Tài liệu Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÌNH SỰ NGUYỄN QUẢN ANH THƯ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT Giảng viên hướng dẫn: Th.S PHẠM THỊ TUYẾT MAI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÌNH SỰ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM Giảng viên hướng dẫn: Th.S Phạm Thị Tuyết Mai Người thực hiện: Nguyễn Quản Anh Thư MSSV: 1853801013176 Lớp: 93 - HS43B1 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận “Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học do cá nhân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của Th.S Phạm Thị Tuyết Mai. Trong quá trình nghiên cứu, khóa luận cũng có sự kế thừa quan điểm, ý kiến khoa học của những nhà nghiên cứu đã từng thực hiện các đề tài có liên quan. Những quan điểm, ý kiến này, cũng như những thông tin mà khóa luận có tham khảo, khi được sử dụng đều được thể hiện một cách trung thực và có trích dẫn nguồn đầy đủ. Do chưa có nhiều kinh nghiệm tiếp xúc thực tế, cũng như vốn kiến thức còn hạn hẹp, nên sẽ không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Chính vì vậy, tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ Quý Thầy, Cô và bạn đọc, để có thể rút kinh nghiệm tốt hơn. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 29 tháng 6 năm 2022 Sinh viên Nguyễn Quản Anh Thư LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện khóa luận “Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam”, tác giả đã nhận được sự hướng dẫn tận tình của Th.S Phạm Thị Tuyết Mai. Do đó, tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Cô đã hỗ trợ, định hướng cho tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu. Sự tận tâm của Cô là động lực rất lớn giúp tác giả hoàn thiện tốt hơn khóa luận này. Đồng thời, tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt kiến thức quý báu cho tác giả trong suốt quá trình học tập tại trường, để có thể vận dụng những kiến thức đó vào khóa luận này. Ngoài ra, tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến Trung tâm thông tin Thư viện trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Viện kiểm sát nhân dân Thành phố Thuận An, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bình Dương, các đơn vị có liên quan và bạn bè đã tạo điều kiện, hỗ trợ trong việc tìm kiếm thông tin, tài liệu tham khảo, số liệu thực tiễn để tác giả có thể hoàn thành khóa luận này. Sinh viên Nguyễn Quản Anh Thư DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Số thứ tự Ký hiệu chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BLHS Bộ luật Hình sự 2 BLTTHS 3 BLTTHS năm 2015 4 LHQ Bộ luật Tố tụng Hình sự Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2021 Liên Hợp Quốc MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI .............................................................7 Giới thiệu Chương 1 ..................................................................................................7 1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................................7 1.1.1. Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .....................................................7 1.1.2. Điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..............................9 1.2. Đặc điểm điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ....................10 1.2.1. Đặc điểm của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .............10 1.2.2. Đặc điểm của điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi 14 1.3. Cơ sở quy định điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..........16 1.3.1. Cơ sở pháp lý........................................................................................16 1.3.2. Cơ sở lý luận ........................................................................................16 1.3.3. Cơ sở thực tiễn .....................................................................................17 1.4. Ý nghĩa của việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi..18 1.5. Quy định của pháp luật một số nước về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ............................................................................................20 1.5.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Pháp về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ......................................................................21 1.5.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Thụy Sĩ về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..............................................................23 1.5.3. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Hàn Quốc về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..............................................................24 1.5.4. Đánh giá hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo pháp luật của Pháp, Thụy Sĩ và Hàn Quốc .....................................27 Kết luận Chương 1 ..................................................................................................29 CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI .........................................................................................................................30 Giới thiệu Chương 2 ................................................................................................30 2.1. Một số nguyên tắc tiến hành tố tụng cần tuân thủ khi điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .....................................................................30 2.2. Quy định về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam ................................................................................35 2.2.1. Chủ thể tiến hành các hoạt động điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ....................................................................................................35 2.2.2. Sự có mặt của người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, người đại diện, nhà trường, tổ chức của bị hại là người dưới 18 tuổi trong các hoạt động điều tra 37 2.3.3. Một số hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..................................................................................................................41 Kết luận Chương 2 ..................................................................................................64 CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI TẠI VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN ......................................................................................................................65 Giới thiệu Chương 3 ................................................................................................65 3.1. Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .............65 3.1.1. Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên địa bàn tỉnh Bình Dương từ cuối năm 2017 đến tháng 4 năm 2022 ..............65 3.1.2. Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên địa bàn huyện Mỹ Xuyên từ năm 2018 – 2020 và huyện Cù Lao Dung tỉnh Sóc Trăng từ năm 2020 - 2021. ......................................................................71 3.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân khi tiến hành điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ở Việt Nam .................................................77 3.2.1. Những hạn chế, bất cập khi điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ở Việt Nam ................................................................................77 3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập khi điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ở Việt Nam ..................................................83 3.3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ...........................................................86 3.4. Kiến nghị đảm bảo thực hiện quy định pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................92 Kết luận Chương 3 ..................................................................................................95 KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................96 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Những năm gần đây, tình hình người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục xảy ra ngày càng nhiều và mức độ bị xâm hại tình dục ngày càng nghiêm trọng, điều này đã tạo nên mối lo ngại đến sự an toàn của nhóm người ở độ tuổi này. Vì vậy, việc bảo vệ người dưới 18 tuổi trước nguy cơ bị xâm hại tình dục được đặt ra cấp bách, cần thiết, là trách nhiệm của Việt Nam nói riêng và các quốc gia trên thế giới nói chung. Mặc dù Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật, luôn ưu tiên vấn đề bảo vệ, chăm sóc và giáo dục người dưới 18 tuổi lên hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nhưng tình trạng người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục vẫn không có xu hướng giảm mà có chiều hướng gia tăng mạnh. Cụ thể, theo thống kê từ Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111, trong 6 tháng đầu năm 2021, Tổng đài đã tiếp nhận hỗ trợ 122 ca xâm hại tình dục trẻ em (tăng hơn cùng kỳ năm trước 13 ca). Trong đó, có 71 ca hiếp dâm trẻ em, chiếm 58,2% (tăng 16 ca so với cùng kỳ năm 2020), 51 ca dâm ô trẻ em, chiếm 25,4% (tăng 21 ca so với cùng kỳ năm 2020). Tỷ lệ trẻ em bị xâm hại tình dục bởi bạn bè, người quen chiếm 31,1%; bởi người thân trong gia đình vẫn tương đối cao, chiếm 23,8% (tăng 5,4% so với cùng kỳ năm 2020). Năm 2020, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 121/2020/QH14 ngày 19/6/2020 về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện chính sách pháp luật về phòng chống xâm hại trẻ em. Sau một năm triển khai thực hiện, theo báo cáo của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội vào tháng 8 năm 2021 thì tình hình xâm hại trẻ em vẫn diễn biến phức tạp, từ tháng 6/2020 – 6/2021 so với cùng kỳ năm 2019-2020 thì việc xâm hại trẻ em tăng cả về số vụ, số đối tượng, số trẻ em bị xâm hại, lần lượt là 26,8%, 12,5%, 25,7%; nhất là hiếp dâm trẻ em tăng 13,2%. Còn theo Báo cáo của Bộ Công an, từ 15/6/2019 đến 14/6/2021, toàn quốc phát hiện 3.874 vụ xâm hại trẻ em, với 4.440 đối tượng, xâm hại 4.009 trẻ em (357 nam, 3.652 nữ). Trong đó, hiếp dâm người dưới 16 tuổi: 1.053 vụ = 27,2%; Cưỡng dâm người dưới 16 tuổi: 16 vụ = 0,4%; Giao cấu với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi: 1.521 vụ = 39,3%; Dâm ô đối với người dưới 16 tuổi: 552 vụ = 14,3%1. Có thể thấy, cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội thì tình hình tội phạm xâm hại tình dục trẻ em ngày càng diễn biến phức tạp, gia tăng theo từng năm. T. Yến - Ng. Ngân - T. Thức, “Xâm hại tình dục trẻ em: Nỗi ám ảnh”, [https://www.daibieunhandan.vn/xamhai-tinh-duc-tre-em-noi-am-anh-2it3xrzldd-66270], (truy cập ngày 14/04/2022). 1 2 Bên cạnh đó, việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi cũng không thuận lợi và dễ dàng. Do người dưới 18 tuổi là những người đang trong độ tuổi phát triển, chưa hoàn thiện về mặt thể chất và tâm sinh lý, rất dễ bị tổn thương, tự ti, mặc cảm, ít hợp tác vì vậy cần phải xây dựng một môi trường tố tụng thân thiện, khác với môi trường tố tụng dành cho người từ đủ 18 tuổi trở lên, tạo sự gần gũi giữa cơ quan hay những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng đối với người dưới 18 tuổi, nhất là trong giai đoạn điều tra (vì đây là giai đoạn dễ xâm phạm đến quyền của người dưới 18 tuổi nhất). Việt Nam dù đã có những văn bản quy phạm pháp luật quy định về thủ tục điều tra dành cho người dưới 18 tuổi được nội luật hóa từ Công ước của LHQ về Quyền trẻ em, tuy nhiên, việc vận dụng vào thực tiễn còn gặp nhiều bất cập, vướng mắc, thiếu đồng bộ, chưa phù hợp với thực tế khiến cơ quan tiến hành tố tụng gặp không ít khó khăn, dẫn đến cản trở việc thi hành nhiệm vụ, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi không được đảm bảo một cách tốt nhất. Xuất phát từ những lý do nêu trên nên tác giả chọn đề tài: “Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” để nghiên cứu làm đề tài khóa luận tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Thủ tục điều tra thân thiện dành cho người dưới 18 tuổi nói chung và thủ tục điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi nói riêng được khai thác ở khá nhiều các công trình nghiên cứu khoa học. Có thể kể đến một số công trình nổi bật như: Dưới hình thức giáo trình, sách chuyên khảo, có các công trình sau: Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật Tố tụng Hình sự Việt Nam (Tái bản có sửa đổi, bổ sung), Nxb. Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam; Lê Huỳnh Tấn Duy (2018), Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi trên cơ sở khung pháp lý của Liên Hợp Quốc, Nxb. Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh; Lê Nguyên Thanh, Trần Thị Quang Vinh, Phạm Thái, Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh (2016), Tâm lý học tư pháp, Nxb. Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Các công trình này cung cấp những kiến thức cơ bản, mang tính nền tảng, lý luận, khái quát chung về thủ tục tố tụng dành cho người dưới 18 tuổi, đặc điểm tâm lý của các hoạt động tố tụng nói chung nhằm phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu của sinh viên cũng như các đối tượng khác. Mặc dù có những phần đề cập đến hoạt động điều tra dành cho người dưới 18 tuổi, tuy nhiên vẫn chưa đi sâu vào phân tích về thủ tục điều tra đối với vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. 3 Dưới hình thức luận văn, khóa luận, công trình nghiên cứu khoa học có các công trình sau: Lê Hồng Quang (2021), Hoạt động kiểm sát điều tra tội phạm xâm hại tình dục đối với người dưới 16 tuổi trên địa bàn Thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Nguyễn Phương Thảo (2018), Thủ tục tố tụng hình sự đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; Lò Phương Thảo (2017), Hoạt động điều tra đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Lý Thị Thùy Linh (2017), Vấn đề điều tra tội phạm hiếp dâm, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Hoàng Lê Uyên Phương, Bùi Thị Thủy Tiên, Trần Quỳnh Như (2018), Thủ tục điều tra thân thiện đối với người dưới 18 tuổi theo hướng dẫn của Liên Hợp Quốc và kinh nghiệm cho Việt Nam, Công trình nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; Trần Ngọc Hoàng Quân, Hồ Thị Xuân Hoàng, Nguyễn Phạm Xuân Thy (2021), Thủ tục giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam, Công trình nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh. Các công trình này hầu hết chỉ tập trung nghiên cứu về thủ tục tố tụng hình sự nói chung và hoạt động điều tra nói riêng đối với người dưới 18 tuổi, chưa phân tích và nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động điều tra đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục. Dưới hình thức các bài báo khoa học, bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành, có thể kể đến các bài viết sau: Nguyễn Thị Thúy Hạnh (2021), “Kỹ năng lấy lời khai người bị hại dưới 16 tuổi”, Tạp chí Kiểm sát, số 13; Đặng Viết Đạt (2021), “Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của nạn nhân bị xâm hại tình dục”, Tạp chí Kiểm sát, số 06; Lại Kiên Cường (2020), “Lấy lời khai người bị hại là phụ nữ và trẻ em trong các vụ án hiếp dâm – Những khó khăn, vướng mắc và giải pháp khắc phục”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số 02; Trần Phương Đạt (2019), “Lấy lời khai nạn nhân, xây dựng giả thuyết và lập kế hoạch điều tra ban đầu vụ án xâm hại tình dục trẻ em”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01; Lại Viết Quang (2019), “Một số khó khăn, vướng mắc trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án xâm hại tình dục trẻ em”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01; Mai Đắc Biên (2019), “Những khó khăn, vướng mắc trong việc tìm kiếm, thu thập, lưu giữ chứng cứ trong các vụ án về xâm hại tình dục và bóc lột tình dục trẻ em”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01; Vũ Thị Quyên và Nguyễn Thị Kiều Anh (2017), 4 “Thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, số 01; Đinh Văn Đoàn (2017), “Thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, số 06. Các bài viết này chủ yếu chỉ tập trung khai khác ở một khía cạnh trong hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, chưa khái quát, phân tích đầy đủ nội dung của hoạt động điều tra cũng như việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là người dưới 18 tuổi đối với loại vụ án này. Qua việc tìm hiểu các công trình nghiên cứu trên, tác giả nhận thấy đây là những nguồn tài liệu vô cùng quý giá và hữu ích, đóng góp nhiều thông tin quan trọng, phục vụ cho việc nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, tuy nhiên vẫn chưa có sự phân tích tổng thể về vấn đề này. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài: “Điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi theo luật tố tụng hình sự Việt Nam” để làm khóa luận là không trùng lặp với các công trình khoa học đã được công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Thông qua đề tài, tác giả mong muốn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi dưới góc độ phân tích các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự Việt Nam cũng như các văn bản hướng dẫn, đồng thời tham khảo các văn bản hướng dẫn của Liên Hợp Quốc, pháp luật của một số quốc gia trên thế giới và nghiên cứu thực tiễn tiến hành tố tụng của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Ngoài ra, dưới góc độ lý luận, tác giả đi sâu vào phân tích về đặc điểm tâm sinh lý của đối tượng bị hại là người dưới 18 tuổi, đồng thời làm sáng tỏ các cơ sở cho việc hình thành thủ tục điều tra dành riêng cho đối tượng này. Dưới góc độ thực tiễn, tác giả nghiên cứu thực trạng áp dụng các quy định về thủ tục điều tra đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục tại Việt Nam cũng như một số nước khác trên thế giới để làm rõ những vướng mắc, bất cập khi áp dụng các quy định trên tại Việt Nam. Từ đó đưa ra những kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam liên quan đến hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. 5 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, tác giả đã đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ sau: - Làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận chung về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi và tham khảo pháp luật một số quốc gia trên thế giới. - Nghiên cứu quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng các quy định về hoạt động điều tra trong các vụ án xâm hại tình dục đối với bị hại là người dưới 18 tuổi để bảo vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của họ khi tham gia vào quá trình giải quyết vụ án. 4. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm: - Thứ nhất, các quy định có liên quan đến thủ tục điều tra dành cho người dưới 18 tuổi của LHQ được quy định trong các văn bản hướng dẫn và pháp luật một số nước về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. - Thứ hai, những quy định của BLTTHS năm 2015 và các văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam hướng dẫn thi hành hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Từ đó xem xét, tìm hiểu thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi thông qua các số liệu thống kê. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung vào việc nghiên cứu các thủ tục tố tụng hình sự đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm hại tình dục theo quy định của BLTTHS năm 2015, các văn bản hướng dẫn và tham khảo quy định trong các văn bản của LHQ cũng như pháp luật của một số quốc gia về vấn đề này. Đối với phần thực tiễn, đề tài phân tích và đánh giá thực trạng điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên phạm vi tỉnh Bình Dương và 02 huyện của tỉnh Sóc Trăng, trong khoảng thời gian từ cuối năm 2017 – 2022. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Marx – Lenin là phương pháp nền tảng. Bên cạnh đó, trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài, một số phương pháp khác cũng được kết hợp vận dụng như: - Phương pháp phân tích: nghiên cứu các văn bản, tài liệu khác nhau liên quan đến hoạt động điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. 6 - Phương pháp so sánh: thông qua việc nghiên cứu pháp luật nước ngoài, so sánh, đối chiếu với pháp luật Việt Nam để đưa ra những đánh giá, kiến nghị. - Phương pháp thống kê: thu thập và phân tích số liệu về thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. - Phương pháp tổng hợp: sau khi đã phân tích hệ thống quy định pháp luật nước ngoài, lý thuyết và thực tiễn áp dụng, phương pháp này sẽ tổng hợp lại để đưa ra những đánh giá và quan điểm cụ thể trong việc rút kinh nghiệm và kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Khóa luận được nghiên cứu một cách nghiêm túc, có hệ thống, với những giá trị tiến bộ, cùng với những phân tích về mặt lý luận và thực tiễn để đưa ra các định hướng làm căn cứ nhằm góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thủ tục điều tra dành cho người dưới 18 tuổi, có ý nghĩa quan trọng trong việc giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi và đấu tranh phòng chống tội phạm xâm hại tình dục. Đây được xem là một nguồn tài liệu thiết thực để các tác giả có định hướng nghiên cứu về nội dung này có thể tham khảo, ngoài ra có thể sử dụng làm nguồn tài liệu để giảng dạy trong phạm vi nhà trường. 6. Kết cấu của khóa luận Nội dung của đề tài bao gồm phần mở đầu, nội dung chính, kết luận chung và danh mục tài liệu tham khảo. Phần nội dung chính được chia thành 03 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Chương 2: Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Chương 3: Thực tiễn điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi tại Việt Nam và một số kiến nghị hoàn thiện 7 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI Giới thiệu Chương 1 Chương 1 trình bày và phân tích những vấn đề lý luận về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, trong đó tập trung vào việc làm rõ một số khái niệm cơ bản, tìm hiểu đặc điểm của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi và hoạt động điều tra các vụ án này. Tiếp đến sẽ đưa ra những cơ sở quy định và ý nghĩa của việc điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Đồng thời phần cuối của Chương 1 sẽ trình bày quy định của pháp luật một số nước về điều tra các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, tạo cơ sở cho việc so sánh, đánh giá và kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam trong các chương tiếp theo. 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Trước tiên, để hiểu rõ hơn vấn đề xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, cần tìm hiểu thế nào là người dưới 18 tuổi. Theo định nghĩa tại Điều 2.2(a) của Các quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu của LHQ về hoạt động tư pháp đối với người chưa thành niên (Quy tắc Bắc Kinh): “Người chưa thành niên là trẻ em hay thanh thiếu niên...”.2 Thông qua quy định này, có thể hiểu, người chưa thành niên bao gồm hai nhóm đối tượng là trẻ em và thanh thiếu niên. Đồng thời, tại Điều 1 Công ước của LHQ về Quyền trẻ em được thông qua ngày 20/11/1989 cũng quy định: “Trẻ em là những người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng với trẻ em đó quy định tuổi thành niên sớm hơn”. Khái niệm này chỉ áp dụng trong phạm vi Công ước, còn về thực chất đây là một quy định mở và các quốc gia thành viên có thể quy định độ tuổi của trẻ em ở mức thấp hơn 18 tuổi.3 Việt Nam đã tham gia ký kết, phê chuẩn Công ước của LHQ về Quyền trẻ em ngày 20/02/1990. Trải qua quá trình nội luật hóa quy định của pháp luật quốc tế vào pháp luật quốc gia, thủ tục tố tụng hình sự dành cho người chưa thành niên tham gia vào quá trình tư pháp hình sự lần đầu tiên được ghi nhận chính thức thành một chương riêng của BLTTHS năm 1988.4 Sau đó, BLTTHS United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice (“The Beijing Rules”), Adopted by General Assembly resolution 40/33 of 29 November 1985, Article 2.2(a): “A juvenile is a child or young person...” 3 Lê Huỳnh Tấn Duy (2018), Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi trên cơ sở khung pháp lý của Liên Hợp Quốc, Nxb. Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 02. 4 Chương 31: Thủ tục về những vụ án mà bị can, bị cáo là người chưa thành niên, BLTTHS 1988. 2 8 năm 2003 tiếp tục ghi nhận thủ tục đặc biệt dành cho đối tượng này.5 Tuy nhiên, người chưa thành niên mà hai Bộ luật này hướng đến bảo vệ chỉ bao gồm người bị buộc tội. Mãi đến khi BLTTHS năm 2015 ra đời, đối tượng được áp dụng thủ tục đặc biệt này được mở rộng bao gồm cả người bị hại và người làm chứng chưa thành niên. Đặc biệt, trong BLTTHS năm 2015, cụm từ “người chưa thành niên” được sử dụng trong các văn bản pháp lý trước đó đã được thay thế bằng cụm từ “người dưới 18 tuổi”,6 chấm dứt quá trình tranh cãi về các cách hiểu khác nhau liên quan đến khái niệm “người chưa thành niên”. Do đó, có thể hiểu người dưới 18 tuổi trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam là tương đồng với khái niệm người chưa thành niên theo quy định trong các văn bản pháp lý của Liên Hợp Quốc. Thứ hai, về khái niệm xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, theo Từ điển tiếng Việt – Nhà xuất bản Đà Nẵng: “Tình dục là nhu cầu tự nhiên của con người về quan hệ tính giao”7 và “Xâm hại là xâm phạm đến khiến cho bị tổn hại”. Tuy nhiên, đến nay, vẫn chưa có văn bản nào giải thích thuật ngữ “xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi”. Theo quy định tại Khoản 8 Điều 4 Luật Trẻ em năm 2016: “Xâm hại tình dục trẻ em là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ trẻ em tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với trẻ em và sử dụng trẻ em vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức”. Đồng thời tại Khoản 1 Điều 2 Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP ngày 01 tháng 10 năm 2019 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi cũng đưa ra định nghĩa: “Xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ người dưới 16 tuổi tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với người dưới 16 tuổi và sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức (ví dụ: hoạt động xâm hại tình dục được thực hiện do đồng thuận với người dưới 13 tuổi); do cưỡng bức, do hứa hẹn các lợi ích vật chất (tiền, tài sản) hay các lợi ích phi vật chất (ví dụ: cho điểm cao, đánh giá tốt, tạo cơ hội tiến bộ...)”. Như vậy, có thể hiểu, xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi hay xâm hại tình dục trẻ em là hành vi có khả năng gây tổn hại về thể chất, tình cảm, tâm lý, danh dự, và nhân phẩm của trẻ em. Chương 32: Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên, BLTTHS 2003. Chương 28: Thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi, BLTTHS 2015. 7 Từ điển tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng, tr. 996. 5 6 9 Hành vi đó có thể tác động theo dạng cưỡng ép ý chí như việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc ép buộc; hoặc có sự đồng thuận ý chí từ phía nạn nhân. Người xâm hại sử dụng sức mạnh thể chất hoặc ngôn từ để bắt buộc nạn nhân phải tuân theo mong muốn của mình, chịu sự chi phối và kiểm soát của mình. Điều này đồng nghĩa với việc nạn nhân không có sự lựa chọn nào khác. Tuy nhiên, có những trường hợp hành vi xâm hại tình dục có sự chấp thuận của nạn nhân, chẳng hạn như hành vi lôi kéo, dụ dỗ. Bởi lẽ, đối tượng là trẻ em vốn chưa có sự nhận thức đầy đủ và đúng đắn về những hành vi do mình hoặc người khác thực hiện nên dễ dàng bị thuyết phục về mặt tư tưởng, ý chí. Thế nhưng, đây vẫn là hành vi bị nghiêm cấm, trái với đạo đức xã hội và theo pháp luật. Hành vi xâm hại tình dục đối với nhóm nạn nhân này bao gồm 05 hành vi: hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô và sử dụng trẻ em vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức. Từ các phân tích nêu trên, có thể rút ra khái niệm: “Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ người dưới 18 tuổi tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với người dưới 18 tuổi và sử dụng người dưới 18 tuổi vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức”. 1.1.2. Điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Điều tra các vụ án nói chung và các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi nói riêng là một giai đoạn độc lập trong quá trình tố tụng hình sự. Đây là một giai đoạn vô cùng quan trọng, giúp người tiến hành tố tụng và cơ quan tiến hành tố tụng có thể tìm hiểu và chứng minh hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội, quá trình thực hiện hành vi phạm tội cũng như các yếu tố khác liên quan đến việc xác định sự thật vụ án thông qua việc thu thập đầy đủ chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội, chứng cứ xác định tình tiết tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và chứng cứ xác định các tình tiết khác của vụ án, để từ đó có thể giải quyết vụ án một cách hiệu quả, nhanh chóng, chính xác, xét xử đúng người đúng tội, tránh oan sai và bỏ lọt tội phạm. Nếu không có hoạt động điều tra, Viện kiểm sát không có cơ sở để truy tố, Toà án không có cơ sở để xét xử vụ án. Bên cạnh đó, giai đoạn điều tra cũng là giai đoạn tố tụng hình sự mà quyền con người nói chung và những quyền đặc biệt của người dưới 18 tuổi nói riêng dễ bị xâm phạm nhất. Do đó các văn bản hướng dẫn của Liên Hợp Quốc cũng như pháp luật quốc gia luôn quan tâm và chú trọng đến vấn đề này. 10 Hoạt động điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi bao gồm các hoạt động như trưng cầu giám định, xem xét dấu vết trên thân thể, lấy lời khai bị hại là người dưới 18 tuổi, đối chất, nhận dạng, thực nghiệm điều tra, nhận biết giọng nói,... Để tiến hành hiệu quả các hoạt động này đòi hỏi người tiến hành tố tụng nói chung và cơ quan điều tra nói riêng cần xây dựng cho người dưới 18 tuổi một môi trường điều tra thân thiện, gần gũi, nhằm tăng sự tin tưởng, hợp tác giữa bị hại và người tiến hành tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, góp phần nhanh chóng làm sáng tỏ vụ án, trả lại công bằng cho các nạn nhân của các vụ án này. 1.2. Đặc điểm điều tra vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi 1.2.1. Đặc điểm của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định các tội xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi bao gồm: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (Điều 142); Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 144); Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 145); Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi (Điều 146); Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm (Điều 147); Tội mua dâm người dưới 18 tuổi (Điều 329). Các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi có những đặc điểm pháp lý sau: Về khách thể: người thực hiện hành vi phạm tội trong các vụ án này đã xâm phạm đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể, ảnh hưởng đến quyền được bảo vệ về sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người dưới 18 tuổi, đặc biệt, xâm phạm trực tiếp đến quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 18 tuổi, gây tác động đến sự phát triển bình thường về tâm lý và thể chất của nạn nhân. Về mặt khách quan: mỗi vụ án cụ thể sẽ có những đặc điểm pháp lý riêng thuộc mặt khách quan tương ứng với tội phạm đó. Đối với vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi: người phạm tội thực hiện hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ. Cụ thể: “- Giao cấu là hành vi xâm nhập của bộ phận sinh dục nam vào bộ phận sinh dục nữ, với bất kỳ mức độ xâm nhập nào. Giao cấu với người dưới 10 tuổi được xác định là đã thực hiện không phụ thuộc vào việc đã xâm nhập hay chưa xâm nhập. - Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân là việc người phạm tội lợi dụng tình trạng người bị hại lâm vào một trong những hoàn cảnh sau đây để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác: Người bị hại không thể chống cự 11 được (ví dụ: người bị hại bị tai nạn, bị ngất, bị trói, bị khuyết tật... dẫn đến không thể chống cự được); Người bị hại bị hạn chế hoặc bị mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi (ví dụ: người bị hại bị say rượu, bia, thuốc ngủ, thuốc gây mê, ma túy, thuốc an thần, thuốc kích thích, các chất kích thích khác, bị bệnh tâm thần hoặc bị bệnh khác... dẫn đến hạn chế hoặc mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi). - Thủ đoạn khác bao gồm các thủ đoạn như đầu độc nạn nhân; cho nạn nhân uống thuốc ngủ, thuốc gây mê, uống rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh khác làm nạn nhân lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác (hứa hẹn cho tốt nghiệp, cho đi học, đi thi đấu, đi biểu diễn ở nước ngoài để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác). - Trái với ý muốn của nạn nhân là người bị hại không đồng ý, phó mặc hoặc không có khả năng biểu lộ ý chí của mình đối với hành vi quan hệ tình dục cố ý của người phạm tội”.8 Đối với vụ án cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: người phạm tội dùng mọi thủ đoạn khiến người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi đang ở trong tình trạng lệ thuộc mình (là trường hợp người bị hại bị lệ thuộc vào người phạm tội về vật chất hoặc lệ thuộc về tinh thần, công việc, giáo dục, tín ngưỡng) hoặc trong tình trạng quẫn bách (là trường hợp người bị hại đang lâm vào hoàn cảnh khó khăn, bức bách nhưng không tự mình khắc phục được mà cần có sự hỗ trợ, giúp đỡ của người khác) phải miễn cưỡng giao cấu hoặc miễn cưỡng thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với họ. Đối với vụ án giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: người phạm tội cùng giới tính hay khác giới tính với nạn nhân, sử dụng bộ phận sinh dục nam, bộ phận khác trên cơ thể (ví dụ: ngón tay, ngón chân, lưỡi...), dụng cụ tình dục xâm nhập vào bộ phận sinh dục nữ, miệng, hậu môn của người khác với bất kỳ mức độ xâm nhập nào, bao gồm một trong các hành vi sau đây: Đưa bộ phận sinh dục nam xâm nhập vào miệng, hậu môn của người khác; Dùng bộ phận khác trên cơ thể (ví dụ: ngón tay, ngón chân, lưỡi...), dụng cụ tình dục xâm nhập vào bộ phận sinh dục nữ, hậu môn của người khác. Điều 3 Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP ngày 01 tháng 10 năm 2019 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định tại các điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. 8 12 Đối với vụ án dâm ô đối với người dưới 16 tuổi: những người cùng giới tính hoặc khác giới tính tiếp xúc về thể chất trực tiếp hoặc gián tiếp qua lớp quần áo vào bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm, bộ phận khác trên cơ thể của người dưới 16 tuổi có tính chất tình dục nhưng không nhằm quan hệ tình dục, gồm một trong các hành vi như: Dùng bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm tiếp xúc (ví dụ: đụng chạm, cọ xát, chà xát...) với bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm, bộ phận khác của người dưới 16 tuổi; Dùng bộ phận khác trên cơ thể (ví dụ: tay, chân, miệng, lưỡi...) tiếp xúc (ví dụ: vuốt ve, sờ, bóp, cấu véo, hôn, liếm...) với bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm của người dưới 16 tuổi; Dùng dụng cụ tình dục tiếp xúc (ví dụ: đụng chạm, cọ xát, chà xát...) với bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm của người dưới 16 tuổi; Dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi dùng bộ phận khác trên cơ thể của họ tiếp xúc (ví dụ: vuốt ve, sờ, bóp, cấu véo, hôn, liếm...) với bộ phận nhạy cảm của người phạm tội hoặc của người khác; Các hành vi khác có tính chất tình dục nhưng không nhằm quan hệ tình dục (ví dụ: hôn vào miệng, cổ, tai, gáy... của người dưới 16 tuổi).9 Đối với vụ án sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm: người thực hiện hành vi phạm tội lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi trình diễn khiêu dâm (là hành vi dùng cử chỉ, hành động, lời nói, chữ viết, ký hiệu, hình ảnh, âm thanh nhằm kích thích tình dục người dưới 16 tuổi; phô bày bộ phận sinh dục, bộ phận nhạy cảm, khỏa thân, thoát y hoặc thực hiện các động tác mô phỏng hoạt động tình dục) hoặc trực tiếp chứng kiến việc trình diễn khiêu dâm dưới mọi hình thức. Đối với vụ án mua dâm người dưới 18 tuổi: người thực hiện hành vi phạm tội dùng tiền hoặc lợi ích vật chất khác để trả cho người dưới 18 tuổi nhằm được giao cấu với người đó. Các tội xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi đều có cấu thành hình thức, vì vậy hậu quả do hành vi phạm tội gây ra không là dấu hiệu bắt buộc trong yếu tố khách quan của tội phạm. Thực tế cho thấy, nạn nhân của các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi không phải chỉ là nữ mà còn xảy ra đối với cả nam. Nếu nội hàm của khái niệm xâm hại tình dục còn hẹp trong BLHS năm 1999 thì BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 đã mở rộng nội hàm này. Việc thay đổi này là hợp lý, giúp bảo vệ trẻ em một cách tối đa và đưa ra cơ chế xử lý thích hợp. Bởi lẽ, xuất phát từ thực tiễn, các tội xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp với 9 Điều 3 Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP. 13 nhiều hành vi phạm tội đa dạng, vượt quá phạm vi tội phạm quy định trong BLHS năm 1999. Theo quy định BLHS năm 1999, nếu những bé nam hoặc nam giới bị giao cấu trái ý muốn thì các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý được một hành vi là “dâm ô trẻ em” hoặc “làm nhục người khác”. Điều đó có nghĩa là chủ thể của tội hiếp dâm chỉ có thể là nam giới và nạn nhân chỉ có thể là nữ giới, từ đó dẫn đến việc nạn nhân dưới 18 tuổi là nam giới sẽ không được bảo vệ khi bị xâm hại tình dục.10 Chính vì vậy, việc mở rộng nội hàm này đã góp phần bảo vệ cả quyền và lợi ích hợp pháp dành cho những nạn nhân dưới 18 tuổi là nam giới bị xâm hại tình dục. Qua đó có thể nhận thấy rằng, giới tính không phải là đặc điểm để phân biệt tính chất của các vụ án xâm phạm tình dục và nạn nhân dù là giới tính nào đều phải được bảo vệ tối đa như nhau. Về mặt chủ quan: chủ thể thực hiện hành vi phạm tội với lỗi cố ý. Về mặt chủ thể: bất kỳ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự (có thể là nam, cũng có thể là nữ) và đủ tuổi chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Thực tế, người phạm tội thường rất trẻ và có mối quan hệ thân quen với nạn nhân. Thông qua 300 bản án và 315 đối tượng xâm phạm tình dục trẻ em tại khu vực miền Đông Nam Bộ, đa số người phạm tội ở độ tuổi từ 18 đến dưới 30 tuổi chiếm 54,8% (174/315 người), từ 16 đến dưới 18 tuổi chiếm 21,4% (67/315 người). Số phạm nhân dưới 16 tuổi và từ 30 tuổi trở lên cùng chiếm tỷ lệ 11,9% (37/315 người).11 Mặc dù, độ tuổi của người phạm tội không cố định nhưng tỷ lệ người rất trẻ, đang trong độ tuổi lao động phạm tội có xu hướng tăng dần qua các năm. Mặt khác, đa số các đối tượng phạm tội đều có mối quan hệ với nạn nhân, có thể là người thân thích, người quen, hàng xóm hoặc người có quan hệ tình cảm với nạn nhân. Theo thống kê của Quỹ dân số LHQ Việt Nam, 93% đối tượng xâm hại tình dục trẻ em là người thân quen. Trong đó, 47% người xâm hại tình dục đối với trẻ chính là người trong gia đình hoặc họ hàng. Điều này dẫn đến việc các vụ án xâm hại tình dục vẫn diễn ra nhưng không được tố giác. Các vụ án xâm hại tình dục mang tính cá nhân nên chỉ một số ít người biết bao gồm nạn nhân và những người thân của nạn nhân. Để bảo vệ danh tiếng, giữ thể diện, nạn nhân và người thân của nạn nhân thường Cổng thông tin điện tử Bộ Tư pháp, “Tìm hiểu các tội phạm về xâm phạm tình dục trẻ em trong Bộ luật Hình sự 2015”, [http://congan.travinh.gov.vn/ch10/644-Tim-hieu-cac-toi-pham.html], (truy cập ngày 10/05/2022). 11 Trần Văn Thưởng (2018), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn miền Đông Nam Bộ: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa, Luận án Tiến sĩ Luật học, Viện hàn lâm khoa học Việt Nam, tr. 48. 10