Tài liệu đổi mới công tác tiếo công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ---***--- TRẦN THỊ THÚY MAI ĐỔI MỚI CÔNG TÁC TIẾP CÔNG DÂN TRONG LĨNH VỰC KHIẾU NẠI, TỐ CÁO LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2010 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ---***--- TRẦN THỊ THÚY MAI ĐỔI MỚI CÔNG TÁC TIẾP CÔNG DÂN TRONG LĨNH VỰC KHIẾU NẠI, TỐ CÁO CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN – LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT MÃ SỐ: 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS HOÀNG THỊ KIM QUẾ HÀ NỘI - 2010 MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIẾP CÔNG DÂN TRONG LĨNH VỰC Trang 1 6 KHIẾU NẠI, TỐ CÁO HÀNH CHÍNH 1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về tiếp công dân 1.1.1. Quan niệm về tiếp công dân 1.1.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về tiếp công dân 1.1.3. Quy định của pháp luật về tiếp công dân 1.1.4. Các loại hình tiếp công dân 1.2. Đặc điểm, nội dung pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 1.2.1. Đặc điểm của tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 1.2.2. Nội dung của pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 1.2.2.1. Quy định trách nhiệm của Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị trong công tác tiếp công dân 1.2.2.2. Quy định trách nhiệm của cán bộ làm nhiệm vụ tiếp công dân, quyền và nghĩa vụ người đến khiếu nại, tố cáo 1.2.2.3. Quy định các đảm bảo pháp lý cho việc thực hiện các quy định về trách nhiệm của cán bộ tiếp công dân và quyền, nghĩa vụ của người đến khiếu nại, tố cáo 1.2.2.4. Quy định trình tự, thủ tục tiếp công dân đến khiếu nại, tố cáo tại nơi tiếp công dân 1.3. Vai trò của công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 1.4. Tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 6 6 8 14 17 21 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CỦA CÔNG TÁC TIẾP CÔNG DÂN TRONG 44 21 24 24 27 31 32 38 41 LĨNH VỰC KHIẾU NẠI, TỐ CÁO HÀNH CHÍNH 2.1. Tình hình khiếu nại, tố cáo của công dân và nguyên nhân 2.1.1. Khái quát tình hình khiếu nại, tố cáo của công dân 2.1.2. Nguyên nhân phát sinh khiếu nại, tố cáo 2.2. Thực trạng pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính ở nước ta hiện nay 44 44 49 55 2.2.1. Khái quát sự hình thành, phát triển pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính ở Việt Nam 2.2.2. Thực trạng các quy định pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 2.3 Thực trạng công tác tiếp công dân. 2.3.1. Công tác chỉ đạo của Trung ương và Chính phủ 2.3.2. Hoạt động tiếp công dân 2.3.2.1. Tiếp công dân trong cả nước 2.3.2.2. Tiếp công dân tại Trụ sở tiếp dân của Trung ương Đảng và Nhà nước 2.4 Những tồn tại và nguyên nhân dẫn đến chất lượng tiếp công dân chưa đạt hiệu quả 2.4.1. Tồn tại trong công tác tiếp công dân 2.4.2. Nguyên nhân dẫn đến chất lượng tiếp công dân chưa đạt hiệu quả 55 CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI CÔNG TÁC TIẾP 76 59 61 61 63 63 65 71 71 71 73 CÔNG DÂN TRONG LĨNH VỰC KHIẾU NẠI, TỐ CÁO HÀNH CHÍNH Quan điểm và yêu cầu đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 3.1.1. Quan điểm về đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 3.1.2. Yêu cầu đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 3.2. Các giải pháp đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 3.2.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính 3.2.1.1. Ban hành các văn bản pháp luật mới 3.2.1.2. Rà soát, bổ sung, sửa đổi bổ sung một số văn bản pháp luật về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hiện nay còn bất cập,mâu thuẫn và các văn bản trong lĩnh vực dễ nảy sinh khiếu kiện. 3.2.2. Đổi mới nhận thức và nâng cao trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan hành chính Nhà nước và những người có thẩm quyền trong công tác tiếp công dân 3.2.3. Hoàn thiện mô hình tổ chức tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính 3.1 76 76 80 86 86 88 89 91 94 3.2.4. Cải cách thủ tục hành chính tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại, tố cáo hành chính 3.2.5. Hoàn thiện công tác tổ chức và nâng cao trình độ cán bộ tiếp công dân. 3.2.5.1. Đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ tiếp công dân 3.2.5.2. Quy định cụ thể trách nhiệm của cán bộ tiếp công dân 3.2.5.3. Thu hút cán bộ có tâm, có tài làm công tác tiếp công dân 3.2.6. Xử phạt nghiêm minh các hành vi vi phạm xảy ra trong quá trình tiếp công dân 3.2.7. Tăng cường cơ sở vật chất trang thiết bị làm việc và ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động tiếp công dân 3.2.7.1. Tăng cường cơ sở vật chất trang thiết bị làm việc 3.2.7.2. Ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động tiếp công dân KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 96 97 97 99 100 100 101 101 101 103 105 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài. Xuất phát từ tư tưởng lấy “dân làm gốc”, ngay sau cách mạng tháng 8 thành công, nước Việt nam dân chủ cộng hòa ra đời, Nhà nước ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã luôn quan tâm đến việc thể chế hóa và hiện thực các quyền tự do, dân chủ và đề cao vai trò của nhân dân, Điều 2, Hiến pháp 92 sửa đổi quy định: “Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.” Tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo của nhân dân là trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước, tổ chức chính trị xã hội. Nhà nước phải đảm bảo và không ngừng phát huy quyền làm chủ mọi mặt của nhân dân, nghiêm trị mọi hành vi xâm phạm lợi ích Tổ quốc và nhân dân, xây dựng đất nước giàu mạnh, thực hiện công bằng xã hội, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện. Quyền khiếu nại, tố cáo liên quan chặt chẽ với các quyền và nghĩa vụ cơ bản khác của công dân, là quyền dân chủ trực tiếp, là một nội dung quan trọng của chế định dân chủ XHCN để công dân thông qua đó tích cực tham gia vào việc quản lý Nhà nước, quản lý xã hội. Trong thời gian qua, công tác tiếp công dân đã đạt được những thành tựu đáng kể. Thông qua tiếp công dân, nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo đã được giải quyết. Việc tiếp công dân đã đáp ứng được phần lớn yêu cầu của người dân, hướng tới nhà nước pháp quyền của dân do dân và vì dân. Thực hiện sự chỉ đạo của Trung ương, các cấp các ngành đã có nhiều cố gắng nỗ lực trong tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo, nên tình hình khiếu kiện cũng có những chuyển biến tích cực. Việc giải quyết các tranh chấp trong nội bộ nhân dân và giữa người dân với cơ quan Nhà nước được tiến hành đúng pháp luật, kỷ cương và có hiệu quả. Công tác tiếp công dân của các ngành các cấp có những tiến bộ và dần đi vào nề nếp góp phần nâng cao hiệu quả tiếp công dân. Tuy nhiên, thời gian gần đây tình hình khiếu nại, tố cáo của công dân diễn biến phức tạp, tình trạng khiếu kiện đông người vượt cấp tiếp tục gia tăng, phát sinh nhiều điểm nóng gây mất ổn định xã hội. Phần lớn những khiếu kiện của công dân liên quan đến đất đai: giải phóng mặt bằng, đền bù đất, đòi lại đất cũ, tranh chấp đất..hoặc liên quan đến việc giải quyết các chính sách chế độ về nhà ở, chế độ trợ cấp xã hội, tố cáo cán bộ lợi dụng chức quyền tham nhũng…Mặc dù vậy, công tác tiếp công dân ở các cấp các ngành trong thời gian qua còn nhiều hạn chế, bất cập làm ảnh hưởng đến hiệu quả, chất lượng tiếp công dân. Sự yếu kém bất cập thể hiện trên nhiều mặt : bất cập về mặt thể chế, tổ chức và quản lý công tác tiếp công dân, việc phối kết hợp giữa các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền với các cơ quan Đảng, đoàn thể còn gặp nhiều khó khăn, đào tạo bồi dưỡng cán bộ làm công tác tiếp công dân, chế độ chính sách, cơ sở vật chất …Hạn chế này đang là rào cản cần sớm có giải pháp khắc phục. Làm tốt công tác tiếp công dân phải trên cơ sở nhận thức sâu sắc quan điểm của Đảng và Nhà nước ta là Nhà nước của dân do dân và vì dân, tiếp tục phát huy kết quả đạt được, khắc phục hạn chế thiếu sót, có bước đi thật sự thích hợp, cùng với phương pháp, cách thức tổ chức thực hiện khoa học đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong công tác tiếp công dân. Từ cách tiếp cận trên và xuất phát từ quan điểm chỉ đạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta, xét thấy cần phải đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo để nâng cao hiệu quả hoạt động giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân, giảm bớt khiếu kiện phức tạp kéo dài, đảm bảo trật tự ổn định xã hội góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền. Với những lý do trên, là một công chức hiện đang Công tác tại Cơ quan Thanh tra Chính Phủ là cơ quan giúp việc cho Thủ tướng Chính phủ về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo, bản thân đã từng trực tiếp tham gia tiếp công dân đến khiếu nại tố cáo và thấy rõ những bất cập hạn chế của công tác tiếp công dân hiện nay nên tôi chọn đề tài “Đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học Luật tại Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài. 2 Từ trước đến nay đã có nhiều công trình, tài liệu nghiên cứu về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo như: - Cải cách thủ tục hành chính trong tổ chức tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo (Đề tài khoa học, Mã số 97-98-065/ĐT) của Thanh tra Nhà nước, 1999. - Tiếp công dân, Xử lý đơn thư và giải quyết khiếu nại tố cáo trong tình hình mới, TS Vũ Phạm Quyết Thắng (chủ biên), Nhà xuất bản Hà Nội, 2006. - Quy trình, nghiệp vụ Tiếp công dân, xử lý đơn thư và giải quyết khiếu nại tố cáo, TS Lê Tiến Hào (chủ biên), Nhà xuất bản Hà Nội, 2007. - Hoàn thiện quy chế tiếp công dân và quy trình giải quyết khiếu nại tố cáo của Thanh tra Nhà nước cấp tỉnh và Thành phố, (Luận văn thạc sỹ Luật) của Lê Hồng Oanh Ngọc, Học viện Hành chính Quốc gia, 2008. - “ Một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo”, Luận văn thạc sĩ Luật học của Phạm Văn Long, Đại học Luật Hà Nội, - Đổi mới hoạt động tiếp công dân theo hướng hiện đại hóa, TS Bùi Mạnh Cường, Tài liệu lưu hành nội bộ, Thanh tra Chính phủ, 2006 - Tiêu chí đánh giá kết quả công tác Tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo, Lữ Ngọc Bình, Tạp chí thanh tra số 8/2008. Tuy nhiên tất cả các công trình, bài viết trên do đáp ứng những mục đích, yêu cầu nghiên cứu khác nhau nên chỉ xem xét và giới hạn ở những khía cạnh nhất định chứ chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách tập trung, toàn diện về đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo. Do vậy luận văn này là đề tài khoa học nghiên cứu một cách toàn diện sâu sắc về đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo ở nước ta hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài *Mục đích: 3 Trên cơ sở phân tích sự điều chỉnh pháp luật về công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo, thực trạng của hoạt động tiếp công dân thì mục đích quan trọng mà đề tài hướng tới là làm rõ những vấn đề đang đặt ra trong hoạt động tiếp công dân và sự cần thiết phải đổi mới để đáp ứng được yêu cầu quản lý nhà nước, quản lý xã hội trong tình hình mới. *Nhiệm vụ + Hệ thống hóa một số khía cạnh lý luận cơ bản về công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo. + Đánh giá thực trạng hoạt động tiếp công dân ở nước ta nói chung và cụ thể là tại Trụ sở Tiếp công dân của Trung ương Đảng và Nhà nước thông qua các báo cáo tổng kết công tác tiếp công dân hàng năm. + Đề xuất các giải pháp, kiến nghị về đổi mới công tác tiếp công dân nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động này. 4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Tiếp công dân là một khái niệm có phạm vi rộng, bao gồm tiếp công dân đến làm các thủ tục hành chính (công dân không khiếu nại, tố cáo) và tiếp công dân đến khiếu nại tố cáo, trong Tiếp công dấn đến khiếu nại tố cáo lại chia ra làm hai mảng: Tiếp công dân đến khiếu nại tố cáo trong hoạt động tư pháp và Tiếp công dân đến khiếu nại tố cáo hành chính. Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn này, tác giả đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính theo quy định của Luật Khiếu nại, Tố cáo và các Nghị định hướng dẫn thi hành. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Duy vật biện chứng và Chủ nghĩa Duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh , quan điểm của Đảng và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về khiếu nại tố cáo, tiếp công dân, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu của triết học duy vật biện chứng như phương pháp lịch sử, phương pháp kết hợp lý luận và thực tiến, 4 phương pháp phân tích tổng hợp, khảo sát thực tiễn, thống kê ,đánh giá để làm rõ mục đích và nội dung nghiên cứu của đề tài. 6. Những đóng góp mới của đề tài + Đề tài chứng minh được quan điểm đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta về tư tưởng lấy dân làm gốc, nếu không quan tâm đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân thì Nhà nước đó sẽ không thể tồn tại và phát triển. + Đề tài hệ thống hóa một cách tương đối đầy đủ hệ thống các văn bản pháp luật của Nhà nước điều chỉnh công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính. + Đề tài đánh giá toàn diện về thực trạng tiếp công dân ở nước ta, cụ thể tại Trụ sở tiếp công dân của Trung ương Đảng và Nhà nước. Qua đó thấy được những bất cập, khó khăn trong công tác tiếp công dân hiện nay. + Đề tài cũng đưa ra một cách có hệ thống những kiến nghị, giải pháp đổi mới công tác tiếp công dân góp phần ổn định tình hình xã hội, xây dựng Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. 7. Ý nghĩa của đề tài Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cung cấp những thông tin có giá trị giúp các nhà hoạch định chính sách, các nhà lập pháp, các cán bộ trực tiếp làm công tác tiếp công dân nhìn nhận sâu sắc hơn về lĩnh vực rất nhạy cảm này, đề từ đó tích cực hoàn thiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo. 8. Kết cấu của đề tài. Chương 1. Cơ sở lý luận tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính. Chương 2.Thực trạng của công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính Chương 3. Quan điểm, giải pháp đổi mới công tác tiếp công dân trong lĩnh vực khiếu nại tố cáo hành chính. 5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIẾP CÔNG DÂN TRONG LĨNH VỰC KHIẾU NẠI, TỐ CÁO HÀNH CHÍNH 1.1.Những vấn đề lý luận cơ bản về tiếp công dân 1.1.1.Quan niệm về tiếp công dân Trong thời kỳ phong kiến nước ta, Bộ máy Nhà nước được thiết lập theo chế độ quân chủ, căn bệnh quan liêu cùng sự tha hóa của bộ máy quan lại là điều không tránh khỏi. Đó là một trong những nguyên cớ làm nảy sinh phiền hà, oan ức đưa đến khiếu kiện của dân chúng. Các bậc vua trị vì đều dựa vào dân và coi chính sách an dân là chiến lược quan trọng trong quá trình cai trị đất nước của mình. Một số triều đình phong kiến đã tạo điều kiện để người dân có thể dễ dàng bày tỏ nguyện vọng của mình với các quan lại, triều đình. Theo Đại việt Sử ký Toàn thư: “Vua Lý Thái Tông (1028-1054) thường có các chuyến vi hành về các vùng quê tiếp xúc với dân, nghe dân nói và thông hiểu việc của dân. Để thuận lợi cho dân bày tỏ nguyên vọng và khiếu kiện khi cần, nhà vua cho đặt hai bên tả hữu thềm rồng (tức Long trì) hai lầu chuông đối nhau để ai có việc kiện tụng, oan uổng thì đánh chuông tâu trình. Nhà Lý đã đặt ra chức quan gián Nghị đại phu với chức trách là viên quan có quyền can gián vua trước những khiếm khuyết sai lầm” [7; tr.303] Và cũng vào thời kỳ này, xuất phát từ việc quan tâm đến dân, thấy trước được những trở ngại trong khiếu kiện của dân và để tạo thuận lợi cho dân được bày tỏ nguyện vọng, oan khuất, được gửi đơn khiếu kiện, Vua Lý Anh Tông (1137 – 1175) đã cho đặt cái hòm ở giữa sân để ai muốn bày tỏ điều gì thì ghi bì thư vào đó. Thời kỳ nhà Trần, vào năm 1284 Vua Trần Nhân Tông đã mở Hội nghị Diên Hồng để xin ý kiến các bô lão về việc đánh hay hòa khi giặc Nguyên đến xâm lấn. Mở hội nghị Diên Hồng, vị vua anh minh đã tập hợp được ý chí, sứ mạnh trong nhân, lắng nghe được ý kiến và nguyện vọng của dân, khẳng định quyết tâm của toàn dân đoàn kết chống giặc ngoại xâm. Để bảo đảm cho việc xem xét khiếu kiện của dân được công minh, nhà Vua cho lập ra Ngự sử đài, có 6 quan có chức trách “ Đàn hặc các quan, nói bàn về chính sự hiện thời, phàm các quan làm trái phép, chính sự hiện thời có thiếu sót đều được xét hoặc trình bày, cũng là việc xét bàn về thành tích của các nha môn, đề lĩnh, phủ doãn, trần thủ, hữu thủ, thừa ty và xét hỏi các vụ kiện về người quyền quý ở kinh ức hiếp về người cai quản hà lạm” [1]. Cũng trong triều đại này đã “Cho phép thường dân được trực tiếp tâu bày những điều oan ức khi Vua kinh lý. Chính những việc làm cụ thể đó đã làm cho những oan uổng của dân được trên thấu hiểu, án kiện đọng được xử ngay”[7, tr. 495]. Dưới triều Nguyễn các quy định về việc xem xét khiếu kiện và tiếp xúc với nhân dân tiếp tục được thực hiện, chẳng hạn cho đặt chuông, đặt hòm để tạo thuận tiện cho người có khiếu kiện oan khuất thực hiện kêu cứu với cửa quan triều đình “ Năm Mậu thân (1778), Nguyễn Ánh cho đặt hòm để nhận thư kêu oan khuất, nhưng đồng thời cũng ngăn cấm việc bỏ thư nặc danh, vu tội cho người khác. Thời Minh Mệnh (1820-1840) triều đình đã đặt ra pháp ty, đó là nơi nhận đơn và thụ lý các vụ khiếu kiện của dân. Đồng thời cũng có quy định cụ thể về việc pháp ty nhận đơn vào các ngày cố định hàng tháng. Ngoài ra khi có khiếu kiện nếu không vào những ngày đã được quy định nhận đơn, dân chúng có thể đánh hồi trống để nhân viên Pháp ty đến nhận và tâu trình lên xem xét” [26, tr. 103]. Như vậy có thế nói từ xa xưa, cho ông ta đã quan tâm đến vấn đề gặp gỡ dân để biết được những tâm tư nguyện vọng, xem xét những oan ức của nhân dân. Tuy nhiên do luật pháp thời kỳ phong kiến chưa phát triển nên việc tiếp công dân vẫn chưa được cụ thể hóa trong một văn bản luật nào mà được lồng ghép trong các quy định về thiết triều, vị trí của Vua chúa quan lại thời kỳ phong kiến. Ngày nay khái niệm tiếp công dân đã thường xuyên xuất hiện trong đời sống hàng ngày và trong các văn bản pháp luật. Theo Đại từ điển Tiếng việt “ Tiếp công dân là đón, gặp và nói chuyện ứng xử với người đến với mình” [37, tr. 1637]. Như vậy có thể hiểu tiếp công dân hiện nay ở nước ta chính là hoạt động gặp gỡ và đối thoại với dân để thông qua đó tiếp nhận những thông tin về 7 tâm tư nguyện vọng, biết được thắc mắc oan khuất của nhân dân. Hoạt động tiếp công dân là một trong những hoạt động thường xuyên của các cơ quan Nhà nước .Thông qua việc tiếp công dân, Đảng và Nhà nước lắng nghe được những ý kiến của dân, nhận được những thông tin kịp thời phản ánh về quá trình thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Trên cơ sở đó Đảng và Nhà nước có thể điều chỉnh sửa đổi, bổ sung kịp thời các chính sách, pháp luật cho phù hợp với thực tế đất nước. 1.1.2.Quan điểm của Đảng và Nhà nước về tiếp công dân Từ trước đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến công tác tiếp công dân, phát huy quyền dân chủ của nhân dân, gắn với việc xây dựng bộ máy Nhà nước ngày càng trong sạch, vững mạnh. Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã có nhiều bài viết chỉ rõ ý nghĩa tầm quan trọng của công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại của nhân dân, yêu cầu trách nhiệm đối với các ngành, các cấp trong việc tiếp nhận, xử lý giải quyết các đơn thư của người dân. Thể chế hóa tư tưởng , quan điểm của Người, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết, văn bản pháp luật để không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác tiếp công dân giải quyết khiếu nại của nhân dân. Có thể thấy quan điểm Đảng, Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh về tiếp công dân khiếu nại tố cáo là hết sức toàn diện, sâu sắc thể hiện ở những điểm cơ bản sau: - Thứ nhất, tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo là một hình thức biểu hiện trực tiếp của nền dân chủ XHCN, là một trong những phương thức giám sát của nhân dân đối với Nhà nước và cán bộ, công chức Nhà nước. Ngay sau khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh số 64/SL ngày 23/11/1945 về thành lập Ban thanh tra đặc biệt và nhiệm vụ của Ban thanh tra đặc biệt là “nhận các đơn khiếu nại của nhân dân”. Hiến pháp 1946, Hiến pháp đầu tiên của nước ta do chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ đạo xây dựng đã long trọng đã tuyên bố các quyền tự do dân chủ hoàn toàn của người dân việt Nam như quyền bình đẳng về chính trị, kinh tế, văn hóa, quyền bình đẳng nam nữ, quyền tự do ngôn luận, tự do tổ chức hội họp, tự do tín 8 ngưỡng, tự do cư trú, quyền bất khả xâm phạm về thân thể và chỗ ở…Cùng với việc ghi nhận các quyền và tự do cơ bản của công dân, Hiến pháp 1946 còn quy định việc xây dựng các thiết chế của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc “Nước Việt Nam là một nước dân chủ cộng hòa. Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái hay trai, giầu nghèo, giai cấp, tôn giáo”(Điều 1, Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ cộng hòa năm 1946). Việc Hiến pháp năm 1946 ấn định các quyền và tự do cơ bản của công dân cùng với bộ máy nhà nước bảo đảm các quyền và tự do dân chủ đó đã gián tiếp khẳng định quyền năng chủ thể khiếu nại của công dân cũng như trách nhiệm tiếp công dân giải quyết khiếu nại của các cơ quan Nhà nước. Kế thừa và phát triển tư tưởng dân chủ của Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959 đã chính thức ghi nhận quyền khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân. Điều 29 Hiến pháp 1959 quy định “Công dân nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa có quyền khiếu nại…với bất cứ cơ quan Nhà nước nào về những hành vi phạm pháp của nhân viên cơ quan Nhà nước. Những việc khiếu nại…phải được xét và giải quyết nhanh chóng. Người bị thiệt hại vì hành vi phạm pháp của nhân viên cơ quan nhà nước có quyền được bồi thường.”. Đến Hiến pháp 1980, quyền khiếu nại tố cáo của công dân đã tiếp tục được củng cố và phát triển thê một bước, điều 73 Hiến pháp 1980 xác định “Công dân có quyền khiếu nại…với bất cứ cơ quan nào của Nhà nước về những việc làm trái pháp luật của cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân hoặc của bất cứ cá nhân nào thuộc các cơ quan, tổ chức và đơn vị đó. Các điều khiếu nại…phải được xem xét và giải quyết nhanh chóng. Mọi hành động xâm phạm quyền lợi ích chính đáng của công dân phải được kịo thời sửa chữa và xử lý nghiêm minh. Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường. Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại…”. Và thông qua việc quy định quyền khiếu nại tố cáo của công dân, gián tiếp khẳng định việc tiếp công dân là một hoạt động thường xuyên của các cơ quan Nhà nước. 9 Hiến pháp 1992- Hiến pháp của thời kỳ đổi mới, quyền khiếu nại của công dân đã tiếp tục được hoàn thiện và có một bước phát triển mới. Điều 74, Hiến pháp 92 quy định: “Công dân có quyền khiếu nại…với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân hoặc bất cứ cá nhân nào. Việc khiếu nại,…phải được cơ quan Nhà nước xem xét và giải quyết trong thời hạn pháp luật quy định. Mọi hành vi xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của công dân phải được kịp thời xử lý nghiêm minh. Người bị hại có quyền được bồi thường về vật chất và phục hồi danh dự. Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại,…hoặc lợi dụng quyền khiếu nại,…để vu khống, vu cáo làm hại người khác.” Như vậy có thể khẳng định rằng quyền khiếu nại, tố cáo chính là một trong những quyền cơ bản của công dân được ghi nhận trong Hiến pháp, một quyền có tính chất chính trị và pháp lý của công dân, là một hình thức biểu hiện của dân chủ XHCN. Theo quan điểm của Đảng, nhà nước và Hồ chủ tịch quyền khiếu nại liên quan chặt chẽ đến các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân do vậy việc tiếp công dân là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của các cơ quan NHà nước của Đảng và Chính phủ. Thực hiện tốt nhiệm vụ tiếp công dân đến khiếu nại tố cáo chính là giúp công dân đấu tranh chống lại các hành vi trái pháp luật nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước, tập thể, quyền và lợi ích hợp pháp của chính mình. Thông qua tiếp công dân, quyền khiếu nại tố cáo của công dân được phát huy và thực hiện, đó là sự biểu hiện của nền dân chủ trực tiếp để công dân thông qua đó thiết thực tham gia vào việc quản lý Nhà nước, quản lý xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng rất quan tâm đến đến việc tiếp công dân, trong thư gửi đồng bào liên khu IV, Người khẳng định “Nước ta là một nước dân chủ. Mọi công việc đều vì lợi ích của dân mà làm…Khi ai có điều gì oan ức thì có thể do các đoàn thể tố cáo lên cấp trên. Đó là quyền dân chủ của tất cả công dân Việt Nam. Đồng bào cần hiểu rõ và khéo dùng quyền ấy”. Người cho rằng việc tiếp công dân là để kiểm soát sự sai lầm của người lãnh đạo và 10 bảy tỏ cách sửa chữa sai lầm, tiếp công dân là thể hiện tính chất giám sát của nhân dân đối với Nhà nước trong giải quyết khiếu nại vì khi nhân dân khiếu nại đã chuyển đến cho cơ quan Nhà nước những thông tin, phát hiện về những việc làm vi phạm pháp luật, xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trên cơ sở đó Nhà nước kiểm tra lại hoạt động, hành vi của các cơ quan và các viên chức của mình thông qua việc giải quyết khiếu nại. Qua đó, Nhà nước phát hiện được những hành vi tham nhũng, quan liêu, tiêu cực cũng như các biểu hiện vi phạm pháp luật của các cán bộ, công chức để kịp thời giáo dục, xử lý, loại trừ ra khỏi bộ máy nhà nước, làm cho bộ máy Nhà nước trong sạch, vững mạnh. Về tác dụng này của công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, Lê nin- lãnh tụ thiên tài của giai cấp vô sản trên toàn thế giới đã nói “Nhằm đấu tranh chống bệnh lề mề, quan liêu và phát hiện tốt hơn nữa các hiện tượng lạm dụng, cũng như để vạch mặt và sa thải các công chức bất lương đã chui vào các cơ quan Xô Viết, phải đặt ra và chấp hành những quy tắc về tiếp công dân”. Thông tư số 436/TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 13/9/1958 có nhấn mạnh “việc nghiên cứu và giải quyết thư khiếu tố của nhân dân có tác dụng giúp chính quyền nắm tình hình chấp hành chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước, kịp thời uốn nắn những lệch lạc, sai lầm của cán bộ và cơ quan Nhà nước và bổ sung chủ trương chính sách”. Cũng liên quan đến nội dung này, Chỉ thị số 18/TTg ngày 15/1/1993 của Thủ tướng Chính phủ về công tác tổ chức tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân là một trong những yêu cầu cấp bách và quan trọng…nhằm góp phần vào việc ngăn chặn và bài trừ tệ nạn tham nhũng, buôn lậu, tiêu pha lãng phí của công và các tệ nạn xã hội khác”. - Thứ hai, Làm tốt công tác tiếp công dân góp phần củng cố mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước củng cố lòng tin của nhân dân vào Đảng và Nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến việc xây dựng củng cố mối quan hệ chặt chẽ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước bởi Người nhận thấy ở đó sức mạnh to lớn bảo đảm cho sự thành công của sự nghiệp cách 11 mạng. Người nói “ Giữ chặt mối liên hệ với dân chúng và luôn lắng tai nghe ý kiến của dân chúng, đó là nền tảng lực lượng của Đảng và nhờ đó mà Đảng thắng lợi”. Người đã nhiều lần chỉ ra ý nghĩa chính trị sâu sắc của công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại của nhân dân. Trong bài nói chuyện với cán bộ thanh tra tại Hội nghị thanh tra toàn miền Bắc ngày 5/3/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Đồng bào có oan ức mới khiếu nại, hoặc vì chưa hiểu rõ chính sách của Đảng và Chính phủ mà khiếu nại. Ta phải giải quyết nhanh, tốt thì đồng bào thấy rõ Đảng và Chính phủ quan tâm lo lắng đến quyền lợi của họ, do đó mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Chính phủ càng được củng cố tốt hơn.” Theo quan điểm của Đảng, Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh, tiếp công dân và giải quyết khiếu nại của người dân chính là một biện pháp quan trọng và thiết thực để củng cố mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước. Tiếp công dân là một hình thức biểu hiện trực tiếp mối quan hệ giữa nhân dân với Nhà nước. Trong trường hợp các khiếu nại được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, giải quyết kịp thời và thỏa đáng thì những người dân đi khiếu nại và thậm chí cả những người sống chung quanh họ sẽ cảm thấy Nhà nước đã tôn trọng, lắng nghe ý kiến của họ, quan tâm, lo lắng đến quyền lợi của họ và cũng rất tự nhiên họ thấy Nhà nước gần gũi, gắn bó với họ và đã thực sự là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. - Thứ ba, việc tiếp công dân là trách nhiệm của thủ trưởng các cấp các ngành, cơ quan, đơn vị. Theo quan điểm Đảng, Nhà nước và của Chủ tịch Hồ Chí Minh để giải quyết kịp thời nhanh chóng dứt điểm các khiếu nại phát sinh đòi hỏi đề cao trách nhiệm của Thủ trưởng các cơ quan Nhà nước từ Trung ương đến địa phương. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhắc nhở “Làm người lãnh đạo, làm cán bộ, viên chức Nhà nước là làm đầy tớ của dân, là công bộc của dân. Do đó trách nhiệm của họ là phải giải quyết những công việc mà nhân dân đề nghị, yêu cầu. Trong bài “Sao cho được lòng dân” đăng trên Báo Cứu quốc số 65 ra ngày 12/10/1945, Người khẳng định: “Muốn cho dân yêu, muốn cho được lòng dân, việc gì có lợi cho dân phải ra sức làm, việc gì có hại 12 cho dân phải hết sức tránh. Phải chú ý giải quyết các vấn đề dầu khó đến đâu mặc lòng, những vấn đề quan hệ đến đời sống của dân. Phải chấp đơn, phải xử kiện cho dân mỗi khi người ta đem đến” [16, tr. 55-56]. Trong các văn bản pháp luật về công tác giải quyết khiếu nại tố cáo từ trước đến nay, việc tiếp công dân luôn luôn được quy định là trách nhiệm của thủ trưởng các cơ quan Nhà nước. Trong thông tư số 436-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 13/9/1958 có quy định “Việc giải quyết các đơn thư khiếu tố chủ yếu phải do các Bộ, Ủy ban hành chính địa phương và các cơ quan chuyên môn ở Trung ương, ở địa phương tự phụ trách lấy. Ban thanh tra các cấp, các ngành có nhiệm vụ giúp đỡ cơ quan chính quyền Trung ương và địa phương cùng cấp giải quyết.” - Thứ tư, giải quyết nhanh, tốt, kịp thời các yêu cầu nguyện vọng của nhân dân là một yêu cầu quan trọng đối với các ngành, các cấp các cơ quan đơn vị. Trong huấn thị về công tác thanh tra tại Hội nghị cán bộ thanh tra toàn miền Bắc ngày 19/4/1957, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Trong lúc này, có những cán bộ, đảng viên vì việc này việc khác mà kêu, cán bộ thanh tra cũng phải xét kịp thời, chóng chừng nào, hay chừng ấy. Đối với nhân dân việc kêu nài, có lúc không kêu nài nữa, cán bộ thanh tra cũng phải đi thăm dò ý kiến nhân dân”. Đặc biệt quan tâm đến việc thực hiện nguyên tắc này trong giải quyết khiếu nại, Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một lần khác, tại Hội nghị công tác thanh tra toàn miền Bắc ngày 5/3/1960 đã lại tiếp tục khẳng định: “Về công tác xét và giải quyết các khiếu nại, tố giác, nhiệm vụ của các Ban thanh tra là phải làm cho nghiêm chỉnh kịp thời, làm sớm chừng nào, hay chừng ấy. Đối với nhân dân việc kêu nài, có lúc không kêu nài đi nữa, cán bộ thanh tra cũng phải đi thăm dò ý kiến nhân dân”. Đặc biệt quan tâm đến việc thực hiện nguyên tắc này trong giải quyết khiếu nại, Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một lần khác, tại Hội nghị công tác thanh tra toàn miền Bắc ngày 5/3/1960 đã tiếp tục khẳng định: “Về công tác xét và giải quyết các khiếu nại, tố giác làm sớm chừng nào hay chừng ấy…Ta phải giải quyết nhanh tốt, thì đồng bào thấy rõ Đảng và 13 Chính phủ luôn quan tâm lo lắng đến quyền lợi của họ, do đó mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Chính phủ càng được củng cố tốt hơn”. Theo Bác thì người dân oan ức mới khiếu nại, người dân chưa hiểu chính sách của Đảng và Nhà nước cũng dẫn đến khiếu nại. Vậy trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước, các tổ chức thanh tra là phải xem xét, giải quyết nhanh chóng, kịp thời mọi khiếu nại của dân, dù khiếu nại đó là oan ức hay do chưa hiểu chính sách, pháp luật. Và làm tốt trách nhiệm này sẽ giúp cho nhân dân thấy rõ Đảng và Nhà nước đã quan tâm lo lắng đến quyền lợi của họ, từ đó càng củng cố thêm mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước. 1.1.3. Các văn bản pháp luật quy định về tiếp công dân. Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan chức năng đã ban hành nhiều văn bản pháp quy điều chỉnh hoạt động tiếp công dân. Trong Lời nói đầu Hiến pháp 92 đã viết: Hiến pháp này quy định chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội, quốc phòng an ninh, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, cơ cấu, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của các cơ quan Nhà nước, thể chế hóa mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, Nhà nước quản lý. Trong việc quy định chức năng nhiệm cụ của các cơ quan Quốc Hội, Chính phủ, Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân và các cơ quan Nhà nước khác cũng đều gián tiếp quy định về trách nhiệm tiếp công dân của các cơ quan Nhà nước, đảm bảo thực hiện các quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Luật Khiếu nại tố cáo được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa X kỳ họp thứ 4 thông qua ngày 2/12/1998 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/1999 và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật khiếu nại tố cáo ngày 15/6/2004, và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Khiếu nại tố cáo ngày 29/11/2005 đều quy định: Công dân, cơ quan tổ chức có quyền khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính Nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính Nhà nước khi có căn cứ cho 14 rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật xâm phạm quyền lợi ích hợp pháp của mình. Cán bộ công chức có quyền khiếu nại quyết định kỷ luật của người có thẩm quyền khi có căn cứ cho rằng quyết định đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Công dân có quyền tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về hành vi trái pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, quyền lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Luật Khiếu nại tố cáo cũng dành một chương , chương V : quy định về việc tổ chức tiếp công dân. Trong đó quy định, Thủ trưởng các cơ quan nhà nước có trách nhiệm trực tiếp tiếp công dân và tổ chức việc tiếp công dân đến trình bày khiếu nại tố cáo, kiến nghị, phản ánh liên quan đến khiếu nại tố cáo; bố trí cán bộ có phẩm chất tốt, có kiến thức và am hiểu chính sách, pháp luật có ý thức trách nhiệm làm công tác tiếp công dân. Việc tiếp công dân đến khiếu nại tố cáo đưa đơn khiếu nại tố cáo được tiến hành tại nơi tiếp công dân. Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp, thủ trưởng cơ quan khác của Nhà nước có trách nhiệm trực tiếp tiếp công dân theo quy định. Ngày 7/8/1997 Chính phủ có Nghị định 89/CP ban hành kèm theo Quy chế tổ chức tiếp công dân. Quy chế này đã thể chế hóa về tổ chức, chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của Trụ sở Tiếp công dân của Trung ương Đảng và Nhà nước. Đây là văn bản pháp quy có hiệu lực cao nhất và duy nhất từ trước đến nay quy định về tiếp công dân. Trong văn bản này nêu rõ: Việc tiếp công dân nhằm mục đích tiếp nhận các thông tin kiến nghị phản ánh góp ý những vấn đề liên quan đến chủ trương đường lối chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước, công tác quản lý của cơ quan đơn vị.; Tiếp nhận khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của Thủ tửởng cơ quanđơn vị mình để xem xét ra quyết định 15