Tài liệu ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ TRONG BỐI CẢNH LẠM PHÁT CAO Ở VIỆT NAM

VI N NGHIÊN C U QU N LÝ KINH T TW TRUNG TÂM THÔNG TIN – TƯ LI U --------------------------------------------- I U HÀNH CHÍNH SÁCH TI N T TRONG B I C NH L M PHÁT CAO VI T NAM M CL C 1. Lý lu n v l m phát và cung ti n ............................................................... 2 1.1. L m phát là gì.......................................................................................... 2 1.2. L m phát ư c o lư ng như th nào ..................................................... 4 1.3. Các hi u ng tiêu c c c a l m phát ........................................................ 4 1.4. Khuôn kh lý thuy t l m phát................................................................. 6 1.4.1. Ti n và l m phát............................................................................... 6 1.4.2. Lý thuy t tr ng ti n trong th c t .................................................... 8 1.4.3. Ngân sách thâm h t và l m phát...................................................... 9 1.4.4. S d ng chính sách ti n t ch ng l m phát ................................... 10 2. Tình hình l m phát trên th gi i và Vi t Nam hi n nay ........................... 11 2.1. B i c nh l m phát th gi i ................................................................. 11 2.2 Tình hình l m phát Vi t Nam ................................................................ 17 2.3. M x nguyên nhân l m phát Vi t Nam............................................ 19 2.3.1. Thâm h t thương m i và cán cân thanh toán ................................ 20 2.3.2. Qu n lý dòng v n nư c ngoài 2.3.3. Qu n lý vào n n kinh t . ........................ 21 u tư công....................................................................... 22 2.3.4. Tăng trư ng cung ti n.................................................................... 23 3. Th c thi chính sách ti n t trong b i c nh l m phát cao th i i m hi n t i Vi t Nam .......................................................................................................... 25 3.1. i u hành chính sách ti n t th i gian qua ........................................... 25 3.2. M t s nh n xét và ánh giá ................................................................. 29 Tài li u tham kh o............................................................................................ 32 1 L m phát cao sau nhi u năm v ng bóng m i lo th c s i v i các nhà ho ch trong năm 2008. L m phát cao hai con s là tr ng i th c s i v i n nh kinh ch m l i và làm sói mòn nh ng thành t công tác xóa ói gi m nghèo. ã quay tr l i và hi n ang tr thành nh chính sách h u kh p các nư c nh ng n n kinh t ang phát tri n t vĩ mô, e d a tăng trư ng kinh t u t ư c trong nhi u năm qua c a L m phát Vi t Nam trong nh ng tháng g n ây cũng tăng cao m t cách b t thư ng sau m t th i gian dài ư c ki m ch trong vòng ki m soát. Ch trong vòng sáu tháng u năm 2008, ch s hàng tiêu dùng CPI ã tăng 26,8% so v i cùng kỳ năm ngoái, m t con s cao áng s và thu c lo i cao nh t trên th gi i th i i m hi n nay. Chưa bao gi , k t khi Vi t Nam chuy n hư ng sang n n kinh t th trư ng, v n l m phát l i thu hút nhi u s chú ý c a gi i phân tích c trong và ngoài nư c n như th . Chính ph cũng ang quy t tâm th c hi n m i bi n pháp ki m ch l m phát. Tuy nhiên câu chuy n l m phát v n ang ti p di n và ch c ch n l i h u qu lâu dài. Chuyên này s bàn n v n l m phát c a Vi t Nam trong b i c nh hi n nay v i ba ph n. Ph n th nh t ôn l i khung kh lý thuy t v l m phát, trong ó t p trung vào b n ch t ti n t c a l m phát. B i c nh l m phát c a th gi i và Vi t Nam hi n nay ư c mô t ph n hai v i vi c c g ng i tìm nguyên nhân l m phát trên th gi i và m x nguyên nhân l m phát Vi t Nam. Ph n th ba s t p trung vào vi c i u hành chính sách ti n t v i m c tiêu ngăn ch n l m phát ang ư c th c hi n Vi t Nam và ưa ra m t s nh n xét ánh giá, t ó rút ra ư c nh ng g i ý chính sách trong th i gian t i. 1. Lý lu n v l m phát và cung ti n 1.1. L m phát là gì nh nghĩa ư c nhi u ngư i ch p nh n cho r ng l m phát là s gia tăng liên t c c a m c giá chung trong n n kinh t . Khi xác nh n n kinh t có l m phát hay không, ngư i ta quan tâm n xu hư ng tăng giá chung ch không ph i s dao ng t ng t trong m c giá chung. Như v y s tăng giá c a m t vài m t hàng cá bi t nào ó trong ng n h n ngoài th trư ng không có nghĩa ã có l m phát. Lý thuy t kinh t h c ch ra r ng, m c giá chung tăng khi t ng cung gi m ho c t ng c u tăng. T ng cung gi m có th do cú s c b t l i v công ngh , cung lao ng gi m ho c là giá c a y u t s n xu t tăng. T ng c u tăng có th là do tăng chi tiêu chính ph , gi m thu ho c do tăng cung ti n. 2 Ngư i ta thư ng phân l m phát thành ba lo i. L m phát th nh t là l m phát c u kéo (demand pull – inflation). Lo i l m phát này xu t phát t s thay i hành vi t ng c u mang tính t bi n trong n n kinh t . Các nguyên nhân có th là do chính ph chi tiêu quá m c khi th c hi n chính sách tài khóa m r ng, ho c tăng chi tiêu tiêu dùng quá m c bình thư ng t khu v c h gia ình và doanh nghi p khi có kỳ v ng quá l c quan vào tri n v ng thu nh p c a mình. Lo i l m phát th hai là l m phát chi phí y (cost push – inflation). L m phát chi phí y là lo i l m phát do thu h p t ng cung ho c do các doanh nghi p bu c lòng ph i nâng cao giá bán s n ph m vì nh ng lý do b t l i. Khác v i lo i l m phát trên, lo i l m phát này n t phía cung và nguyên nhân ch y u t xu t phát t hi n tư ng tăng chi phí s n xu t không mong i t phía các doanh nghi p. Tăng chi phí không mong i t phía doanh nghi p t o ra nh ng cú s c t ng cung b t l i. Công nhân ình công òi tăng lương di n r ng, giá nguyên li u gia tăng t bi n, th m h a t nhiên làm ình tr ho t ng s n xu t c a nhi u doanh nghi p là nh ng ngòi n c a lo i l m phát này. Lo i l m phát th ba là l m phát ti n t (monetary inflation). Lo i l m phát tăng trư ng cung ti n vư t quá t c tăng trư ng th c này x y ra khi t c s c a n n kinh t . ơn gi n hơn là ti n trong lưu thông tăng nhanh hơn s lư ng hàng hóa và d ch v ư c s n xu t ra trong n n kinh t . Ví d như t c tăng trư ng cung ti n là 10% nhưng t c tăng trư ng th c c a n n kinh t 7% thì l m phát ti n t là 3%. Lo i l m phát này thư ng x y ra t i các nư c ang phát tri n theo u i chính sách ti n t m r ng, c bi t là khi ngân hàng trung ương ph i tài tr cho thâm h t ngân sách chính ph b ng cách in thêm ti n quá nhi u. Tuy nhiên, khi xét trong b i c nh dài h n hơn c a n n kinh t và bám sát vào nh nghĩa l m pháp ư c ch p nh p r ng rãi ã nói trên thì c ba lo i l m phát u có b n ch t ti n t . T ng cung gi m có th do nh ng cú s c b t l i như cung lao ng gi m ho c là giá c a y u t s n xu t tăng. Nhưng t ng cung gi m không gây ra s tăng giá liên t c tr khi chúng ư c Ngân hàng Trung ương ti p ng b ng cách tăng lư ng ti n liên t c. Tương t , t ng c u tăng có th là do tăng chi tiêu chính ph , gi m thu ho c do tăng cung ti n. Vi c tăng chi tiêu và gi m thu c a chính ph là có gi i h n nên không th gây ra s tăng giá liên t c ch tr khi s thâm h t trong ngân sách ư c tài tr b ng cách phát hành ti n liên t c.1 Trong trư ng h p này ch có m t y u t không có gi i h n là lư ng tăng cung ti n gây ra s tăng lên liên t c c a m c giá chung. Do v y, có th có nhi u y u t làm tăng giá nhưng khi bàn n l m phát trong dài h n, các nhà kinh t thư ng c p n vi c tăng cung ti n như 1 Nhìn l i lý thuy t truy n th ng v l m phát và phân tích trư ng h p Vi t Nam, Nguy n Quang Hùng và Nguy n Hoài B o, 2004. 3 là nguyên nhân chính c a l m phát. L m phát nguyên nhân ti n t . âu và b t c khi nào cũng có 1.2. L m phát ư c o lư ng như th nào Các nhà kinh t thư ng o l m phát b ng hai ch tiêu thông d ng là Ch s giá tiêu dùng CPI (Consumer Price Index) và Ch s i u ch nh GDP (GDP Deflator), cũng còn g i là Ch s gi m phát GDP. Cách tính th nh t s d a trên m t r hàng hóa tiêu dùng và giá c c a nh ng hàng hóa trong r hai th i i m khác nhau. Còn cách tính th hai thì căn c vào toàn b kh i lư ng hàng hóa và d ch v cu i cùng ư c s n xu t trong m t năm và giá c hai th i i m khác nhau, thông thư ng theo ngôn ng th ng kê là giá c nh và giá hi n hành. V cơ b n thì hai cách tính này không có s khác bi t l n. Phương pháp GDP Deflator s tính l m phát chính xác hơn theo nh nghĩa c a l m phát. Tuy nhiên CPI s có ưu i m là tính ư c l m phát t i b t kỳ th i i m nào căn c vào r hàng hóa, còn GDP Deflator thì ch tính ư c l m phát c a m t năm sau khi có báo cáo v GDP c a năm ó. C th hơn, Ch s i u ch nh GDP d a trên vi c tính toán c a t ng s n ph m qu c n i: Nó là t l c a t ng giá tr GDP tính theo giá th c t v i t ng giá tr GDP c a năm g c, t ó có th xác nh GDP c a năm báo cáo theo giá so sánh hay GDP th c. L m phát cũng ư c phân theo m c . Bao g m, l m phát th p hay l m phát v a ph i khi m c l m phát tương ng v i t c tăng giá dư i 10 ph n trăm m t năm. L m phát cao (L m phát phi mã) là m c l m phát tương ng v i t c tăng giá hai ch s m t năm. Còn siêu l m phát khi t c tăng giá lên n 3 ch s hay hơn. Trư ng h p ngư c l i, khi giá c gi m xu ng hay t c tăng giá có giá tr âm ư c g i là thi u phát. Vi t Nam s d ng Ch s giá tiêu dùng CPI tính t l l m phát. Hàng tháng và hàng năm, T ng c c Th ng kê công b các s li u l m phát sau khi tính toán Ch s giá tiêu dùng (CPI) c a m t r g m 494 m t hàng thi t y u, chia ra làm 10 nhóm hàng hóa và d ch v . T tr ng, hay t l óng góp vào CPI (còn g i là quy n s ) c a s tăng giá c a các nhóm hàng và d ch v chính là: hàng ăn và d ch v ăn u ng 42,85% (trong ó lương th c 9,86 và th c ph m 25%); nhà , i n, nư c, ch t t, v t li u xây d ng 9,99%; giao thông, bưu chính vi n thông 9,04%; thi t b dùng gia ình 8,62%; may m c, mũ nón, giày dép 7,21%. óng góp vào CPI c a m i nhóm hàng b ng s thay i giá c a các nhóm hàng ó (so v i th i i m g c, thí d năm trư c, tháng trư c) nhân v i quy n s tương ng. CPI b ng t ng c a nh ng óng góp ó. 1.3. Các hi u ng tiêu c c c a l m phát Các nhà kinh t có quan i m r t khác nhau v quy mô c a các tác ng tiêu c c c a l m phát, th m chí nhi u nhà kinh t cho r ng t n th t do l m phát gây 4 ra là không áng k và i u này ư c coi là úng khi t l l m phát n nh và m c v a ph i. Khi l m phát bi n ng m nh, tác ng xã h i c a nó thông qua vi c phân ph i l i c a c i gi a các cá nhân rõ ràng là r t l n và do v y chính ph c a t t c các nư c u tìm cách ch ng l i lo i l m phát này. Trong trư ng h p l m phát có th ư c d ki n trư c thì các th c th tham gia vào n n kinh t có th ch ng ng phó v i nó, tuy v y nó v n gây ra nh ng t n th t cho xã h i. L m phát gi ng như m t th thu ánh vào ngư i gi ti n và lãi su t danh nghĩa b ng lãi su t th c t c ng v i t l l m phát nên l m phát làm cho ngư i ta gi ít ti n hơn hay làm gi m c u v ti n. Khi ó h c n ph i thư ng xuyên n ngân hàng rút ti n hơn. Các nhà kinh t ã dùng thu t ng "chi phí mòn giày" ch nh ng t n th t phát sinh do s b t ti n cũng như th i gian tiêu t n mà ngư i ta ph i h ng ch u nhi u hơn so v i không có l m phát. Bên c nh ó, l m phát s d n n giá c tăng lên, các doanh nghi p s m t thêm chi phí in n, thay i b ng giá s n ph m. Các nhà kinh t thư ng g i ó là “chi phí th c ơn”. L m phát làm thay i giá tương i m t cách không mong mu n. Ví d do l m phát, doanh nghi p này tăng giá (và ương nhiên phát sinh chi phí th c ơn) còn doanh nghi p khác l i không tăng giá do không mu n phát sinh chi phí th c ơn thì giá c c a doanh nghi p gi nguyên giá s tr nên r tương i so v i doanh nghi p tăng giá. Do n n kinh t th trư ng phân b ngu n l c d a trên giá tương i nên l m phát ã d n n tình tr ng kém hi u qu xét trên góc vi mô. L m phát có th làm thay i nghĩa v n p thu c a các cá nhân trái v i ý mu n c a ngư i làm lu t do m t s lu t thu không tính n nh hư ng c a l m phát. Ch ng h n, trong trư ng h p thu nh p th c t c a cá nhân không thay i nhưng thu nh p danh nghĩa tăng do l m phát thì cá nhân ph i n p thu thu nh p trên c ph n chênh l ch gi a thu nh p danh nghĩa và thu nh p th c t . H u qu còn t hơn khi l m phát vư t ra ngoài d ki n c a m i ngư i, nh t là khi t c tăng t hai con s tr lên. ây là lo i l m phát gây ra nhi u t n th t nh t vì nó phân ph i l i c a c i gi a các cá nhân m t cách c oán. Các h p ng, cam k t tín d ng thư ng ư c l p trên lãi su t danh nghĩa. Khi l m phát cao hơn d ki n, ngư i i vay ư c hư ng l i còn ngư i cho vay b thi t h i, khi l m phát th p hơn d ki n ngư i cho vay s ư c l i còn ngư i i vay ch u thi t h i. L m phát không d ki n thư ng m c cao ho c th m chí là siêu l m phát. Khi ó tác ng c a nó là r t l n vì có th d n n nh ng b t n xã h i. 5 1.4. Khuôn kh lý thuy t l m phát Ph n này s c p n khuôn kh lý thuy t v l m phát, trong i m qua các lý thuy t v l m phát và t p trung vào phân tích lý thuy t l m phát c a phái tr ng ti n.2 1.4.1. Ti n và l m phát V cơ b n, l m phát là m t hi n tư ng ti n t và s gia tăng giá suy cho cùng là do s gia tăng ti n. Milton Friedman, nhà kinh t h c nh n gi i thư ng Nobel kinh t 1976, ã t ng nói: "l m phát m i lúc, m i nơi luôn là m t hi n tư ng ti n t ". Theo thuy t s lư ng ti n t thì gi a các tham s cung ti n và giá c trong n n kinh t có m i quan h và ư c th hi n qua công th c: M*V=P*Y Trong ó: M: S lư ng ti n t V: V n t c lưu thông c a ti n t P: M c giá chung Y: S n lư ng Các nhà kinh t c i n mà i n hình là Irving Fisher cho r ng m i quan h gi a thu nh p danh nghĩa (PY) và lư ng ti n (M) là n nh và có th d oán ư c thông qua phương trình nh lư ng MV=PY. Trong ó M và V ư c gi thi t là n nh, P là m c giá chung và Y là GDP th c. M i quan h gi a ti n nh thêm r ng r ng (1) GDP th c là khá và giá ư c thi t l p b ng cách gi n nh và không ph thu c vào các y u t phi ti n t ; (2) lư ng ti n t là bi n ngo i sinh ph thu c vào chính sách ti n t c a Ngân hàng Trung ương; và (3) ti n ch y u ư c s d ng giao d ch, nghĩa là ch có m t ch c năng trung gian trao i. Khi tri n khai công th c trên dư i d ng ph n trăm (ho c l y o hàm hai v c a phương trình), thu ư c: %M+%V=%P+%Y Hay : %P=%M-%Y-%V Như v y, l m phát (t c là % thay i P) ph thu c r t l n vào thay i cung ti n (% M). Khi t c tăng cung ti n quá cao mà các y u t khác thay i 2 N i dung ph n này ư c d a ch y u vào nh ng phân tích c a Trương Quang Hùng và Nguy n Hoài B o (2004) trong bài vi t “Nhìn l i lý thuy t truy n th ng v l m phát và phân tích trư ng h p Vi t Nam”. 6 không tương ng như V và Y s gây nên l m phát cao. Cách gi i thích này i n k t lu n r ng cung ti n quy t nh giá trong n n kinh t . Tuy nhiên, cách gi i thích này là quá ơn gi n. Cu c cách m ng v lý thuy t do Keynes kh i xư ng ã ph n bác l i lý thuy t c i n và cho r ng c u không nh t thi t b ng v i cung. Có th do tâm lý bi quan vì s b t n c a n n kinh t trong tương lai nên c u gi m sút. Lúc này lư ng t n kho tăng và các nhà s n xu t ph i thu h p s n xu t cho t i khi cung và c u g p nhau m c cân b ng thi u d ng. gi i quy t suy thoái, Keynes cho r ng c n ph i th c hi n chính sách tài khoá m r ng thông qua tăng c u tiêu dùng c a chính ph . D a vào gi thi t u tư không nh y c m i v i s bi n ng c a lãi su t, Keynes cho r ng in ti n và tăng tín d ng không làm thay i c u. Theo Keynes, l m phát là do c u vư t quá m c s n lư ng ti m năng và th ng dư c u không th quy cho th ng dư cung ti n. Tuy nhiên, n u phân tích k thì vi c chi tiêu c a chính ph và gi m thu kéo dài là không th th c hi n ư c và cu i cùng ph i th a nh n l m phát là do tăng cung ti n. T thân chính sách tài khoá không th gây nên l m phát n u không có s ti p ng c a Ngân hàng Trung ương. Trư c nh ng năm 1970, h u h t các nhà kinh t khi nghiên c u chu kỳ kinh t thư ng t p trung v phía c u và ít khi bàn n phía cung như cú s c v công ngh , tăng vi c làm. Chính s tách b ch này làm cho mô hình kinh t vĩ mô th i ó tr nên b t l c khi d oán nh ng tác ng thay i i v i s n lư ng, giá c khi i u ki n kinh t thay i như cú s c giá d u l a x y ra vào nh ng năm u c a th p niên 1970. Kydland và Prescott, hai nhà kinh t nh n gi i thư ng Nobel 2004, ã ph i h p phân tích chu kỳ kinh t và tăng trư ng kinh t nh m gi i thích hi n tư ng chu kỳ kinh t là do tăng năng su t và tăng vi c làm. i u này có nghĩa là cú s c v phía cung cũng gây ra hi n tư ng chu kỳ. ây cũng là cơ s cho ta lý gi i vi c tăng giá hi n nay có th là do cú s c v phía cung gây ra, song trong trư ng h p này l m phát ch x y ra khi có s áp l i c a cú s c cung thông qua phát hành ti n. N u không, n n kinh t s t i u ch nh v tr ng thái ban u. Cách ti p c n c a các nhà kinh t tr ng ti n i v i l m phát ư c th hi n dư i hình th c lý thuy t c u ti n c a Friedman. Lý thuy t này l p lu n r ng có m i quan h n nh gi a c u ti n th c và m t s bi n s gi i h n. C u ti n th c ư c gi thi t là ph thu c vào thu nh p thư ng xuyên, l i t c c a ti n so v i l i t c c a các tài s n khác như trái phi u, c phi u trong danh m c tài s n mà các cá nhân n m gi hay s thích c a các cá nhân i v i các lo i tài s n khác. D a vào m t s b ng ch ng th c t , các nhà kinh t tr ng ti n cho r ng c u ti n th c r t nh y c m i v i s thay i c a thu nh p thư ng xuyên 7 nhưng không nh y c m i v i s bi n ng c a lãi su t. Vì r ng, thu nh p thư ng xuyên khá n nh nên h cho r ng c u ti n th c cũng n nh. M t khi c u cân b ng th c là n nh thì v n t c lưu thông c a ti n t là n nh và có th tiên oán ư c; lúc này s thay i lư ng ti n quy t nh s thay i trong m c giá chung. V m t lý thuy t Friedman ã b o v lý thuy t l m phát c a các nhà kinh t c i n mà Keynes và nh ng ngư i theo Keynes phá. Th c ra, v i cách ti p c n này các nhà kinh t tr ng ti n v n ch p nh n có m t s nguyên nhân làm thay i v n t c lưu thông c a ti n song h cho r ng m c thay i không áng k trong dài h n. 1.4.2. Lý thuy t tr ng ti n trong th c t Trong th c t , m i quan h gi a s thay i trong lư ng ti n và s thay i trong m c giá chung là có tr th i gian. i u này ư c gi i thích là vi c tăng ti n còn có tác ng trung gian vào các bi n s th c. Tuy nhiên, theo th i gian tác ng c a s thay i trong lư ng ti n s chuy n toàn b vào s gia tăng c a m c giá chung, còn các bi n s th c s tr v úng v i xu hư ng c a mình trong dài h n. Nh ng nghiên c u th c nghi m ch ra r ng tr th i gian vào kho ng t 12 n 14 tháng nh ng nư c phát tri n. Khi phân tích trong n n kinh t m , do tính kém linh ho t c a giá và ti n lương trong ng n h n, khi lư ng ti n tăng s t o ra s chênh l ch t su t sinh l i trên v n u tư c a tài s n tài chính trong nư c v i tài s n tài chính nư c ngoài. i u này d n n m t s gia tăng lu ng v n ra trong ng n h n dư i ch t giá có qu n lý ho c c nh trong m t n n kinh t m . Vì v y, trong ng n h n, áp l c l m phát m t ph n cũng ư c gi m i b i s gia tăng trong c u hàng hoá, d ch v và tài s n bên ngoài. Khi xem xét vai trò c a Ngân hàng Trung ương, các nhà kinh t tr ng ti n cho r ng lư ng ti n trong n n kinh t thay i ch y u là do cơ s ti n (base money) thay i và vì v y m i quan h gi a cơ s ti n và lư ng ti n trong n n kinh t là có th ki m soát ư c. i u này cũng hàm ý r ng s nhân ti n tương i n nh. Friedman cho r ng m i quan h này không n nh ch khi nh ng tài s n tài chính khác ti n ư c ch p nh n như m t ph n d tr trong h th ng ngân hàng. S thay i trong cơ s ti n có th là do Ngân hàng Trung ương cho chính ph và các ngân hàng thương m i vay. Cơ s ti n có th hoàn toàn ư c ki m soát b i chính ph và Ngân hàng Trung ương thông qua nh ng công c như nghi p v th trư ng m , chính sách chi t kh u. Giá và lu ng v n có khuynh hư ng nh y c m i v i s bi n ng c a lư ng ti n ngay c trong ng n h n do s kém linh ho t c a s n lư ng nh ng nư c ang phát tri n. Do v y, tr th i gian gi a tăng ti n và tăng giá s ng n hơn 8 nh ng nư c ang phát tri n, có th dư i 1 năm. i u này ng ý trong trư ng h p c a Vi t Nam mà chúng ta s phân tích bên dư i, n u phát hành ti n tài tr cho chính sách kích c u thì tác ng lên giá s mang tính t c thì hơn. Trong trư ng h p này, n u chính ph can thi p vào giá trên th trư ng thì khi lư ng ti n tăng kéo theo s gia tăng c a c u hàng hoá tương i c l p phía cung và s t o ra s thi u h t hàng hoá, l m phát là rõ ràng. S khan hi m nh ng tài s n tài chính do th trư ng tài chính kém phát tri n các nư c này cũng hàm ý r ng c a c i ch y u ư c n m gi dư i hai d ng là ti n và tài s n th c như nhà c a, xe c , t ai... ho c là tài s n tài chính có tính thanh kho n cao như ti n ti t ki m và ti n g i có kỳ h n. i u này cũng cho chúng ta th y r ng dư ng như ti n ư c gi ch cho m c ích giao d ch và vì v y nh nghĩa ti n ch y u ch bao g m M1 ho c M2. i v i các nư c ang phát tri n, khi mà th trư ng v n còn kém phát tri n và chính ph ki m soát tài kho n v n, cơ ch i u ch nh duy trì ngang b ng t ôla su t sinh l i di n ra ch m. Tuy nhiên, trong nh ng n n kinh t có m c hoá cao, cơ ch di n ra nhanh hơn b i vì trong trư ng h p này ngư i ta d ng dàng thay th ti n trong nư c b ng ôla m t khi ngư i ta d oán giá tr ti n trong nư c gi m xu ng trong tương lai. i u này cho th y có m i quan h gi a l m phát kỳ v ng và t giá h i oái 1.4.3. Ngân sách thâm h t và l m phát Nh ng gì v a ư c c p ây nh m làm rõ quan i m c a các nhà kinh t tr ng ti n cho r ng l m phát là m t hi n tư ng ti n t và t l l m phát b ng tăng cung ti n trong dài h n. T l l m phát tăng cao là h qu c a vi c t c tăng cung ti n quá m c. Nhưng v n ư c t ra là vì l gì mà Ngân hàng Trung ương ph i tăng cung ti n d n n l m phát? tr l i câu h i này, chúng ta ph i i tìm ng cơ c a vi c tăng cung ti n. Có nhi u nguyên nhân ch ng h n như theo u i m c tiêu t o công ăn vi c làm khi có cú s c cung b t l i ho c là v n tài chính, nhưng nguyên nhân chính là v n tài chính: tài tr thâm h t ngân sách b ng cách phát hành ti n. Khi ngân sách thâm h t l n do nhu c u chi tiêu cho chi n tranh, hay vì thu nh p gi m do n n kinh t suy thoái gây ra thì thu nh p t vi c in ti n là m t ngu n tài tr cho s thâm h t trong ngân sách ơn gi n nh t. Th c ra, có nhi u phương án tài tr cho s thâm h t này, song chúng ta d dàng nh n ra là s thâm h t trong ngân sách quá l n s làm gi m lòng tin i v i các nhà u tư tài chính v kh năng tr n c a chính ph , cho nên h s t ch i mua trái phi u c a chính ph phát hành. i u này làm gi i h n các phương án tài tr cho chính ph khi ngân sách thâm h t l n. 9 Riêng i v i nh ng nư c ang phát tri n, chính ph càng g p khó khăn hơn khi tìm ki m phương án tài tr cho thâm h t do th trư ng tài chính kém phát tri n. Ngu n g c c a khó khăn là do kh năng thay th gi a tài s n tài chính và ti n không cao. Th trư ng trái phi u nh ng nư c ang phát tri n ch y u là th trư ng trái phi u c a chính ph v i kỳ h n thư ng th p hơn 1 năm. i u này cho th y khi i di n v i s thâm h t ngân sách l n, các nhà ch c trách thư ng ph i tài tr thông qua vi c in ti n. Trư ng h p c a Vi t Nam chính ph duy trì thâm h t không vư t quá 5% so v i GDP dư ng như không có gì lo ng i i v i l m phát. Th c ra, do gi i h n c a ngân sách, ph n l n các ph n chi cho các d án l n c a nhà nư c ư c tài tr thông qua các ngân hàng thương m i qu c doanh. Trong khi ó d tr ti n m t c a các ngân hàng thương m i qu c doanh này ư c cung ng b sung t Ngân hàng Nhà nư c. Do v y, cho dù ngân sách không thâm h t l n nhưng v i chính sách tín d ng m m cũng t o ra áp l c l m phát. 1.4.4. S d ng chính sách ti n t ch ng l m phát Trong n n kinh t hi n i, Ngân hàng trung ương luôn gi v trí vô cùng quan tr ng b i vì nó ch u trách nhi m qu n lý lư ng cung ti n. Ngân hàng trung ương có trong tay m t s công c chính sách tác ng n cung ti n t ó nh m t ư c m c tiêu cu i cùng c a m t n n kinh t lành m nh là l m phát th p, th t nghi p th p và t ng s n lư ng tăng nhanh. Ba công c ch y u Ngân hàng trung ương s d ng v n hành chính sách ti n t là D tr b t bu c, Lãi su t chi t kh u và Nghi p v th trư ng m . Ngân hàng trung ương có th s d ng m t ho c ng th i nh ng công c này th c hi n chính sách ti n t n i l ng ho c th t ch t tùy thu c nh ng m c tiêu cu i cùng c a n n kinh t mà nó nh m t i. D tr b t bu c là s ti n mà các ngân hàng thương m i b t bu c ph i g i t i Ngân hàng trung ương và có th không ư c hư ng lãi. Ngân hàng trung ương qui nh t l d tr b t bu c khác nhau i v i t ng lo i ti n g i khác nhau, thư ng dao ng t 0% n 20%. Khi th c hi n chính sách ti n t th t ch t, Ngân hàng trung ương nâng t l d tr b t bu c lên qua ó thu h p kh năng cho vay c a các ngân hàng thương m i và k t qu là nhanh chóng làm gi m cung ti n trong n n kinh t . Lãi su t chi t kh u (ho c lãi su t tái c p v n) là lãi su t mà các ngân hàng ph i tr khi i vay t Ngân hàng trung ương. Các ngân hàng thương m i thư ng s d ng kênh i vay t Ngân hàng trung ương r i cho vay l i v i lãi su t th trư ng cao hơn. Trong trư ng h p mu n h n ch kh năng cho vay c a các ngân hàng thương m i, Ngân hàng trung ương tăng lãi su t chi t kh u lên. Vi t Nam, còn s d ng lãi su t cơ b n là lãi su t do Ngân hàng Nhà 10 nư c công b làm cơ s cho các t ch c tín d ng n nh lãi su t huy ng và lãi su t cho vay. Thông qua vi c tăng (hay gi m) lãi su t cơ b n, Ngân hàng Nhà nư c nh hư ng ư c lãi su t th trư ng theo hư ng tăng lên (hay gi m xu ng) thu h p (hay m r ng) cung ti n. Nghi p v th trư ng m là ho t ng mua bán nh ng gi y t có giá (ví d như tín phi u Kho b c, tín phi u Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam) do Ngân hàng trung ương th c hi n trên th trư ng ti n t nh m th c hi n chính sách ti n t qu c gia. Khi mu n bơm ti n ra lưu thông (m r ng ti n t ), Ngân hàng trung ương mua l i nh ng gi y t có giá ó t các ngân hàng thương m i và làm ngư c l i khi mu n hút ti n t lưu thông v (th t ch t ti n t ). L m phát có nguyên nhân t cung ti n, khi mu n ngăn ch n l m phát Ngân hàng trung ương s d ng nh ng công c c a mình th c hi n chính sách ti n t th t ch t nh m làm gi m lư ng cung ti n t ó làm gi m t ng c u và làm cho m c giá chung gi m xu ng. Tuy nhiên trong n n kinh t th c t , cung ti n còn là h qu c a s tương tác gi a tính có ch ích t phía Chính ph và nhu c u t thân c a n n kinh t . Ngân hàng Trung ương b ng chính sách ti n t có th ch ng ti n hành m r ng hay thu h p cung ti n qua các công c : t l d tr b t bu c, lãi su t cơ b n, nghi p v th trư ng m . Nhưng như trên ã phân tích trên, nhu c u s lư ng ti n lưu thông l i ch u tác ng khách quan c a n n kinh t bao g m chi tiêu chính ph trong chính sách tài khóa, c a doanh nghi p m r ng ho t ng kinh doanh và cu i cùng là tác ng c a dòng v n nư c ngoài ch y vào này gây không ít khó v i s chuy n i t ngo i t sang n i t . Nh ng v n khăn cho Ngân hàng Trung ương trong vi c i u hành chính sách ti n t và do ó c n ph i có m t s ph i h p ng b gi a chính sách ti n t và chính sách tài khóa trong vi c t ư c m c tiêu cu i cùng c a n n kinh t . 2. Tình hình l m phát trên th gi i và Vi t Nam hi n nay 2.1. B i c nh l m phát th gi i Th gi i bư c vào năm 2008 v i m t vi n c nh kinh t không h sáng s a. Nh ng n n kinh t l n như M và EU ang ph i i phó v i tình tr ng l m phát và th t nghi p gia tăng, tăng trư ng kinh t ình n. L m phát trong khu v c các thành viên EU s d ng ng euro trong tháng 6/2008 là 4%, vư t m c l m phát k l c 3,7% trong tháng 5.2008 và g p ôi so v i m c tiêu c a ECB là ki m ch m c l m phát trong khu v c s d ng ng euro c a EU dư i 2%. M cũng ang i m t v i l m phát tăng hơn 3% trong năm nay, m c cao g p ôi so v i nhi u năm trư c. 11 H u h t nh ng nư c ang phát tri n và nh ng n n kinh t m i n i sau m t th i kỳ tăng trư ng nhanh g n m t th p k ã b t ng g p ph i l m phát tăng cao và i m t v i nguy cơ tăng trư ng ch m l i. Sau m t th i gian dài v ng bóng k t cu c kh ng ho ng d u l a u nh ng năm 1970, bóng ma l m phát phi mã ã quay tr l i và tr thành m i nguy hi m th c s mang tính toàn c u. L m phát t i Trung Qu c hi n m c 8,5%, cao nh t trong vòng 12 năm tr l i ây, so v i con s 3% th i i m cách ây 1 năm. L m phát t i Nga ã nh y t 8% năm ngoái lên m c 14%. L m phát t i n là 7,8%, cao nh t trong vòng 4 năm qua. L m phát Indonesia lên t i 12% trong tháng 6 sau khi Chính ph nư c này tăng giá xăng d u thêm g n 30%. các nư c M La tinh, m c dù l m phát v n còn m c khiêm t n so v i các k l c trư c ây nhưng u ã tăng ít nh t g p ôi so v i năm ngoái, và c bi t áng lo ng i là Venezuela v i m c l m phát hi n lên t i 29,3% và Argentina là 14,3%. Ph n l n các nư c xu t kh u d u vùng V nh cũng có l m phát m c hai con s . Nhi u phân tích cho r ng các con s th ng kê trên chưa ư c tính toán y và m c l m phát trên th c t còn l n hơn nhi u, i u ó có nghĩa là hi n t i 2/3 dân s th gi i ph i i m t v i l m phát hai con s . M i phân tích u ch ra nguyên nhân khi n l m phát tăng cao g n ây ư c xác nh ch y u là do giá lương th c và nhiên li u tăng cao. Ch trong vòng 6 tháng u năm 2008, giá d u l a ã tăng 50%, t m c g n 100 USD t i th i i m cu i năm 2007 lên n m c k l c c a m i k l c là g n 150 USD m t thùng vào th i i m u tháng 7 năm 2008, m c dù hi n t i có gi m xu ng chút ít. Giá d u ã tăng quá nhanh trong m t th i gia ng n, phá v m i k l c v giá t trư c n nay. Nhi u d báo giá d u s còn ti p t c tăng lên trong th i gian t nay n cu i năm. Giá d u l a tăng cao ã nhanh chóng làm tăng giá các hàng hóa khác. Giá lương th c và th c ph m cũng tăng r t nhanh. Giá g o th gi i ã có lúc lên n 1200 USD m t t n, tăng hơn g p ôi so v i năm ngoái. Nhi u c nh báo v m t cu c kh ng ho ng lương th c ã xu t hi n vào th i i m nh ng tháng u năm 2008 khi m t s nư c như n , Philippines và nhi u nư c châu Phi ng trư c tình tr ng thi u lương th c tr m tr ng. N u không có nh ng bi n pháp h tr k p th i c a Chính ph các nư c phát tri n và nhi u t ch c qu c t , cu c kh ng ho ng lương th c có l ã tr thành hi n th c. Trên th c t , giá lương th c và th c ph m t i th i i m hi n t i v n tăng r t cao. Ví d t i Trung Qu c, giá lương th c và th c ph m ã tăng 22% so v i cùng kỳ năm ngoái, trong khi giá c a các m t hàng khác ch tăng có 1,8%. Lương th c và th c ph m chi m t 30 - 40% trong r hàng hóa làm căn c tính ch s giá tiêu dùng các nư c ang phát tri n, trong khi ó con s này các nư c phát tri n ch ng h n như các nư c G7 ch vào kho ng 15%. V i v 12 trí quan tr ng như v y, giá lương th c th c ph m tăng cao s tác ng tr c ti p nh t n nh ng n n kinh t ang phát tri n và khi n l m phát tăng cao hơn so v i các nư c phát tri n như th c t hi n nay ã ch ng minh. Tuy nhiên t i sao l m phát l i tăng nhanh và b t ng như v y trong m t th i gian ng n nhi u nư c trên th gi i? Nhi u phân tích ã ch ra r ng l m phát tăng nhanh các nư c ang phát tri n có nguyên nhân xu t phát t nh ng cú s c v ngu n cung. Theo m t báo cáo m i ây ăng trên t p chí The Economist,3 t năm 2002 t i nay, riêng các n n kinh t m i n i ã chi m 90% lư ng gia tăng trong nhu c u tiêu dùng c a toàn th gi i i v i d u và kim lo i, 80% i v i lư ng gia tăng c a nhu c u tiêu th toàn c u i v i ngũ c c. Nhi u phân tích cũng ch ra r ng các nư c phát tri n ã tiêu th m t lư ng l n ngũ c c dùng s n xu t nhiên li u sinh h c. Ngu n cung khan hi m i v i nguyên nhiên li u và lương th c ã t o ra nh ng cú s c y giá c tăng v t lên. Nguyên nhân ban u c a cú s c giá lương th c và nhiên li u rõ ràng xu t phát t v n ngu n cung, nhưng nguyên nhân sâu sa hơn l i n m chính sách ti n t n i l ng ư c các nư c áp d ng trong nhi u năm qua nh m t ư c s tăng trư ng kinh t mong mu n. K t qu là tình tr ng tăng trư ng nóng kéo dài trong nhi u năm nhi u nư c. Chính sách ti n t n i l ng, nh t là nh ng n n kinh t m i n i, ã khi n cung ti n tăng m nh. Cũng theo báo cáo ăng trên The Economist, lư ng cung ti n t i các n n kinh t ang n i lên ã tăng bình quân 20% so v i cùng kỳ năm ngoái, g p g n ba l n so v i t c tăng các nư c phát tri n. Cung ti n tăng lên làm nhu c u trong nư c tăng v t và k t c c ã giúp giá c luôn ư c duy trì m c cao. Như v y, nguyên nhân c a m i nguyên nhân l i n m s i u hành chính sách ti n t . Ngân hàng trung ương các nư c m i n i thư ng không có ư c s c l p c n thi t khi ph i duy trì chính sách ti n t n i l ng v i vi c duy trì lãi su t th p ph c v cho m c tiêu chính tr là tăng trư ng nhanh và vi c làm. N u các nư c th t ch t hơn n a chính sách ti n t , giá lương th c có th ã xu ng th p hơn, giúp duy trì l m phát trong t m ki m soát. nh ng nư c ang phát tri n và n n kinh t m i n i, là nh ng nư c không có ư c s i u hành chính sách ti n t nhanh nh y và linh ho t, l m phát kỳ v ng s có cơ h i ư c thúc y khi giá c m t s m t hàng chính y u tăng cao. Ban u là giá lương th c th c ph m và nhiên li u, kéo theo giá c c a nh ng hàng hóa khác tăng lên. Vì m i ngư i kỳ v ng giá c s tăng lên n a nên l m phát s gây s c ép òi tăng lương, h qu là giá c hàng hóa ph i tăng 3 Khi l m phát quay tr l i, (Inflation’s back), T p chí The Economist, ngày 24/5/2008 13 ti p bù p ph n chi phí tăng thêm ó và vòng xoáy l m phát s ti p t c tăng cao hơn n a. Th nhưng không th b qua m t th c t là ngòi n th c s châm ngòi cho l m phát tăng nhanh l i n m trong s b t n c a khu v c tài chính các nư c phát tri n trong ó n n kinh t l n nh t th gi i là M ch u trách nhi m chính. N n kinh t l n nh t th gi i là M ã th a nh n lâm vào cu c suy thoái kinh t . Nh ng d u hi u kh ng ho ng kinh t M b t u xu t hi n k t cu c kh ng ho ng tín d ng th ch p cu i năm 2007 khi n cho nhi u ngân hàng m t kh năng thanh toán, ng trư c nguy cơ phá s n. i n hình là ngân hàng u tư Bear Stearns c a M ã suýt ph i tuyên b phá s n n u không ư c Chính ph M ra tay c u giúp. Cu c kh ng ho ng tín d ng th ch p này kéo theo hơn ch c ngân hàng l n khác trong và ngoài nư c M ph i gánh ch u kho n thua l hàng trăm t USD. Tình hình còn ti n tri n sang nh ng khu v c khác c a th trư ng tài chính M , c bi t là khu v c b o hi m và th m chí c khu v c s n xu t. Cho n nay, nư c M v n chưa th kh c ph c h t nh ng h u qu t i t c a cu c kh ng ho ng tín d ng th ch p dư i chu n này. Ch m i ây ( u tháng 7/2008), n n kinh t M l i b ch n ng khi 2 tr c t c a th trư ng cho vay ch p M là Ngân hàng u tư Fannie Mae và Freddi Mac4 ã ng trư c nguy cơ v n v i kho n n lên n 5000 t USD (chi m m t n a th trư ng này). L n th hai trong vòng 4 tháng, Chính ph M và Fed l i ph i tri u t p cu c h p kh n c p tìm bi n pháp h tr nh m c u nguy tình hình. c u tr hai ngân hàng này s ti n d ki n c n có lên n 1000 t USD. Kh năng n n kinh t M rơi vào cu c suy thoái n ng n là rõ ràng. ã có nh ng ý ki n nh n nh r ng ây là cu c kh ng ho ng t i t nh t trong vòng 80 năm qua k t cu c i Suy thoái năm 1929-1933. K t cu i năm 2007, Chính ph M ã ph i s d ng nhi u bi n pháp c gói nh m c u vãn n n kinh t . B t ch p nguy cơ l m phát tăng cao, Chính ph M v n ang duy trì m t chính sách ti n t n i l ng. C c D tr Liên bang M (Fed) ã nhi u nhi u l n và liên t c h lãi su t cơ b n k t u năm 2008 n nay, hi n gi m c 2% so v i 5-6% trong năm ngoái. T ng th ng Bush cũng thuy t ph c Qu c h i M thông qua bi n pháp hoàn th hơn 150 t ôla nh m bơm ti n vào lưu thông kích thích tiêu dùng và tăng trư ng kinh t . M c dù v y n n kinh t M v n chưa cho th y có nh ng k t qu tích c c. C th là th trư ng ch ng khoán liên t c s t gi m kéo dài trong nhi u tháng, ng ôla M không ng ng m t giá m nh so v i các ng ti n ch ch t khác, l m phát và th t nghi p trong nư c tăng cao nh t so v i nhi u năm tr l i ây. D báo kinh t M ch 4 Fannie Mae và Freddi Mac là hai ngân hàng ư c Chính ph M b o tr , có nhi m v h tr ch c năng th trư ng cho vay th ch p b ng cách mua l i các kho n vay và ch ng khoán hóa các kho n vay này. 14 có th tăng trư ng kho ng 1% ho c th p hơn trong năm nay và d u hi u ph c h i s m nh t cũng ch có th b t u vào cu i năm 2009. Cũng c n phân tích thêm v cu c kh ng ho ng nhà t c a M hi n nay. Nguyên nhân c a nó xu t phát t tâm lý u cơ c a m i ngư i và tâm lý u cơ ó ư c h tr b i chính các ngân hàng v i nh ng công c tài chính phái sinh. Và ó m i th c là nguyên nhân chính y u. Vi c giá nhà t tăng nhanh ch trong th i gian ng n kéo dài trong vòng hơn m t năm là m t hi n tư ng hi m th y. M c dù vi c giá tăng nhanh và cao n m c ai cũng bi t là ã vư t qua giá tr c a nó và ang hình thành bong bóng nhưng r t nhi u ngư i v n không tin là giá có th xu ng. ây có vai trò c a nh ng nhà kinh doanh ti n t . Các ngân hàng ã ra s c th i ph ng giá nhà t, vì càng lên giá, m i ngư i càng say sưa v i th trư ng thì giao d ch càng tăng, vay mư n càng nhi u và phí d ch v càng l n. C n nói thêm r ng, lu t M ã thay i và cho phép a d ng hoá ho t ng tài chính theo ó ngân hàng ư c phép kinh doanh n (ch ng khoán hóa n ). V i m i kho n cho vay mua nhà, h chuy n thành ch ng khoán và bán ra công chúng. ây là m t bi n pháp phân tán r i ro c a ngân hàng. Giá ch ng khoán s tăng lên cùng v i giá nhà tăng lên và i u này càng kích thích m i ngư i i vay th ch p mua nhà. n th i i m bong bóng b v , các nhà u tư không có kh năng thanh toán và k t c c là b các ngân hàng si t n . Và khi ó, b n thân h th ng ngân hàng cũng b e d a khi ngư i i vay không có kh năng tr n , giá nhà t và giá ch ng khoán s t gi m nghiêm tr ng d n n kh năng thua l l n. M t khi h th ng ngân hàng b v , vi c n n kinh t rơi vào kh ng ho ng là i u không th tránh. i m này c a th trư ng b t ng s n M có nhi u nét tương ng v i th trư ng ch ng khoán và th trư ng b t ng s n Vi t Nam trong th i gian qua, trong ó các ngân hàng thương m i có vai trò quy t nh trong vi c t o ra c u tăng cao và y giá tài s n lên cao. Nhìn sang nh ng th trư ng hàng hóa khác, bên c nh nh ng nguyên nhân xu t phát t ngu n cung thu h p l i như ã phân tích trên nhưng cũng ngày càng th y rõ nét hi n tư ng u cơ mà ó có s tham gia c a các công c tài chính phái sinh. Các công c tài chính phái sinh, như ch ng khoán hóa, giao d ch tương lai, quy n ch n ã tr thành nh ng công c c l c cho các nhà u cơ khi nh m vào nh ng hàng hóa khan hi m. K t qu là giá d u l a tăng cao phá k l c m i th i i, giá vàng cũng tăng lên t bi n và nhi u lo i hàng hóa nông s n và nguyên v t li u khác cũng có hi n tư ng tương t . Theo ánh giá c a công ty Lehman Brothers, giá tr t ng tài s n hi n ư c qu n lý y thác trên các th trư ng ch s hàng hóa ã tăng t 75 t USD vào th i i m u năm 2006 ã tăng g p hơn 3 l n, lên n 235 t vào th i i m gi a tháng 4/2008. Nhà tài phi t George Soros trong bài phát bi u trư c các nhà l p pháp 15 M h i u tháng 6/2008 ã kh ng nh, s bùng n giá c hi n nay ch y u là do u cơ và là tình tr ng “siêu bong bóng”. Khi bong bóng v giá c s “rơi theo chi u th ng ng”, và khi ó h u qu i v i n n kinh t th gi i là khôn 5 lư ng. Như v y, có th nói các công c tài chính phái sinh ã khi n cho th trư ng tài chính th gi i tr nên b p bênh, d kh ng ho ng hơn trư c. Ngay c nư c M là nư c ư c coi là ã thi t l p ư c m t khung kh pháp lu t ch t ch nh t m b o cho s b n v ng c a th trư ng tài chính cũng ang nhi u g p r c như hi n nay. Có l chưa có m t cu c suy thoái nào ch y u gây ra vì m t th trư ng tài chính vư t ra ngoài s i u hành c a th ch kinh t ư c thi t l p sau i kh ng ho ng kinh t năm 1930. Trư c ây, kinh t suy thoái vì nhà nư c ph i tiêu dùng cho chi n tranh quá nhi u, mà l i tài tr b ng in ti n nên gây l m phát, ho c giá d u tăng quá m c mà chính sách ti n t không ư c s d ng nh m ngăn c n l m phát, ho c n n kinh t phát tri n quá nóng do ó c n có s i u ch nh c a th trư ng. Nhưng l n này, n n kinh t th gi i ang ph i i phó v i các công c tài chính m i ư c ra nh m tăng cư ng l i nhu n cho ngân hàng và các công ty tài chính mà không b t dư i s ki m soát nào c . Tình hình suy thoái kinh t M rõ ràng ã nh hư ng x u n kinh t th gi i. S suy gi m c a kinh t M , n n kinh t chi m kho ng 25% t ng GDP toàn c u và trên 15% t ng giá tr nh p kh u hàng hoá th gi i, ã tác ng m nh và kéo theo s suy gi m c a nhi u n n kinh t . Nhi u nư c OECD ã ph i thông báo h th p ch tiêu tăng trư ng trong năm nay. Suy thoái kinh t M cũng ã tác ng n khu v c ng EURO và m t s n n kinh t l n khác như Trung Qu c, n , Brazil... Bên c nh ó, chính sách ti n t n i l ng v i vi c liên t c c t gi m lãi su t và ch trương duy trì ng ôla y u c a M hi n nay còn làm khó khăn thêm cho vi c i u hành chính sách ti n t nh ng n n kinh t m i n i và nh ng nư c ang phát tri n. Nh ng n n kinh t này ang ph i i phó v i lu ng v n nư c ngoài vào l n, ch y u là ng ôla M , hư ng m c chênh l ch lãi su t cao hơn. Lưu ý r ng lu ng v n di chuy n trên th gi i hi n nay ã ư c t hơn nhi u so v i nh ng năm 1970. i phó v i tình tr ng lu ng v n vào nhi u, các ngân hàng trung ương các nư c ang phát tri n ng trư c m t tình th lư ng nan. Lu ng v n vào nhi u s gây s c ép làm tăng giá ng n i t . Tuy nhiên, thay vì tăng giá ng n i t ngăn ch n lu ng v n vào mang 5 Soros blasts commodity ‘bubble’ (Soros nguy n r a bong bóng giá c hàng hóa), Financial Times, ngày 4/6/2008 16 tính u cơ, các ngân hàng trung ương l i bơm ti n ra (thư ng là in thêm ti n) trung hòa lư ng v n vào nh m duy trì t giá và m b o v th c nh tranh c a khu v c xu t kh u. Vi c can thi p này c a ngân hàng trung ương gi cho ng n i t không lên giá l i khi n cho cung ti n tăng cao hơn và do ó l m phát s tăng cao hơn n a. Trong khi ó, vi c th t ch t ti n t b ng cách tăng lãi su t l i càng khuy n khích thêm dòng v n vào nhi u hơn và do v y bi n pháp th t ch t này s không còn ý nghĩa. M t khác, vi c nâng giá ng n i t có th s khuy n khích các nhà u tư kỳ v ng ng ti n lên giá cao hơn n a, h p d n các dòng v n bên ngoài t chuy n vào, và như th , càng khi n l m phát tăng cao hơn. ây chính là v n mà hi n nay Trung Qu c ang ph i i m t. 2.2 Tình hình l m phát Vi t Nam L m phát Vi t Nam b t ng tăng chóng m t trong nh ng tháng u năm 2008. Tính n th i i m hi n nay, ch trong vòng 6 tháng u năm, t l l m phát ã là 18,44% so v i th i i m tháng 12 năm 2007 và tăng 26,8% so v i cùng kỳ năm ngoái. M c dù t c l m phát ã tăng ch m l i trong tháng 6 nhưng v i 3 k ch b n tăng trư ng và l m phát mà T ng c c th ng kê ưa ra m i ây, t l l m phát Vi t Nam c a c năm 2008 d ki n lên n 27.25%.6 T c tăng l m phát hai con s hi n nay c a Vi t Nam là cao nh t k t năm 30 27.25 20 10 7.8 5.8 4.84.2 6.8 0 7.3 4.3 7.1 6.9 4 -0.4 7.8 8.4 8.2 8.4 12.6 8.5 7 6.6 -1.6 -10 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008f L m phát 7.8 4.2 -1.6 -0.4 4 4.3 7.8 8.4 6.6 12.6 27.25 Tăng trư ng 5.8 4.8 6.8 6.9 7.1 7.3 7.8 8.4 8.2 8.5 7 6 T i cu c h p báo công b s li u th ng kê kinh t - xã h i 6 tháng u năm hôm 1/7, T ng c c Th ng kê ưa ra 3 k ch b n v tăng ch s giá tiêu dùng (CPI) t nay n cu i năm. Theo ó, trong trư ng h p thu n l i nh t, CPI m i tháng t nay n cu i năm tăng 1%, thì t l l m phát c a c năm nay so v i năm 2007 s là 17 1992 (xem Hình 1), cao nh t so v i các nư c trong khu v c và cũng thu c vào lo i cao nh t so v i các nư c khác trên th gi i. L m phát cao ã tr thành m i lo ng i th c s . Nó ang e d a làm o l n cu c s ng c a m i ngư i dân và các ho t ng kinh t . ã lâu l m r i k t th i kỳ siêu l m phát ba con s năm 1986-87, bóng ma l m phát l i è năng lên tâm lý c a ngư i Vi t Nam như hi n nay. ã có nh ng d u hi u r i lo n v i nh ng tin n lan r ng r ng n n kinh t Vi t Nam ang rơi vào kh ng ho ng, ng ti n Vi t Nam s hoàn toàn m t giá và Chính ph ph i s d ng bi n pháp i ti n như ã ti n hành trong th i i m kh ng ho ng trư c ây.7 Th c t thì l m phát ang th c s e d a n n kinh t Vi t Nam. T c tăng trư ng ch c ch n s ch m l i trong năm nay. Thu nh p th c t c a ngư i dân gi m xu ng, c bi t là nông dân và nh ng ngư i làm công ăn lương. L m phát còn e d a làm soi mòi nh ng k t qu xóa ói gi m nghèo mà Vi t Nam ã t ư c trong nhi u năm qua. Lùi th i gian l i m t chút thì l m phát Vi t Nam ã th c s b t u gia tăng k t cu i năm 2007. S li u l m phát do T ng c c Th ng kê công b là 12,6% c a năm 2007, m t con s cao khá b t ng k t năm 1992, m c dù con s này ã ư c i u ch nh b ng phương pháp tính m i gây nhi u tranh cãi c a T ng c c Th ng kê. ã có nhi u c nh t nh v l m phát gia tăng xu t hi n trên báo chí và nhi u cu c h i th o c trong và ngoài nư c k t trư c th i i m ó. Tuy nhiên, nh ng nh n th c ban u v v n l m phát chưa th t s ư c ánh giá úng. Rõ ràng có nh ng bi u hi n ch quan khi v n t m c tiêu tăng trư ng lên hàng u và cho r ng c n ph i “gi t l l m phát th p hơn t c tăng trư ng kinh t ” m t cách phi th c t . Vi c l m phát gia tăng vào th i i m này ư c qui k t cho nh ng nguyên nhân bên ngoài n n kinh t mà c th là l m phát th gi i b t u tăng cao hơn do giá d u và giá nguyên v t li u u vào tăng cao. Nh ng nguyên nhân l m phát Vi t Nam ư c ch ra là l m phát chi phí y khi các u vào nh p kh u t th gi i tăng cao, hay còn g i là “nh p kh u l m phát”. Bên c nh ó còn có nh ng nguyên nhân khách quan như tình hình d ch b nh gia súc, gia c m và nh ng t rét h i kéo dài ã gây thi t h i l n cho s n xu t nông nghi p. Nh ng gi i pháp ban u mà Chính ph ưa ra ư c nh m vào phía cung như gi m thu và tr giá nh m tăng cung hàng hóa, vi c này d n n thâm h t ngân sách tăng. Vi c tăng giá xăng lên 30% m i ây là m t minh 24,75%. N u m i tháng tăng 1,2%, thì con s c a c năm là 27,25%. Trong trư ng h p giá c tăng 1,5% m i tháng, t l l m phát c a c năm s là 29,54%. 7 ng trư c nh ng tin n th t thi t như v y, Thông c NHNN Nguy n Văn Giàu ã ph i tr n an dư lu n b ng vi c tuyên b công khai r ng không có vi c i ti n. 18 ch ng rõ ràng và ư c B trư ng Tài chính gi i thích là do ngân sách không còn kh năng bù l t i 60-70 ngàn t cho riêng xăng d u t nay n h t năm. Ch n khi t c l m phát ti p t c tăng m nh hơn vào nh ng tháng u năm 2008 và nh ng câu h i t ra không tr l i ư c là t i sao l m phát c a Vi t Nam l i tăng cao hơn nhi u n như v y so v i h u h t các nư c trên th gi i; ng th i các bi n pháp gi m l m phát nh m vào phía cung không phát huy tác d ng thì nguy cơ l m phát m i ư c ánh giá l i và ngăn ch n l m phát m i ư c t thành ưu tiên hàng u. Trong phiên h p thư ng kỳ cu i tháng 3 năm 2008, Chính ph ã th ng nh t xác nh nhi m v tr ng tâm trong tình hình hi n nay là: Ph n u ki m ch l m phát, n nh kinh t vĩ mô, b o m an sinh xã h i và tăng trư ng b n v ng, trong ó ki m ch l m phát là m c tiêu ưu tiên hàng u. Ngay sau ó, ngày 30 tháng 3 năm 2008, Th tư ng Chinh ph Nguy n T n Dũng có bài phát bi u quan tr ng ưa ra 7 bi n pháp nh m ngăn ch n l m phát ư c coi là khá toàn di n.8 Các nguyên nhân c a l m phát cũng b t u ư c m x . Bên c nh nh ng nguyên nhân khách quan như l m phát th gi i tăng cao nh t là giá d u, giá lương th c và nguyên v t li u u vào tăng cao thì m t ph n óng góp quan tr ng xu t phát t nh ng y u kém trong công tác i u hành c a Chính ph , c bi t là i u hành chính sách ti n t . Trong Phiên h p thư ng kỳ u năm 2008, Th tư ng Nguy n T n Dũng ã th ng th n nh n trách nhi m trư c Qu c h i v nh ng y u kém c a công tác i u hành là ch quan, chưa quy t li t. Có m t ngh ch lý là, Vi t Nam là m t nư c nông nghi p v i nh ng thành tích áng k : là nư c xu t kh u g o l n th hai th gi i, là nư c xu t kh u hàng u i v i nhi u m t hàng nông s n tôm, cá, cà phê, i u, cao su… Hay nói cách khác v n an ninh lương th c Vi t Nam chưa có v n gì áng lo ng i. Trong khi ó, lương th c th c ph m l i chi m t tr ng l n trong r hàng hóa tính ch s CPI (tr ng s c a lương th c th c ph m là 43%). Như v y, theo suy lu n thông thư ng là Vi t Nam áng l ph i có kh năng ki m ch l m phát t t hơn nh ng nư c khác ph thu c nhi u vào giá c lương th c và nhiên li u th gi i. Th nhưng, th c t l i di n ra ngư c l i. Câu h i ây là t i sao l i như v y? 2.3. M x nguyên nhân l m phát Vi t Nam L m phát Vi t Nam có nguyên nhân sâu sa xu t phát t nh ng b t n c a n n kinh t . Ông Alan Greenspan, c u Ch t ch C c D tr Liên bang M ã 8 B y gi i pháp ó là (1) Th c hi n chính sách ti n t th t ch t; (2) C t gi m u tư công và chi phí thư ng xuyên c a các cơ quan nhà nư c; (3) T p trung phát tri n s n xu t, kh c ph c h u qu thiên tai d ch b nh; (4) y m nh xu t kh u, gi m nh p siêu; (5) Tri t ti t ki m trong s n xu t và tiêu dùng; (6) Tăng cư ng ki m soát qu n lý th trư ng; và (7) m b o an sinh xã h i. 19 ưa ra các nguyên nhân t o ra khó khăn c a n n kinh t Vi t Nam g m: Tác ng c a s bùng n v n u tư t năm 2007, s thi u cân b ng gi a ngu n v n ngo i t so v i n i t , s thi u hi u qu trong qu n lý dòng ti n t , tình tr ng nh p siêu, và nh ng nh hư ng tiêu c c t khu v c t p oàn kinh t nhà nư c. Dư i ây chúng ta l n lư t i sâu vào t ng v n . 2.3.1. Thâm h t thương m i và cán cân thanh toán Trư c h t c n nhìn vào m c thâm h t thương m i. Theo báo cáo c a Ngân hàng Th gi i, thâm h t tài kho n vãng lai c a Vi t Nam trong năm 2007 m c áng ng i, ư c tính kho ng 15% GDP (Hình 2). Theo s li u c a T ng c c Th ng kê công b ngày 1/7/2008, nh p siêu hàng hoá 6 tháng u năm ư c tính là 14,8 t USD, b ng 49,8% kim ng ch xu t kh u, cao hơn m c nh p siêu c a c năm 2007. Nh p siêu luôn là căn b nh tr m kha trong nhi u năm qua Vi t Nam. Nh ng ngư i ng h nh p siêu cho r ng n n kinh t nư c ta ang trong quá trình công nghi p hóa và hi n i hóa, c n m t lư ng máy móc thi t b nh p kh u l n. M t khác nh ng doanh nghi p xu t kh u cũng c n nh p kh u nguyên li u u vào. M c dù v y, cơ c u nh p kh u trong nh ng năm g n ây có nhi u i m chú ý, c bi t là nh p kh u hàng tiêu dùng tăng m nh trong ó có nhi u m t hàng xa x . Riêng nh p kh u ô tô trong 5 tháng u năm 2008 ã có giá tr đ t 1,306 t USD, b ng 392,4% so v i cùng kỳ năm 2007, nh p kh u vàng c a các doanh nghi p (không ph i Ngân hàng Nhà nư c) lên n 4 t USD khi n Vi t Nam tr thành nư c nh p kh u vàng l n nh t th gi i, trên c Trung Qu c và n . Trong khi ó, nhi u m t hàng nh p kh u cũng tăng t bi n như phôi thép, phân bón ( u tăng hơn g p 2 l n năm 2007) và ang có ngh ch lý là chính nh ng m t hàng nh p kh u này l i ang ư c xu t ngư c tr l i 20