ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ GIANG
BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA CON
KHI CHA MẸ LY HÔN THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH
NĂM 2000
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2013
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ GIANG
BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA CON
KHI CHA MẸ LY HÔN THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH
NĂM 2000
Chuyên ngành : Luật dân sự
Mã số
: 60 38 30
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Phương Lan
HÀ NỘI - 2013
2
T
r
a
n
g
p
h
ụ
bì
a
MỤC
LỤC
Lời cam đoan
Trang
Mục lục
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU
1
Chương 1:
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN VÀ
7
LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA CON KHI CHA MẸ LY HÔN
1.1.
Ly hôn và hậu quả pháp lý của ly hôn đối với con
7
1.1.1. Khái niệm ly hôn
71.1.2. Hậu quả pháp lý và xã hội của việc cha mẹ ly hôn đối với con
8
1.2.
Khái niệm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha
12
mẹ ly hôn
1.2.1. Khái
niệm
12
13
1.2.2. Sự cần thiết của việc điều chỉnh bằng pháp luật về bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn
1.2.3. Ý nghĩa của việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con
khi cha mẹ ly hôn
1.3.
Cơ sở pháp lý và đặc điểm việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp
18
pháp của con khi cha mẹ ly hôn
16
1.3.1. Cơ sở pháp lý của
18
việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp
20
pháp của
con khi cha mẹ ly hôn
1.3.2. Đặc điểm việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi
cha mẹ ly hôn
3
Chương 2: NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN VỀ BẢO VỆ QUYỀN, LỢI
26
ÍCH HỢP PHÁP CỦA CON KHI CHA MẸ LY HÔN
THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM
NĂM 2000
2.1.
Các nguyên tắc chung bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
26
con khi cha mẹ ly hôn
2.1.1. Giao con cho
26
bên nào trực tiếp nuôi
33
dưỡng, giáo dục là vì
quyền và lợi ích hợp pháp về mọi mặt của con
2.1.2. Bảo đảm các quyền và nghĩa vụ trong quan hệ cha mẹ và con
được thực hiện giữa con với người không trực tiếp nuôi con
sau khi cha mẹ ly hôn
2.2.
Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con sau khi ly hôn
34
2.2.1. Quyền và nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con
35
2.2.2. Quyền thăm nom con
36
2.2.3. Quyền đại diện cho con
39
2.2.4. Nghĩa vụ bồi thường thiệt hại do con gây ra
40
2.2.5. Quyền đối với tài sản riêng của con
42
2.2.6. Quyền để lại di sản thừa kế cho con
43
2.3.
43
Quyền và nghĩa vụ cấp dưỡng đối với con sau khi ly hôn
2.3.1. Mức cấp dưỡng nuôi con
45
2.3.2. Phương thức thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng
49
2.3.3. Các biện pháp bảo đảm nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con
52
2.4.
55
Quyền yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi dưỡng, giáo dục con
2.4.1. Chủ thể có quyền yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi
55
dưỡng, giáo dục con
2.4.2. Điều kiện để Tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi dưỡng, giáo
dục con
4
55
2.4.3. Nghĩa vụ và quyền của cha mẹ sau khi thay đổi người trực
tiếp nuôi dưỡng, giáo dục con
57
2.5.
58
Hạn chế quyền của cha mẹ đối với con sau khi ly hôn
2.5.1. Căn cứ hạn chế quyền của cha mẹ đối với con
58
2.5.2. Hậu quả pháp lý của việc cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con
61
Chương 3:
62
THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ
GIA ĐÌNH ĐỂ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP
PHÁP CỦA CON KHI CHA MẸ LY HÔN VÀ MỘT SỐ
KIẾN NGHỊ
3.1.
Thực tiễn áp dụng pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn trong
62
hoạt động xét xử của Tòa án
3.2.
Những bất cập và một số kiến nghị để hoàn thiện pháp luật
69
hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
con khi cha mẹ ly hôn
3.2.1. Về các quy định pháp luật
69
3.2.2. Về công tác áp dụng pháp luật vào xét xử
82
3.2.3. Về việc thi hành án của đương sự
83
KẾT LUẬN
88
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
90
5
bảng
3.1 3.2 33
Số hiệu
D
A
N
H
BẢNG
M
Ụ
C
C
Á
C
Tên bảng
Trang
Tổng số vụ án ly hôn được giải quyết từ năm 2006 đến 2010
62
Tổng số án ly hôn có tranh chấp về cấp dưỡng
62
Tổng số án ly hôn có tranh chấp về quyền nuôi con
62
6
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ly hôn là một hiện tượng đặc biệt của xã hội, chịu sự tác động trực
tiếp từ xã hội. Biến đổi xã hội làm cho đời sống gia đình có xu hướng mở rộng
phạm vi và cả mức độ mâu thuẫn trong các lĩnh vực của đời sống hôn nhân và
gia đình. Xã hội càng phát triển, ly hôn diễn ra càng phổ biến và được xã hội quan
tâm vì những hậu quả nặng nề, không mong muốn của nó. Khi cuộc sống vợ
chồng rơi vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích
của hôn nhân không đạt được thì ly hôn là lối thoát cho
cuộc sống bế tắc, không còn tình cảm của hai vợ chồng. Nhưng hậu quả pháp
lý và xã hội mà nó để lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến một đối tượng vốn là
niềm hạnh phúc của hai vợ chồng - đó là những đứa con. Những đứa trẻ chưa
thành niên còn ngây thơ vốn rất cần sự yêu thương, chăm sóc của cả cha và mẹ
trong một gia đình êm ấm phải chịu cảnh gia đình tan nát, nếu không được bảo vệ
sẽ rất dễ đánh mất cả tuổi thơ và tương lai. Đối với những người con đã thành
niên nhưng bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động
và không có tài sản để tự nuôi mình sẽ sống thế nào nếu không được sự quan tâm,
nuôi dưỡng của cả cha và mẹ. Vì vậy, là những mầm non tương lai của đất
nước, những đứa con cần phải được bảo vệ khi cha mẹ ly hôn. Pháp luật với vai
trò không thể thiếu là bảo vệ những đứa trẻ vô tội luôn quy định về hậu quả pháp
lý của ly hôn, đặc biệt là quy định những quy phạm điều chỉnh về trách nhiệm của
cha, mẹ đối với con sau khi ly hôn.
Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 ra đời đã góp phần tích cực và
quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly
hôn với những nội dung cơ bản như quy định về nguyên tắc giao con cho ai
nuôi là vì quyền và lợi ích hợp pháp mọi mặt của con; quy định về quyền và
nghĩa vụ của cha mẹ đối với con sau khi ly hôn, quy định về việc thay đổi
7
người trực tiếp nuôi con khi quyền và
lợi ích hợp pháp mọi mặt của con
không được đảm bảo Tuy nhiên, có thể thấy một số quy định của Luật Hôn nhân và
gia đình về vấn đề này còn có những bất cập, khó áp dụng vào thực tiễn và
điều này có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến đối tượng mà pháp luật đang bảo
vệ. Chính vì vậy, những giải pháp thích hợp để hạn chế những bất cập của pháp
luật, đảm bảo việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các con khi cha mẹ ly
hôn một cách hiệu quả trong các vụ việc ly hôn là một vấn đề thực tế rất cần
được quan tâm và giải quyết. Vì vậy tôi đã chọn đề tài "Bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn theo Luật Hôn nhân
và gia đình năm 2000" làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ Luật học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Trong khoa học pháp lý nói chung và Luật Hôn nhân và gia đình nói
riêng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn được nghiên
cứu như một chuyên đề về đảm bảo quyền của trẻ em. Đã có một số công trình
khoa học nghiên cứu ở nhiều cấp khác nhau đề cập trực tiếp hoặc có liên quan
đến vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn như sau:
- Nhóm luận văn, luận án
Ở nhóm này có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như
"Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của cha, mẹ và con trong Luật Hôn nhân và gia
đình năm 2000", Khóa luận tốt nghiệp, của Lê Thu Lý, Trường Đại học Luật Hà
Nội, 2008; "Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em khi ly hôn theo
Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000", Khóa luận tốt nghiệp, của Nguyễn Thị
Phương Thảo, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007; "Bảo vệ quyền lợi
của con khi cha mẹ ly hôn", Khóa luận tốt nghiệp, của Hồ Thị Nga, Trường Đại
học Luật Hà Nội, 2007; "Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi chính đáng của vợ và các
con khi vợ chồng ly hôn theo Luật Hôn nhân và gia đình Việt
Nam năm 2000", Luận văn thạc sĩ Luật học, của Lê Thu Trang, Khoa Luật Đại học quốc gia Hà Nội, 2012
8
- Nhóm
giáo trình, sách bình luận chuyên sâu
Nguyễn Ngọc Điện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và gia đình
Việt Nam, Tập I, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2002; Tưởng Duy Lượng,
Bình luận một số án dân sự và hôn nhân và gia đình, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 2001; Đinh Thị Mai Phương, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và
gia đình Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006 Ngoài ra còn một số
giáo trình và bình luận khoa học Luật Hôn nhân và gia đình.
- Nhóm các bài báo, tạp chí chuyên ngành Luật
Các bài báo, tạp chí viết về vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của con khi cha mẹ ly hôn chủ yếu mới đề cập đến một hoặc một số khía cạnh
của bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn như cấp
dưỡng, nuôi con
Như vậy, cho đến nay, dù có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn nhưng mỗi công
trình nghiên cứu ở một số khía cạnh khác nhau của vấn đề, chưa có công trình
nghiên cứu nào được đầy đủ và toàn diện. Trong khi đó, vấn đề bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn là một vấn đề quan trọng, có
tính thực tế cao do đó cần có sự nghiên cứu sâu sắc, toàn diện. Vì vậy việc
nghiên cứu đề tài vẫn đảm bảo tính khoa học, không trùng lặp với các công
trình nghiên cứu trước đây.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích
Đề tài nghiên cứu những khía cạnh lý luận về bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn, sự cần thiết phải bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của con sau khi cha mẹ ly hôn; phân tích việc bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn theo Luật Hôn nhân và gia đình năm
2000 và việc áp dụng các qui định này trong thực tiễn giải quyết các vụ
9
án ly hôn. Trên cơ sở đó đề xuất một số
giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật
hôn nhân và gia đình về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha
mẹ ly hôn.
- Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích nói trên, luận văn có những nhiệm vụ cụ thể
sau đây:
- Làm rõ những vấn đề lý luận chung về bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của các con khi cha mẹ ly hôn.
- Nêu rõ sự cần thiết khách quan phải bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của các con khi cha mẹ ly hôn.
- Phân tích việc áp dụng Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam về bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các con khi cha mẹ ly hôn và thực trạng thực
hiện vấn đề này hiện nay.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể để hoàn thiện pháp luật hôn nhân và
gia đình về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn cũng
như các biện pháp cần thiết nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của con
khi cha mẹ ly hôn một cách hiệu quả trên thực tế
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm những vấn đề lý luận về bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn; các quy định của pháp
luật hôn nhân và gia đình Việt Nam về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các
con khi cha mẹ ly hôn; thực tiễn hoạt động áp dụng pháp luật của Tòa án khi
giải quyết việc ly hôn với mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con và
hướng hoàn thiện pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam về bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn.
10
Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nghiên cứu của đề tài giới hạn chủ yếu ở việc phân tích các
quy định của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 về bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của con khi cha mẹ ly hôn.
- Nghiên cứu việc áp dụng các quy định pháp luật hôn nhân và gia
đình năm 2000 nhằm đảm bảo quyền lợi của con khi cha mẹ ly hôn qua các bản
án, quyết định giải quyết ly hôn của các tòa án trong thực tiễn xét xử từ năm
2001 đến nay.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng những nguyên lý cơ bản
của chủ nghĩa Mác - Lênin về chủ nghĩa duy vật biện chứng và tư tưởng Hồ
Chí Minh về pháp luật, đồng thời cũng sử dụng kết hợp các phương pháp cụ
thể, là phương pháp lịch sử, phương pháp so sánh, tổng hợp và phân tích.
6. Những đóng góp của luận văn
- Luận văn nghiên cứu và đưa ra được những vấn đề lý luận về bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn, chỉ ra sự cần thiết và ý
nghĩa của việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn.
- Luận văn đánh giá một cách khách quan thực trạng áp dụng pháp
luật hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000 để bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của con khi cha mẹ ly hôn của Tòa án, từ đó có thể thấy được những hạn
chế của các quy định pháp luật về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con
khi cha mẹ ly hôn và cách áp dụng pháp luật của Tòa án
- Luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật hôn nhân và
gia đình Việt Nam về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly
hôn.
Trong bối cảnh Nhà nước ta đang thực hiện việc sửa đổi, bổ sung Luật
Hôn nhân và gia đình năm 2000, những nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần
11
nhất định trong việc sửa đổi các quy định
của pháp luật về việc bảo vệ quyền
của trẻ em khi cha mẹ ly hôn.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của con khi cha mẹ ly hôn.
Chương 2: Những nội dung cơ bản về bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của con khi cha mẹ ly hôn theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000.
Chương 3: Thực tiễn áp dụng pháp luật hôn nhân và gia đình về bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn và một số kiến nghị.
12
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN
VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA CON KHI CHA MẸ LY HÔN
1.1. LY HÔN VÀ HẬU QUẢ PHÁP LÝ CỦA LY HÔN ĐỐI VỚI CON
1.1.1. Khái niệm ly hôn
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, ly hôn là một mặt của
quan hệ hôn nhân, nó là mặt trái, mặt bất bình thường nhưng là mặt không thể
thiếu của quan hệ hôn nhân và gia đình. Khi tình yêu thương giữa vợ chồng đã
hết, mâu thuẫn gia đình sâu sắc, mục đích hôn nhân không đạt được thì vấn đề ly
hôn được đặt ra nhằm giải phóng cho vợ chồng thoát khỏi những xung đột, bế
tắc trong đời sống chung. Nhà nước bằng pháp luật không thể cưỡng ép nam, nữ
phải yêu nhau và kết hôn với nhau, thì cũng không thể bắt buộc vợ chồng phải
chung sống với nhau, phải duy trì quan hệ hôn nhân khi tình cảm yêu thương
gắn bó giữa họ đã hết và mục đích của hôn nhân không thể đạt được. Việc giải
quyết ly hôn là tất yếu đối với quan hệ hôn nhân đã thực sự tan vỡ. Khi quan hệ
hôn nhân tồn tại chỉ là hình thức, thực chất quan hệ vợ chồng đã hoàn toàn mất
hết ý nghĩa thì "tự do ly hôn không có nghĩa là làm tan rã những mối quan hệ
gia đình mà ngược lại nó củng cố những mối liên hệ đó trên những cơ sở dân
chủ, những cơ sở duy nhất có thể có và vững chắc trong xã hội văn minh" [13, tr.
335].
Vấn đề ly hôn, được quy định trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc
gia là khác nhau. Một số nước cấm ly hôn như Anđôna, Manta, Paragoat có
nước lại đặt ra các quy định hết sức nghiêm ngặt như Achentina, Italia...
Nhưng việc cấm hay hạn chế ly hôn đều trái với quyền tự do dân chủ của cá
nhân, V. I Lênin đã khẳng định:
Người ta không thể là một người dân chủ và xã hội chủ
nghĩa nếu ngay từ bây giờ không đòi quyền hoàn toàn tự do ly hôn,
13
vì thiếu quyền tự do ấy là một
sự ức hiếp lớn đối với giới bị áp bức,
đối với phụ nữ. Tuy hoàn toàn chẳng khó khăn gì mà không hiểu
được rằng khi ta thừa nhận cho phụ nữ tự do bỏ chồng không có
nghĩa là ta khuyên tất cả họ bỏ chồng [13, tr. 350].
Ly hôn là sự kiện pháp lý làm chấm dứt quan hệ hôn nhân mà chỉ có
vợ, chồng hoặc cả hai vợ chồng mới có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết. Tuy
nhiên, quyền ly hôn của vợ, chồng phải đặt dưới sự kiểm soát chặt chẽ
của Nhà nước và pháp luật nhằm hạn chế, ngăn chặn những hiện tượng vợ
chồng lạm dụng quyền tự do ly hôn gây hậu quả xấu cho gia đình và xã hội.
Đứng trên quan điểm tiến bộ của chủ nghĩa Mác - Lê nin, Khoản 8 Điều 8 Luật
Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000 quy định: "Ly hôn là việc chấm dứt
quan hệ hôn nhân do Tòa án công nhận hoặc quyết định theo yêu cầu của vợ
hoặc của chồng hoặc cả hai vợ chồng" [28]. Như vậy khi nhận thấy cuộc hôn
nhân của mình là sai lầm, quan hệ vợ chồng luôn căng thẳng, nặng nề thì ai
cũng có thể đứng ra yêu cầu Tòa án chấm dứt quan hệ đó. Tòa án sẽ nhìn nhận,
xem xét toàn diện vấn đề và đưa ra quyết định cuối cùng. Đảm bảo quyền tự do
ly hôn là một nội dung quan trọng của nguyên tắc hôn nhân tự nguyện, tiến bộ
đã được ghi nhận tại Điều 64 Hiến pháp Việt Nam năm 1992 và được cụ thể
hóa tại Điều 2 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000. Tuy nhiên, tự do ly hôn
không phải là tự do một cách tùy tiện mà phải dựa vào những căn cứ luật định là
quan hệ vợ chồng lâm vào "tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo
dài, mục đích của hôn nhân không đạt được" [28, khoản 1 Điều 89] và ly hôn chỉ
có giá trị pháp lý khi nó được Tòa án công nhận.
1.1.2. Hậu quả pháp lý và xã hội của việc cha mẹ ly hôn đối với con
Trẻ em là hạnh phúc, là niềm vui của các bậc cha mẹ. Nhưng khi gia
đình tan vỡ, cha mẹ chia tay nhau, cũng chính trẻ em là người chịu thiệt thòi
nhất. Vì lý do gì đi nữa cũng không thể phủ nhận một điều rằng có những
14
quyết định khiến cho người lớn toại lòng
nhưng, đối với con trẻ, lại là nỗi bất
hạnh, tủi buồn, thậm chí có thể trở thành cơn bão đẩy các em vào sóng gió. Đối
với những số phận không may mắn, người xung quanh chỉ có thể cảm
thông, giúp đỡ, an ủi một phần mà chẳng thể nào bù đắp được những mất mát
to lớn trong tình cảm của các em.
Khi vợ chồng ly hôn, quan hệ hôn nhân chấm dứt, tuy nhiên quan hệ
huyết thống và quan hệ nuôi dưỡng giữa cha mẹ và con vẫn không hề thay đổi.
Vì vậy, trên phương diện pháp lý, các quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với
nhau sẽ chấm dứt nhưng các quyền và nghĩa vụ của cha, mẹ đối với con vẫn tồn
tại. Cha mẹ là người sinh thành ra các con, cha mẹ có trách nhiệm chăm sóc, nuôi
dưỡng các con khi chúng chưa thể tự lo cho bản thân mình mà không phụ thuộc
vào hoàn cảnh gia đình.
Khi ly hôn, vợ chồng cảm thấy thỏa mãn vì bản thân đã được giải
thoát nhưng lại không thể tránh khỏi việc gây ra đau khổ, thiệt thòi cho con cái
- những đứa trẻ vô tội trong sự tan vỡ của gia đình. Nguyên nhân của ly hôn là
tình cảm của vợ chồng đã rơi vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không
thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được, nên mọi người khi đi đến
quyết định ly hôn đã muốn có một cuộc sống riêng cho mình. Vì vậy, sau khi ly
hôn họ không còn lý do gì để sống chung với nhau. Khi cha mẹ không còn
chung sống, pháp luật quy định con chỉ được sống với một người và đó là người có
khả năng bảo đảm quyền lợi về mọi mặt cho con.
Sự thiệt thòi, mất mát không chỉ dừng lại ở việc con không được sống
cùng cả cha và mẹ mà ngay cả sự gần gũi, gắn bó giữa các anh, chị, em trong gia
đình cũng bị chia rẽ. Khi một người không đủ khả năng chăm sóc cho tất cả các
con thì họ buộc phải lựa chọn đứa con nào ở với mình để quyền lợi của chúng
được đảm bảo hơn và khi đó, các anh, chị, em sẽ phải chia lìa nhau. Quyết định
khó khăn đó cũng là để bảo đảm cuộc sống vật chất cho con, nhưng lại làm
mất đi một cuộc sống vui vẻ với tình cảm yêu thương, quấn quýt nhau giữa các
anh, chị, em trong một gia đình.
15
Sau khi ly hôn, quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ và con vẫn không hề
thay đổi nhưng do con chỉ được sống với một người nên cách thức thực hiện các
quyền và nghĩa vụ của cha mẹ có một số thay đổi, đặc biệt là đối với người
không trực tiếp nuôi con. Đứa con chỉ được sự chăm sóc, nuôi dưỡng trực tiếp
bởi một người và người kia thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình một cách gián
tiếp qua việc thăm nom, cấp dưỡng cho con. Đây chỉ là một sự cố gắng bù đắp chứ
không thể lấp đầy khoảng trống về tình cảm trong lòng những đứa trẻ còn ngây
thơ.
Những hậu quả pháp lý của ly hôn sẽ kéo theo những hậu quả về mặt
xã hội rất nặng nề, ảnh hưởng tới cuộc sống và sự phát triển của các em.
Trước hết, hậu quả tiêu cực của ly hôn đối với con cái là những trẻ em
này sẽ bị giằng co giữa bố và mẹ sau khi ly hôn. Thông thường, sau khi ly hôn
sẽ không ai chịu trách nhiệm phần lỗi về mình, và do đó, sẽ tìm cách bao che
khuyết điểm của mình bằng đổ lỗi cho người kia, không thấy mấy trường hợp
cha mẹ sau khi ly hôn đã nhận phần lỗi của mình và tìm cách đền bù lại đối với
con cái trong việc giáo dục. Nhưng trong tâm lý trẻ thơ, chúng chỉ muốn biết
những điều tốt, đẹp, hãnh diện về bố mẹ chứ không phải là những điều xấu,
những lý do đã khiến cho bố hoặc mẹ bỏ nhau. Vì vậy, những điều tiêu cực kia
sẽ làm mất dần hình ảnh đẹp của bố mẹ trong mắt các con, nhất là khi chúng gặp
những khó khăn và thử thách của cuộc sống. Ảnh hưởng này sẽ khiến các em có
cái nhìn tiêu cựcvề hôn nhân và gia đình. Các em sẽ không tìm được một mô
hình gia đình và hôn nhân hạnh phúc. Ý nghĩa và đặc tính của hôn nhân cũng
sẽ được diễn dịch một cách lệch lạc khi các em nhìn vào bố mẹ mình và đời
sống hôn nhân gia đình của bố mẹ sau khi đã ly hôn. Những hậu quả tiêu cực
này có thể dẫn đến những diễn biến tiêu cực trong cuộc sống của trẻ như không
hạnh phúc trong cuộc sống hoặc có những hành vi xử sự liều lĩnh, thiếu suy
nghĩ, không cần để ý đến hậu quả như tệ nạn phá thai và ly hôn Theo kết quả
khảo cứu, thì con cái của những cha mẹ ly hôn có xác suất ly hôn cao hơn những gia
đình mà cha mẹ không ly hôn.
16
Cha mẹ bất hòa luôn ảnh hưởng tiêu cực tới sự phát triển của con về
mặt tâm lý. Những cảnh cãi vã nhau, những câu chì chiết, những câu chửi hay
những lần đánh nhau trước mặt con lúc nào cũng có hại và sẽ rất khó xóa nhòa
trong ký ức tuổi thơ của con. Trẻ rơi vào tình trạng luôn lo lắng, bất an,
có cảm giác bị bỏ rơi. Cũng có trường hợp trẻ tự kết tội mình có phần nào
trách nhiệm trong sự chia ly của bố mẹ. Sự buồn bã, sự suy nhược, sự cách ly, sự
mất ngủ, những cơn ác mộng và những nỗi sợ hãi, ám ảnh ban đêm đều có
khả năng chế ngự trong đời sống tinh thần của đứa trẻ. Kết quả học tập cũng có
phần sụt giảm. Đôi khi đứa trẻ chuyển sự thô bạo trong gia đình sang những
quan hệ xã hội. Trong những trường hợp khác, chúng chọn thái độ của một
người lớn trưởng thành sớm, chúng già giặn và không còn sự hồn nhiên như bạn
bè cùng lứa.
Trẻ sống trong các gia đình ly hôn thường rất mặc cảm trong cuộc
sống, ngại tiếp xúc, kín kẽ khi nói về bản thân và gia đình không trọn vẹn của
mình. Nhìn xa hơn ở những trường hợp cha mẹ ly hôn mà cả hai đều chạy
theo cuộc sống riêng tư của mình, những đứa trẻ bỗng dưng bị bỏ rơi, lạc lõng
giữa cuộc đời. Và một thực tế là những trẻ đó rất dễ vướng vào những cạm bẫy
của cuộc đời và rơi vào con đường phạm pháp.
Trẻ em là hạnh phúc của gia đình, là tương lai của đất nước, là lớp
người kế tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nếu không được sự quan tâm
của xã hội, sự bảo vệ của pháp luật thì những mầm non của hôm nay không
thể trở thành những công dân có ích cho xã hội mai sau được. Những trẻ có cha
mẹ ly hôn phải chịu nhiều thiệt thòi so với các bạn bè đồng lứa, hơn nữa, chúng
vẫn còn chưa thể tự lo được cho mình, vì vậy, rất cần có sự quan tâm đặc biệt
đến đối tượng này. Mặt khác, chúng đang trong quá trình phát triển về nhân
cách và nhận thức, rất cần được dạy dỗ, chỉ bảo, định hướng của những người đi
trước. Đây cũng là lứa tuổi dễ bị lợi dụng, dễ sa vào cạm bẫy nên sự quan tâm,
sự định hướng của người lớn lại càng cần thiết.
17
1.2. KHÁI NIỆM BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA CON
KHI CHA MẸ LY HÔN
1.2.1. Khái niệm
Trong trường hợp cha mẹ ly hôn, việc bảo vệ quyền lợi của con được
đặt ra đối với con chưa thành niên, con đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực
hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi
sống mình. Bởi lẽ khi cha mẹ ly hôn, những người con đã thành niên đã phát
triển toàn diện về nhận thức và nhân cách, đồng thời họ cũng có đủ khả năng lao
động để tự nuôi sống bản thân nên không bị ảnh hưởng nhiều do việc ly hôn của
cha mẹ. Ngược lại, những người con chưa thành niên, chưa phát triển toàn diện
về mặt nhận thức và nhân cách nên dễ bị chấn động tâm lý khiến chúng bị phát
triển lệch lạc về đạo đức, nhân cách. Những người đã thành niên bị tàn tật, mất
năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài chính để
tự nuôi sống bản thân sẽ không thể tồn tại nếu không có sự hỗ trợ từ cha mẹ.
Chính vì vậy những đối tượng này cần được đặc biệt quan tâm và bảo vệ khi cha
mẹ ly hôn.
Quyền của con khi cha mẹ ly hôn là một bộ phận của quyền con
người, do đó để tìm hiểu một cách toàn diện về quyền của con khi cha mẹ ly hôn,
cần tìm hiểu khái niệm về quyền con người.
Quyền con người là một thuật ngữ pháp lý được sử dụng khá phổ
biến, tuy nhiên trong các văn bản pháp luật quốc tế cũng như pháp luật quốc
gia chưa có một định nghĩa chính thức nào về quyền con người. Các nhà
nghiên cứu luật học khi nghiên cứu về vấn đề này có nhiều cách tiếp cận khác
nhau. Dựa trên những quy định của luật pháp quốc tế và các nghiên cứu khoa
học về quyền con người, có thể hiểu: Quyền con người là những đặc quyền
(quyền tự nhiên) của con người được pháp luật công nhận, điều chỉnh, do cá
nhân con người nắm giữ trong mối liên hệ với Nhà nước và cá nhân con người
khác.
18
Bảo vệ quyền của con khi cha mẹ ly hôn là bảo vệ các quyền cơ bản
của trẻ em khi cha mẹ chúng ly hôn. Đó chính là việc "che chở", "giữ gìn",
ngăn ngừa, hạn chế hoặc chống lại những hành vi xâm phạm các quyền của
trẻ em đặc biệt trong hoàn cảnh cha mẹ ly hôn. Bảo vệ quyền của con khi cha
mẹ ly hôn được thể hiện qua hệ thống các biện pháp, cách thức nhằm đảm bảo các
quyền cơ bản của con được thực hiện trên thực tế, ngăn chặn mọi khả năng có
thể xâm phạm đến quyền trẻ em của con và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm gắn
với việc ly hôn của cha mẹ.
Từ những phân tích trên, có thể hiểu: Bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của con khi cha mẹ ly hôn là hệ thống các biện pháp, cơ chế, cách thức
được pháp luật quy định nhằm đảm bảo thực hiện các quyền và lợi ích hợp
pháp của con trên thực tế, đảm bảo cho các quyền cơ bản của con không bị
xâm phạm, hạn chế hoặc bị ảnh hưởng xấu do việc ly hôn của cha mẹ gây ra,
cũng như đảm bảo việc xử lý nghiêm khắc, kịp thời mọi hành vi xâm phạm
quyền và lợi ích hợp pháp của con.
1.2.2. Sự cần thiết của việc điều chỉnh bằng pháp luật về bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của con khi cha mẹ ly hôn
Trong xã hội xưa và nay, trẻ em luôn đóng vai trò quan trọng, không
chỉ trong gia đình mà đối với toàn xã hội. Tuy nhiên trẻ em cũng là đối tượng dễ
bị lạm dụng, bóc lột sức lao động và lạm dụng tình dục, đặc biệt khi trẻ là con
của các cặp vợ chồng ly hôn càng có nguy cơ cao hơn. Chính vì vậy, Nhà nước
cần phải ban hành các quy phạm pháp luật ràng buộc chặt chẽ trách nhiệm của
cha mẹ đối với con khi ly hôn. Tổ chức lao động Quốc tế trong một báo cáo
cho thấy, trong 215 triệu trẻ em trên thế giới thì có khoảng 115 triệu trẻ em đang
tham gia vào những công việc nguy hiểm. Ước tính trên thế giới, cứ mỗi phút
trôi qua là có một trẻ em bị tai nạn, bệnh tật hoặc chấn thương lao động. Ở Việt
Nam, theo thống kê của Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội), hiện nay cả nước còn khoảng
19
- Xem thêm -