Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn trên địa bàn thành phố hà nội​...

Tài liệu Bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn trên địa bàn thành phố hà nội​

.PDF
92
119
100

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ THỊ NAM TRANG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ SAU KHI LY HÔN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2019 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ THỊ NAM TRANG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ SAU KHI LY HÔN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Pháp luật về Quyền con ngƣời Mã số: 8380101.07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. VŨ CÔNG GIAO HÀ NỘI- 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Những số liệu, ví dụ và trích dẫn được nêu trong luận văn là trung thực, bảo đảm tính chính xác, tin cậy. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Vũ Thị Nam Trang LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Vũ Công Giao, người hướng dẫn khoa học giúp tôi thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy cô giáo đã giảng dạy lớp Cao học Luật về Quyền con người khóa 5 đã giúp tôi có những kiến thức cơ bản về chuyên ngành này. Xin trân trọng cảm ơn Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, các thầy cô giáo Khoa Luật, Phòng Đào tạo và Bộ môn Luật Hiến pháp - Hành chính đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian khóa học và thực hiện luận văn. Cuối cùng, xin cảm ơn các bạn học viên lớp Cao học Luật về Quyền con người khóa 5, gia đình và những người bạn đã ủng hộ, động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 8 năm 2019 Vũ Thị Nam Trang MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN. PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ SAU KHI LY HÔN ............................................. 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ............ 8 1.1.1. Khái niệm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn .......................................... 8 1.1.2. Đặc điểm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ......................................... 10 1.1.3. Nội dung quyền của phụ nữ sau khi ly hôn .......................................... 12 1.2. Khái niệm, phương thức, vai trò, ý nghĩa của việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn ........................................................................................... 20 1.2.1. Khái niệm, phương thức bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn ......... 20 1.2.2. Vai trò, ý nghĩa của việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn .. 26 1.3. Khung khổ pháp luật quốc tế và pháp luật hiện hành của Việt Nam liên quan đến việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn .................................... 28 1.3.1. Các quy định pháp luật quốc tế về quyền của phụ nữ sau ly hôn ........ 28 1.3.2. Các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam về quyền của phụ nữ sau khi ly hôn .................................................................................................. 32 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ SAU KHI LY HÔN Ở THÀNH PHỐ HÀ NỘI .................................................. 36 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội ở thành phố Hà Nội tác động đến việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ..................................................... 36 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................ 36 2.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội ................................................................. 37 2.2. Hoạt động bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn ở thành phố Hà Nội . 40 2.2.1. Xây dựng pháp luật và tuyên truyền, giáo dục về quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội ....................................................................... 40 2.2.2. Hỗ trợ bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội ........................................................................................................................ 46 2.2.3. Bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn thông qua hoạt động xét xử ở thành phố Hà Nội ........................................................................................... 49 2.3. Những hạn chế trong việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn ở thành phố Hà Nội và nguyên nhân ........................................................................... 52 CHƢƠNG 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ SAU KHI LY HÔN Ở THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............... 65 3.1. Quan điểm bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội .................................................................................................................. 65 3.1.1. Bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn phải đi đôi với quá trình phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa ................................................................ 65 3.1.2. Bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn cần đặt trong tổng thể việc bảo đảm, tôn trọng, bảo vệ các quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam ........................................................................................................................ 66 3.1.3. Bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn phải gắn liền với bảo đảm quyền bình đẳng, phát huy vai trò và khả năng của phụ nữ trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. ................................................................ 66 3.1.4. Bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn phải đặt trong mối quan hệ với việc bảo đảm quyền của phụ nữ nói chung .............................................. 67 3.2. Giải pháp bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn ở thành phố Hà Nội ... 68 3.2.1.Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan Đảng, Nhà nước trong việc thực hiện bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn ........................................... 69 3.2.2. Hoàn thiện quy định pháp luật về bảo vệ quyền của phụ nữ sau ly hôn ........................................................................................................................ 72 3.2.3. Lồng ghép công tác bảo vệ quyền của phụ nữ sau ly hôn với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ........................................................................ 73 3.2.4. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, thông tin về bình đẳng giới, nâng cao nhận thực pháp luật với các chủ thể thực hiện ............. 73 3.2.5. Nâng cao khả năng tự bảo vệ của người phụ nữ trong việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau ly hôn .......................................................................... 75 KẾT LUẬN ................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 80 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLDS CEDAW Bộ luật Dân sự Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử chống lại phụ nữ, 1979 CRC Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em, 1989 HN&GĐ Hôn nhân và Gia đình ICCPR Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị, 1966 OHCHR Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc về nhân quyền TAND Tòa án Nhân dân TTDS Tố tụng dân sự DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Tên bảng Trang Bảng 2.1: Tỷ lệ ly hôn trong các năm từ 2014-2019 49 Bảng 2.2: Phân chia con cái sau ly hôn năm 2000-2009 51 Bảng 2.3: Phân chia nhà ở sau ly hôn năm 2000-2009 51 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phụ nữ đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế nhưng trên thế giới họ thường phải tham gia các công việc không chính thức và dễ bị tổn thương. Nhiều phụ nữ phải tự tạo việc làm hoặc làm việc trong gia đình mà không được trả công. Phụ nữ làm việc trong khu vực không chính thức có tiền công thấp hơn, tay nghề thấp hơn và ít có cơ hội nâng cao tay nghề hoặc được đào tạo. Trong khi đó, trách nhiệm song song của người phụ nữ là vừa chăm sóc con cái, làm nội trợ, vừa phải tự tạo ra thu nhập cho gia đình, khiến cho người phụ nữ không có điều kiện tham gia các công việc được trả công cao. Ngoài ra, phụ nữ cũng thường phải đối mặt với việc bị phân biệt đối xử trong thị trường lao động, trong việc thụ hưởng quyền lợi kinh tế. Trong các quyền của con người thì quyền của phụ nữ được bình đẳng với nam giới luôn là nhu cầu, khát vọng của phụ nữ trên toàn thế giới. Việc Việt Nam tham gia Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (Công ước CEDAW) đã góp phần hạn chế sự bất bình đẳng giới và bảo đảm quyền của phụ nữ, góp phần khẳng định vị trí của người phụ nữ trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và gia đình ở nước ta. Thông qua việc thực hiện CEDAW đã tạo điều kiện để phụ nữ thực hiện tốt hơn vai trò của mình - người công dân - người mẹ - người lao động. Mặc dù vậy, việc áp dụng, thực thi pháp luật về quyền bình đẳng của phụ nữ vào các lĩnh vực cụ thể của đời sống xã hội ở nước ta hiện còn chưa đồng đều, trong đó một số quy định vẫn chưa được áp dụng đầy đủ trong thực tế. 1 Hôn nhân là một trong những yếu tố cơ bản góp phần duy trì và phát triển xã hội. Trong nhận thức của con người về các mối quan hệ gắn kết, lâu dài thì ly hôn được xem là một sự kiện gây tác động tiêu cực đối với xã hội nói chung và gia đình nói riêng. Mặc dù ý nghĩa của ly hôn là giải thoát cho mối quan hệ giữa hai bên trong quan hệ hôn nhân khi mục đích hôn nhân không đạt được hoặc không thể đạt được như mong muốn, song việc ly hôn trong thực tế có ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người phụ nữ và sự phát triển toàn diện của trẻ em, là những đối tượng được coi là những nhóm yếu thế trong xã hội. Thông thường khi gia đình bất hòa, mâu thuẫn sâu sắc dẫn đến việc ly hôn thì người phụ nữ là người chịu nhiều thiệt thòi hơn. Vì vậy, việc bảo vệ quyền lợi của phụ nữ sau ly hôn là rất cần thiết và quan trọng trong xã hội ngày nay. Tuy nhiên, trong thực tế quyền của phụ nữ sau ly hôn chưa được chú ý đúng mức, dẫn đến sự thiệt thòi của phụ nữ trong trường hợp này. Pháp luật hôn nhân và gia đình ở Việt Nam từ trước đến nay luôn dựa trên nguyên tắc bình đẳng nam nữ và đã có những quy định nhằm bảo đảm quyền lợi của phụ nữ sau ly hôn theo hướng ngày càng hoàn thiện tốt đẹp hơn. Luật Hôn nhân và Gia đình (Luật HN&GĐ) năm 2014 hiện là văn bản pháp luật cơ bản của nước ta trong việc bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của các thành viên trong gia đình, trong đó có phụ nữ, kể cả khi hôn nhân tồn tại hoặc khi tan vỡ. Luật quy định rõ các quyền, nghĩa vụ, đồng thời điều chỉnh quan hệ giữa các bên trên nguyên tắc tiến bộ và bình đẳng, kể cả khi ly hôn. Dù vậy, khung pháp luật về vấn đề này của nước ta vẫn chưa thực sự hoàn thiện. Đơn cử, trong thực tế, đàn ông thường là người đứng tên những tài sản có giá trị trong gia đình, phụ nữ khi lấy chồng thường không được gia đình mình hay gia đình chồng cho tài sản riêng, vì vậy, khi quan hệ hôn nhân 2 gia đình chấm dứt, một số phụ nữ vẫn phải chịu thiệt thòi trong việc phân chia tài sản. Trong những thập kỷ gần đây khi tình trạng ly hôn xảy ra nhiều hơn và có xu hướng ngày càng tăng, khiến cho những bất cập, hạn chế trong việc bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở nước ta càng bộc lộ rõ. Bối cảnh trên cho thấy việc bảo vệ quyền của phụ nữ sau ly hôn là một vấn đề rất quan trọng và cấp thiết ở nước ta nhưng còn thiếu những nghiên cứu chuyên sâu. Vì vậy, học viên quyết định chọn đề tài “Bảo dảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn trên địa bàn thành phố Hà Nội” để thực hiện luận văn thạc sĩ chuyên ngành quyền con người, thông qua đó góp phần đánh giá rõ hơn về thực trạng và đề xuất những giải pháp tăng cường bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở nước ta trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Vấn đề bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn trong pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam đã được một số tác giả nghiên cứu, trong đó có thể nêu một số công trình đã đề cập đến vấn đề này như sau: - Luận văn thạc sĩ “Bảo vệ quyền của người phụ nữ theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000” của tác giả Lương Thị Kim Dung năm 2003. Luận văn đã khái quát hoá các quy định pháp luật về quyền của phụ nữ trong pháp luật hôn nhân, gia đình của Việt Nam, đưa ra những nhận định, đánh giá về những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Luận văn cũng đã đề cập đến quyền của phụ nữ sau khi ly hôn nhưng mới ở mức độ khái quát. Do thực hiện từ 2003 nên có nhiều vấn đề và quy định được phân tích trong luận văn hiện đã được thay thế bởi luật mới. - Luận văn thạc sĩ “Nguyên tắc bảo vệ quyền chính đáng của vợ và các con khi vợ chồng ly hôn theo Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 3 2000” của tác giả Lê Thu Trang năm 2012. Luận văn tập trung phân tích các quy định liên quan đến quyền của phụ nữ và trẻ em sau khi ly hôn trong pháp luật hôn nhân, gia đình của Việt Nam. Tác giả đã khái quát các quy định pháp luật có liên quan, phân tích và đưa ra những nhận định, đánh giá về những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Luận văn đề cập khá toàn diện đến đến quyền của phụ nữ sau khi ly hôn nhưng do thực hiện từ 2012 nên hầu hết những quy định được phân tích trong luận văn cũng đã được thay thế bởi luật mới. - Luận văn thạc sĩ “Bảo vệ quyền của người phụ nữ trong quan hệ tài sản giữa vợ và chồng theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000” của tác giả Trần Thị Hồng Nhung năm 2013. Luận văn tập trung phân tích, đánh giá và nêu ra một số giải pháp sửa đổi các quy định liên quan đến quyền tài sản của phụ nữ trong quan hệ hôn nhân, gia đình, bao gồm khi ly hôn. Mặc dù vậy, do thực hiện từ 2013 nên những quy định pháp luật có liên quan được phân tích trong luận văn cũng không còn hiệu lực pháp lý. - Luận văn thạc sĩ “Bảo vệ quyền của người phụ nữ trong quan hệ nhân thân giữa vợ và chồng theo Luật Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014” của tác giả Phạm Thị Chuyên năm 2015. Luận văn tập trung phân tích, đánh giá và nêu ra một số giải pháp sửa đổi các quy định liên quan đến quyền nhân thân của phụ nữ trong quan hệ hôn nhân, gia đình, bao gồm khi ly hôn. Do thực hiện vào năm 2015 nên những quy định pháp luật có liên quan được phân tích trong luận văn hiện vẫn đang có hiệu lực pháp lý (phân tích Luật HN&GĐ năm 2014). Mặc dù vậy, luận văn chỉ tập trung đề cập đến các quyền nhân thân của phụ nữ sau ly hôn và việc phân tích còn ở mức độ khái quát. 4 Bên cạnh các công trình nêu trên, liên quan đến chủ đề của luận văn, còn có một số công trình nghiên cứu khác như: Bài viết “Một số vấn đề về bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở Việt Nam” (2014) Phạm Thị Bích Phượng - Học viện Tòa án; Bài viết “Phụ nữ thụ động với quyền tài sản sau khi ly hôn: trắng tay, không nhà cửa” (2015) Thanh Nhung, báo Lao động và xã hội… Như vậy, có thể thấy vấn đề bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn đã được nghiên cứu khá nhiều, song đa phần các đề tài nghiên cứu đã công bố đều phân tích các quy định của luật cũ (Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000), chỉ có một đề tài nghiên cứu phân tích nội dung của luật mới (Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014) nhưng còn ở mức độ khái quát và chỉ đề cập đến quyền nhân thân. Ngoài ra, các công trình nghiên cứu đã công bố đều đề cập đến những vấn đề chung, trên phạm vi cả nước, còn thiếu các công trình nghiên cứu từ thực tiễn địa phương. Vì vậy, có thể khẳng định đề tài “Bảo vệ quyền của phụ nữ sau khi ly hôn trên địa bàn thành phố Hà Nội” vẫn có tính thời sự, cấp thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ hơn những vấn đề lý luận và pháp lý về bảo vệ quyền của phụ nữ sau ly hôn từ thực tiễn thành phố Hà Nội, qua đó góp phần thúc đẩy việc bảo đảm quyền này của phụ nữ ở Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn có những nhiệm vụ sau đây: - Phân tích làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn. 5 - Tập hợp và phân tích hệ thống các quy phạm pháp luật liên quan đến việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở Việt Nam. - Phân tích, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn tại thành phố Hà Nội. - Đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn tại thành phố Hà Nội hiện nay. 4.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1.Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn về bảo vệ quyền của phụ nữ sau ly hôn ở thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu vấn đề quyền của phụ nữ sau khi ly hôn, không mở rộng đến các quyền khác của phụ nữ trong hôn nhân. Phạm vi về không gian: Đề tài chỉ khảo sát thực trạng bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội, không mở rộng đến các địa phương khác của Việt Nam. Phạm vi về thời gian: Đề tài chỉ khảo sát thực trạng bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội trong khoảng 05 năm gần đây. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin và các lý thuyết về bình đẳng giới và quyền con người. Tác giả kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu phổ biến của khoa học xã hội như tổng hợp, thống kê, phân tích, so sánh để giải quyết các câu hỏi nghiên cứu đặt ra. 6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn góp phần làm rõ và củng cố cơ sở lý luận và pháp lý của việc bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở Việt Nam. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan nhà nước hữu quan, đặc biệt ở thành phố Hà Nội, trong việc hoạch định, thực thi chính sách, pháp luật về bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn. Ngoài ra, luận văn có thể được sử dụng làm học liệu tham khảo cho việc giảng dạy, nghiên cứu về quyền con người ở Khoa Luật ĐHQG Hà Nội và các cơ sở đào tạo khác ở Việt Nam. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Mục lục, Phụ lục và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được cấu trúc thành 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận, pháp lý về bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn. Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội. Chương 3: Quan điểm, giải pháp bảo đảm quyền của phụ nũ sau khi ly hôn ở thành phố Hà Nội. 7 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN. PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA PHỤ NỮ SAU KHI LY HÔN 1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung quyền của phụ nữ sau khi ly hôn 1.1.1. Khái niệm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn Theo Lời nói đầu của Tuyên ngôn quốc tế nhân quyền (UDHR) năm 1948: việc thừa nhận phẩm giá vốn có, các quyền bình đẳng và không thể tách rời của mọi thành viên trong gia đình nhân loại là cơ sở cho tự do, công bằng và hòa bình trên thế giới [8, tr.44]. Điều cốt yếu là quyền con người cần phải được pháp luật bảo vệ để con người không buộc phải nổi dậy như là một biện pháp cuối cùng nhằm chống lai sự độc tài và áp bức [8, tr.44]. Quy định này có tính chất là nền tảng cho việc khẳng định và bảo vệ quyền con người của tất cả cá nhân, bao gồm phụ nữ, trên tất cả lĩnh vực, bao gồm hôn nhân - gia đình. Trước khi làm rõ khái niệm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn, cần đề cập đến các khái niệm quyền con người và quyền của phụ nữ. Quyền con người (Human Rights - hay nhân quyền) theo định nghĩa của OHCHR: … là những bảo đảm pháp lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại những hành động hoặc sự bỏ mặc làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép và tự do cơ bản của con người [7, tr.27]. 8 Theo Tuyên bố Viên và Chương trình hành động được thông qua tại Hội nghị thế giới về nhân quyền lần thứ 2, tổ chức tại Viên, thủ đô nước Áo, vào năm 1993 thì quyền phụ nữ cũng là quyền con người [29]. Với tư cách bình đẳng với nam giới, các quyền con người của phụ nữ được ghi nhận trong tất cả các văn kiện quốc tế phổ quát về nhân quyền, trong đó bao gồm UDHR và Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (ICPPR) 1966, và Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội, văn hoá (ICESCR) 1966. Đặc biệt, vấn đề quyền bình đẳng của phụ nữ được thể hiện tập trung trong Công ước về xoá bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW), được Đại Hội Đồng Liên hợp quốc thông qua năm 1979. Hiện tại, đây là văn kiện quốc tế quan trọng nhất về quyền con người của phụ nữ. Mặc dù không phải là một công ước xác định những quyền con người của phụ nữ, xong CEDAW đã chỉ ra những cách thức, biện pháp để hiện thực hóa các quyền con người của phụ nữ trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá. Điều 1 CEDAW đã xác định rõ khái niệm “sự phân biệt đối xử” với phụ nữ là: “...bất kỳ sự phân biệt, loại trừ hay hạn chế nào được đề ra dựa trên cơ sở giới tính, mà có tác dụng hoặc nhằm mục đích làm tổn hại hoặc vô hiệu hóa việc phụ nữ, bất kể tình trạng hôn nhân của họ như thế nào, được công nhận, thụ hưởng hay thực hiện các quyền con người và tự do cơ bản trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, dân sự hay bất kể lĩnh vực nào khác, trên cơ sở bình đẳng giữa nam giới và phụ nữ”. Công ước CEDAW cũng bao gồm một loạt quy định về việc bảo đảm sự bình đẳng về quyền của phụ nữ với nam giới trong các lĩnh vực như: Chính trị; Giáo dục; Lao động - việc làm; Tư cách pháp lý (dân sự, kinh tế, quốc tịch); Bảo trợ xã hội; Chăm sóc sức khỏe; Hoạt động xã hội, văn hóa, vui chơi, giải trí và Hôn nhân - gia đình. Bên cạnh đó, CEDAW còn có 9 những quy định về bảo vệ quyền của các nhóm phụ nữ có hoàn cảnh đặc biệt như: Phụ nữ nông thôn; Phụ nữ là nạn nhân của tình trạng buôn bán, mại dâm, bạo lực gia đình…Nguyên tắc chung đóng vai trò nền tảng trong việc đảm quyền bình đẳng của phụ nữ theo CEDAW đó là: Phụ nữ cũng là những con người, do đó cũng được hưởng các quyền của con người như đàn ông. Bên cạnh đó, do đặc thù về giới, phụ nữ cần phải được ưu tiên bảo vệ, bảo đảm một số quyền trong một số lĩnh vực để tạo cơ hội cho họ được hưởng thụ đầy đủ các quyền con người như nam giới. Tóm lại, về mặt lý luận, khái niệm quyền của phụ nữ được xem là một chỉnh thể bao gồm tất cả các quyền mà phụ nữ được hưởng như một con người - một thành viên của gia đình nhân loại - cũng như với ý nghĩa như một nhóm xã hội. Theo nghĩa đó, những gì mà phụ nữ sau khi ly hôn được hưởng và được bảo vệ, bảo đảm cũng chính là các quyền của phụ nữ. Nói cách khác, có thể hiểu quyền của phụ nữ sau khi ly hôn là “những gì mà theo pháp luật quốc tế, pháp luật quốc gia và theo lẽ công bằng, chính đáng, một người phụ nữ phải được bảo vệ, bảo đảm sau khi hôn nhân tan vỡ, trên cơ sở bình đẳng với người chồng và tính đến đặc thù về giới của phụ nữ”. 1.1.2. Đặc điểm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn Như đã đề cập, ngày nay, ly hôn đã được nhìn nhận một cách khách quan như là một cách thức để giải quyết mối quan hệ giữa các bên trong quan hệ vợ chồng một cách có tình, có lý, giúp các bên thoát khỏi sự ràng buộc khi mối quan hệ giữa vợ và chồng không diễn ra đúng mục đích của hôn nhân, qua đó bảo đảm các quyền dân sự cơ bản của mỗi bên. Quyền của phụ nữ sau khi ly hôn cũng là quyền của phụ nữ nói chung, tuy nhiên, xuất phát từ tính chất của quan hệ xã hội phát sinh ra nó, quyền của phụ nữ sau khi ly hôn có một số đặc điểm nổi bật như sau: 10 Thứ nhất, các quyền của phụ nữ sau khi ly hôn xuất phát từ nguyên tắc bình đẳng nam nữ trong luật nhân quyền quốc tế. Từ cách tiếp cận mới về ly hôn như đã nêu ở trên, và theo tinh thần của luật nhân quyền quốc tế, phụ nữ ly hôn phải được hưởng đầy đủ, bình đẳng tất cả các quyền con người, quyền công dân như nam giới. Điều này là để phù hợp với nguyên tắc chung đó là phụ nữ và nam giới nói chung đều có quyền bình đẳng trước pháp luật, không ai có thể bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, kinh tế, dân sự, văn hóa, xã hội. Đó là bởi kết hôn, hôn nhân, ly hôn cũng là các quan hệ xã hội mà trong đó phụ nữ (cùng với đàn ông) là các chủ thể cùng tham gia. Thứ hai, quyền của phụ nữ sau khi ly hôn mang tính chất là các quyền dân sự, bao gồm cả quyền dân sự về nhân thân và quyền dân sự về tài sản. Thông thường, các quyền của phụ nữ sau khi ly hôn sẽ bao gồm các quyền nhân thân như quyền được quyết định ly hôn, quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng con chung, quyền được tái hôn…Bên cạnh đó, khi ly hôn, người phụ nữ cũng có những quyền dân sự về tài sản, trong đó đặc biệt là quyền được chia tài sản chung trên cơ sở công bằng với người chồng. Mặc dù quyền của phụ nữ sau khi ly hôn chủ yếu là các quyền dân sự, song trong một số trường hợp cũng liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc bảo đảm các nhóm quyền khác của phụ nữ. Ví dụ, ở một số quốc gia, người phụ nữ nguồn gốc nước ngoài khi ly hôn có thể mất quốc tịch của chồng - từ đó phát sinh yêu cầu bảo vệ quyền có quốc tịch - là một quyền chính trị của người phụ nữ đó. Hoặc, ở các quốc gia khác, phụ nữ khi ly hôn có thể bị mất những cơ hội nhận trợ cấp xã hội (thuộc nhóm quyền kinh tế, xã hội, văn hoá) - vì thế đặt ra vấn đề bảo vệ nhóm quyền này cho họ. 11 Thứ ba, quyền của phụ nữ sau khi ly hôn gắn liền với vị thế đặc thù của phụ nữ là làm mẹ, nuôi con. Trong xã hội loài người, thiên chức của phụ nữ là làm mẹ và đóng vai trò chính trong việc chăm sóc con cái. Đàn ông có thể góp phần cùng phụ nữ trong việc sinh sản nhưng không thể thay thế phụ nữ trong việc sinh nở theo nghĩa tự nhiên. Bên cạnh đó, tuy đàn ông có thể và có nghĩa vụ cùng phụ nữ chăm sóc con cái, song trong thực tế, công việc này chủ yếu do phụ nữ đảm nhiệm, đặc biệt khi con cái còn nhỏ. Thiên chức đó đặt ra yêu cầu bảo vệ đặc biệt với quyền của phụ nữ sau khi ly hôn. Xét trên phương diện bình đẳng hình thức, khi hôn nhân tan vỡ, các vấn đề chung, đặc biệt là tài sản chung, sẽ được chia đôi giữa vợ và chồng. Tuy nhiên, từ thiên chức làm mẹ của phụ nữ, việc phân chia tài sản phải tính đến đặc thù của phụ nữ là làm mẹ và nuôi con để từ đó ưu tiên cho phụ nữ. Không chỉ vậy, các quyền khác về nhân thân khi ly hôn cũng phải thực hiện dựa trên nguyên tắc ưu tiên cho phụ nữ. Sự ưu tiên này không có nghĩa là đối xử bất bình đẳng với đàn ông (người chồng) mà là để bảo đảm sự cân bằng (bình đẳng thực chất) với phụ nữ (người vợ), cũng như để bảo đảm sự chăm sóc tốt nhất với trẻ em - là tương lai không chỉ của các bậc cha mẹ mà của cả xã hội, dân tộc. Đây chính là lý do mà pháp luật hôn nhân gia đình của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, thường dành cho người vợ có ý kiến quyết định về việc ly hôn, cũng như ưu tiên cho người vợ trong việc phân chia tài sản chung của hai vợ chồng. 1.1.3. Nội dung quyền của phụ nữ sau khi ly hôn Như đã đề cập, các quyền của phụ nữ sau khi ly hôn bao gồm cả quyền nhân thân và tài sản. Khái niệm quyền của phụ nữ sau khi ly hôn mang tính chất tổ hợp, bao gồm những quyền hàm chứa, mà thông thường là: 12
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan