lo¹i thøc ¨n ngoµi s÷a
mÑ, nÕu kh«ng trÎ dÔ m¾c c¸c bÖnh nh−: thiÕu m¸u, cßi x−¬ng, suy dinh d−ìng,...
¨n bæ sung lµ qu¸ tr×nh cho trÎ tõ tõ lµm quen víi thøc ¨n cña gia ®×nh vµ ngµy cµng bó
mÑ Ýt h¬n. Qu¸ tr×nh ¨n bæ sung thay ®æi theo tËp qu¸n v¨n ho¸ ®Þa ph−¬ng vµ th−êng ®−îc
®iÒu chØnh cho phï hîp víi nhu cÇu b¶n th©n cña tõng ®øa trÎ, do ®ã ph¶i ch¨m sãc cÈn thËn
®Ó trÎ ®−îc nu«i d−ìng ®Çy ®ñ b»ng c¸c thøc ¨n thÝch hîp.
Trong giai ®o¹n nµy, c¬ thÓ cña trÎ còng b¾t ®Çu thay ®æi c¸ch chèng ®ì víi c¸c yÕu tè
g©y bÖnh. Tõ khi sinh ra cho ®Õn 5-6 th¸ng trÎ ®−îc b¶o vÖ bëi c¸c yÕu tè miÔn dÞch tõ mÑ
83
truyÒn sang tõ trong thêi kú mang thai vµ trong s÷a mÑ, nh−ng tõ th¸ng thø 6 trë ®i, c¸c yÕu tè
nµy gi¶m dÇn cïng víi sè l−îng s÷a cña mÑ, ®øa trÎ b¾t ®Çu h×nh thµnh kh¶ n¨ng miÔn dÞch
riªng cña chóng khi tiÕp xóc víi c¸c yÕu tè g©y bÖnh ngoµi m«i tr−êng. V× vËy, trÎ hay m¾c
c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn, nªn bÊt kú mét thøc ¨n bæ sung nµo cho trÎ còng ph¶i ®−îc b¶o qu¶n
vµ chÕ biÕn hîp vÖ sinh. NÕu thøc ¨n kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh th× giai ®o¹n ¨n bæ sung sÏ trë
thµnh giai ®o¹n nguy hiÓm ®èi víi trÎ.
c) Nguyªn t¾c cho trÎ ¨n bæ sung
- Cho trÎ ¨n tõ láng ®Õn ®Æc, tõ Ýt ®Õn nhiÒu, tËp cho trÎ quen dÇn víi thøc ¨n míi.
- Sè l−îng thøc ¨n vµ b÷a ¨n t¨ng dÇn theo tuæi, ®¶m b¶o thøc ¨n hîp khÈu vÞ cña trÎ.
- ChÕ biÕn c¸c thøc ¨n hçn hîp giµu dinh d−ìng, ®¶m b¶o vÖ sinh, sö dông c¸c thøc ¨n
s½n cã t¹i ®Þa ph−¬ng.
- B¸t bét, b¸t ch¸o cña trÎ ngoµi bét vµ ch¸o ra cÇn thªm nhiÒu lo¹i thùc phÈm kh¸c nhau
®Ó t¹o nªn mµu s¾c th¬m ngon hÊp dÉn, ®ñ chÊt. VÝ dô: cho thªm trøng ®Ó cã mµu vµng, thªm
rau xanh ®Ó cã mµu xanh, thªm thÞt, t«m, cua ®Ó cã mµu n©u.
- Khi chÕ biÕn ®¶m b¶o thøc ¨n mÒm dÔ nhai vµ dÔ nuèt.
- T¨ng dÇn kh¶ n¨ng cung cÊp n¨ng l−îng cña thøc ¨n bæ sung: Cã thÓ thªm dÇu, mì hoÆc
võng, l¹c (mÌ, ®Ëu phéng) lµm cho b¸t bét võa th¬m võa bÐo, mÒm, trÎ dÔ nuèt, l¹i cung cÊp
thªm n¨ng l−îng gióp trÎ mau lín hoÆc bæ sung bét men tiªu hãa.
- TÊt c¶ dông cô chÕ biÕn ph¶i s¹ch sÏ, röa tay s¹ch tr−íc khi chÕ biÕn thøc ¨n vµ khi cho
trÎ ¨n.
- Cho trÎ bó mÑ cµng nhiÒu cµng tèt.
- Cho trÎ ¨n t¨ng c−êng c¸c thøc ¨n giµu dinh d−ìng khi trÎ bÞ èm, vµ sau khi èm dËy.
Chó ý chÕ biÕn c¸c thøc ¨n ë d¹ng láng, ®Æc biÖt lµ khi bÞ tiªu ch¶y vµ sèt cao.
- Kh«ng nªn cho trÎ ¨n m× chÝnh v× kh«ng cã chÊt dinh d−ìng l¹i kh«ng cã lîi.
- Kh«ng cho trÎ ¨n b¸nh kÑo, uèng n−íc ngät tr−íc b÷a ¨n v× cho ¨n chÊt ngät sÏ lµm t¨ng
®−êng huyÕt g©y øc chÕ tiÕt dÞch vÞ, mÊt c¶m gi¸c ®ãi, lµm cho trÎ ch¸n ¨n, trÎ sÏ bá b÷a hoÆc
¨n Ýt ®i trong b÷a ¨n.
d) C¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung
Mét b÷a ¨n cña trÎ cÇn ®−îc phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n cã trong « vu«ng dinh d−ìng
(h×nh 3.2) lµ:
- Thøc ¨n giµu gluxit: g¹o ®−îc chÕ biÕn d−íi d¹ng bét (bét tÎ + bét nÕp).
- Thøc ¨n giµu protein: s÷a, trøng, thÞt, c¸, ®Ëu xanh, ®Ëu ®en, ®Ëu t−¬ng (bét s÷a ®Ëu
nµnh, ®Ëu phô).
- Thøc ¨n giµu lipit: mì, dÇu, b¬, l¹c, võng.
- Thøc ¨n giµu vitamin vµ muèi kho¸ng: rau, qu¶... phßng kh« m¾t.
Thøc ¨n giµu gluxit:
Thøc ¨n giµu protein:
- G¹o tÎ, g¹o nÕp, ng«,
khoai,
- S÷a, trøng, thÞt, c¸, t«m,
84
- §Ëu ®ç
- §−êng,....
s÷a
Thøc ¨n giµu vitamin
vµ muèi kho¸ng
Thøc ¨n giµu lipit:
- DÇu, mì,...
- C¸c lo¹i rau, cñ, qu¶,...
- L¹c, võng,...
H×nh 3.2. C¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung cho trÎ ¨n sam (tr−íc 13 th¸ng tuæi)
HiÖn nay ng−êi ta dïng thuËt ng÷ "t« mµu b¸t bét, ch¸o" ®Ó chØ sù cÇn thiÕt ph¶i cung cÊp
c¸c chÊt dinh d−ìng cho trÎ mét c¸ch c©n ®èi. B¸t bét cÇn cã mµu vµng cña trøng, mµu n©u
cña thÞt b¨m nhá, n−íc cua, n−íc c¸, mµu xanh cña rau, mµu hång cña cµ rèt, bÝ ®á, gÊc,...
Khi nÊu l−u ý cho thªm 1-2 th×a dÇu, hoÆc mì ®Ó ®¶m b¶o n¨ng l−îng cho khÈu phÇn ¨n. MÆt
kh¸c dÇu, mì cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hÊp thu tèt vitamin A, D, E,... gióp phßng bÖnh kh« m¾t,
cßi x−¬ng,...
Hµng ngµy, nhÊt lµ mïa hÌ cÇn cho trÎ uèng n−íc ®Çy ®ñ, l−îng n−íc ®−a vµo c¬ thÓ d−íi
d¹ng thøc ¨n vµ n−íc uèng nh− sau:
4-6 th¸ng: 0,8-1,1 lÝt/ngµy.
6-12 th¸ng: 1,1-1,3 lÝt/ngµy.
N−íc ph¶i ®un s«i tr−íc khi cho trÎ uèng, mïa ®«ng nªn ñ Êm n−íc.
2.2. Ph−¬ng ph¸p dinh d−ìng ®èi víi trÎ kh«ng cã s÷a mÑ, hoÆc Ýt s÷a mÑ
2.2.1. Mét sè lo¹i s÷a
Trong tr−êng hîp mÑ Ýt s÷a, hoÆc kh«ng cã s÷a th× b¾t buéc ph¶i cho trÎ ¨n c¸c lo¹i thøc
¨n kh¸c thay thÕ, nªn chän c¸c thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ ®èi víi trÎ em (nÕu kh«ng bó nhê ng−êi mÑ
kh¸c ®−îc). Cho trÎ ¨n c¸c lo¹i s÷a cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao nh− s÷a bß, s÷a ®Ëu nµnh, s÷a
tr©u, dª,... (b¶ng 3.2). TuyÖt ®èi kh«ng dïng n−íc ch¸o ®¬n thuÇn ®Ó nu«i trÎ, v× trÎ ch−a cã
kh¶ n¨ng tiªu ho¸ tinh bét nªn dÔ bÞ tiªu ch¶y g©y suy dinh d−ìng.
B¶ng 3.2. Thµnh phÇn dinh d−ìng cña mét sè lo¹i s÷a
C¸c lo¹i s÷a
Protein (g)
Lipit (g)
Gluxit (g)
kcal /1lÝt
S÷a bß
3,9
4,4
4,8
77
S÷a tr©u
7,0
10,0
5,0
142
S÷a ®Ëu nµnh
(150g/lÝt)
4,8
1,5
0,6
36
S÷a dª
4,0
4,0
4,5
70
85
S÷a bß lµ lo¹i s÷a ®−îc dïng réng r·i nhÊt, v× s÷a bß cã tû lÖ c¸c chÊt dinh d−ìng c©n ®èi
nªn lµ lo¹i thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ h¬n, nh−ng nªn sö dông cho trÎ s÷a bét h¬n lµ s÷a ®Æc cã
®−êng, v× khi chÕ biÕn ng−êi ta cho tû lÖ ®−êng qu¸ cao. NÕu pha võa ngät cho trÎ th× l¹i ch−a
®ñ l−îng s÷a. Khi pha ®ñ l−îng s÷a th× l¹i qu¸ ngät lµm cho trÎ dÔ ch¸n.
TrÎ s¬ sinh nªn cho ¨n s÷a bét t¸ch b¬.
TrÎ d−íi 6 th¸ng nªn dïng s÷a bét t¸ch b¬ mét phÇn.
TrÎ trªn 6 th¸ng dïng s÷a bét toµn phÇn (v× lóc nµy trÎ cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ mì tèt h¬n
trÎ s¬ sinh).
Mét lo¹i s÷a ®· chÕ biÕn th−êng dïng cho trÎ (b¶ng 3.3)
B¶ng 3.3. Thµnh phÇn dinh d−ìng cña mét sè lo¹i s÷a
®· qua chÕ biÕn
Protein (g)
Lipit
(g)
Gluxit
(g)
N¨ng l−îng
(kcal)
S÷a bét t¸ch b¬
34,8
1,8
52,2
359
S÷a bét toµn phÇn
27,0
26,0
38,0
508
S÷a ®Æc cã ®−êng
8,1
8,8
56,0
345
S÷a ®Ëu nµnh (150g/
lÝt)
4,8
1,5
0,6
36
C¸c lo¹i
Cã thÓ sö dông s÷a tr©u cho trÎ ¨n, nh−ng cÇn pha lo·ng s÷a tr©u ®Ó trÎ dÔ tiªu ho¸ (v× tû
lÖ ®¹m vµ lipit trong s÷a tr©u qu¸ cao).
S÷a ®Ëu nµnh cã tû lÖ cao, ®Çy ®ñ c¸c axit amin, nhiÒu c¸c nguyªn tè kho¸ng nh−: K, P,
Fe, cÇn cho sù ph¸t triÓn cña trÎ. Dïng s÷a ®Ëu nµnh cÇn cho thªm ®−êng vµ lipit, v× s÷a ®Ëu
nµnh cã Ýt c¸c chÊt nµy. NÕu kh«ng cã ®iÒu kiÖn nu«i trÎ b»ng s÷a bß th× ta cã thÓ dïng s÷a
®Ëu nµnh thay thÕ hoÆc 1/2 s÷a bß víi 1/2 s÷a ®Ëu nµnh cho trÎ ¨n rÊt tèt, v× s÷a ®Ëu nµnh dÔ
tiªu ho¸.
Mét sè trÎ em bÞ dÞ øng khi dïng s÷a bß nh−ng dïng s÷a ®Ëu nµnh l¹i dung n¹p rÊt tèt.
2.2.2. ChÕ ®é ¨n cña trÎ d−íi 12 th¸ng tuæi (kh«ng cã s÷a mÑ)
- TrÎ s¬ sinh: s÷a bß pha víi n−íc s«i 7-8 b÷a.
- 1-2 th¸ng: s÷a bß pha víi n−íc ch¸o lo·ng 7 b÷a.
- 3 th¸ng: s÷a bß pha víi n−íc ch¸o lo·ng 6 b÷a.
- 4 th¸ng: s÷a bß pha víi n−íc ch¸o lo·ng 5 b÷a + n−íc qu¶ 2 lÇn/ngµy (mçi lÇn 1-2 th×a) + bét
lo·ng nÊu víi s÷a, n−íc rau (hoÆc thay b»ng lßng ®á trøng) 1-2 b÷a.
86
- 5-6 th¸ng: s÷a bß pha víi n−íc ch¸o 4 b÷a + bét ®Æc 1-2 b÷a + qu¶ nghiÒn (mçi lÇn 2-4
th×a × 2 lÇn).
- 7-8 th¸ng: s÷a bß pha víi n−íc ch¸o 3 b÷a + qu¶ nghiÒn (2-4 th×a × 2 lÇn) + bét ®Æc 2-3
b÷a.
- 9-12 th¸ng: s÷a bß pha víi n−íc ch¸o 2 b÷a + qu¶ nghiÒn (6-8 th×a × víi 2 lÇn) + bét
®Æc 3-4 b÷a.
2.2.3. Kü thuËt cho trÎ ¨n s÷a cÇn l−u ý vÊn ®Ò vÖ sinh vµ pha s÷a ®óng c«ng thøc
- Pha s÷a ®óng c«ng thøc:
+ Kh«ng nªn pha ®Æc qu¸ hoÆc lo·ng qu¸, pha xong cho ¨n ngay.
+ Khi kinh tÕ cßn khã kh¨n, mét sè bµ mÑ thiÕu tiÒn mua s÷a, th−êng "tiÕt kiÖm" b»ng
c¸ch pha lo·ng s÷a vµ cho thªm ®−êng, lµm nh− vËy trÎ ¨n dÔ bÞ tiªu ch¶y, thiÕu n¨ng l−îng
vµ suy dinh d−ìng.
- §¶m b¶o vÖ sinh:
+ Nhµ trÎ cho ¨n s÷a bß ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn chÊt l−îng s÷a vµ vÖ sinh dông cô, nhÊt
thiÕt kh«ng ®Ó x¶y ra tiªu ch¶y do ¨n s÷a ë nhµ trÎ.
+ Cho ¨n b»ng chai khã cä röa s¹ch sÏ, v× vËy cÇn luéc b×nh s÷a vµ vó cao su tr−íc khi
cho trÎ bó.
+ Tèt nhÊt nªn cho trÎ ¨n b»ng th×a vµ cèc, hoÆc b¸t.
+ S÷a ®· pha, ®îi nguéi cho trÎ ¨n còng ph¶i ®Ëy kÝn hoÆc cho vµo tñ pha s÷a cã l−íi,
tuyÖt ®èi kh«ng ®Ó ruåi, muçi, bôi... r¬i vµo.
+ S÷a ¨n thõa kh«ng ®Ó l−u l¹i b÷a sau cho trÎ ¨n tiÕp.
+ Sau b÷a ¨n ph¶i röa s¹ch c¸c dông cô ®· dïng.
Tr−êng hîp mÑ cã Ýt s÷a vÉn ph¶i cè g¾ng tËn dông nguån s÷a cho trÎ bó, nªn cho trÎ ¨n
thªm sau khi bó mÑ.
C¸ch cho trÎ ¨n bæ sung còng ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c cho ¨n gièng trÎ cã s÷a mÑ. Nh−ng
kh¸c lµ cã thÓ cho trÎ ¨n bét sím h¬n mét th¸ng (cho trÎ ¨n bét lo·ng lóc trÎ 4 th¸ng ®Ó t¨ng
c−êng c¸c chÊt dinh d−ìng cho trÎ). VÒ sè l−îng b÷a ¨n theo th¸ng tuæi vµ c¸ch chÕ biÕn bét
víi c¸c thùc phÈm ®Òu gièng nhau. §èi víi trÎ kh«ng cã s÷a mÑ, nÕu biÕt c¸ch ch¨m sãc vµ
dinh d−ìng tèt, trÎ vÉn ph¸t triÓn khoÎ m¹nh, bô bÉm.
2.2.4. Pha s÷a c¸c lo¹i
§Ó pha s÷a cho trÎ tõ 1 th¸ng tuæi trë lªn, ng−êi ta pha s÷a víi n−íc ch¸o ®Ó t¨ng thªm
c¸c chÊt dinh d−ìng cho trÎ.
a) C¸ch pha n−íc ch¸o
NÊu n−íc ch¸o tõ g¹o: §Ó cã 1 lÝt n−íc ch¸o cÇn:
- G¹o: 100g.
87
- Muèi: 2g.
- N−íc :1500ml.
C¸ch nÊu: ®un s«i n−íc, cho g¹o vµo (g¹o ®· vo vµ nhÆt s¹ch s¹n) ®un nhõ (®un nhá löa
kho¶ng 30 phót). §em läc qua r¸ hoÆc dông cô läc ch¸o, bá b·.
§em ®un s«i l¹i vµ cho muèi vµo, ta sÏ cã n−íc ch¸o ®Ó pha s÷a.
Chó ý: N−íc ch¸o chØ sö dông trong 12 giê, ®Ó l©u dÔ bÞ chua.
b) Pha s÷a c¸c lo¹i
C«ng thøc pha s÷a cho trÎ tõ 1-12 th¸ng (b¶ng 3.4):
B¶ng 3.4. C«ng thøc pha s÷a cho trÎ d−íi 12 th¸ng
Th¸ng tuæi
Pha tõ s÷a bét
Pha tõ s÷a ®Æc
S¬ sinh:1-2 2/3 th×a s÷a, 1/2 th×a ®−êng, non 2 th×a s÷a, 1/3 b¸t ¨n
tuÇn
nöa b¸t ¨n c¬m n−íc s«i
c¬m n−íc s«i
3-4 tuÇn
1 th×a s÷a, 1/2 th×a ®−êng, nöa 3 th×a s÷a, non nöa b¸t
b¸t n−íc s«i
n−íc s«i
1-2 th¸ng
1,5 th×a s÷a, 2/3 th×a ®−êng, 2/3 4 th×a s÷a, nöa b¸t n−íc
b¸t n−íc ch¸o hay n−íc rau luéc ch¸o hay n−íc rau luéc
3-4 th¸ng
2 th×a s÷a, 3/4 th×a ®−êng, 3/4b¸t 5 th×a s÷a, 2/3 b¸t n−íc
n−íc ch¸o hay n−íc rau luéc
ch¸o hay n−íc rau luéc
5-12 th¸ng
3 th×a s÷a, 1 th×a ®−êng, 1 b¸t 6-10 th×a s÷a, 2/3 b¸t
n−íc ch¸o hay n−íc rau
n−íc ch¸o hay n−íc rau.
Chó ý: Dïng th×a cµ phª
1 th×a s÷a = 5ml.
1 th×a ®−êng = 10g.
1 th×a s÷a bét = 8g.
N−íc ch¸o pha s÷a t¨ng dÇn tõ lo·ng ®Õn s¸nh, ®Æc theo th¸ng tuæi.
c) C¸ch pha s÷a
- Röa nåi, b¸t, th×a thËt s¹ch vµ tr¸ng l¹i b»ng n−íc s«i.
- Trén ®Òu s÷a bét vµ ®−êng, cho vµi th×a n−íc s«i ®Ó nguéi, quÊy ®Òu cho hÕt vãn côc.
Cho n−íc s«i võa ®ñ, quÊy ®Òu, ®un s«i nhá löa kho¶ng 1-2 phót lµ ®−îc, chó ý tr¸nh ®Ó s÷a
trµo.
- §èi víi s÷a ®Æc cã ®−êng, c¸ch pha t−¬ng tù nh−ng kh«ng cho thªm ®−êng.
2.2.5. C«ng thøc nÊu bét
- Mét ngµy trÎ ë nhµ trÎ, ngoµi bó mÑ cÇn ¨n thªm 2 b÷a, mét b÷a chÝnh (bét) vµ mét b÷a
phô.
88
§¶m b¶o n¨ng l−îng khÈu phÇn:
3-6 th¸ng tuæi: 480-500kcal/ngµy.
6-12 th¸ng tuæi: 500-700kcal/ngµy.
- L−îng thøc ¨n cÇn cho 1 trÎ trong mét b÷a chÝnh, mét b÷a phô gåm:
Mçi b÷a cña trÎ 4-6 th¸ng tuæi ¨n mét b¸t bét lo·ng, kho¶ng 200g vµ mét b÷a phô, l−îng
thùc phÈm cho mét suÊt ¨n lµ (b¶ng 3.5):
B¶ng 3.5. L−îng thøc ¨n cÇn cho trÎ 4-6 th¸ng
(mét b÷a chÝnh, mét b÷a phô)
Thùc phÈm
b÷a chÝnh
(s¹ch)
1 suÊt bét lo·ng
NÊu ngät
NÊu mÆn
Gam cµ phª
Th×a
cµ phª
Th×a
Gam
Bét tÎ, bét 20
dinh d−ìng
Bét s÷a,
8-10
bét ®Ëu
§−êng kÝnh
10
DÇu ¨n,
3-5
mì n−íc
N−íc rau
võa
c¸c lo¹i
®ñ
ThÞt (trøng,
c¸)
N−íc m¾m
2
20
Gam
S÷a hoÆc
n−íc
qu¶
(pha)
2
1
1
0,5-1
50100
50100
10-20
3050
3-5
3-5
0,5-1
hoÆc qu¶
chÝn
võa
®ñ
10-15
võa ®ñ
Th×a
cµ
phª
10-20
(nghiÒn)
5
võa ®ñ
Mét suÊt
Thùc
phÈm
b÷a phô
1
1-1,5
Mçi b÷a chÝnh, trÎ 6-12 th¸ng ¨n 1 b¸t bét ®Æc, kho¶ng 250g vµ b÷a ¨n phô, l−îng thùc
phÈm gåm (xem b¶ng 3.6) :
B¶ng 3.6. L−îng thøc ¨n cÇn cho trÎ 6-12 th¸ng
(mét b÷a chÝnh, mét b÷a phô)
Mét suÊt bét ®Æc
NÊu ngät
NÊu mÆn
Th×a
Th×a
Gam
Gam
cµ phª
cµ phª
Bét tÎ, bét 35- 40 3,5-4 35-40 3,5-4
dinh d−ìng
Bét s÷a,
1,5
15
bét ®Ëu
§−êng
1
10
kÝnh
1
5
DÇu ¨n,
5
1
Thùc
phÈm b÷a
chÝnh
(s¹ch)
Mét suÊt
Thùc phÈm
b÷a phô
Gam
Th×a
cµ phª
S÷a
100-200
20-40
hoÆc n−íc
100-20
20-40
50-00
5-10
qu¶ (pha)
hoÆc qu¶
chÝn
(nghiÒn)
89
mì n−íc
N−íc rau
c¸c lo¹i
ThÞt
(trøng, c¸)
N−íc
m¾m
5-15
0,5-1,5
5-15
0,5-1,5
15-25
1,5-2,5
5
1
2.2.6. C¸ch nÊu bét
a) Bét lo·ng (5%-10%) cho trÎ tõ 4-6 th¸ng (4 th¸ng nÕu trÎ kh«ng cã s÷a mÑ).
- Bét s÷a 5%-10%:
+ C«ng thøc cña 1 b÷a (200ml).
* Bét g¹o: 10-20g (2 th×a).
* S÷a: 2 th×a s÷a bét hoÆc 5 th×a s÷a ®Æc.
* §−êng: 5g (chØ cho nÕu dïng s÷a bét).
+ C¸ch nÊu: §ong mét b¸t n−íc con, ®un s«i råi cho bét ®· hoµ tan vµo, võa rãt bét vµo
xoong võa quÊy cho khái bÞ vãn. §un nhá löa ®Ó bét s«i ©m Ø kho¶ng 20 phót, sau ®ã cho s÷a
bét ®· ®−îc trén víi ®−êng vµ mét Ýt n−íc vµo (nÕu ®· cho s÷a ®Æc th× kh«ng cho ®−êng),
quÊy ®Òu, bét s«i l¹i lµ ®−îc (nªn cho ¨n b»ng th×a vµ b¸t).
- Bét trøng:
+ C«ng thøc cña mét b÷a (200ml):
* Bét g¹o: 10-20g (2 th×a).
* Trøng gµ (lßng ®á): 1/2 qu¶.
* DÇu hoÆc mì: 1 th×a (5ml).
* N−íc m¾m: 5ml (1 th×a).
* N−íc rau: 1 b¸t (200ml).
+ C¸ch nÊu: §un s«i n−íc rau, hoµ bét víi mét Ýt n−íc l·, ®æ tiÕp vµo võa ®un võa quÊy,
s«i kho¶ng 20 phót, trøng ®¸nh t¬i cho vµo bét ®Ó s«i thªm vµi phót, cho n−íc m¾m, dÇu, mì
quÊy ®Òu ®Õn khi s«i lµ ®−îc.
b) Bét ®Æc 20% (dïng cho trÎ tõ 5-6 th¸ng ®Õn 12 th¸ng)
- Bét s÷a 20%:
+ C«ng thøc cho mét suÊt (250ml):
* Bét g¹o: 35-40g (4 th×a).
* S÷a: 3 th×a s÷a bét hoÆc 6-10 th×a s÷a ®Æc.
* §−êng: 1-1,5 th×a (chØ cho khi nÊu s÷a bét).
+ C¸ch nÊu: gièng c¸ch nÊu bét s÷a 5%, nh−ng ®©y lµ bét ®Æc, ®æ ra ®Üa vµ cho trÎ ¨n
b»ng th×a.
- Bét, thÞt, rau ; bét, c¸, rau; trøng rau, l¹c ; rau, cua, rau:
+ C«ng thøc:
* Bét g¹o: 35-40g.
90
* ThÞt (hoÆc c¸, trøng, t«m, ®Ëu, l¹c): 15g. Cua: 40g.
* Rau: 15g.
* N−íc m¾m: 5ml.
* DÇu hoÆc mì: 1 th×a (5ml).
+ C¸ch nÊu bét, thÞt rau hoÆc bét, l¹c, rau: ThÞt ®· b¨m nhá hay xay nhá (th−êng dïng thÞt
n¹c vai) hoÆc l¹c xay nhá, cho cïng 1,5 b¸t con n−íc l¹nh. §un s«i vµ cho bét ®· hoµ tan vµo,
võa ®æ bét vµo xoong võa quÊy ®Ó cho bét khái bÞ vãn. §un s«i ©m Ø kho¶ng 20 phót råi cho
rau ®· xay vµo ®un tiÕp 5-10 phót (tuú theo lo¹i rau nhanh chÝn hay rau l©u chÝn mµ ta cho vµo
sím hay muén). Sau ®ã cho n−íc m¾m, dÇu quÊy ®Òu ®Õn khi s«i lµ ®−îc.
+ C¸ch nÊu bét, trøng, rau: Sau khi ®un s«i bét ©m Ø kho¶ng 20 phót, cho rau xay vµo 5-10
phót, råi cho n−íc m¾m, sau ®ã cho trøng ®· ®−îc ®¸nh tan vµo vµ cho n−íc m¾m, dÇu quÊy
®Òu ®Õn khi s«i lµ b¾c ra ngay ®Ó trøng kh«ng bÞ kh«.
Yªu cÇu thµnh phÈm: Bét chÝn kü, rau chÝn tíi, trøng tan ®Òu, mÞn, vÞ võa ¨n, th¬m mïi
trøng.
+ C¸ch nÊu bét, c¸, rau: C¸ ®em r¸n hoÆc luéc chÝn, gì hoÆc nhÆt x−¬ng, ®em xay hoÆc
d»m nhá, −íp víi mét chót n−íc m¾m. Bét ®un ®−îc 20 phót, cho c¸ ®· −íp vµo vµ cho rau
xay vµo, quÊy ®Òu vµ cho m¾m, dÇu vµo nåi quÊy ®Òu, b¾c ra.
+ C¸ch nÊu bét, t«m, rau: T«m t−¬i nhÆt s¹ch r©u, ®un chÝn, bãc vá vµ ®Çu t«m. ThÞt t«m
®em xay nhá, r©u vµ ®Çu gi· nhá, läc lÊy n−íc nÊu canh cho trÎ lín. Bét s«i ©m Ø kho¶ng
20phót, cho t«m ®· xay nhá vµo, quÊy ®Òu, cho n−íc m¾m, dÇu quÊy ®Òu, b¾c ra.
Yªu cÇu thµnh phÈm: Bét chÝn kü, th¬m mïi t«m, kh«ng cßn s¹n, rau chÝn tíi, vÞ võa ¨n.
+ C¸ch nÊu bét, cua, rau: Cua ®ång röa s¹ch, gi· nhá läc lÊy n−íc, kho¶ng 1,5 b¸t. §un
s«i n−íc cua, vít c¸i cua ra b¸t, ®æ bét ®· hoµ tan vµo, võa ®æ võa quÊy cho ®Õn khi s«i, ®Ó ©m
Ø kho¶ng 20 phót råi cho rau xay nhá vµo, quÊy ®Òu, cho n−íc m¾m, c¸i cua vµ dÇu, quÊy ®Òu,
®Ó s«i thªm vµi phót.
Yªu cÇu thµnh phÈm: Bét chÝn kü, cua mÞn, kh«ng cßn s¹n, rau chÝn tíi, vÞ ®Ëm võa ¨n.
Chó ý: Cho trÎ ¨n lóc bét cßn Êm, kh«ng cho ¨n bét nguéi l¹nh.
c) Sóp rau, khoai, thÞt
- C«ng thøc mét b÷a:
+ Bét g¹o: 5-10g.
+ Khoai t©y: 100g.
+ Rau: 15g.
+ ThÞt: 15g (hoÆc mét lßng ®á trøng gµ).
+ N−íc m¾m: 5-7ml.
+ DÇu hoÆc mì: 5ml.
+ N−íc : mét b¸t con.
- C¸ch nÊu: §un s«i n−íc, cho khoai t©y ®· gät vá vµ röa s¹ch vµo luéc, khoai gÇn chÝn
cho rau vµo, khi rau vµ khoai chÝn vít ra råi cho bét g¹o ®· hoµ víi mét Ýt n−íc vµo, sau ®ã
91
cho thÞt xay, n−íc m¾m vµo. §un s«i ©m Ø kho¶ng 20 phót. Cho rau vµ khoai ®· ®−îc gi· nhá
vµo vµ quÊy ®Òu lµ ®−îc.
Chó ý: NÕu nÊu sóp rau, khoai víi trøng th× cho trøng vµo sau cïng (khi cho trøng ®·
®¸nh tan vµo xoong khoai th× quÊy ®Òu, nhanh tay ®Ó trøng ®−îc nhá mÞn vµ b¾c ra ngay ®Ó
trøng kh«ng bÞ kh« vµ x¸c).
Ng−êi ta cã thÓ thay mét b÷a bét ®Æc b»ng mét b÷a sóp thÞt, rau cho trÎ ¨n rÊt tèt. TrÎ
®−îc thay ®æi b÷a ¨n nªn ¨n ngon h¬n, tinh bét khoai t©y nhá, mÞn, dÔ tiªu ho¸.
Yªu cÇu thµnh phÈm: Sóp ®Æc nh− bét 10% vµ khoai, rau nhá, s¸nh, thÞt chÝn mÒm, vÞ võa
¨n.
3. Dinh d−ìng cho trÎ em tõ 12-24 th¸ng tuæi (tõ 1-2 tuæi)
3.1. §Æc ®iÓm c¬ quan tiªu hãa cña trÎ em tõ 12-24 th¸ng tuæi
Khi trÎ ®−îc mét tuæi, b÷a ¨n cña trÎ dÇn dÇn ®éc lËp víi mÑ, trÎ thÝch nghi dÇn víi chÕ
®é ¨n bæ sung.
C¬ quan tiªu ho¸ cña trÎ em ch−a thËt hoµn chØnh, r¨ng ch−a thËt ®Çy ®ñ, nhai ch−a tèt.
Mét ®øa trÎ ph¸t triÓn b×nh th−êng ®Õn 18 th¸ng míi cã r¨ng cöa, r¨ng nanh vµ r¨ng hµm nhá
thø nhÊt (kho¶ng 14 r¨ng). V× vËy, thøc ¨n ë løa tuæi nµy cÇn mÒm, nhõ, nhá, dÔ tiªu ho¸ víi
®Çy ®ñ n¨ng l−îng vµ c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt gióp cho sù ph¸t triÓn c¬ thÓ nãi chung,
r¨ng vµ bé m¸y tiªu ho¸ nãi riªng.
3.2. ChÕ ®é ¨n cña trÎ 12 - 24 th¸ng
- VÉn cho trÎ bó mÑ vµo b÷a phô hoÆc vµo ban ®ªm (tõ 19 giê ®Õn s¸ng h«m sau cho trÎ
bó mÑ lóc nµo còng cã thÓ ®−îc).
- TrÎ ¨n ch¸o, lóc ®Çu cho trÎ ¨n ch¸o lo·ng sau ®Æc dÇn (cã thÓ cho ¨n sím h¬n 1-2 th¸ng
nÕu trÎ ®· ch¸n ¨n bét).
- N¨ng l−îng cÇn thiÕt cung cÊp cho trÎ: 900-1000Kcal/ngµy, ë nhµ trÎ phÊn ®Êu ®¹t ®−îc
60-70% nhu cÇu trªn.
Mét ngµy ¨n 5 b÷a. Cã thÓ s¾p xÕp nh− sau:
+ S¸ng: s÷a ®Ëu nµnh 1 cèc hoÆc bó mÑ.
+ Tr−a: ch¸o thÞt rau 1 b¸t (250ml) + chuèi tiªu: 1/2-1 qu¶.
+ Gi÷a tr−a: bó mÑ.
+ ChiÒu: ch¸o c¸ 1 b¸t (250ml) + n−íc cam (cam: 50-100g + ®−êng kÝnh 5g).
+ Tèi: ch¸o ®Ëu thÞt 1 b¸t (250ml).
Ta cã thÓ biÓu diÔn d−íi d¹ng h×nh vu«ng thùc phÈm nh− sau (h×nh 3.3):
Gluxit:
Protein: ThÞt 30g
G¹o 100g
Trøng1 qu¶
§Ëu ®ç 50g
92
S÷a mÑ hoÆc s÷a ®Ëu
nµnh 300ml + 30g
®−êng
DÇu thùc vËt: 10g
Vitamin + Muèi kho¸ng:
Rau vµ khoai cñ 100g
Chuèi 1 qu¶
H×nh 3.3. C¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung cho trÎ tõ 12-24 th¸ng tuæi
- Trong thêi gian trÎ ë nhµ trÎ ®−îc ¨n Ýt nhÊt 2 b÷a chÝnh, 1 b÷a phô vµ bó mÑ.
- Phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n ®Ó b÷a ¨n ®ñ chÊt vµ c©n ®èi. B÷a ¨n cña trÎ lµ b÷a ¨n phèi
hîp gåm nhiÒu lo¹i g¹o (nÊu ch¸o), thÞt, c¸, trøng, s÷a, ®Ëu, ®ç, dÇu, mì, rau cñ, qu¶ t−¬i,...
- Th−êng xuyªn thay ®æi thùc phÈm, c¸ch chÕ biÕn phï hîp gióp trÎ ¨n ngon miÖng, hÕt
suÊt.
- Hµng ngµy cho trÎ uèng ®ñ n−íc, nhÊt lµ mïa hÌ. L−îng n−íc ®−a vµo c¬ thÓ d−íi d¹ng
thøc ¨n vµ n−íc uèng ë trÎ em 12-18 th¸ng lµ 1,3-1,5 lÝt/ngµy.
- Nh÷ng ngµy hÌ nãng nùc, trÎ kÐm ¨n, nhµ trÎ cã thÓ thay 1-2 b÷a ch¸o b»ng bón hoÆc
phë ®Ó trÎ ¨n ngon miÖng.
3.3. ChÕ biÕn mét sè mãn ch¸o
a) C«ng thøc cho mét suÊt ch¸o
- G¹o tÎ: 50g (ch¸o ®Æc) vµ 30-40g (ch¸o lo·ng).
- ThÞt hoÆc c¸, t«m, l¹c, võng: 20g (1 th×a ®Çy) hoÆc cua: 50g.
- §Ëu ®ç: 5g (1th×a g¹t).
- DÇu hoÆc mì n−íc: 5-10g (1-2 th×a cµ phª).
- Rau c¸c lo¹i: 15-20g (1,5-2 th×a cµ phª).
- N−íc m¾m: 10ml.
- N−íc: 400-450ml (2-2,5 b¸t n−íc con).
b) C¸ch nÊu ch¸o: §un s«i n−íc, ®æ g¹o ®· ®−îc nhÆt s¹ch vµo vµ ®un s«i, vÇn ra c¹nh
bÕp ®Ó s«i ©m Ø trong 1,5-2 giê. Sau ®ã cho thùc phÈm ®· ®−îc lµm s¹ch vµ xay nhá vµo quÊy
®Òu, cho n−íc m¾m vµ rau xay vµo ®un tiÕp tõ 5-10 phót. Cho hµnh, mïi th¸i nhá vµ dÇu, quÊy
®Òu lµ ®−îc.
- NÊu ch¸o l¹c, võng vµ ch¸o thÞt rau cÇn cho thÞt hay l¹c, võng vµo tr−íc ®Ó cho thÞt chÝn
nhõ, l¹c, võng, chÝn mÒm.
- PhÇn chuÈn bÞ thùc phÈm ®Ó nÊu ch¸o c¸c lo¹i t«m, cua, l−¬n, l¹c, võng,... ®Òu gièng
phÇn chuÈn bÞ thùc phÈm ®Ó nÊu bét.
- Yªu cÇu thµnh phÈm: ch¸o s¸nh, nhuyÔn; ®é ®Æc, lo·ng võa; thÞt, l¹c, võng chÝn mÒm,
rau chÝn tíi; vÞ võa ¨n.
4. Dinh d−ìng cho trÎ em tõ 24-36 th¸ng (tõ 2-3 tuæi)
4.1. §Æc ®iÓm c¬ quan tiªu ho¸ ë trÎ em tõ 24-36 th¸ng tuæi
- Tõ 24-36 th¸ng, c¬ thÓ trÎ vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn nhanh (tèc ®é chËm h¬n khi d−íi 18
th¸ng), bé m¸y tiªu ho¸ vÉn ch−a hoµn thiÖn.
93
Mçi quý trÎ t¨ng 200-300g, chiÒu cao t¨ng 2-3cm.
- MÆt kh¸c, trÎ ho¹t ®éng nhiÒu h¬n nªn c¬ thÓ tiªu hao n¨ng l−îng kh¸ lín. §Õn 24
th¸ng, trÎ kh«ng bó s÷a mÑ n÷a vµ ®· cã 20 r¨ng s÷a nªn cã thÓ ¨n ®−îc c¬m th−êng nh−
ng−êi lín song ph¶i mÒm, dÔ tiªu ho¸ vµ hÊp thu. KhÈu phÇn ¨n hµng ngµy kh«ng hîp lý vÒ sè
l−îng còng nh− kh©u chÕ biÕn ch−a tèt sÏ lµm cho trÎ rèi lo¹n tiªu ho¸, g©y suy dinh d−ìng,
cßi x−¬ng, thiÕu m¸u.
- B−íc ®Çu trÎ cã kh¶ n¨ng tù phôc vô nh− tù xóc ¨n, tù lÊy n−íc uèng.
4.2. ChÕ ®é ¨n cña trÎ 24-36 th¸ng
- TrÎ ¨n c¬m n¸t.
- Mçi ngµy trÎ ®−îc ¨n (4-5 b÷a), trong thêi gian ë nhµ trÎ, trÎ ®−îc ¨n Ýt nhÊt 2 b÷a chÝnh
vµ 1 b÷a phô. Ta cã thÓ cho trÎ ¨n theo chÕ ®é trong ngµy nh− sau:
+ S¸ng: s÷a ®Ëu nµnh × 1 cèc (200- 250ml) + b¸nh m×: 1/2 c¸i.
+ Tr−a: c¬m, thÞt, rau × 2 b¸t con + chuèi tiªu: 1 qu¶.
+ Gi÷a tr−a: ch¸o t«m (1 b¸t con) + ®u ®ñ: 200g.
+ ChiÒu: c¬m, ®Ëu phô, rau × 2 b¸t con.
+ Tèi: s÷a bß × 1 cèc (200ml).
- N¨ng l−îng cÇn ®¶m b¶o cho trÎ: 1000-1300Kcal/ngµy, ë nhµ trÎ cÇn phÊn ®Êu ®¹t 6070% nhu cÇu trªn.
- CÇn ®¶m b¶o ®ñ n¨ng l−îng vµ chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt nh− chÊt ®¹m, chÊt bÐo, ®−êng,
muèi kho¸ng, vitamin cã trong c¸, t«m, cua, thÞt, trøng, rau, cñ, qu¶, ®Ëu c¸c lo¹i,...
- ChÕ biÕn phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh lý vµ kh¶ n¨ng tiªu ho¸ cña trÎ (c¬m mÒm, dÎo, thøc
¨n chÝn mÒm,...), thay ®æi thùc phÈm vµ c¸ch chÕ biÕn mãn ¨n ®Ó trÎ ¨n ngon miÖng vµ ¨n hÕt
suÊt. CÇn chÕ biÕn cho trÎ ¨n 2 mãn trong b÷a ¨n chÝnh lµ thøc ¨n mÆn vµ canh.
- CÇn ph¶i ®¶m b¶o qua c¸c kh©u lùa chän thùc phÈm t−¬i ngon tíi kh©u vËn chuyÓn, chÕ
biÕn vµ b¶o qu¶n tèt.
- Hµng ngµy cho trÎ ®−îc uèng ®ñ n−íc tõ 1,5-1,6 lÝt/ngµy (d−íi d¹ng thøc ¨n vµ n−íc
uèng).
- Cã thÓ biÓu diÔn h×nh vu«ng thùc phÈm nhu cÇu cÇn thiÕt cho trÎ trong mét ngµy nh− sau
(h×nh 3.4):
Gluxit:
Protein: ThÞt: 80-100g
G¹o: 150g
hoÆc c¸, t«m, ®Ëu ®ç: 80g
Vitamin, muèi
S÷a ®Ëu nµnh
kho¸ng: Rau, khoai: 200g
Lipit:
DÇu thùc vËt: 20g
Chuèi : 1 qu¶
H×nh 3.4. C¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung cho trÎ tõ 24-36 th¸ng tuæi.
94
- Xem thêm -
.PDF 
107 
83 
61 
