Tài liệu Giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5 6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non​

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI TRẦN THỊ KIM YẾN GIÁO DỤC KĨ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG TRÕ CHƠI ĐÓNG VAI THEO CHỦ ĐỀ Ở TRƢỜNG MẦM NON Chuyên ngành: Giáo dục mầm non Mã số: 9.14.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Hòa Hà Nội - 2020 LỜI CẢM ƠN Với tất cả tấm lòng kính trọng, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Hòa đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo và giúp em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Cô đã trực tiếp, tận tình, động viên và tạo mọi điều kiện tốt nhất để em hoàn thành luận án này. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến các Thầy, Cô giáo Khoa Giáo dục Mầm non, Phòng Sau đại học – Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội; Tổng Biên tập, các cán bộ biên tập viên của các tạp chí Giáo dục & xã hội; Tạp chí Giáo dục - Bộ GD-ĐT đã tạo điều kiện cho em trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận án. Em cũng xin đƣợc bày tỏ lòng cảm ơn chân thành nhất tới: Gia đình, ngƣời thân, đồng nghiệp và bạn bè đã luôn ủng hộ, động viên và giúp đỡ để em hoàn thành luận án này. Hà Nội, ngày 7 tháng 8 năm 2020 NCS Trần Thị Kim Yến LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác Tác giả luận án NCS Trần Thị Kim Yến MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ..........................................................................1 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ...................................................................................2 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU.................................................2 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC ...................................................................................3 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ...................................................................................3 6. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU ...................................................................3 7. CÁC CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................4 8. NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ ...........................................................................6 9. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN .......................................................................7 10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ..............................................................................7 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC KĨ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG TRÕ CHƠI ĐÓNG VAI THEO CHỦ ĐỀ Ở TRƢỜNG MẦM NON .......................................8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...........................................................................8 1.1.1. Những nghiên cứu về kĩ năng hoạt động nhóm.......................................................8 1.1.2. Những nghiên cứu về giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo ...10 1.1.3. Nghiên cứu giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo trong trò chơi đóng vai theo chủ đề .................................................................................................14 1.1.4. Đánh giá chung về tổng quan nghiên cứu vấn đề ...........................................19 1.2. Các khái niệm cơ bản .......................................................................................20 1.2.1. Khái niệm kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo ....................................20 1.2.2. Khái niệm trò chơi đóng vai theo chủ đề ........................................................24 1.2.3. Khái niệm kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5 -6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề .................................................................................................................25 1.2.4. Khái niệm giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề .................................................................................................25 1.2.5. Khái niệm biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ....................................................................................26 1.3. Kĩ năng hoạt động nhóm trong trò chơi đóng vai theo chủ đề của trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non ...........................................................................................27 1.3.1. Đặc điểm của kĩ năng hoạt động nhóm ............................................................27 1.3.2. Cấu trúc các kĩ năng thành phần của kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo ........27 1.3.3. Các giai đoạn phát triển kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo ........................29 1.3.4. Đặc điểm của trò chơi đóng vai theo chủ đề của trẻ mẫu giáo ở trường mầm non ...32 1.3.5. Vai trò của trò chơi đóng vai theo chủ đề trong việc giáo dục và phát triển kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở trường mầm non .........................34 1.3.6. Một số trò chơi đóng vai theo chủ đề của trẻ 5 – 6 tuổi ở vùng miền núi Tây Nguyên .....35 1.3.7. Đặc điểm kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ........................................................................................................................38 1.3.8. Những biểu hiện của các kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ..........................................................................................39 1.3.9. Đánh giá mức độ kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề .................................................................................................45 1.4. Một số vấn đề về giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non .......................................................46 1.4.1. Quá trình giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non....................................................................46 1.4.2. Vai trò của biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ....................................................................................55 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ...............................55 1.5.1. Cá nhân trẻ ......................................................................................................55 1.5.2. Giáo viên mầm non .........................................................................................56 1.5.3. Cha, mẹ của trẻ ...............................................................................................57 1.5.4. Điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện ở trường mầm non ..............................58 1.5.5. Yếu tố môi trường xã hội .................................................................................58 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................59 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG TRÕ CHƠI ĐÓNG VAI THEO CHỦ ĐỀ Ở TRƢỜNG MẦM NON............................................................................................60 2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát .........................................................................60 2.1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên ....................................................................60 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................60 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ...........................................................................62 2.2.1. Mục tiêu khảo sát .............................................................................................62 2.2.2. Nội dung khảo sát............................................................................................62 2.2.3. Khách thể khảo sát và địa bàn khảo sát..........................................................62 2.2.4. Thời gian khảo sát ...........................................................................................63 2.2.5. Phương pháp và công cụ khảo sát ..................................................................63 2.2.6. Cách tiến hành khảo sát kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non ..........................................................63 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng ............................................................................67 2.3.1. Thực trạng giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non ..................................................................67 2.3.2. Thực trạng kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề .................................................................................................................81 2.3.3. Đánh giá chung về thực trạng giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non ....................................95 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................99 CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG TRÕ CHƠI ĐÓNG VAI THEO CHỦ ĐỀ ...............100 3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ...............100 3.1.1. Đảm bảo phù hợp với mục tiêu, nội dung Chương trình giáo dục mầm non hiện hành .................................................................................................................100 3.1.2. Đảm bảo phù hợp với thực tiễn, với đặc điểm lứa tuổi và đặc điểm hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi, đảm bảo các cơ hội trẻ phối hợp, hợp tác với bạn một cách tích cực, chủ động, sáng tạo trong các hoạt động nhóm ........................................100 3.1.3. Đảm bảo các nguyên tắc của giáo dục hoạt động nhóm ..............................101 3.2. Những yêu cầu khi tổ chức trò chơi ĐVTCĐ cho trẻ .................................101 3.3. Một số biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ..............................................102 3.3.1. Các biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm trước khi trẻ chơi ...........103 3.3.2. Các biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm trong khi trẻ chơi ...........117 3.3.3. Biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm khi kết thúc trò chơi ..............124 3.4. Thực nghiệm các biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ............................126 3.4.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................126 3.4.2. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................126 3.4.3. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................126 3.4.4. Chọn mẫu thực nghiệm .................................................................................126 3.4.5. Thời gian thực nghiệm ..................................................................................127 3.4.6. Tổ chức thực nghiệm .....................................................................................127 3.4.7. Kết quả thực nghiệm .....................................................................................129 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................................138 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................140 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG CỦA LUẬN ÁN ......................................143 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................144 PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Biểu hiện của kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo .........................44 Bảng 2.1. Nhận thức của giáo viên về giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ...................68 Bảng 2.2. Thực trạng giáo viên sử dụng các phƣơng tiện giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non ....................................................70 Bảng 2.3. Thực trạng giáo dục các kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non .........................................72 Bảng 2.4. Thực trạng xây dựng phƣơng tiện, cơ sở vật chất và môi trƣờng giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non .....................................................................................73 Bảng 2.5. Thực trạng các biện pháp giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non của giáo viên mầm non ..................................................................................................76 Bảng 2.6. Khó khăn của giáo viên khi giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ..................................................79 Bảng 2.7. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ..................................................................................................80 Bảng 2.8. Đánh giá chung các kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề.................................................................................81 Bảng 2.9. Các biểu hiện kĩ năng tạo nhóm chơi của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề .........................................................................................85 Bảng 2.10. Các biểu hiện kĩ năng phối hợp giữa các thành viên trong nhóm chơi của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ........................................87 Bảng 2.11. Các biểu hiện kĩ năng thực hiện nhiệm vụ của nhóm chơi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề của trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non .........................90 Bảng 2.12. Các biểu hiện kĩ năng giải quyểt các xung đột, mâu thuẫn xảy ra trong nhóm chơi của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non...................................................................................................92 Bảng 2.13. Các biểu hiện kĩ năng phát triển nhóm chơi của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ..................................................94 Bảng 3.1. Kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trƣớc thực nghiệm vòng 1 (trò chơi bán hàng - chợ Tây nguyên) .............129 Bảng 3.2. Kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau thực nghiệm vòng 1 (trò chơi "bác sĩ thú y") .......................130 Bảng 3.3. Kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trƣớc thực nghiệm vòng 2 (trò chơi du lịch Tây nguyên) .........133 Bảng 3.4. Kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ 5-6 tuổi ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau thực nghiệm vòng 2 (trò chơi Lễ hội Tây nguyên) .............135 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của giáo viên về tính cần thiết của giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non ....................................................................................67 Biểu đồ 2.2. Biểu hiện kĩ năng hoạt động nhóm trong trò chơi đóng vai theo chủ đề của trẻ 5-6 tuổi ở Trƣờng Mầm non Thắng lợi và Trƣờng mầm non Hoa Pơ Lang..................................................................................................83 Biểu đồ 2.3. Biểu hiện KNHĐN trong trò chơi ĐVTCĐ của trẻ 5-6 tuổi theo giới tính ......84 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ so sánh điểm trung bình của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm trƣớc và sau thực nghiệm ....................................................................131 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt STT Viết đầy đủ 1 ĐTB Điểm trung bình 2 ĐVTCĐ Đóng vai theo chủ đề 3 ĐLC Độ lệch chuẩn 4 GV Giáo viên 5 GVMN Giáo viên mầm non 6 KNHĐN Kĩ năng hoạt động nhóm 7 SL Số lƣợng 8 % Tỉ lệ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kĩ thuật thì hoạt động nhóm là một xu thế tất yếu, bởi không phải công việc nào, tình huống nào… chúng ta cũng có thể tự mình giải quyết hiệu quả... Vì vậy, mỗi cá nhân cần phải có kĩ năng làm việc theo nhóm để làm việc cùng nhau. Việc hình thành kĩ năng hoạt động nhóm (KNHĐN) cần đƣợc bắt đầu càng sớm càng tốt, vừa tạo thành công cụ sống cho trẻ, vừa góp phần giúp trẻ phát triển hoàn thiện nhân cách. Hơn nữa, 5 - 6 tuổi là giai đoạn nhân cách phát triển mạnh và đƣợc định hình về cơ bản. Điều 22, Luật Giáo dục nƣớc ta quy định [46] “Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mĩ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ vào lớp Một” nhằm thực hiện mục tiêu trên, nhà giáo dục không chỉ chú ý đến việc truyền thụ kiến thức đơn lẻ mà quan tâm đến cách dạy, cách làm việc cùng nhau giữa cô và trẻ, giữa trẻ với nhau. Trẻ 5-6 tuổi đang chuẩn bị bƣớc vào ngƣỡng cửa nhà trƣờng phổ thông, với hoạt động chủ đạo là học tập; ở đó đòi hỏi các em phải có sự phối hợp, cùng nhau thực hiện có hiệu quả các hoạt động hay nhiệm vụ học tập; đồng thời, thông qua đó phát triển đƣợc “năng lực hợp tác" – năng lực cốt lõi cần hình thành ở học sinh phổ thông. Tuy nhiên, thực tế đang cho thấy, khả năng hoạt động nhóm của trẻ mầm non nói chung còn nhiều hạn chế, khi đứng trƣớc những tình huống hay vấn đề cần có sự phối hợp với nhau, nhiều em tỏ ra khá lúng túng. Trong khi đó, trƣờng mầm non lại là môi trƣờng có điều kiện hết sức thuận lợi để rèn KNHĐN cho các em, thông qua việc tổ chức các hoạt động giáo dục, hoạt động vui chơi cho trẻ. Rèn luyện để phát triển KNHĐN cho trẻ 5- 6 tuổi sẽ góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất và giá trị sống tích cực nhƣ: tôn trọng, tự tin, hòa bình, trách nhiệm, khoan dung, kỷ luật... chính là sự chuẩn bị tâm thế sẵn sàng cho trẻ đi học lớp 1, tránh những “thất bại học đƣờng" từ những năm đầu đời của các em. Có nhiều cách để giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong đó có trò chơi, đặc biệt là trò chơi đóng vai theo chủ đề (ĐVTCĐ). Trò chơi ĐVTCĐ là môi trƣờng 2 thuận lợi để giáo dục KNHĐN cho trẻ. Đây là hoạt động chủ đạo của trẻ lứa tuổi mẫu giáo, trong quá trình chơi trẻ đƣợc tự do thể hiện ý tƣởng của mình, cùng nhau tìm kiếm phƣơng tiện để thực hiện nhiệm vụ của trò chơi, tự điều khiển hành vi của mình cho phù hợp. Đồng thời khi chơi phải có nhiều ngƣời cùng tham gia, cùng liên kết, hợp tác với nhau thì trò chơi mới vui. Chính vì vậy trò chơi ĐVTCĐ là phƣơng tiện, là điều kiện thuận lợi để rèn luyện và phát triển KNHĐN cho trẻ. Thông qua quá trình hoạt động nhóm sẽ giúp trẻ đƣợc hòa nhập trong nhóm bạn bè, đƣợc bạn bè chấp nhận, trẻ đƣợc thỏa mãn nhu cầu giao lƣu, học hỏi, trẻ đƣợc hoạt động cùng nhau, phối hợp với nhau để đạt đƣợc mục đích đã đề ra, trẻ đƣợc thể hiện bản thân, hình thành vai nhân cách thông qua các vai chơi, đƣợc phối hợp với nhau để hoàn thành trò chơi... Qua đó sẽ tạo tiền đề cho việc học tập của trẻ ở bậc học sau có hiệu quả. Trong thực tiễn giáo dục mầm non hiện nay, giáo dục KNHĐN trong trò chơi ĐVTCĐ đang đƣợc thực hiện trong nhà trƣờng mầm non; tuy nhiên, chƣa đạt đƣợc hiệu quả nhƣ mong muốn nên trẻ 5-6 tuổi còn hạn chế ở một số thành tố của KNHĐN nhƣ: kĩ năng thoả hiệp và giải quyết mâu thuẫn, xung đột, kĩ năng lắng nghe, tôn trọng và nhƣờng nhịn bạn bè;... Xuất phát từ những lí do nói trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ đề xuất một số biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong ĐVTCĐ nhằm giúp trẻ có KNHĐN tốt hơn. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục KNHĐN trong trò chơi ĐVTCĐ cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non. 3 4. Giả thuyết khoa học Trong quá trình chơi đóng vai theo chủ đề ở trƣờng mầm non, trẻ 5-6 tuổi đã có một số KNHĐN cơ bản, tuy nhiên các kĩ năng thoả hiệp và giải quyết mâu thuẫn, xung đột, kĩ năng lắng nghe, tôn trọng và nhƣờng nhịn bạn bè còn nhiều hạn chế. Giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi đã có những hiệu quả nhất định, tuy nhiên vẫn còn nhiều thiếu sót. Nếu đề xuất và sử dụng hợp lí một số biện pháp giáo dục KNHĐN nhƣ hƣớng dẫn trẻ thảo luận, trao đổi ý kiến để thực hiện nhiệm vụ chung của nhóm chơi; tạo tình huống chơi để giúp trẻ thiết lập mối quan hệ giữa các vai chơi, nhóm chơi, hƣớng dẫn trẻ cách giải quyết xung đột, mâu thuẫn để thực hiện nhiệm vụ chơi đến cùng... thì KNHĐN trong khi chơi ĐVCCĐ của trẻ sẽ tốt hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non. 5.2. Khảo sát thực trạng giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở các trƣờng mầm non tại tỉnh Đắk Lắk. 5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở các trƣờng mầm non tại tỉnh Đắk Lắk. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Quá trình giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non. 6.2. Giới hạn về địa bàn và khách thể khảo sát thực trạng, thực nghiệm 6.2.1. Giới hạn về địa bàn khảo sát thực trạng, thực nghiệm Các trƣờng mầm non trên địa bàn thành phố Buôn Ma Thuột và các huyện của tỉnh Đắk Lắk (bao gồm 6 trƣờng mầm non ở Thành phố Buôn Ma Thuột (Mầm non Khánh Xuân, Mầm non Tân An, Mầm non Thành Công, Mầm non Tân Lập, Mầm non Thắng Lợi, Mầm non 10/3) và 5 trƣờng Mầm non ở các huyện (Mầm non Hoa Pơ Lang - huyện Buôn Đôn; Mầm non Vàng Anh - huyện Ea H'Leo; Mầm non Vành Khuyên - huyện Lắk; Mầm non Hoa Sim - huyện M'Đrắk; Mầm non Sơn Ca huyện Ea Súp). 4 6.2.2. Giới hạn về khách thể khảo sát thực trạng, thực nghiệm - Khảo sát 110 giáo viên mầm non (GVMN) đang dạy lớp mẫu giáo lớn (5-6 tuổi) tại 11 trƣờng mầm non ở tỉnh Đắk Lắk. - Khảo sát 60 trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng Mầm non Thắng Lợi (Thành phố Buôn Ma Thuột) và trƣờng Mầm non Hoa Pơ Lang (huyện Buôn Đôn). - Thực nghiệm trên 150 trẻ ở 3 trƣờng mầm non trên địa bàn Thành phố Buôn Ma Thuột (Mầm non 10/3, Mầm non Thắng Lợi, Mầm non Tân Lập). 6.3. Thời gian khảo sát - Khảo sát thực trạng từ tháng 03 năm 2018 đến tháng 6 năm 2018 - Thực nghiệm sƣ phạm đƣợc tiến hành từ tháng 8/2018 đến tháng 12/2018 7. Các cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Các cách tiếp cận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận hoạt động Hình thành và phát triển nhân cách nói chung và KNHĐN nói riêng cần đƣợc tiến hành trong các hoạt động và thông qua hoạt động của trẻ. Nghiên cứu KNHĐN cho trẻ mẫu giáo phải xem xét trong các hoạt động, trên nhiều phƣơng diện và các mối liên hệ, quan hệ qua lại và trong trạng thái vận động để tìm ra bản chất của các việc giáo dục KNHĐN cho trẻ mẫu giáo. Cho nên giáo dục KNHĐN cho trẻ muốn đạt hiệu quả cao cần thông qua trò chơi mà trung tâm là trò chơi ĐVTCĐ. 7.1.2. Tiếp cận hệ thống Giáo dục KNHĐN cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi cần phải xem xét một cách có hệ thống từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao để thấy đƣợc quá trình giáo dục KNHĐN từ mục tiêu, nội dung đến các cách thức tiến hành giáo dục trẻ. Đồng thời, cần xem xét việc giáo dục KNHĐN trong trò chơi ĐVTCĐ trong toàn bộ chƣơng trình GDMN hiện hành. 7.1.3. Tiếp cận phát triển Mỗi giai đoạn phát triển đều có tiền đề phát triển từ giai đoạn trƣớc vì vậy, cần tổ chức các hoạt động giáo dục hƣớng tới "vùng phát triển gần nhất" của trẻ để giúp trẻ đạt đƣợc những năng lực cao hơn. Trong khi nghiên cứu xây dựng các biện pháp giáo dục KNHĐN trong trò chơi ĐVTCĐ cho trẻ 5-6 tuổi luận án phải dựa trên sự phát triển chung của trẻ và sự phát triển KNHĐN của trẻ 5-6 tuổi. 5 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết 7.2.1.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích, tổng hợp các tài liệu trong và ngoài nƣớc về trẻ mẫu giáo, về KNHĐN của trẻ mẫu giáo, giáo dục KNHĐN cho trẻ mẫu giáo trong trò chơi ĐVTCĐ. 7.1.1.2. Phương pháp hệ thống hóa, khái quát hóa lí luận: Hệ thống hóa các quan điểm và lí thuyết giáo dục KNHĐN có liên quan đến vấn đề nghiên cứu để xác định hệ thống khái niệm và quan điểm, xây dựng khung lí thuyết, đƣờng lối phƣơng pháp luận và thiết kế điều tra, thiết kế thực nghiệm khoa học. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Đúc rút kinh nghiệm từ thực tiễn giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non làm cơ sở đề xuất một số biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5 – 6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ. 7.2.2.2. Phương pháp chuyên gia Thu thập ý kiến của các chuyên gia về các tiêu chí đánh giá, các bài tập khảo sát; tính khả thi và tính hiệu quả của các biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non. 7.2.2.3. Phương pháp điều tra viết Sử dụng phiếu điều tra bằng bảng hỏi (Anket) đối với GVMN nhằm tìm hiểu nội dung, phƣơng pháp, hình thức, biện pháp, các yếu tố ảnh hƣởng đến giáo dục KNHĐN cho trẻ từ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ tại một số trƣờng mầm non, đánh giá kết quả giáo dục KNHĐN cho trẻ từ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ tại một số trƣờng mầm non. 7.2.2.4. Phương pháp quan sát - Quan sát trẻ và hoạt động của trẻ: Quan sát để đánh giá mức độ biểu hiện KNHĐN của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở một số trƣờng mầm non. - Quan sát hoạt động của giáo viên (GV) trong quá trình tổ chức trò chơi ĐVTCĐ cho trẻ từ 5 - 6 tuổi nhằm tìm hiểu những biện pháp giáo dục KNHĐN mà GV đã sử dụng. 6 7.2.2.5. Phương pháp phòng vấn sâu Phỏng vấn sâu GV, CBQL nhằm tìm hiểu việc giáo dục KNHĐN cho trẻ từ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ đƣợc tổ chức, hƣớng dẫn nhƣ thế nào ở trƣờng mầm non. 7.2.2.6. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động - Nghiên cứu sản phẩm của GV để tìm hiểu thực trạng sử dụng các biện pháp giáo dục KNHĐN của GVMN hiện nay, phân tích sản phẩm của trẻ để đánh giá mức độ KNHĐN của trẻ thông qua các tiêu chí đánh giá. - Nội dung nghiên cứu: kế hoạch, giáo án, những ghi chép của GV, sản phẩm hoạt động chơi của trẻ - Thu thập các mẫu sản phẩm của GV (kế hoạch tổ chức trò chơi) sản phẩm của trẻ; phân tích chƣơng trình và tài liệu nghiệp vụ hƣớng dẫn tổ chức trò chơi ĐVTCĐ cho trẻ 5 - 6 tuổi. 7.2.2.7. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đề xuất. Tiến hành thực nghiệm một số biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ đã đề xuất đối với nhóm trẻ thực nghiệm. Còn nhóm đối chứng giữ nguyên không tác động, sau đó so sánh kết quả của nhóm thực nghiệm với nhóm đối chứng và rút ra kết luận. 7.2.3. Phương pháp xử lí số liệu Xử lí kết quả bằng phƣơng pháp thống kê toán học với sự trợ giúp của phần mềm SPSS. 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đã có KNHĐN trong trò chơi ĐVTCĐ. 8.2. Trò chơi ĐVTCĐ là môi trƣờng giáo dục có nhiều thuận lợi cho việc giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non. 8.3. GV giữ vai trò là ngƣời tổ chức, hƣớng dẫn trẻ trong trò chơi ĐVTCĐ tạo cơ hội, điều kiện để giáo dục và phát triển KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non. 7 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Đóng góp về mặt lí luận Bổ sung và làm phong phú thêm lí luận về giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non, trong đó trọng tâm là các khái niệm về giáo dục KNHĐN cho trẻ, vai trò của trò chơi ĐVTCĐ đối với việc giáo dục KNHĐN cho trẻ, đặc điểm KNHĐN của trẻ, biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ trong trò chơi ĐVTCĐ. 9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn - Cung cấp tƣ liệu về thực trạng giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non tại tỉnh Đắk Lắk, từ đó giúp các trƣờng mầm non có cơ sở để điều chỉnh quá trình giáo dục kịp thời. - Các biện pháp giáo dục KNHĐN rẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non đƣợc đề xuất là một tài liệu tham khảo có giá trị cho công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dƣỡng GVMN ở khu vực Tây Nguyên nói riêng và cả nƣớc nói chung. Ngoài ra có thể vận dụng sáng tạo các biện pháp này ở các trƣờng mầm non có điều kiện giáo dục tƣơng đƣơng để góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục trẻ. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị và danh mục tài liệu tham khảo nội dung luận án gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan và cơ sở lí luận về giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non Chƣơng 2: Thực trạng giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non Chƣơng 3: Biện pháp giáo dục KNHĐN cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ ở trƣờng mầm non. 8 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC KĨ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ 5-6 TUỔI TRONG TRÕ CHƠI ĐÓNG VAI THEO CHỦ ĐỀ Ở TRƢỜNG MẦM NON 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Các nghiên cứu về KNHĐN nói chung và KNHĐN cho trẻ mẫu giáo nói riêng ở trong và ngoài nƣớc đƣợc nghiên cứu theo các hƣớng nghiên cứu sau: 1.1.1. Những nghiên cứu về kĩ năng hoạt động nhóm 1.1.1.1. Nghiên cứu vai trò của hoạt động nhóm đối với trẻ em nói chung và trẻ mẫu giáo nói riêng Các nghiên cứu chỉ ra vai trò của hoạt động nhóm giúp trẻ em tự tin, năng động và làm việc hiệu quả. Theo John Dewey - ngƣời đã đề xƣớng ra các hình thức hoạt động hợp tác học tập trong lớp học: Khi trẻ giao tiếp và hoạt động cùng với nhóm bạn, trẻ sẽ hứng thú và học đƣợc nhiều điều thú vị, tích lũy đƣợc vốn kinh nghiệm cho bản thân, vì vậy, con ngƣời cần sống và làm việc cùng nhau [78, tr.123]. J.Piaget cho rằng tƣơng tác “bạn bè” có vai trò quan trọng trong việc phát triển nhận thức của trẻ. Khi trẻ cộng tác với nhau để thực hiện nhiệm vụ chung sẽ nảy sinh những mâu thuẫn, lúc này trẻ cần cùng nhau giải quyết, nhờ đó kĩ năng giao tiếp, trí tuệ của trẻ ngày một phát triển phong phú hơn.[105]. JaQues D. khẳng định rằng: Trẻ muốn có cơ hội học hỏi và phát triển các năng lực xã hội toàn diện thì trẻ phải chơi với bạn cùng lớp, chơi với nhóm nhiều độ tuổi, nhiều thế hệ...[86]. Ngoài ra, các tác giả Hansen và Kaufmann (2000) cho rằng sự hợp tác của trẻ 5 tuổi ở trƣờng mẫu giáo giúp trẻ: cảm thấy tốt, phát triển tính sáng tạo và cảm giác năng suất hiệu quả, phát triển chiến lƣợc đối phó với các vấn đề của cuộc sống, phát triển cảm giác hạnh phúc và cảm nhận mình thuộc về nơi nào đó. Trẻ học đƣợc những kĩ năng mới, vui chơi, cƣời, thƣ giãn, làm quen với nhau và tƣơng tác với nhau trong quá trình hoạt động trong nhóm [83, tr.89]. Tác giả Hoàng Thị Mai đã định nghĩa “hoạt động nhóm là sự phối hợp và hoạt động cùng nhau của một nhóm trẻ trong một hoạt động nào đó”. Đồng thời, tác giả 9 chỉ rõ vai trò của GV khi hƣớng dẫn trẻ học tập, xác định các kĩ năng cần thiết của trẻ khi tham gia vào nhóm hoạt độn nhằm phát triển các kĩ năng nhƣ kĩ năng giao tiếp, chia sẻ thông tin [33, tr.61]. Nhìn chung, các tác giả trên đều cho rằng KNHĐN có vai trò quan trọng trong quá trình giáo dục trẻ, giúp trẻ thích ứng trong các mối quan hệ, cùng bạn chia sẻ, giúp đỡ và tƣơng tác với nhau. 1.1.1.2. Nghiên cứu về khái niệm kĩ năng hoạt động nhóm Lisa Trumbauer [99], Janet R. Moyles [85], Kristina R. Olson [97], Cao Thị Cúc [7]... chỉ rõ KNHĐN là kĩ năng hành động phối hợp cùng ngƣời khác bao gồm: biết bàn bạc, phân chia trách nhiệm cho nhau và cùng cố gắng hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao. Trong nhóm chơi, mỗi trẻ cần nhận thức rõ vị trí và vai trò của mình, biết làm chủ hành vi của bản thân, hiểu và phục tùng quy định của nhóm để nhằm đạt đƣợc mục tiêu chung. Đây là cơ sở để nhìn nhận KNHĐN là các kĩ năng phối hợp của con ngƣời nhằm đạt đƣợc mục đích và kết quả chung có giá trị. Sự phối hợp, thỏa thuận của các thành viên của tác động qua lại tồn tại từ thời điểm tiếp nhận mục đích hoạt động cùng nhau và kết thúc ở giai đoạn đạt đƣợc kết quả. Newman, Richard S. [104] chỉ rõ KNHĐN là kĩ năng biết bàn bạc, phân chia trách nhiệm cho nhau và cùng cố gắng hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao; mỗi trẻ nhận thức rõ vị trí và vai trò của mình trong nhóm, biết làm chủ hành vi của bản thân, hiểu và phục tùng quy định của nhóm… Tác giả Nguyễn Hữu Châu đã đề cập đến hình thức học tập theo nhóm nhỏ, trong đó ông chỉ ra học tập hợp tác theo nhóm nhỏ là sử dụng nhóm nhỏ để học sinh đƣợc cùng nhau làm việc, qua đó phát huy tối đa kết quả học tập của bản thân. Ông cũng cho rằng, nhờ học tập theo nhóm nhỏ mà vấn đề học tập trở nên bớt phức tạp hơn so với học tập cá nhân, bởi mỗi thành viên trong nhóm phải biết đƣa ra quyết định, xây dựng lòng tin, giải quyết mâu thuẫn để tìm ra tri thức cho bản thân [4]. Tựu chung lại, các nghiên cứu đều cho rằng KNHĐN là cùng chung suy nghĩ, hành động phối hợp của các thành viên trong nhóm chơi, dựa trên sự hiểu biết lẫn nhau và cảm xúc chung đối với kết quả hoạt động cùng nhau hƣớng đến việc giải quyết các nhiệm vụ khác nhau trong nhóm chơi.