Tài liệu Diễn biến môi trường ao nuôi cá tra ở trại thực nghiệm ninh phụng

Bé gi¸o dôc & ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc thñy s¶n ----------------------- DIÔN BIÕN M¤I TR­êng ao nu«i c¸ tra (Pangasianodon hypophthalmus) t¹i tr¹i thùc nghiÖm ninh phông LuËn v¨n tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh Qu¶n lý M«i tr­êng vµ Nguån lîi Thñy s¶n Sinh viªn thùc hiÖn: TrÇn thÞ lan Líp: 43MT Mssv: 43D3144 Ng­êi h­íng dÉn: nguyÔn ®×nh trung Nha Trang, 11/2005 LÔØI CAÛM ÔN Trong thôøi gian thöïc hieän ñeà taøi chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ nhieät ñôõ nhieät tình vaø quyù baùu cuûa caùc thaày coâ giaùo Tröôøng Ñaïi Hoïc Thuyû saûn, caùc anh chò taïi nôi thöïc hieän ñeà taøi nghieân cöùu naøy vaø caùc baïn cuøng lôùp. Xin chaân thaønh caûm ôn söï höôùng daãn taän taâm cuûa Th.S Nguyeãn Ñình Trung ñaõ giuùp dôõ toâi hoaøn thaønh luaän vaên toát nghieäp naøy. Xin chaân thaønh caûm ôn caùc thaày coâ giaùo ñaõ giaûng daïy chuùng toâi trong suoát thôøi gian hoïc ôû ñaïi hoïc, vaø trong quaù trình thöïc taäp. Xin chaân thaønh caûm ôn caùc coâ chuù vaø caùc anh chò taïi traïi thöïc nghieâm Ninh Phuïng ñaõ giuùp ñôõ toâi trong suoát thôøi gian thöïc taäp ñeà taøi Caûm ôn caùc anh chò vaø caùc baïn cuøng lôùp ñaõ ñoäng vieân giuùp ñôõ toâi trong quaù trình hoïc taäp cuõng nhö trong thôøi gian thöïc luaän vaên toát nghieäp naøy. Cuoái cuøng xin caùm ôn gia ñình nhöõng ngöôøi ñaõ sinh ra, nuoâi döôõng vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho toâi trong suoát khoùa hoïc. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn! MUÏC LUÏC Trang PHAÀN I: LÔØI MÔÛ ÑAÀU..............................................................................................9 PHAÀN II: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU ........................................................................11 1. Moät soá ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa caù tra ....................................................................11 1.1. Vò trí phaân loaïi, hình thaùi vaø phaân boá ................................................... 11 1.1.1.Vò trí phaân loaïi................................................................................ 11 1.1.2. Ñaëc ñieåm hình thaùi. ....................................................................... 11 1.1.3.Ñaëc ñieåm phaân boá. .......................................................................... 12 1.2. Ñaëc ñieåm dinh döôõng vaø sinh tröôûng. ................................................... 13 1.2.1. Ñaëc ñieåm dinh döôõng..................................................................... 13 1.2.2. ñaëc ñieåm sinh tröôûng. .................................................................... 14 2. Tình hình nghieân cöùu vaø nuoâi caù Tra treân theá giôùi vaø ôû Vieät Nam.....................14 2.1. Tình hình nghieân cöùu vaø nuoâi caù Tra treân theá giôùi. .............................. 14 2.1. Nhöõng nghieân cöùu vaø nuoâi caù Tra ôû Vieät Nam. .................................... 15 3. Chaát löôïng nöôùc trong nuoâi troàng thuyû saûn ..........................................................17 3.1. Nhieät ñoä. ............................................................................................... 17 3.2. Ñoä trong. ............................................................................................... 18 3.3. Maøu nöôùc. ............................................................................................. 18 3.4. pH. ........................................................................................................ 19 3.5. Ñoä kieàm. ............................................................................................... 19 3.6. Haøm löôïng oâxy hoaø tan......................................................................... 19 3.7. Haøm löôïng CO2 hoaø tan........................................................................ 20 3.8. Ñoâ oâxy hoaù............................................................................................ 20 PHAÀN III: PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ..........................................................22 I. Thôøi gian, ñòa ñieåm, ñoái töôïng nghieân cöùu...........................................................22 I.1- Thôøi gian. .............................................................................................. 22 I.2- Ñòa ñieåm nghieân cöùu..........................................................................................22 I.3- Ñoái töôïng nghieân cöùu.........................................................................................22 II. Noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu.................................................................22 II.1. Noäi dung nghieân cöùu. ........................................................................... 22 II.2. Phöông phaùp nghieân cöùu...................................................................... 23 II.2.1. Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu........................................................ 23 II.2.2. Phöông phaùp tieán haønh thí nghieäm. .............................................. 23 III. Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu. .................................................................................26 3.1- Tính giaù trò trung bình........................................................................... 26 3.2- Bieåu dieãn soá lieäu theo hình thöùc:.......................................................... 26 PHAÀN IV: KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU VAØ THAÛO LUAÄN .....................................27 1. Vò trí ñòa lyù, ñòa hình vaø ñieàu kieän töï nhieân ôû traïi Ninh Phuïng...........................27 1.1. Vò trí ñòa lyù. ........................................................................................... 27 1.2. Ñieàu kieän töï nhieân ................................................................................ 27 2. Tình hình nuoâi caù Tra taïi trai caù Ninh Phuïng. .....................................................30 2.1. Ñieàu kieän ao nuoâi. ................................................................................ 30 2.2. Hình thöùc nuoâi....................................................................................... 30 3. Dieãn bieán moâi tröôøng ao nuoâi caù tra. ...................................................................31 3.1. Dieãn bieán moâi tröôøng ao chöùa. ............................................................. 32 3.1.1. Bieán ñoäng caùc yeáu toá moâi tröôøng theo thôøi gian nghieân cöùu ......... 32 * Nhieät ñoä ................................................................................................ 24 * Ñoä saâu:.................................................................................................. 35 * Maøu nöôùc:............................................................................................. 35 * Ñoä trong:............................................................................................... 36 * Oxy hoaø tan. ......................................................................................... 36 * Haøm löôïng CO2..................................................................................... 38 * pH: ........................................................................................................ 39 * COD (nhu caàu oxy hoaù hoïc): ............................................................... 39 * BOD (nhu caàu oxy sinh hoaù): ............................................................... 40 * Ñoä kieàm: ............................................................................................... 41 * Haøm löôïng amonia (NH4+, NH3-) , nitrie(NO2-)................................. 41 3.1.2. Bieán ñoäng caùc yeáu toá moâi tröôøng theo thôøi gian ngaøy ñeâm........... 42 * Nhieät ñoä nöôùc: ...................................................................................... 45 * Bieán ñoäng haøm löôïng oxy theo chu kyø ngaøy ñeâm. .............................. 45 * Bieán ñoäng haøm löôïng CO2 theo chu kyø ngaøy ñeâm. .............................. 46 3.2. Dieãn bieán moâi tröôøng ao nuoâi caù Tra.................................................... 47 3.2.1.Bieán ñoäng caùc yeáu toá moåi tröôøng theo thôøi gian nuoâi..................... 47 * Nhieät ñoä. ............................................................................................... 48 * Ñoä saâu................................................................................................... 49 * Maøu nöôùc.............................................................................................. 50 * Ñoä trong................................................................................................ 51 * Oxy hoaø tan. ......................................................................................... 51 * Haøm löôïngCO2. .................................................................................... 53 * pH ......................................................................................................... 54 * Ñoä kieàm. ............................................................................................... 54 * Ñoä oxy hoaù( COD)................................................................................ 55 * BOD (nhu caàu oxy sinh hoùa) ao caù Tra. ............................................... 55 * Haøm löôïng NH4+, NO2-. ........................................................................ 56 3.2.2. Bieán ñoäng caùc yeáu toá moâi tröôøng theo thôøi gian ngaøy ñeâm........... 56 * Nhieät ñoä nöôùc ....................................................................................... 56 * Haøm löôïng O2 hoøa tan: ......................................................................... 59 3.2.2. Bieán ñoäng baát thöôøng cuûa caùc yeáu toá moâi tröôøng khi coù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi........................................................................................... 60 3.3. So saùnh chaát löôïng moâi tröôøng nöôùc giöõa ao chöùa vaø ao caù tra............ 61 4. Ñaùnh giaù chaát löôïng moâi tröôøng nöôùc aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng cuûa tra. ............63 PHAÀN V: KEÁT LUAÂN VAØ ÑEÀ XUAÁT YÙ KIEÁN. ....................................................64 1. Keát luaän. ................................................................................................................64 1.1. Chaát löôïng nöôc ao chöùa( nguoàn nöôùc). ............................................... 64 1.2. Chaát löôïng nöôùc ao chöùa....................................................................... 64 2. Ñeà xuaát yù kieán.......................................................................................................65 DANH MUÏC BAÛNG Baûng 1: Tieâu chuaån veà ñoä nhieãm baån cuûa nöôùc........................................ .. 13 Baûng 2: Dieán bieán nhieät ñoä ao chöùa ............................................................ 25 Baûng 3: Ñoä saâu, ñoä trong, maøu nöôùc ao chöa .............................................. 27 Baûng 4: Haøm löôïng oxy hoøa tan ao chöùa ..................................................... 28 Baûng 5: Haøm löôïng cacbonic ao chöa.......................................................... 30 Baûng 6: Giaù trò pH ao chöùa theo thôøi gian ................................................... 31 Baûng 7: COD ao chöùa theo thôøi gian ........................................................... 31 Baûng 8: BOD ao chöùa theo thôøi gian ........................................................... 32 Baûng 9: Ñoä kieàm ao chöùa theo thôøi gian ..................................................... 33 Baûng 10: Haøm löôïng amonia, nitrite ao chöùa theo thôøi gian ....................... 33 Baûng 11: Dieãn bieán caùc yeáu toá moâi tröôøng theo thôøi gian ngaøy ñeâm taïi ao chöùa ..................................................................................................................... 35 Baûng 12: Dieãn bieán nhieät ñoä ao caù Tra theo thôøi gian................................. 40 Baûng 13: Ñoä saâu, ñoä trong, maøu nöôùc ao caù tra theo thôøi gian.................... 42 Baûng 14: Haøm löôïng oxy hoøa tan ao caù Tra theo thôøi gian ......................... 43 Baûng 15: Haøm löôïng cacbonic ao caù Tra ..................................................... 45 Baûng 16: Giaù trò pH ao caù Tra theo thôøi gian............................................... 46 Baûng 17: COD ao caù Tra theo thôøi gian....................................................... 46 Baûng 18: BOD ao caù Tra theo thôøi gian....................................................... 47 Baûng 19: Ñoä kieàm ao caù Tra theo thôøi gian................................................. 47 Baûng 20: Haøm löôïng amonia, nitrite ao caù Tra theo thôøi gian..................... 48 Baûng 21: Dieãn bieán caùc yeáu toá moâi tröôøng theo thôøi gian ngaøy ñeâm taïi ao caù Tra................................................................................................................ 49 Baûng 22: Moät soá yeáu toá moâi tröôøng sau laàn kieåm tra caù .............................. 52 DANH MUÏC HÌNH Hình 1:Aûnh chuïp ñòa ñieåm trai Thöïc nghieäm Ninh Phuïng –Ninh Hoøa – Khaùnh Hoøa............................................................................................................... 14 Hình 2: Aûnh chuïp ao chöùa vaø ñieåm laáy maãu ................................................ 15 Hình 3:Aûnh chuïp ao caù Tra vaø dieåm laáy maãu .............................................. 16 Hình 4: Sô ñoà khoái noäi dung nghieân cöùu ...................................................... 16 Hình 5: Sô ñoà heä thoáng nöôùc phuïc vuï saûn xuaát trong traïi caù Ninh Phuïng.... 21 Hình 6: Heä thoáng nguoàn nöôùc (ao chöùa) vaø ao caù Tra ................................. 24 Hình 7: Dieãn bieán nhieät ñoä ao chöùa theo thôøi gian ...................................... 25 Hình 8: Dieãn bieán haøm löôïng oxy hoøa tan ao chöùa theo thôøi gian............... 29 Hình 9: Dieán bieán haøm löôïng cacbonic ao chöùa tgeo thôøi gian ................... 30 Hình 10: Bieán ñoäng nhieät ñoä theo thôøi gian ngaøy ñeâm tai ao chöùa.............. 37 Hình 11: Bieán ñoäng haøm löôïng oxy hoøa tan theo thôøi gian ngaøy ñeâm taïi ao chöùa.............................................................................................................. 38 Hình 12: Bieán ñoäng haøm löôïng cacbonic hoøa tan theo thôøi gian ngaøy ñeâm taïi ao chöùa ......................................................................................................... 38 Hình 13: Dieãn bieán nhieät ñoä ao caù Tra theo thôøi gian ................................. 41 Hình 14: Dieãn bieán haøm löôïng oxy hoøa tan ao caù Tra theo thôøi gian.......... 44 Hình 15: Dieán bieán haøm löôïng cacbonic ao caù Tra theo thôøi gian.............. 45 Hình 16: Bieán ñoäng nhieät ñoä theo thôøi gian ngaøy ñeâm tai ao caù Tra........... 51 Hình 17: Bieán ñoäng haøm löôïng oxy hoøa tan theo thôøi gian ngaøy ñeâm taïi ao caù Tra................................................................................................................ 51 Hình 18: Bieán ñoäng haøm löôïng cacbonic hoøa tan theo thôøi gian ngaøy ñeâm taïi ao caù Tra ...................................................................................................... 52 PHAÀN I: LÔØI MÔÛ ÑAÀU Nöôùc ta naèm trong khu vöïc khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, coù löôïng möa haøng naêm töông ñoái lôùn, heä thoáng soâng ngoøi phaân boá khaù ñoàng ñeàu vaø daøy ñaëc. Vôùi ñieàu kieän nhö vaäy ñaõ taïo cho ngaønh nuoâi troàng thuyû saûn noäi ñòa phaùt trieån. Nöôùc laø moät phaàn raát quan troïng ñoái vôùi moïi hoaït ñoäng soáng cuûa sinh vaät ñaëc bieät laø ñoái vôùi ñoäng vaät thuyû saûn, ñeå ñaûm baûo cuoäc soáng vôùi ñaëc tính rieâng laø soáng trong moâi tröôøng nöôùc. Ngoaøi 70 ÷ 80% troïng löôïng cô theå laø nöôùc noù coøn ñoøi hoûi moâi tröôøng soáng phaûi ñaûm baûo veà chaát löôïng. Nguoàn nöôùc trong nuoâi troàng thuyû saûn laø moät trong nhöõng nhaân toá coù tính chaát quyeát ñònh ñeán naêng xuaát trong ao nuoâi. Neáu chaát löôïng nguoàn nöôùc cung caáp toát thì naêng xuaát trong ao nuoâi seõ taêng vaø ngöôïc laïi, neáu chaát löôïng nguoàn nöôùc cung caáp khoâng ñaûm baûo chaát löôïng coù theå laøm giaûm naêng xuaát vaø taêng chi phí saûn xuaát. Tuy nhieân chaát löôïng nguoàn nöôùc ñoái vôùi thuyû saûn ñöôïc coi laø toát ñoái vôùi ñoái töôïng naøy nhöng laïi khoâng toát ñoái vôùi ñoái töôïng nuoâi khaùc. Do ñoù vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc ao nuoâi ñoái vôùi moãi ñoái töôïng khaùc nhau laø khaùc nhau. Ñieàu naøy ñoøi hoûi ngöôøi nuoâi troàng thuyû saûn tröôùc heát phaûi naém vöøng kieán thöùc veà moâi tröôøng ñeå thích hôïp vôùi töøng ñoái töôïng nuoâi, laøm toát coâng taùc quaûn lyù moâi tröôøng ao nuoâi, goùp phaàn oån ñònh naâng cao naêng suaát ao nuoâi. Caù Tra laø ñoái töôïng ñang ñöôïc nuoâi thöû nghieäm ôû traïi Ninh Phuïng. Vaø ñeå hieåu roõ hôn veà moâi tröôøng soáng vôùi nhöõng ñoái töôïng khaùc nhau trong nuoâi troàng thuyû saûn, vaø laøm quen vôùi coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc, thu thaäp theâm nhöõng kieán thöùc veà moâi tröôøng trong caùc ao nuoâi thuyû saûn. Nhaø tröôøng quyù thaày coâ ñaõ phaân coâng, giuùp ñô,õ taïo ñieàu kieän cho toâi thöïc hieän ñeà taøi veà: “ Dieãn bieán moâi tröôøng ao nuoâi caù Tra ôû traïi thöïc nghieäm Ninh Phuïng”. Ñeà taøi goàm nhöõng noäi dung sau : 1- Tìm hieåu ñieàu kieän töï nhieân traïi caù Ninh Phuïng. 2- Tìm hieåu tình hình nuoâi caù tra taïi traïi. 3- Dieãn bieán moâi tröôøng ao nuoâi caù tra. Ñeå hoaøn thaønh ñeà taøi naøy, toâi xin chaân thaønh caûm ôn thaày Nguyeãn Ñình Trung, quyù thaày coâ trong khoa, caùc anh chò taïi traïi Ninh Phuïng cuøng toaøn theå baïn beø. Do kieán thöùc veà moâi tröôøng nöôùc nuoâi troàng thuyû saûn coøn haïn cheá, neân trong quaù trình laøm khoâng traùnh khoûi nhöõng sai soùt. Raát mong nhaän ñöôïc söï chæ baûo vaø nhöõng ñoùng goùp cuûa quyù thaày coâ vaø baïn beø ñoàng nghieäp. Sinh vieân thöïc hieän Traàn Thò Lan Nha Trang thaùng 11/2005. PHAÀN II TOÅNG QUAN 1. Moät soá ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa caù Tra 1.1. Vò trí phaân loaïi, hình thaùi vaø phaân boá 1.1.1.Vò trí phaân loaïi. Ngaønh ñoäng vaät coù xöông Veterbrata Lôùp caù xöông Osteichthyes Boä caù Nheo Hoï caù Tra Gioáng caù Tra ñaàu Loaøi caù Tra Siluriformes Pangasiidae Pangasianodon P. hypophthalmus Caù Tra (P.hypophthalmus) laø moät trong 11 loaøi thuoäc hoï caù Tra (Pangasiidae) ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ôû heä thoáng soâng Cöûu Long. Taøi lieäu phaân loaïi gaàn ñaây nhaát cuûa taùc giaû W.Rainboth xeáp caù Tra naèm trong gioáng caù Tra ñaàu (Pangasianodon)[10] 1.1.2. Ñaëc ñieåm hình thaùi. Caù Tra (P. hypophthalmus) laø caù da trôn (khoâng vaûy), thon, daøi, phaàn sau hôi heïp beân. Thaân maøu xaùm ñen treân löng, nhaït hôn ôû hai beân hoâng, buïng caù coù maøu traéng baïc. Phía ñuoâi vaây maøu hôi vaøng, vaây löng vaø vaây ñuoâi maøu xaùm ñen. Phaàn cuoái cuûa vaây ñuoâi maøu hôi ñoû. Ñöôøng beân phaân nhaùnh baèng ñaàu töø meùp treân cuûa loã mang ñeán ñieåm giöõa goác vaây ñuoâi.[10,13] Caù coù mieäng roäng naèm ôû ñaàu moõm, daãy raêng haøm treân hoaøn toaøn bò che khuaát bôûi haøm döôùi khi mieäng kheùp laïi. Vaây buïng coù taùm tia phaân nhaùnh. Daïng ñaàu cuûa caù Tra (P.hypophthalmus) neáu nhìn töø phía buïng khi nhoû coù daïng ñaàu hôi vuoâng. Khi caù lôùn tæ leä mieäng vaø chieàu daøi chuaån nhoû hôn 10%. Vaây ngöïc vaø vaây löng ñeàu coù moät tia vaây cöùng. Raâu coù hai ñoâi , caù coøn nhoû (< 10 cm) thì raâu daøi hôn chieàu daøi ñaàu, khi caù lôùn thì raâu coøn raát ngaén hôn so vôùi thaân. [3] Maët trong boùng hôi coù raáùt nhieàu maïch maùu phaân nhaùnh vôùi caùc mao maïch daøy ñaëc. Chính caùc mao maïch li ti naøy giuùp caù coù theå trao ñoåi oxy hoaø tan trong nöôùc, ngay caû khi haøm löïông raát thaáp, coù khi haøm löôïng oxy hoaø tan baèng 0 mg/L. 1.1.3.Ñaëc ñieåm phaân boá. Caù Tra (P.hypophthalmus) phaân boá ôû löu vöïc soâng MeâKoâng, coù maët ôû caû 4 nöôùc: Laøo, Vieät Nam, Campuchia vaø Thaùi Lan. ÔÛ Thaùi Lan coøn gaëp caù Tra ôû löu vöïc soâng MeâKoâng vaø soâng Chao Phraya. ÔÛ nöôùc ta nhöõng naêm tröôùc ñaây khi chöa coù caù gioáng ñöôïc saûn xuaát baèng sinh saûn nhaân taïo, caù Tra boät vaø gioáng ñöôïc vôùt treân soâng Tieàn. Caù tröôûng thaønh chæ coù trong ao nuoâi, raát ít gaëp trong töï nhieân thuoäc ñòa phaän Vieät Nam, do caù coù taäp tính di cö ngöôïc doøng soâng MeâKoâng ñeå sinh soáng vaø tìm nôi sinh saûn töï nhieân. Khaûo saùt chu kyø di cö cuûa caù ôû ñòa phaän Campuchia cho thaáy caù ngöôïc doøng töø thaùng 10 ñeán thaùng 5 vaø di cö veà haï löu töø thaùng 5 ñeán thaùng 9 haøng naêm. [6,13] Caù Tra (P.hypophthalmus) coù khaû naêng thích nghi vôùi caùc loaïi hình thuyû vöïc khaùc nhau nhö: ao, hoà, soâng v.v… vaø soáng ñöôïc ôû moïi taàng nöôùc nhöng thöôøng soáng ôû taâng ñaùy. Caù coù theå soáng trong ao tuø nöôùc ñoïng, nhieàu chaát höõu cô, oxy hoaø tan thaáp do coù cô quan hoâ haáp phuï vaø coøn coù theå hoâ haáp baèng boùng khí vaø da. Caù Tra coù theå soáng ñöôïc ôû vuøng nöôùc lôï (noàng ñoä muoái 7 ñeán 10‰) coù theå chòu döôïc moâi tröôøng pH > 5, deã cheát ôû nhieät ñoä thaáp <15oC nhöng chòu noùng tôùi 39oC, tuy nhieân nhieät ñoä thích hôïp cho caù taêng tröôûng laø 26 ÷ 30 oC vaø pH thích hôïp khoaûng 6.5 ÷ 7.5. [10,13] 1.2. Ñaëc ñieåm dinh döôõng vaø sinh tröôûng. 1.2.1. Ñaëc ñieåm dinh döôõng. a. Giai ñoaïn caù con. Caù Tra (P.hypophthalmus) laø loaøi caù aên taïp thieân veà ñoäng vaät. Caù Tra ngaøy sau khi heát noaõn hoaøng thì thích aên moài soáng, vì vaäy chuùng aên laãn thòt laãn nhau ngay trong beå aáp vaø chuùng vaãn tieáp tuïc aên nhau neáu caù öông khoâng ñöôïc cho aên ñaày ñuû, thaäm chí caù vöôùt treân soâng vaãn thaáy chuùng aên nhau trong ñaùy vôùt caù boät.[13]. Daï daøy cuûa caù phình to hình chöõ U vaø co giaõn ñöôïc, ruoät ngaén, khoâng gaáp khuùc neân nhau maø dính vaøo maøng treo ruoät ngay döôùi boùng khí vaø tuyeán sinh duïc. Daï daøy to vaø ruoät ngaén laø ñaëc ñieåm cuûa ñoäng vaät thieân veà aên thòt. Ngay khi vöøa heát noaõn hoaøng caù theå hieän roõ tính aên thòt vaø aên laãn nhau, do ñoù ñeå traùnh hao huït do aên laãn nhau trong beå aáp caàn nhanh choùng chuyeån ra ao öông.Trong quaù trình öông thaønh caù gioáng trong ao, chuùng aên caùc loaøi phuø du ñoäng vaät vöøa côõ mieäng cuûa chuùng vaø caùc thöùc aên nhaân taïo. [13] b- Giai ñoaïn caù lôùn. Moät soá taùc giaû nöôùc ngoaøi ñaõ ñeà caäp ñeán tính aên vaø thöùc aên cuûa caù tröôûng thaønh. Smith (1945) cho bieát caù Tra laø loaøi coù tính aên roäng, Hora vaø Pillay (1962) cho raèng trong töï nhieân caù Tra laø loaøi aên thòt, Menon vaø Cheko (1955) nghieân cöùu thaønh phaàn thöùc aên trong daï daøy caù Tra töï nhieân cho bieát: coù 37,81% laø caù taïp; 23,89% laø oác; 31.265 laø muøn baõ höõu cô vaø 6,67% laø thöùc aên khaùc. Traàn Thanh Xuaân cho bieát ñaây laø loaøi caù coù phoå thöùc aên roäng, giai ñoaïn tröôûng thaønh caù deã thay ñoåi thöùc aên. Khi khaûo saùt caù töï nhieân ôû caùc vuøng Campuchia, Nguyeãn Vaên Troïng cho raèng neân xeáp nhoùm naøy vaøo nhoùm aên ñoäng vaät ñaùy vaø aên taïp. Maëc duø thích aên ñoäng vaät ñaëc bieät ñoäng vaät thaân meàm, caù Tra vaãn coù khaû naêng thích nghi vôùi nhieàu loaïi thöùc aên coù haøm löôïng protein khaùc nhau. Trong ñieàu kieàn thieáu thöùc aên, caù coù theå söû duïng caùc loaïi thöùc aên baét buoäc khaùc nhö muøn baõ höõu cô, cheá phaåm coù nguoàn goác ñoäng vaät. [2] Trong nuoâi thöông phaåm thöôøng duøng caùc loaïi thöùc aên coâng nghieâp hay caùc loaïi thöùc aên cheá bieán goàm (caùc thaønh phaàn caùm gaïo, rau muoáng, caù taïp vaø boät caù naáu chín). 1.2.2. Ñaëc ñieåm sinh tröôûng. Caù Tra coù toác ñoä taêng tröôûng töông ñoái nhanh, khi coøn nhoû caù taêng nhanh veà chieàu daøi caù Tra boät heát noaõn hoaøng coù chieàu daøi töø 1.0 ÷1.1cm. sau 14 ngaøy öông caù ñaït chieàu daøi trung bình 2÷2,3 cm vaø khoái löôïng trung bình laø 0.52. Caù öông 5 ngaøy tuoåi chieàu daøi laø 5÷ 6 cm, khoái löôïng 1.28÷1.50g. Sau 1 naêm caù ñaït khoái löôïng 0.7 ÷ 1.5 kg. Caù Tra töø 3 ÷ 4 naêm coù theå ñaït 3 ÷ 4 kg.[10] . khoaûng töø 2.5 kg trôû ñi, möùc taêng troïng nhanh hôn so vôùi chieàu daøi cô theå. Côõ caù treân 10 tuoåi trong töï nhieân coù theå soáng daøi tôùi 20 naêm. Trong töï nhieân ñaõ gaëp côõ caù coù troïng löôïng 18 kg coù maãu caù daøi tôùi 1.8m. Trong ao nuoâi voã caù boá meï cho ñeû, caù ñaït tôùi 25kg e 10 naêm tuoåi [ 12]. Tuy nhieân toác ñoä taêng tröôûng cuûa caù naøy tuyø thuoäc raát nhieàu vaøo maät ñoä nuoâi, moâi tröôøng soáng, soá löôïng vaø chaát löôïng thöùc aên ñöôïc cung caáp. Ñoä beùo Fulton cuûa caù taêng daàn theo troïng löôïng vaø nhanh nhaát ôû nhöõng naêm ñaàu, caù ñöïc thöôøng coù ñoä beùo cao hôn caù caùi vaø ñoä beùo thöôøng giaûm ñi khi vaøo muøa sinh saûn.[13 ] 2. Tình hình nghieân cöùu vaø nuoâi caù Tra treân theá giôùi vaø ôû Vieät Nam. 2.1. Tình hình nghieân cöùu vaø nuoâi caù Tra treân theá giôùi. Caù Tra ñöôïc nuoâi ôû haàu heát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, laø moät trong 6 loaøi caù nuoâi quan troïng nhaát trong khu vöïc naøy. Thaùi Lan,Vieät Nam, Campuchia, Laøo vaø caùc nöôùc coù ngheà nuoâi caù Tra truyeàn thoáng nhôø coù nguoàn caù Tra töï nhieân phong phuù. Hình thöùc nuoâi phoå bieån trong ao vaø trong beø, coù theå nuoâi ñôn hay nuoâi gheùp vôùi nhieàu loaøi khaùc. Theo Csavas, ôû Campuchia caù Tra chieám 98.8% soá caù thuoäc gioáng caù Tra ñöôïc nuoâi, 1.2% coøn laïi thuoäc hai loaøi P.bocourti vaø P.larnaudii, saûn löôïng caù nuoâi chieám 10% toång saûn löôïng caù, trong ñoù moät nöûa caù Tra. Taïi Thai Lan, caù Tra laø loaøi caù nuoâi quan troïng, xeáp haøng thöù hai sau Roâ Phi Vaèn (Oreochromic niloticus). Moät soá nöôùc trong khu vöïc nhö Malaysia, Indonesia ñaõ nuoâi caù Tra coù hieäu quaû töø nhöõng naêm 70 ÷ 80. Moät soá ñaõ nhaäp caù Tra ñeå thuaàn hoaù chuùng nhö Trung Quoác nhaäp töø Thaùi Lan (1978); Ñaøi Loan nhaäp töø Thaùi Lan (1969), Philipin (1978) nhöng keát quûa coøn haïn cheá. Veà sinh saûn nhaân taïo, Thaùi Lan laø nöôùc ñaàu tieân thaønh coâng trong vieäc cho caù Tra sinh saûn nhaân taïo vaøo naêm 1966. Cho ñeán nhöõng naêm 1970, ñaõ coù caù gioáng cung caáp cho ngheà nuoâi caù Tra ôû Thaùi Lan, tieáp ñeán laø Ñaøi Loan (1971) vaø Laøo (1988). Tuy nhieân, ôû Laøo vaø Ñaøi Loan chæ thoâng baùo veà thaønh coâng sinh saûn nhaân taïo ôû möùc ñoä thí nghieäm vaø chöa coù hieäu quaû kinh teá. 2.1. Nhöõng nghieân cöùu vaø nuoâi caù Tra ôû Vieät Nam. Naêm 1978, Ñaïi hoïc Noâng Laâm Thaønh Phoá Hoà Chí Minh phoái hôïp vôùi tröôøng Noâng nghieäp Long Ñònh vaø Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuyû saûn II baét ñaàu nghieân cöùu veà sinh saûn nhaân taïo caù Tra, naêm 1979 ñaõ cho ñeû thaønh coâng. KhoaThuyû saûn Tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô tieán haønh nghieân cöùu vaán ñeà naøy, naêm 1982 kích thích sinh saûn nhaân taïo coù keát quaû vaø aáp nôû ñöôïc caù boät nhöng tyû leä thaáp. Nhöõng naêm gaàn ñaây (1995 ÷ 1996), nghieân cöùu sinh saûn nhaân taïo caù Tra taïi Khoa Thuyû saûn Ñaïi hoïc Caàn Thô ñaõ coù keát quûa cao hôn. Veà öông nuoâi caù Tra boät sinh saûn nhaân taïo, Buøi Lai ñaõ xaùc ñònh thöùc aên cho caù Tra boät sau khi heát noaõn hoaøng laø caù boät caù Roâ Ñoàng (Anabas testudineus) vaø caù Saëc (Trichogaster trichchopteus) keùm hôn caù Tra moät ngaøy tuoåi. Maät ñoä caù con laøm thöùc aên so voùi maät ñoä caù Tra phaûi lôùn hôn 2/1 vaø phaûi thöôøng xuyeân boå xung moài töông öùng vôùi thôøi gian tieâu hoaù cuûa caù Tra boät. Nhìn chung nhöõng vaán ñeà cuûa caù Tra ñaõ sôùm ñöôïc ñaët ra sau naêm 1975 nhöng do ñieàu kieän cô sôû vaät chaát, kinh phí vaø taøi lieäu khoa hoïc lieân quan coøn thieáu, ñoàng thôøi chöa coù söï thoáng nhaát ñoàng boä trong coâng taùc nghieân cöùu veà ñoái töôïng naøy ôû caùc tröôøng Ñaïi hoïc, Vieän nghieân cöùu vaø cô quan nghieân cöùu khaùc cuûa ngaønh Thuyû saûn, do ñoù keát quaû nghieân cöùu ñaït ñöôïc coøn nhieàu haïn cheá. Nhöõng keát quaû sinh saûn nhaân taïo caù Tra veà sau naøy nhôø coù söï coá gaéng cuûa caùc nhaø khoa hoïc, söï phoái hôïp cuûa caùc cô quan nghieân cöùu, nhöng phaûi traûi qua moät thôøi gian khaù daøi môùi ñaït ñöôïc. Veà nuoâi caù Tra thöông phaåm, Csavas cho raèng caù Tra laø moät trong 6 ñoái töôïng nuoâi chính cuûa ngheà nuoâi ôû Ñoâng Nam AÙ. Mieàn Nam Vieät Nam coù hai loaøi chuû yeáu laø P.hypophthalmus vaø P.bocourti, chuùng ñöôïc xeáp trong heä thoáng ao nuoâi thaâm canh, nuoâi beø vaø nuoâi keát hôïp trong ao vôùi saûn phaåm thaûi cuûa ngöôøi vaø gia suùc. Cacot cuõng giôùi thieäu veà ngheà nuoâi caù beø vaø ao ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, ñaëc bieät chuù yù ñeán caù Tra vaø caù Basa. [6] Caùc taøi lieäu giôùi thieäu veà ngheà nuoâi caù Tra ôû mieàn Nam Vieät Nam tröôùc naêm 1975 ñaõ noùi veà caùc loaøi coù giaù trò kinh teá, bieän phaùp nuoâi caù Tra thòt vaø öông nuoâi caù Tra gioáng trong ao ñaát, Nguyeãn Quang Trung Tieán noùi veà bieän phaùp nuoâi caù Tra trong ao haàm ôû Nam Boä, lôïi ích cuûa vieäc nuoâi caù Tra trong vieäc ñoùng goùp vaøo nguoàn thöïc phaåm cho ngöôøi daân trong thôøi vuï khan hieám thöùc aên. Lyù Keá Huy ñaõ giôùi thieäu veà kyõ thuaät nuoâi caù beø, trong ñoù caù Tra cuõng laø ñoái töôïng chính vaø nuoâi ñöôïc ôû maät ñoä cao, naêng xuaát nuoâi caù beø coù theå ñaït 15 ÷ 25 taán/beø/vuï. Nguyeãn Quang Ly ñaõ ñieàu tra toång keát caùc hình thöùc nuoâi caù ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long taäp trung vaøo 3 phöông thöùc nuoâi chính: nuoâi ao haàm vaø nuoâi möông vöôøn, nuoâi caù ruoäng vaø nuoâi caù beø. Vieäc nuoâi gheùp caùc loaøi caù trong ao haàm nhoû ôû Nam Boä ñaõ phaùt trieån, trong ñoù ghi nhaän caù Tra laø ñoái töôïng chính trong ao hoà nhoû. Noù ñöôïc nuoâi gheùp vôùi nhieàu loaïi khaùc ñeå taän duïng caùc loaïi thöùc aên. Vöông Hoïc Vinh ñaõ ñeà caäp ñeán giaù trò kinh teá vaø moät soá maët coøn toàn taïi cuûa caù Tra ôû Ñoàng baèng Nam Boä vaø trieån voïng ngheà nuoâi caù trong khu vöïc naøy. [6] 3. Chaát löôïng nöôùc trong nuoâi troàng thuyû saûn Moâi tröôøng soáng cuûa thuyû sinh vaät noùi chung vaø cuûa caù noùi rieâng laø nöôùc, nhöû vaäy chaát löôïng nöùôc coù vai troø raát quan troïng trong nuoâi troøng thuyû saûn. Söï soáng soùt, sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa caù nuoâi phuï thuoäc nhieàu vaøo caùc yeáu toá moâi tröôøng nöôùc. Trong khi ñoù caùc thuyû sinh vaät khaùc trong nöôùc cuõng laøm bieán ñoåi ñaëc tính lyù, hoaù hoïc cuûa moâi truôøng nöôùc. Do ñoù ñeå naêng xuaát ao nuoâi ñöôïc cao, phaûi quaûn lyù moâi tröôøng nöôùc. Muoán vaäy phaûi naém baét tìm hieåu caùc yeáu toá moâi tröôøng nöôùc nhö: nhieät ñoä, oâxy, CO2, pH vaø moät soá caùc yeáu toá khaùc coù maët trong moâi tröôøng nöôùc cuõng nhö quy luaät bieán ñoåi cuûa chuùng theo thôøi tieát, muøa vuï vaø theo ngaøy ñeâm. 3.1. Nhieät ñoä. Nhieät ñoä laø ñaïi löôïng bieåu thò traïng thaùi nhieät cuûa nöôùc. Nhieät ñoä nöôùc trong ao nuoâi moät phaàn ñöôïc cung caáp töø söï böùc xaï nhieät cuûa maët trôøi. Thoâng thöôøng, nhieät ñoä nöôùc trong moät ngaøy ñeâm ôû caùc ao nuoâi thaáp nhaát laø vaøo buoåi saùng luùc (2 ÷ 5h) vaø cao nhaát laø vaøo buoåi chieàu (14÷ 16h). Vaøo luùc 10h, nhieät ñoä nöôùc trong ao gaàn tôùi nhieät ñoä trung bình ngaøy ñeâm, bieân ñoä giao ñoäng cuûa nhieät ñoä trong ngaøy roäng hay heïp phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa ao. Caùc ao nhoû vaø noâng bieân ñoä giao ñoäng nhieät ñoä ngaøy vaø ñeâm lôùn hôn caùc ao lôùn vaø saâu. Khi nhieät ñoä thay ñoåi ñoät ngoät 3oC ÷ 4oC hoaëc vöôït quaù gioùi haïn thích öùng seõ gaây soác vaø coù theå laøm cheát toâm caù. Söï thay ñoåi cuûa nhieät ñoä laø nguyeân nhaân chính laøm thay ñoåi toác ñoä trao ñoåi chaát, roái loaïn hoâ haáp laøm maát caân baèng pH maùu, laøm thay ñoåi chöùc naêng ñieàu hoaø aùp xuaát thaåm thaáu vaø laøm toån thöông boùng hôi cuûa caù. Theo Rowland (1986): “khoaûng nhieät ñoä thích hôïp cho söï soáng soùt vaø sinh saûn cuûa caùc loaøi toâm caù nuoâi töông ñoái roäng, nhöng khoaûng nhieät ñoä cho taêng tröôûng cöïc ñaïi thì raát heïp”. Nhieät ñoä laø moät yeáu toá ñieàu chænh naêng xuaát vaät nuoâi trong ao. Toác ñoä tieâu hoaù thöùc aên cuûa toâm caù taêng leân maïnh khi nhieät ñoä taêng. Ngoaøi ra, nhieät ñoä coøn aûnh höôûng ñeán khaû naêng gaây beänh cuûa maàm beänh. 3.2. Ñoä trong. Nöôùc tinh khieát laø chaát loûng trong suoát. Nhöng nöôùc ao nuoâi thì khoâng phaûi nhö vaäy maø coù moät giaù trò naøo ñoù cuûa ñoä trong. Ñoä trong cuûa nöôùc trong caùc ao nuoâi chuû yeáu phuï thuoäc vaøo soá löôïng ñaëc tính khoái chaát (secton) coù trong nöôùc, ñoù laø taäp hôïp caùc sinh vaät soáng trong taàng nöôùc vaø theå vaãn lô löng trong nöôùc. Khi ñoä trong cuûa nöôùc raát thaáp thì ngöôøi ta goïi laø ñoä ñuïc. Neáu ñoä ñuïc do ñaát seùt, buøn (phuø sa) gaây neân thì goïi laø ñoä ñuïc voâ cô. Neáu do caùc chaát lô löng coù baûn chaát keo gaây neân thì noù seõ laø yeáu toá gaây nguy hieåm cho toâm caù vì noù ngaên chaën söï saâm nhaäp cuûa böùc xaï maët trôøi xuoáng moïi lôùp nöôùc laøm giaûm cöôøng ñoä quang hôïp cuûa thuyû sinh vaät, daãn ñeán tình traïng töông ñoái thaáp veà naêng xuaát. Maët khaùc ñoä ñuïc voâ cô cao seõ laøm cho toâm caù khoù hoâ haáp, cöôøng ñoä baét moài giaûm. Tuy nhieân caàn löu yù raèng nöôùc ñuïc khoâng coù nghóa laø oâ nhieãm. Neáu ñoä ñuïc cuûa nöôùc do sinh vaät phuø du gaây neân thì ñaây laïi laø moät chæ soá veà naêng xuaát. Ñoä trong thích hôïp cho ao nuoâi caù laø 20 ÷ 30 cm (vuõ Theá Truï). 3.3. Maøu nöôùc. Nöôùc tinh khieát khoâng coù maøu, coøn nöôùc ôû caùc thuyû vöïc thöôøng coù caùc maøu khaùc nhau. Maøu nöôùc trong thuyû vöïc phuï thuoäc vaøo caùc vaät theå trong nöôùc nhö: chaát vaån voâ cô, muøn baõ höõu cô vaø sinh vaät phuø du. Trong ñoù taûo noùi rieâng vaø thöïc vaät noùi chung ñeàu coù chöùa saéc toá, do ñoù khi maët trôøi chieáu xuoáng taàng nöôùc thì saéc toá taûo seõ haáp thuï moät soá tia ñôn saéc vaø taùn xaï laïi neân ta coù theå nhìn thaáy maøu . 3.4. pH. pH thích hôïp cuûa ao nuoâi nöôùc ngoït laø 6.5 ÷ 7.5. trong ñoù thuyû vöïc vöïc töï nhieân pH ñöôïc ñieàu chænh nhôø heä ñeäm cacbonat. Ôû thuyû vöïc, pH bieán ñoåi theo ngaøy ñeâm. Trong quaù trình quang hôïp, phieâu sinh vaät söû duïng CO2 laøm cho pH nöôùc taêng leân. Ngöôïc laïi, khi hoâ haáp, thuyû sinh vaät thaûi ra CO2 laøm giaûm pH cuûa nöôùc. 3.5. Ñoä kieàm. Ñoä kieàm laø chæ soá caùc daïng chuû yeáu cuûa caùc ion HCO3- vaø CO32- trong nöôùc. Ñoä kieàm giöõ vai troø raát quan troïng trong vieäc duy trì söï bieán ñoäng thaáp nhaát cuûa moâi tröôøng nöôùc. Ñaây ñöôïc xem laø moät trong nhöõng chæ tieâu quan troïng duy chì söï bieán ñoäng thaáp nhaát söï bieán ñoäng cuûa nöôùc ao nuoâi, han cheá taùc haïi cuûa caùc chaát ñoäc coù saün trong ao. Ñoä kieàm thích hôïp cho ao nuoâi thuyû saûn laø: ñoái vôùi nöôùc ngoït, ñoä kieàm < 40mg CaCO3/l vaø ñoái vôùi nöôùc maën, ñoä kieàm >80 mg CaCO3/l. 3.6. Haøm löôïng oâxy hoaø tan. Taát caû caùc quaù trình soáng cuûa vi sinh vaät (tröø vi khuaån kò khí) ñöôïc baûo ñaûm bôûi söï trao ñoåi naêng löôïng. Ñoái vôùi sinh vaät, chaát duy trì khoâng theå thay theá laø oâxy. Theo V.I.Vednaski (1960) ñaõ noùi veà taàm quan troïng cuûa oâxy hoaø tan trong nöôùc nhö sau: “ Thöïc chaát cuûa cuoäc ñaáu tranh sinh toàn trong thuyû quyeån laø cuoäc ñaáu tranh giaønh oâxy”. Oâxy coù trong moâi tröôøng nöôùc chuû yeáu töø 2 nguoàn: saûn phaåm cuûa quaù trình quang hôïp vaø khueách taùn töø khoâng khí vaøo trong nöôùc. Haøm löôïng oâxy hoaø tan trong nöôùc phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá: nhieät ñoä, chaát höõu cô, sinh vaät soáng trong nöôùc, löu toác doøng chaûy… keát quaû nghieân cöùu cho thaáy: Trong caùc thuyû vöïc haøm löôïng oâxy thaáp nhaát vaøo buoåi saùng (luùc 4 ÷ 7h) vaø ao nhaát vaøo buoåi chieàu (luùc 14 ÷ 17h) bieân ñoä dao ñoäng cuûa oâxy hoaø tan trong ngaøy ñeâm phuï thuoäc vaøo möùc ñoä dinh döôõng cuûa thuyû vöïc. Thuyû vöïc giaøu dinh döôõng coù bieân ñoä dao ñoäng cao hôn thuyû vöïc ngheøo dinh döôõng. Oxy hoaø tan trong nöôùc laø yeáu toá quan troïng cuûa thuyû vöïc, noù coù vai troø quyeát ñònh ñeán caùc quaù trình sinh hoïc, hoaù hoïc cuûa thuyû cöïc. Coù theå coi oxy hoaø tan laø moät chæ tieâu quan troïng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc. Haøm löôïng oxy hoaø tan trong ao nuoâi thuyû saûn phaûi khoâng döôùi 3mg/l, khoaûng thích hôïp laø 6 ÷ 8 mg/l. neáu nhoû hôn 3 mg/l döôùi ngöôõng chòu ñöïng caù seõ khoâng baét moài, chaäm lôùn, roái loan hoâ haáp vaø coù theå cheát. Nhöng neáu haøm löôïng oâxy hoaø tan quaù cao (vöôït quaù möùc baõo hoaø 110%) coù theå gaây neân beänh, coøn goïi laø beänh boït khí. 3.7. Haøm löôïng CO2 hoaø tan. CO2 coù trong nöôùc laø do quaù trình hoâ haáp cuûa thuyû sinh vaät vaø quaù trình phaân huyû caùc hôïp chaát höõu cô trong ñieàu kieän coù oâxy, xaâm nhaäp töø khí quyeån vaøo nöôùc. Haøm löôïng CO2 hoaø tan bieán thieân hoaøn toaøn ngöôïc laïi vôùi oâxy. Khí CO2 ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa vuøng nöôùc. CO2 boä phaän cô baûn tham gia vaøo söï taïo thaønh chaát höõu cô trong quaù trình quang hôïp. CO2 gaén lieàn vôùi voøng tuaàn hoaøn cuûa caùc chaát trong vuøng nöôùc, trong ñoù coù vieäc taïo vaø phaân huyû chaát höõu cô vaø vôùi söï chuyeån hoaù bicacbonat (HCO3- ) thaønh monocacbonat (CO32-) trong nöôùc. Theo Ellis (1973) thì quaàn theå caù phaùt trieån toát khi moâi tröôøng nöôùc chöùa haøm löôïng CO2 töï do nhoû hôn hoaëc baèng 0.5ppm, noàng ñoä CO2 cho pheùp trong ao nuoâi laø 10 ÷ 13 ppm. 3.8. Ñoâ oâxy hoaù. Ñoä oâxy hoaù laø haøm löôïng oâxy caàn thieát ñeå oâxy hoaù caùc chaát höõu cô coù trong moät lít nöôùc. Ñaây laø moât trong nhöõng chæ tieâu ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc. Theo Aliokin (1970), chæ tieâu veà ñoä nhieãm baån cuûa nöôùc nhö sau