Tài liệu Án treo trong luật hình sự nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH LÂM THỊ THANH HẰNG ÁN TREO TRONG LUẬT HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU SO SÁNH VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH ÁN TREO TRONG LUẬT HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU SO SÁNH VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Hình sự và tố tụng hình sự Định hướng nghiên cứu Mã số: 8380104 Người hướng dẫn khoa học : TS. Vũ Thị Thúy Học viên : Lâm Thị Thanh Hằng Lớp : Cao học Luật, khóa 30 TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Vũ Thị Thúy. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực. Những số liệu, tài liệu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá trong luận văn được tác giả thu thập có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định của pháp luật. Người cam đoan Lâm Thị Thanh Hằng DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng Hình sự Luật THAHS : Luật Thi hành án hình sự MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SO SÁNH LUẬT VỀ ÁN TREO VÀ QUY ĐỊNH ÁN TREO TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM .. 7 1.1. Những vấn đề lý luận về so sánh luật về án treo ...................................... 7 1.1.1. Khái niệm so sánh luật về án treo............................................................ 7 1.1.2. Các bước cơ bản để thực hiện so sánh luật về án treo ............................ 9 1.2. Quy định về án treo trong Luật Hình sự Việt Nam ...............................12 1.2.1. Khái niệm án treo...................................................................................12 1.2.2. Điều kiện cho người bị kết án phạt tù được hưởng án treo ...................14 1.2.3. Về thời gian thử thách của án treo ........................................................18 1.2.4. Những trường hợp không cho hưởng án treo ........................................19 1.2.5. Về giám sát, giáo dục và nghĩa vụ của người được hưởng án treo .......20 1.2.6. Vi phạm nghĩa vụ trong thời gian thử thách ..........................................22 1.2.7. Phạm tội mới trong thời gian thử thách hoặc phạm tội khác trước khi được hưởng án treo ..........................................................................................23 1.2.8. Rút ngắn thời gian thử thách của án treo ..............................................23 1.2.9. Về hình phạt bổ sung đối với người được hưởng án treo ......................24 1.2.10. Việc chấp hành xong thời gian thử thách của án treo .........................25 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ...................................................................................26 CHƯƠNG 2. SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ ÁN TREO TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỚI BIỆN PHÁP TƯƠNG ỨNG TRONG LUẬT HÌNH SỰ CỦA ĐỨC, THỤY ĐIỂN, NHẬT BẢN, TRUNG QUỐC, NGA ....................27 2.1. So sánh quy định về tên gọi của án treo ..................................................28 2.2. So sánh quy định về điều kiện được hưởng án treo ...............................30 2.3. So sánh quy định về thời gian thử thách của án treo ............................36 2.4. So sánh quy định về những trường hợp không cho hưởng án treo......39 2.5. So sánh quy định về giám sát, giáo dục và nghĩa vụ của người được hưởng án treo....................................................................................................40 2.6. So sánh quy định việc vi phạm nghĩa vụ trong thời gian thử thách ....44 2.7. So sánh quy định việc áp dụng hình phạt bổ sung khi cho hưởng án treo .....................................................................................................................47 2.8. So sánh quy định việc phạm tội mới trong thời gian thử thách hoặc phạm tội khác trước khi được hưởng án treo ...............................................50 2.9. So sánh quy định việc rút ngắn thời gian thử thách của án treo..........53 2.10. So sánh quy định việc chấp hành xong thời gian thử thách của án treo .....................................................................................................................54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ...................................................................................55 CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ ÁN TREO ............................................................................................................56 3.1. Cơ sở của việc hoàn thiện quy định Luật hình sự Việt Nam về án treo .....................................................................................................................56 3.1.1. Nhu cầu hoàn thiện quy định Luật hình sự Việt Nam về án treo ...........56 3.1.2. Các yêu cầu của hoàn thiện quy định Luật hình sự Việt Nam về án treo ...................................................................................................................58 3.1.3. Học tập kinh nghiệm lập pháp hình sự một số quốc gia về án treo ......60 3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của Luật hình sự Việt Nam về án treo ..................................................................................................61 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ...................................................................................70 KẾT LUẬN .........................................................................................................71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Án treo là một chế định tiến bộ, đã được pháp luật nhiều nước trên thế giới quy định và đưa vào sử dụng từ rất sớm, song án treo không phải là một chế định được quy định trong hệ thống pháp luật của tất cả mọi quốc gia.. Tuy có nhiều điểm quy định khác nhau về mặt hình thức, nội dung nhưng về cơ bản thì mục đích của việc sử dụng chế định này như là biện pháp thể hiện sự khoan hồng của chính sách pháp luật hình sự của các nước. Ở Việt Nam, chế định án treo được ghi nhận trong pháp luật hình sự, đây là một chế định pháp luật thể hiện tính nhân đạo của Nhà nước ta, một biểu hiện cụ thể của nguyên tắc trừng trị kết hợp với khoan hồng, giáo dục người phạm tội. Chế định án treo trong luật hình sự Việt Nam được phát triển trong một thời gian dài cho đến nay đã có ý nghĩa quan trọng trong việc đấu tranh phòng ngừa tội phạm, khuyến khích người bị kết án tự lao động cải tạo để trở thành công dân có ích dưới sự giúp đỡ giám sát của chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức và gia đình. Tuy nhiên, chế định án treo còn nhiều điểm chưa đầy đủ trong quy định pháp luật và trong quá trình áp dụng như về điều kiện cho hưởng án treo, quy định bắt đầu tính thời gian thử thách, quy định thực hiện nghĩa vụ trong thời gian thử thách và vi phạm nghĩa vụ trong thời gian thử thách. Vì vậy, việc nghiên cứu quy định của pháp luật hình sự các nước trên thế giới về án treo, giúp chúng ta rút kinh nghiệm trong quá trình xây dựng pháp luật hình sự, hoàn thiện hơn chế định án treo. Do đó, tác giả quyết định chọn đề tài: Án treo trong luật hình sự: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Án treo là một nội dung phong phú được các nhà lập pháp, các cơ quan bảo vệ pháp luật, các cán bộ nghiên cứu khoa học pháp lý cùng quan tâm. Các tài liệu nghiên cứu liên quan đến đề tài án treo có thể kể đến một số tài liệu sau: Một số luận văn như Hồ Thị Phấn (2007), Án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh, 2 Huỳnh Văn Út (2013), Án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh. Các luận văn này đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của án treo theo Luật Hình sự Việt Nam, có đề cập đến chế định án treo theo quy định pháp luật hình sự một số nước. Tuy nhiên những luận văn này đã qua thời gian dài, một số nội dung đã không còn tính thời sự, việc nghiên cứu chế định án treo theo quy định pháp luật hình sự một số nước chỉ trong phạm vi nêu và phân tích, chưa đi sâu vào nghiên cứu so sánh pháp luật hình sự các nước quy định về chế định án treo. Nguyễn Văn Bường (2017), Chế định án treo theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn miền Trung và Tây Nguyên, Luận án Tiến sỹ Luật học, Học viện Khoa học xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Luận án đã phân tích những vấn đề lý luận, cơ sở pháp lý của các quy định trong chế định án treo, tìm ra những điểm bất cập; tổng hợp số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật về án treo của Tòa án nhân dân hai cấp thuộc các tỉnh, thành phố khu vực Miền Trung và Tây Nguyên trong 10 năm, từ năm 2007 đến năm 2016. Qua đó đánh giá những ưu điểm cũng như những bấp cập, hạn chế trong lý luận, trong pháp luật và trong hoạt động xét xử tại khu vực này, tìm ra nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót đó và đề xuất các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng án treo đối với người phạm tội. Bài viết so sánh luật về án treo theo Bộ luật Hình sự năm 1999 của Tác giả Đỗ Mạnh Quang, So sánh quy định về án treo giữa Bộ luật hình sự Đức và Bộ luật hình sự Việt Nam1, đưa ra những điểm giống nhau và khác nhau về chế định án treo của Luật Hình sự Việt Nam và Bộ luật Hình sự Đức, bài viết có những phân tích và đưa ra những kiến nghị sửa đổi Bộ luật Hình sự. Tuy nhiên, có một số nội dung đã được sửa đổi theo Bộ luật Hình sự năm 2015 nên bài viết cũng không còn tính thời sự. Một số bài viết về án treo theo quy định Bộ luật Hình sự năm 2015 của các tác giả như Nguyễn Thị Trâm Anh (2020), Những bất cập tồn tại về chế định án treo theo pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành, Hồ Nguyễn Quân (2019), Một số vấn đề về chế định án treo theo quy định của Bộ luật hình sự Đỗ Mạnh Quang (2011), “So sánh quy định về án treo giữa Bộ luật hình sự Đức và Bộ luật hình sự Việt Nam”, Tạp chí Tòa án nhân dân, Tòa án nhân dân tối cao, Số 22, tr. 25 - 29 1 3 năm 2015 và Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng điều 65 của Bộ luật hình sự về án treo, Tạp chí Tòa án (số 8), Nguyễn Văn Bường (2015), Bàn về tổng hợp hình phạt của án treo và những kiến nghị sửa đổi, Tạp chí Tòa án (số 3), Phạm Minh Tuyên (2018), Một số vấn đề về án treo từ thực tiễn thi hành nghị quyết số 01/2013/NQ-HĐTP ngày 06 tháng 11 năm 2013 của hội đồng thẩm phán toà án nhân dân tối cao, Tạp chí Tòa án (số 7), Trần Văn Độ (2018), Một số vấn đề về án treo và áp dụng án treo theo luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án (số 2) đưa ra những vấn đề bất cập về chế định án treo theo Bộ luật Hình sự năm 2015. Nhìn chung, có luận văn có đề cập đến chế định án treo theo quy định pháp luật hình sự một số nước như Pháp, Đức, Thụy Điển, Trung Hoa nhưng chưa có công trình nghiên cứu so sánh về chế định án treo giữa luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự các nước để rút kinh nghiệm trong quá trình hoàn thiện pháp luật, hoàn thiện hơn chế định án treo. Các công trình nghiên cứu, các tài liệu, bài viết đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng án treo trong Luật Hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, so với hiện nay, các tài liệu, bài viết, công trình nghiên cứu trên đã qua thời gian quá dài, nội dung đã không còn tính thời sự, những bài viết gần đây khẳng định được giá trị về mặt lý luận và thực tiễn nhất định nhưng phần lớn nội dung chỉ mang tính định hướng chung chung mà không đi sâu vào việc phân tích các vấn đề có tính hệ thống về mặt lý luận và chỉ ra từng hạn chế để từ đó đưa ra định hướng hoàn thiện án treo, nhất là khi BLHS năm 2015 ra đời và có hiệu lực thi hành. Các tài liệu, bài viết trên chỉ mới đề cập đến việc nêu các quy định liên quan, mà chưa có sự nghiên cứu tổng quát, toàn diện, mang tính hệ thống cụ thể cũng như chưa có sự phân tích vào từng vấn đề, so sánh và đánh giá với từng điều kiện của mỗi quốc gia. Đề tài “Án treo trong luật hình sự: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam” là một nghiên cứu chuyên sâu về án treo trên cơ sở phân tích các nội dung của án treo trong BLHS Việt Nam, nghiên cứu và so sánh với các quốc gia khác có quy định liên quan đến án treo để đánh giá tính hợp lý cũng như tìm ra những hạn chế, thiếu sót của BLHS Việt Nam. Từ đó đề xuất một số giải pháp, kiến nghị hoàn thiện quy định án treo trong BLHS, hạn chế những khó khăn, vướng mắc, đảm bảo tính khả thi quá trình áp dụng quy định này trong thực tiễn. 4 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích của Luận văn này nhằm nghiên cứu các vấn đề lý luận, phân tích các quy định của pháp luật và so sánh quy định án treo với các quốc gia có quy định liên quan, từ đó chỉ ra những điểm giống nhau và khác nhau giữa quy định về án treo trong luật hình sự Việt Nam với biện pháp tương ứng trong luật hình sự các nước, đánh giá để chỉ ra các ưu điểm và hạn chế về biện pháp này trong luật hình sự các nước để cải tạo giáo dục người phạm tội, đấu tranh, phòng, chống tội phạm và ngăn ngừa tái phạm. Trên cơ sở đó, đề tài đưa ra những kiến nghị hoàn thiện các quy định của luật hình sự về án treo tại Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp này trong đấu tranh phòng và chống tội phạm. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ: - Nghiên cứu về lý luận so sánh luật. - Nghiên cứu lý luận về án treo. - Phân tích các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về án treo. - So sánh quy định án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam với các biện pháp tương ứng trong luật hình sự các nước để tìm ra những điểm giống và khác nhau của biện pháp này ở luật hình sự các nước, từ đó chỉ ra những ưu điểm và hạn chế của quy định về án treo trong luật hình sự Việt Nam so với các nước. - Đưa ra những kiến nghị hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về án treo tại Bộ luật Hình sự năm 2015 nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp này trong đấu tranh phòng và chống tội phạm. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là quy định của pháp luật hình sự về án treo ở Việt Nam, quy định về biện pháp tương ứng trong pháp luật hình 5 sự một số quốc gia trên thế giới như Đức, Thụy Điển, Trung Hoa, Nhật Bản, Nga để tìm ra những điểm giống nhau và khác nhau của quy định này trong luật hình sự các nước. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về án treo trong BLHS Việt Nam 2015 và các biện pháp tương ứng trong luật hình sự của Đức, Thụy Điển, Trung Hoa, Nhật Bản, Nga dưới góc độ so sánh luật, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định về án treo trong luật hình sự Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp so sánh được dùng để tìm ra sự tương đồng và khác biệt giữa pháp luật Hình sự Việt Nam hiện hành với pháp luật của các nước. Từ đó rút ra những rút ra được những ưu điểm và hạn chế trong quy định về án treo. - Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng để tiến hành phân tích và tổng hợp một cách khái quát các nội dung cần nghiên cứu trong Luận văn. Qua đó, phân tích thành từng vấn đề để tìm hiểu cụ thể quy định về án treo. Đồng thời, Luận văn tiến hành tổng hợp từng vấn đề lý luận đã phân tích, nhằm xây dựng một số lý luận mới đầy đủ và cụ thể về về án treo. - Phương pháp nghiên cứu tài liệu của các công trình đã được công bố trước đó trong và ngoài nước dùng để tiếp thu, chọn lọc và tham khảo các kiến thức về vấn đề nghiên cứu. 6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của Luận văn: - Luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về án treo, từ đó, đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật hình sự về án treo. - Các kết quả nghiên cứu của Luận văn có thể là tài liệu tham khảo có giá trị cho các cơ quan nhà nước thực hiện việc hoàn thiện hơn quy định về án treo, và góp phần giải quyết những vướng mắc trong thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự về án treo. 6 - Những kết quả nghiên cứu của Luận văn đạt được còn có thể làm tài liệu tham khảo cho các công trình nghiên cứu tiếp theo của chính học viên và cho những người có quan tâm trong quá trình công tác, học tập và nghiên cứu. 7. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung, Luận văn được cấu trúc thành ba chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về so sánh luật về án treo và quy định án treo trong luật hình sự Việt Nam Chương 2. So sánh quy định về án treo trong luật Hình sự Việt Nam với biện pháp tương ứng trong luật hình sự của Đức, Thụy Điển, Trung Hoa, Nhật Bản, Nga Chương 3. Hoàn thiện quy định luật hình sự Việt Nam về án treo 7 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SO SÁNH LUẬT VỀ ÁN TREO VÀ QUY ĐỊNH ÁN TREO TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Những vấn đề lý luận về so sánh luật về án treo 1.1.1. Khái niệm so sánh luật về án treo Để có thể xây dựng khái niệm so sánh luật về án treo, chúng ta cần phải làm rõ khái niệm so sánh luật. Theo Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật so sánh, NXB Công an nhân dân, tr.10 “Luật học so sánh là lý luận, hay là môn khoa học trong các ngành khoa học pháp lý. Mục đích của nó là nghiên cứu và so sánh các văn bản quy phạm pháp luật và hệ thống pháp luật khác nhau với nhau và với các quy phạm của luật quốc tế, làm sáng rõ sự tương đồng và dị biệt, xác định khuynh hướng phát triển chung của pháp luật, thực hiện hội nhập quốc tế về mặt pháp lý”2 Từ định nghĩa này, chúng ta có thể nhận thấy một trong các nội dung so sánh luật là để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa quy phạm pháp luật và hệ thống pháp luật khác nhau với nhau để từ đó xác định khuynh hướng phát triển chung của pháp luật, thực hiện hội nhập quốc tế về mặt pháp lý. Dựa trên khái niệm này, chúng ta có thể đưa ra khái niệm so sánh luật về án treo như sau: So sánh luật về án treo là so sánh các quy phạm pháp luật về án treo trong luật hình sự Việt Nam với các quy phạm pháp luật về án treo trong luật hình sự các nước hoặc quốc tế nhằm để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt để từ đó xác định khuynh hướng phát triển chung của biện pháp này trên thế giới và thực hiện hội nhập quốc tế về mặt pháp lý. Đặc điểm so sánh luật về án treo Từ khái niệm trên, chúng ta có thể đưa ra một số đặc điểm về so sánh luật về án treo như sau: 2 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật so sánh, NXB Công an nhân dân, tr.10 8 - Thứ nhất, so sánh luật về án treo có nội dung so sánh là các quy phạm pháp luật về án treo trong luật hình sự Việt Nam và luật hình sự một số nước trên thế giới. Đặc điểm này chỉ ra đối tượng so sánh của đề tài Luận văn là quy phạm pháp luật về án treo trong luật hình sự Việt Nam và luật hình sự một số nước trên thế giới. - Thứ hai, mục đích của so sánh luật về án treo là tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong luật hình sự Việt Nam với luật hình sự một số quốc gia, từ đó chỉ ra những kinh nghiệm hay trong quy định pháp luật của một số quốc gia về án treo để Việt Nam có thể tham khảo khi sửa đổi BLHS. Đặc điểm này chỉ ra nhiệm vụ nghiên cứu chính của đề tài Luận văn là tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong luật hình sự của Việt Nam và một số quốc gia về án treo, trên cơ sở đó có thể tiếp thu những thành tựu khoa học luật hình sự của một số nước trên thế giới, từ đó hoàn thiện biện pháp này hơn nữa cho phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội cũng như chính sách hình sự của Việt Nam. - Thứ ba, so sánh luật về án treo là so sánh ở cấp độ vi mô. So sánh luật về án treo có nội dung so sánh là các quy phạm pháp luật liên quan đến về án treo trong luật hình sự Việt Nam và luật hình sự một số nước trên thế giới, do đó, trong khoa học luật so sánh, nó được phân loại là so sánh ở cấp độ vi mô để phân biệt với so sánh ở cấp độ vĩ mô. Bởi vì, “So sánh ở cấp độ vi mô là so sánh các quy phạm pháp luật được sử dụng để giải quyết một vấn đề thực tế cụ thể nào đó ở các hệ thống pháp luật khác nhau”3. Đặc điểm này có ý nghĩa quan trọng là chỉ ra khi so sánh luật về án treo cần phải làm rõ tầm quan trọng, vị trí của biện pháp này trong hệ thống các biện pháp xử lý hình sự, hệ thống pháp luật của nước được so sánh và cách thức giải thích quy phạm pháp luật của hệ thống pháp luật của nước này. - Thứ tư, so sánh luật về án treo là so sánh về chức năng của án treo trong cải tạo, giáo dục người phạm tội và đấu tranh phòng, chống tội phạm. 3 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), tlđd (2), tr.25 9 Án treo trong luật hình sự Việt Nam có nội dung giống các biện pháp xử lý hình sự khoan hồng trong luật hình sự một số nước trên thế giới, như: án treo là hình phạt chính như Đức, hay Thụy Điển coi án treo là “hình phạt có điều kiện”. Tuy có tên gọi khác nhau nhưng nội dung các biện pháp là tương đối giống nhau, do đó, so sánh về chức năng của biện pháp này trong cải tạo, giáo dục người phạm tội và đấu tranh phòng, chống tội phạm là tập trung vào các tình huống thực tế, so sánh cách thức mà biện pháp này (có tên gọi khác nhau) trong luật hình sự giải quyết tình huống đó như thế nào. “Nói một cách cụ thể hơn, việc so sánh pháp luật ở đây là so sánh giải pháp được sử dụng trong các xã hội khác nhau để giải quyết cùng vấn đề xã hội hoặc pháp lí tồn tại ở các xã hội đó.”9 1.1.2. Các bước cơ bản để thực hiện so sánh luật về án treo Dựa vào lý luận của luật so sánh, việc thực hiện so sánh luật về án treo trong luật hình sự Việt Nam với quy định về biện pháp này trong luật hình sự một số nước trên thế giới gồm có 5 bước cơ bản sau4: - Bước một: Xác định vấn đề pháp luật cần so sánh và xây dựng giả thuyết để nghiên cứu so sánh. Để thực hiện các nghiên cứu so sánh luật về án treo trước hết nhà nghiên cứu phải xác định vấn đề dự kiến nghiên cứu so sánh. Trong phạm vi đề tài của luận văn này, vấn đề pháp luật cần dự kiến so sánh được thể hiện trong mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài luận văn. Giả thiết nghiên cứu so sánh luật về án treo phải đảm bảo so sánh chức năng của các quy định cụ thể về biện pháp này để giải quyết một vấn đề pháp lý cụ thể. Chẳng hạn như so sánh chức năng về: căn cứ áp dụng, vi phạm điều kiện áp dụng án treo thời gian thử thách,… của án treo. - Bước hai: Lựa chọn pháp luật để so sánh. Lựa chọn pháp luật hình sự nước nào để so sánh luật về án treo là vấn đề cần được xem xét một cách khoa học. Về nguyên tắc, càng so sánh được nhiều luật hình sự nhiều nước về biện pháp này thì thì kết quả của việc so sánh càng có 4 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), tlđd (2), tr.31 10 ý nghĩa. Tuy nhiên, tùy thuộc vào những điều kiện và hoàn cảnh khác nhau để lựa chọn pháp luật cho việc so sánh mang lại kết quả hữu ích nhất. Có ba yếu tố cần chú ý khi lựa chọn pháp luật hình sự nước để so sánh biện pháp này: (1) Mục đích nghiên cứu; (2) Khả năng có được nguồn thông tin pháp luật nước ngoài; và (3) cấp độ so sánh. Mục đích nghiên cứu ở đây là học hỏi kinh nghiệm, cải cách pháp luật nên tác giả lựa chọn hệ thống pháp luật có sự tương đồng về văn hóa xã hội và văn hóa pháp luật nhằm học hỏi kinh nghiệm từ hệ thống pháp luật đó. Trong phạm vi luận văn, do khả năng tìm kiếm nguồn thông tin về án treo trong pháp luật hình sự các nước, luận văn chỉ nghiên cứu luật hình sự một số quốc gia trên thế giới như BLHS Cộng hòa Liên bang Đức (sau đây gọi là BLHS Đức), BLHS Cộng hòa Liên bang Nga (sau đây gọi là BLHS Nga), BLHS Cộng hòa nhân dân Trung Hoa (sau đây gọi là BLHS Trung Hoa), BLHS Thụy Điển, BLHS Nhật Bản... Đức, Nga, Thụy Điển là quốc gia thuộc hệ thống Civil Law, Nhật Bản (sự lai tạp giữa hai dòng họ pháp luật Common Law và Civil Law5) và Trung Quốc (một quốc gia với hai chế độ và ba hệ thống pháp luật6, Trung Quốc Đại Lục - hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa, hệ thống pháp luật của đặc khu Hong Kong dòng họ pháp luật Common Law, hệ thống pháp luật của đặc khu Ma Cau - dòng họ pháp luật Civil Law), Nhật Bản và Trung Quốc cùng thuộc khu vực Châu Á với nước ta, pháp luật hình sự của Việt Nam và Trung Quốc đều chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi tư duy lập pháp kiểu Liên Xô. Sau khi giành được độc lập, với sự giao lưu, hợp tác, học hỏi từ các nhà khoa học pháp lý của Liên Xô, pháp luật hình sự của hai nước được xây dựng dựa trên những lý luận cơ bản của hệ thống pháp luật hình sự Xô Viết nên có nhiều điểm tương đồng, thêm nữa quy định về án treo của các nước này tương đối hoàn chỉnh. Mục đích để tìm ra những điểm giống nhau và khác nhau về quy định này trong luật hình sự các nước. - Bước thứ ba: Mô tả cách thức mà luật hình sự các nước đã sử dụng khi quy định và áp dụng án treo. Việc mô tả “án treo” trong luật hình sự các nước phải được thực hiện lần lượt từng nước để đảm bảo có được thông tin toàn diện cách giải quyết vấn đề 5 6 Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), Giáo trình Luật so sánh, NXB Công an nhân dân, tr.372 Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), tlđd (5), tr.406 11 của biện pháp này trong luật hình sự của nước được so sánh. Đồng thời, phải đảm bảo tính toàn diện và khách quan cũng như trung thực khi trình bày về các quy định về biện pháp này. Yêu cầu này đòi hỏi khi so sánh luật về án treo trong luận văn cần nghiên cứu toàn diện và khách quan biện pháp này trong luật hình sự các nước. - Bước bốn: Xác định những điểm tương đồng và khác biệt về quy định “án treo” trong luật hình sự các nước. Trên cơ sở các bản mô tả về án treo trong luật hình sự các nước lựa chọn để so sánh đã được hoàn thành trong giai đoạn trước, nhiệm vụ của người nghiên cứu trong giai đoạn này là dựa vào các bản mô tả đó để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa các giải pháp để thực hiện chức năng của án treo trong luật hình sự các nước. Tuy nhiên để đảm bảo cho việc so sánh và phân tích những điểm tương đồng được tiến hành một cách có hệ thống, việc xác định những điểm tương đồng và khác biệt đó cần phải được thực hiện dựa trên những tiêu chí nhất định. Vì vậy nhiệm vụ đầu tiên trong bước này là xác định được hệ thống các tiêu chí cho việc so sánh. Các tiêu chí so sánh trong phạm vi đề tài luận văn được thể hiện hiện ở các mục so sánh tại Chương 2 của Luận văn. Về bản chất các tiêu chí này phản ánh các nội dung của án treo trong luật hình sự Việt Nam và các nước so sánh. - Bước năm: Giải thích nguồn gốc của những điểm tương đồng và khác biệt về quy định án treo giữa luật hình sự Việt Nam với các nước đồng thời phân tích đánh giá ưu điểm và hạn chế của các giải pháp về nội dung của biện pháp này trong luật hình sự các nước đã so sánh. Trong bước này, người nghiên cứu phải tiến hành giải thích nguồn gốc của những tương đồng và khác biệt đã được tìm ra. Việc giải thích những nội dung nào trong kết quả nghiên cứu so sánh phụ thuộc vào mục đích cũng như giả thiết nghiên cứu. Thông thường, các nhà nghiên cứu cố gắng giải thích nguyên nhân của tất cả những điểm tương đồng và khác biệt đã được tìm ra. Tuy nhiên, đôi khi việc giải thích chỉ cần tập trung vào những điểm tương đồng hoặc những điểm khác biệt giữa các hệ thống pháp luật. Điều này hoàn toàn phụ thuộc vào giả thiết được đặt ra khi lựa chọn hệ thống pháp luật để so sánh7 7 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), tlđd (2), tr.41 12 Trong phạm vi đề tài của luận văn, bước này đòi hỏi khi so sánh luật về án treo trong luật hình sự Việt Nam với các nước phải tiến hành giải thích nguồn gốc của những tương đồng và khác biệt đã được tìm ra, đồng thời phân tích đánh giá ưu điểm và hạn chế của các giải pháp về nội dung của biện pháp này trong luật hình sự các nước đã so sánh. 1.2. Quy định về án treo trong Luật Hình sự Việt Nam 1.2.1. Khái niệm án treo BLHS năm 2015 chưa đưa ra được khái niệm thế nào là án treo. Tuy nhiên, Điều 1 Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15 tháng 5 năm 2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 65 của BLHS về án treo quy định như sau: Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, được Tòa án áp dụng đối với người phạm tội bị phạt tù không quá 03 năm, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, xét thấy không cần bắt họ phải chấp hành hình phạt tù. Như vậy, bản chất pháp lý của án treo là biện pháp khoan hồng, thể hiện tính nhân đạo sâu sắc của chính sách pháp luật hình sự Việt Nam, được thể hiện qua việc Tòa án miễn chấp hành hình phạt tù khi có đủ điều kiện theo quy định của pháp luật. Đặc điểm án treo Cũng như các biện pháp khác hiện nay trong hệ thống các biện pháp miễn, giảm chấp hành hình phạt, thì án treo cũng có những đặc điểm riêng biệt của mình để phân biệt với với các biện pháp khác. Các đặc điểm đó là: - Thứ nhất, án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Có nghĩa là người được hưởng án treo là người được miễn chấp hành hình phạt tù với những điều kiện cho người bị kết án phạt tù được hưởng án treo. - Thứ hai là, về hình thức, án treo không phải là một hình phạt trong hệ thống các hình phạt quy định tại Điều 32 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), nó không nhẹ hơn hình phạt tù, mà kèm theo thời gian thử thách từ khi tuyên án đến hết thời gian thử thách, nó là biện pháp không cần bắt người bị kết án phải chấp hành hình phạt tù.. 13 - Thứ ba, trong thời gian thử thách do Tòa án ấn định, Tòa án phải giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó cư trú để giám sát, giáo dục. Gia đình người bị kết án có trách nhiệm phối hợp với cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương trong việc giám sát, giáo dục người đó. Thời gian thử thách bằng hai lần mức hình phạt tù, nhưng không được dưới 01 năm và không được quá 05 năm. Người bị kết án phạt tù được hưởng án treo phải thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Luật Thi hành án hình sự. Bốn là, trong thời gian thử thách, nếu người được hưởng án treo cố ý vi phạm nghĩa vụ theo quy định của Luật Thi hành án hình sự 02 lần trở lên, thì Tòa án có thể quyết định buộc người đó phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã cho hưởng án treo. Trường hợp thực hiện hành vi phạm tội mới thì Tòa án buộc người đó phải chấp hành hình phạt của bản án trước và tổng hợp với hình phạt của bản án mới theo quy định tại Điều 56 của Bộ luật này. Từ định nghĩa, bản chất và đặc điểm của án treo đã phân tích, chúng ta có thể đưa định nghĩa khoa học cho án treo như sau: Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, được áp dụng cho người bị kết án không quá 03 năm tù đối với bất kỳ tội nào, có nhân thân tốt, nhiều tình tiết giảm nhẹ và Tòa án xét thấy không cần thiết phải bắt chấp hành hình phạt tù. Người được hưởng án treo phải chịu thử thách từ 01 năm đến 05 năm và thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Luật Thi hành án hình sự. Trong thời gian thử thách, nếu cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên thì Tòa án có thể quyết định buộc người được hưởng án treo phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã cho hưởng án treo. Ý nghĩa, vai trò của án treo - Án treo là một chế định pháp lý tiến bộ và nhân đạo, xuất phát từ chính sách hình sự “trừng trị kết hợp với giáo dục”. Đối với người phạm tội, việc trừng trị người phạm tội bằng hình phạt là cần thiết. Tuy nhiên, ngoại trừ hình phạt là chế tài nghiêm khắc nhất thì pháp luật hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới còn sử dụng một số các biện pháp khác, trong đó có án treo, tha tù trước thời hạn có điều kiện. Theo pháp luật 14 hình sự Việt Nam, thì hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, ngăn ngừa họ phạm tội mới; giáo dục họ tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm. Chế định án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam thể hiện sự nghiêm khắc đối với người phạm tội, nếu họ vi phạm cố ý vi phạm nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Luật Thi hành án hình sự 02 lần trở lên thì có thể quyết định buộc người đó phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã cho hưởng án treo. Mặt khác, chế định án treo cũng thể hiện tính nhân đạo, sự khoan hồng qua việc không buộc người bị kết án phải cách ly ra khỏi đời sống xã hội mà vẫn đạt được mục đích giáo dục người phạm tội. Đối với khía cạnh kinh tế - xã hội, án treo sẽ mang lại những lợi ích đáng kể về kinh tế cho xã hội, như hạn chế bớt chi phí chấp hành hình phạt tại trại giam, giảm bớt gánh nặng về việc quá tải tại các trại giam, tạo điều kiện cho người bị kết án tích cực lao động, học tập, thực hiện được trách nhiệm của mình như bồi thường thiệt hại. Án treo có tác động đến việc giáo dục và tuyên truyền pháp luật. Nó là biện pháp nhắc nhở người phạm tội phải lấy đó làm bài học bản thân không nên mắc phải những lỗi lầm trong khi có điều kiện phạm tội. việc giám sát, giáo dục người được hưởng án treo tại cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm và ý thức pháp luật trong quần chúng nhân dân, góp phần trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và hiệu quả của việc áp dụng án treo cũng được nâng lên. Như vậy, án treo có ý nghĩa và vai trò rất quan trọng, một mặt thể hiện chính sách khoan hồng, nhân đạo sâu sắc của nhà nước ta, một mặt là mang lại hiệu quả trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, góp phần giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, đảm bảo sự ổn định đời sống chính trị, văn hóa, kinh tế - xã hội. 1.2.2. Điều kiện cho người bị kết án phạt tù được hưởng án treo Quy định điều kiện cho người bị kết án phạt tù được hưởng án treo được quy định chung tại khoản 1 Điều 65 BLHS năm 2015: Khi xử phạt tù không quá