Tài liệu ý thức, tri thức và vai trò

tailieuonthi TiÓu luËn triÕt Lêi më ®Çu.  ý thøc lµ mét trong hai ph¹m trï thuéc vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc. Nã lµ h×nh thøc cao cña sù ph¶n ¸nh cña thùc t¹i kh¸ch quan, h×nh thøc mµ riªng con ng­êi míi cã. ý thøc cña con ng­êi lµ c¬ n¨ng cña c¸i “ khèi vËt chÊt ®Æc biÖt phøc t¹m mµ ng­êi ta gäi lµ bé ãc con ng­êi” (theo LªNin). T¸c ®éng cña ý thøc x· héi ®èi víi con ng­êi lµ v« cïng to lín. Nã kh«ng nh÷ng lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ con lµ ®éng lùc thùc tiÔn. Sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña thùc tiÔn, t¸c ®éng tÝch cù hay tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi chñ yÕu phô thuéc vµo vai trß chØ ®¹o cña ý thøc mµ biÓu hiÖn ra lµ vai trß cña khoa häc v¨n ho¸ vµ t­ t­áng. NÒn kinh tÕ cña n­íc ta tõ mét ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, tiÒm lùc kinh tÕkü thuËt yÕu, trong ®iÒu kiÖn sù biÕn ®æi khoa häc- c«ng nghÖ trªn thÕ giíi l¹i diÔn ra rÊt nhanh, liÖu n­íc ta cã thÓ ®¹t ®ùoc nh÷ng thµnh c«ng mong muèn trong viÖc t¹o ra nÒn khoa häc- c«ng nghÖ ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ trong mét thêi gian ng¾n hay kh«ng? Chung ta ph¶i lµm g× ®Ó tr¸nh ®­îc nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi? C©u hái nµy ®Æt ra cho chóng ta mét vÊn ®Ò ®ã lµ sù lùa chän b­íc ®i vµ trËt tù ­u tiªn ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ trong quan hÖ víi ph¸t triÓn kinh tÕ trong c¸c giai ®o¹n tíi. Nh­ vËy cã nghÜa lµ ta cÇn ph¶i cã tri thøc v× tri thøc lµ khoa häc. Chóng ta ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao kh¶ n¨ng nhËn thøc cho mçi ng­êi. Tuy nhiªn nÕu tri thøc kh«ng biÕn thµnh niÒm tin vµ ý chÝ th× tù nã còng kh«ng cã vai trß g× ®èi víi ®êi sèng hiÖn thùc c¶.ChØ chó träng ®Õn tri thøc mµ bá qua c«ng t¸c v¨n ho¸- t­ t­ëng th× sÏ kh«ng ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh truyÒn thèng cña d©n téc. Chøc n¨ng cña c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ®· ®em l¹i chñ nghÜa nh©n ®¹o, tÝnh ®¹o ®øc. Kh«ng cã tÝnh ®¹o ®øc th× tÊt c¶ c¸c d¹ng gi¸ trÞ ( gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn) sÏ mÊt ®i mäi ý nghÜa.Cßn c¸ch m¹ng t­ t­ëng gãp phÇn lµm biÕn ®æi ®êi sèng tinh thÇn- x· héi, x©y Líp: K40 - 1107 1 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt dùng mèi quan hÖ t­ t­ëng, t×nh c¶m cña con ng­êi víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ x©y dùng ®êi sèng tinh thÇn vµ t¹o ra ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn tù do cña con ng­êi.Mµ cã tù do th× con ng­êi míi cã thÓ tham gia x©y dùng ®Êt n­íc. Nh­ vËy, ý thøc mµ biÓu hiÖn trong ®êi sèng x· héi lµ c¸c vÊn ®Ò khoa häc- v¨n ho¸- t­ t­ëng cã vai trß v« cïng quan träng. T×m hiÓu vÒ ý thøc vµ tri thøc ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p ®óng ®¾n t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn x· héi. Trong bµi tiÓu luËn nµy em chän ®Ò tµi: "ý thøc vµ vai trß cña tri thøc trong ®êi sèng x· héi" do thêi gian vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ v× vËy bµi viÕt nµy ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh ®­îc nh÷ng thiÕu sãt rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp chØ d¹y cña c¸c thÇy c«. Líp: K40 - 1107 2 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt Ch­¬ng I Lý luËn chung cña triÕt häc vÒ ý thøc vµ tri thøc 1.1- Quan niÖm cña triÕt häc M¸c- Lªnin vÒ ý thøc. 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ý thøc §Ó ®­a ra ®­îc ®Þnh nghÜa vÒ ý thøc,con ng­êi ®· tr¶i qua mét thêi kú lÞch sö l©u dµi,nã tr¶i qua nh÷ng t­ t­ëng tõ th« s¬,sai lÖch cho tíi nh÷ng ®Þnh nghÜa cã tÝnh khoa häc. Ngay tõ thêi cæ x­a,tõ khi con ng­êi cßn rÊt m¬ hå vÒ cÊu t¹o cña b¶n th©n v× ch­a lý gi¶i ®­îc c¸c sù vËt hiÖn t­îng xung quanh m×nh. Do ch­a gi¶i thÝch ®­îc giÊc m¬ lµ g× hä ®· cho r»ng: cã mét linh hån nµo ®ã c­ tró trong c¬ thÓ vµ cã thÓ rêi bá c¬ thÓ, linh hån nµy kh«ng nh÷ng ®iÒu khiÓn ®­îc suy nghÜ t×nh c¶m cña con ng­êi mµ cßn ®iÒu khiÓn toµn bé ho¹t ®éng cña con ng­êi. NÕu linh hån rêi bá c¬ thÓ th× c¬ thÓ sÏ trë thµnh c¬ thÓ chÕt. T«n gi¸o vµ chñ nghÜa duy t©m ®· ph¸t triÓn quan niÖm linh hån cña con ng­êi nguyªn thñy thµnh quan niÖm vÒ vai trß s¸ng t¹o cña linh hån ®èi víi thÕ giíi, quan niÖm vÒ håi t­ëng cña linh hån bÊt tö vµ quan niÖm vÒ mét linh hån phæ biÕn kh«ng chØ ë trong con ng­êi mµ c¶ trong c¸c sù vËt, hiÖn t­îng, trong thÕ giíi câi ng­êi vµ câi thÇn, quan niÖm vÒ ý thøc tuyÖt ®èi, vÒ lý tÝnh thÕ giíi. Chñ nghÜa duy t©m chñ quan th× ®ång nhÊt ý thøc víi c¶m gÝac vµ cho r»ng c¶m gi¸c cña con ng­êi chi phèi thÕ giíi...Nh­ vËy, c¶ t«n gi¸o lÉn chñ nghÜa duy t©m ®Òu cho r»ng ý thøc tån t¹i ®éc lËp víi thÕ giíi bªn ngoµi vµ lµ tÝnh thø nhÊt, s¸ng t¹o ra thÕ giíi vËt chÊt .. Chñ nghÜa duy vËt cæ ®¹i th× cho r»ng linh hån kh«ng thÓ t¸ch rêi c¬ thÓ vµ còng chÕt theo c¬ thÓ, linh hån do nh÷ng h¹t vËt chÊt nhá t¹o thµnh. Khi khoa häc tù nhiªn ph¸t triÓn, con ng­êi ®· chøng minh ®­îc sù phô thuéc cña c¸c hiÖn t­îng tinh thÇn, ý thøc vµo bé ãc con ng­êi th× mét Líp: K40 - 1107 3 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt bé phËn nhµ duy vËt theo chñ nghÜa duy vËt m¸y mãc cho r»ng ãc trùc tiÕp tiÕt ra ý thøc nh­ gan tiÕt ra mËt. Chñ nghÜa duy vËt thÕ kû XVII-XVIII quan niÖm ý thøc bao gåm c¶ t©m lý, t×nh c¶m tri thøc trÝ tuÖ, tù ý thøc vµ ®Þnh nghÜa ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh cña thÕ giíi kh¸ch quan. §Þnh nghÜa nµy ch­a chØ râ ®­îc vai trß cña x· héi, cña ý thøc. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh ý thøc lµ ®Æc tÝnh vµ s¶n phÈm cña vËt chÊt, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan vµo bé ãc con ng­êi th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷. Theo triÕt häc Mac-Lªnin "ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh s¸ng t¹o cña thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé n·o cña ng­êi th«ng qua lao ®éng ng«n ng÷'' Nãi vÊn ®Ò nµy M¸c nhÊn m¹nh: tinh thÇn, ý thøc ch¼ng qua nã chØ lµ c¸i vËt chÊt di chuyÓn vµo bé ãc con ng­êi vµ ®­îc c¶i biÕn ®i trong ®ã. ý thøc lµ mét hiÖn t­îng t©m lý x· héi cã kÕt cÊu phøc t¹p bao gåm tù ý thøc, tri thøc, t×nh c¶m, ý chÝ trong ®ã tri tøc lµ quan träng nhÊt, lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Tù ý thøc lµ mét yÕu tè quan träng cña ý thøc. Chñ nghÜa duy vËt coi tù ý thøc lµ mét thùc thÓ ®éc lËp, tù nã cã s½n trong c¸c c¸ nh©n, biÓu hiÖn h­íng vÒ b¶n th©n m×nh, tù kh¼ng ®Þnh "c¸i t«i" riªng biÖt t¸ch rêi nh÷ng quan hÖ x· héi. Tr¸i l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng tù ý thøc lµ ý thøc h­íng vÒ b¶n th©n m×nh th«ng qua quan hÖ víi thÕ giíi bªn ngoµi. Khi ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan, con ng­êi tù ph©n biÖt ®­îc m×nh, ®èi lËp m×nh víi thÕ giíi ®ã vµ tù nhËn thøc m×nh nh­ lµ mét thùc thÓ ho¹t ®éng cã c¶m gi¸c, cã t­ duy, cã c¸c hµnh vi ®¹o ®øc vµ cã vÞ trÝ trong x· héi, ®Æc biÖt trong giao tiÕp x· héi vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ®ßi hái con ng­êi ph¶i nhËn thøc râ b¶n th©n m×nh, tù ®iÒu chØnh m×nh tu©n theo c¸c tiªu chuÈn, quy t¾c mµ x· héi ®Æt ra. Con ng­êi cã thÓ ®Æt ra vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: M×nh lµ ai? M×nh ph¶i lµm g×? M×nh ®­îc lµm g×? Lµm nh­ thÕ nµo? Ngoµi ra v¨n hãa còng ®ãng vai trß lµ "g­¬ng soi" gióp con ng­êi tù ý thøc ®­îc b¶n th©n. Líp: K40 - 1107 4 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt TiÒm thøc lµ nh÷ng tri thøc mµ chñ thÓ cã tõ tr­íc nh­ng gÇn nh­ ®· trë thµnh b¶n n¨ng, kü n¨ng n»m s©u trong ý thøc cña chñ thÓ. . T×nh c¶m lµ nh÷ng xóc ®éng cña con ng­êi tr­íc thÕ giíi xung quanh ®èi víi b¶n th©n m×nh. C¶m gÝac yªu ghÐt mét c¸i g× ®ã, mét ng­êi nµo ®ã hay mét sù vËt, hiÖn t­îng xung quanh. Tri thøc lµ hiÓu biÕt, kiÕn thøc cña con ng­êi vÒ thÕ giíi. Nãi ®Õn tri thøc lµ nãi ®Õn häc vÊn, tri thøc lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc cã liªn quan mËt thiÕt víi qóa tr×nh con ng­êi nhËn biÕt vµ c¶i t¹o thÕ giíi tù nhiªn. Con ng­êi tÝch lòy ®­îc cµng nhiÒu tri thøc th× ý thøc thËt cao, cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o thÕ giíi cã hiÖu qu¶ h¬n. TÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc nhê ®ã mµ t¨ng lªn. NhÊn m¹nh tri thøc lµ yÕu tè c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña ý thøc cã nghÜa lµ chèng l¹i quan ®iÓm gi¶n ®¬n coi ý thøc chØ lµ t×nh c¶m, niÒm tin vµ ý chÝ. Quan ®iÓm ®ã lµ biÓu hiÖn chñ quan, duy ý chÝ cña sù t­ëng t­îng chñ quan. Tuy nhiªn còng kh«ng thÓ coi nhÑ nh©n tè t×nh c¶m, ý chÝ. Ng­îc l¹i nÕu tri thøc biÕn thµnh t×nh c¶m, niÒm tin, ý chÝ cña con ng­êi ho¹t ®äng th× tù nã kh«ng cã vai trß g× ®èi víi ®êi sèng hiÖn thùc. Tãm l¹i, ý thøc bao gåm nh÷ng yÕu tè tri thøc vµ nh÷ng yÕu tè t×nh c¶m, ý chÝ trong sù liªn hÖ t¸c ®äng qua l¹i nh­ng vÒ c¨n b¶n ý thøc cã néi dung tri thøc vµ lu«n h­íng tíi tri thøc. 1.1.2- Nguån gèc cña ý thøc. 1.1.2.1- Nguån gèc tù nhiªn Cïng víi sù tiÕn hãa cña thÕ giíi, vËt chÊt cã tÝnh ph©n hãa còng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Trong ®ã ý thøc lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cao nhÊt, ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña thÕ giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ bé ãc con ng­êi. Khoa häc ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi chung ®· tån t¹i rÊt l©u tr­íc khi xuÊt hiÖn con ng­êi, r»ng ho¹t ®éng t©m lý cña con ng­êi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña n·o bé con ng­êi. Bé n·o bao gåm kho¶ng Líp: K40 - 1107 5 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt tõ 15- 17 tØ tÕ bµo thÇn kinh, c¸c tÕ bµo nµy nhËn v« sè c¸c mèi quan hÖ thu nhËn, xö lý, truyÒn dÉn vµ ®iÒu khiÓn toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ ®èi víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¬ chÕ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. Ph¶n ¸nh lµ thuéc tÝnh chung cña vËt chÊt. Ph¶n ¸nh ®­îc thùc hiÖn bëi sù t¸c ®éng qua l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt. §ã lµ nh÷ng n¨ng lùc t¸i hiÖn, ghi l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm (d­íi d¹ng ®· thay ®æi) cña hÖ thèng vËt chÊt kh¸c. Ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. chÆt chÏ víi nhau. Bé n·o bÞ tæn th­¬ng th× ho¹t ®éng cña cña nhËn thøc sÏ bÞ rèi lo¹n. Ph¶n ¸nh còng lµ thuéc tÝnh chung cña vËt chÊt. Ph¶n ¸nh ®­îc thùc hiÖn bëi sù t¸c ®éng qua l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt. §ã lµ nh÷ng n¨ng lùc t¸i hiÖn, ghi l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm (d­íi d¹ng ®· thay ®æi) cña hÖ thèng vËt ch¸t kh¸c. Ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ thô ®éng ®Õn chñ ®éng, cã tæ chøc, ®iÒu khiÓn vµ lùa chän ®èi t­îng ph¶n ¸nh. Trong thÕ giíi v« c¬ cã h×nh thøc ph¶n ¸nh c¬ häc,vËt lý, hãa häc. §©y lµ ph¶n ¸nh ®¬n gi¶n, thô ®éng kh«ng lùa chän. TÊt c¶ nh÷ng biÕn ®æi c¬ lý hãa nµy tuy do nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi kh¸c nhau g©y ra vµ phô thuéc vµo c¸c vËt ph¶n ¸nh kh¸c nhau, nh­ng chóng ®Òu lµ ph¶n ¸nh cña vËt chÊt v« sinh. Giíi h÷u sinh cã tæ chøc cao h¬n giíi v« sinh. Song b¶n th©n giíi h÷u sinh l¹i tån t¹i nh÷ng tr×nh ®é kh¸c nhau tiÕn hãa tõ thÊp lªn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p nªn h×nh thøc ph¶n ¸nh sinh vËt còng thÓ hiÖn ë tr×nh ®é kh¸c nhau t­¬ng øng. TÝnh kÝch thÝch lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh ®Æc tr­ng cho thÕ giíi thùc vËt vµ c¸c ®éng vËt bËc thÊp ch­a cã hÖ thÇn kinh. TÝnh c¶m øng hay lµ n¨ng lùc cã c¶m gi¸c lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cña c¸c ®éng vËt cã hÖ thÇn kinh. NÐt ®Æc tr­ng cho ph¶n ¸nh nµy lµ ngay trong qu¸ tr×nh hÖ thÇn kinh ®iÒu khiÓn mèi liªn hÖ gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr­êng bªn Líp: K40 - 1107 6 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt ngoµi th«ng qua ph¶n x¹ bÈm sinh hay ph¶n x¹ riªng biÖt. Do vËy, sinh vËt ph¶n ¸nh cã tÝnh lùa chän ®èi víi c¸c tÝnh chÊt riªng biÖt cña sù vËt thµnh c¸c c¶m gi¸c kh¸c nhau rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Ph¶n ¸nh t©m lý lµ h×nh høc ph¶n ¸nh cña c¸c ®éng vËt cã hÖ thÇn kinh trung ­¬ng. §©y lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cao nhÊt cña thÕ giíi ®éng vËt g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. Ph¶n ¸nh t©m lý ®­a l¹i cho con vËt th«ng tin vÒ c¸c thuéc tÝnh, quan hÖ cña sù vËt bªn ngoµi vµ vÒ c¶ ý nghÜ cña chóng ®èi víi ®êi sèng cña con vËt. Nhê vËy mµ nã cã thÓ l­êng tr­íc ®­îc tÊt c¶ nh÷ng t×nh huèng cã thÓ x¶y ra vµ chñ ®éng ®iÒu chØnh, lùa chän ®­a ra hµnh ®éng thÝch hîp nhÊt. Ph¶n ¸nh cã ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh nã chØ cã khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. Sù ph¶n ¸nh nµy kh«ng thÓ hiÖn ë cÊp ®é c¶m tÝnh nh­ c¶m gÝac, tri gi¸c, biÓu t­îng nhê hÖ thèng tÝn hiÖu thø nhÊt mµ cßn thÓ hiÖn ë cÊp ®é lý tÝnh: kh¸i niÖm, ph¸n ®o¸n, suy lý nhê tÝn hiÖu thø hai (ng«n ng÷). Sù ph¶n ¸nh cña ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch, tù gi¸c, chñ ®éng t¸c ®éng vµo sù vËt hiÖn t­îng buéc sù vËt béc lé ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chóng. Sù ph¶n ¸nh ý thøc lu«n g¾n liÒn víi lµm cho tù nhiªn thÝch nghi víi nhu cÇu ph¸t triÓn x· héi. 1.1.2.1- Nguån gèc x· héi. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi bëi bé ãc con ng­êi lµ sù kh¸c biÖt vÒ chÊt so víi ®éng vËt. Do sù ph¶n ¸nh ®ã mang tÝnh x· héi, sù ra ®êi cña ý thøc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña bé ãc ng­êi d­íi ¶nh h­ëng cña lao ®éng, cña giao tiÕp vµ c¸c quan hÖ x· héi. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng vËt chÊt cã tÝnh chÊt x· héi nh»m c¶i t¹o tù nhiªn,tháa m·n nhu cÇu phôc vô môc ®Ých cho b¶n th©n con ng­êi. ChÝnh nhê lao ®éng mµ con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi míi h×nh thµnh, ph¸t triÓn. Khoa häc ®· chøng minh r»ng tæ tiªn cña loµi ng­êi lµ v­în, ng­êi nguyªn thñy sèng thµnh bÇy ®µn, h×nh thøc lao ®éng ban ®Çu lµ h¸i l­îm, s¨n b¾t vµ ¨n thøc ¨n sèng. Hä chØ sö dông c¸c dông cô cã s½n trong tù nhiªn, v­în ng­êi ®· s¸ng t¹o ra c¸c c«ng cô lao ®éng míi cïng víi sù ph¸t Líp: K40 - 1107 7 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt triÓn bµn tay dÇn dÇn tiÕn hãa thµnh con ng­êi. Lóc nµy thøc ¨n cã nhiÒu h¬n vµ quan träng lµ t×m ra löa ®Ó sinh ho¹t vµ n­íng chÝn thøc ¨n ®· lµm cho bé ãc ®Æc biÖt ph¸t triÓn, b¸n ccÇu n·o ph¸t triÓn lµm t¨ng kh¶ n¨ng nhËn biÕt, ph¶n øng tr­íc c¸c t×nh huèng kh¸ch quan. MÆt kh¸c, lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã tÝnh to¸n, cã ph­¬ng ph¸p môc ®Ých do ®ã mang tÝnh chñ ®éng. Thªm vµo ®ã, lao ®éng lµ sù t¸c ®éng chñ ®éng cña con ng­êi vµo thÕ giíi kh¸ch quan ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã, lao ®éng buéc thÕ giíi xung quanh ph¶i béc lé c¸c thuéc tÝnh, ®Æc ®iÓm cña nã. tõ ®ã lµm cho con ng­êi hiÓu biÕt thªm vÒ thÕ giíi xung quanh, thÊy sù vËt hiÖn t­îng xung quanh nhiÒu ®Æc tÝnh míi mµ l©u nay ch­a cã. Tõ ®ã s¸ng t¹o ra c¸c sù vËt kh¸c ch­a tõng cã trong tù nhiªn cã thª mang thuéc tÝnh, ®Æc ®iÓm cña sù vËt tr­íc ®ã, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra mét tù nhiªn míi. Thªm vµo ®ã lao ®éng lµ qóa tr×nh t¸c ®éng lÆp ®i, lÆp l¹i hµng ngh×n, hµng triÖu lÇn ph­¬ng ph¸p gièng nhau nhê vËy mµ lµm t¨ng n¨ng lùc t­ duy trõu t­îng cña con ng­êi. Tãm l¹i, lao ®éng cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ý thøc. Con ng­êi tho¸t ra khái ®éng vËt lµ cã lao ®éng. V× vËy mµ ng­êi ta nãi "Mét kiÕn tróc s­ tåi cßn h¬n mét con ong giái", bëi.v× trø¬c khi x©y mét ng«i nhµ ng­êi kiÕn tróc s­ ®· ph¸c th¶o trong ®Çu anh ta h×nh ¶nh ng«i nhµ cßn con ong chØ lµ x©y tæ theo b¶n n¨ng. Qua lao ®éng bé ãc con ng­êi h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn. ¡ng ghen nãi" Sau lao ®äng vµ ®ång thêi víi lao ®éng lµ ng«n ng÷, nã lµ hai søc kÝch thÝch chñ yÕu ®· ¶nh h­ëng ®Õn bé ãc con v­în, lµm cho bé ãc ®ã dÇn dÇn chuyÓn biÕn thµnh bé ãc ng­êi.'' Sau ®©y ta xÐt ®Õn vai trß cña ng«n ng÷ trong viÖc h×nh thµnh nªn ý thøc. Ng«n ng÷ ®­îc coi lµ 'c¸i vá vËt chÊt" cña t­ duy, khi mµ con ng­êi cã biÓu hiÖn liªn kÕt víi nhau ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm, tæ chøc lao ®éng tÊt yÕu dÉn ®Õn nhu cÇu " cÇn nãi víi nhau mét c¸i g×" ®ã chÝnh lµ ng«n ng÷.Víi sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷, t­ t­ëng con ng­êi cã kh¶ n¨ng biÓu Líp: K40 - 1107 8 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt hiÖn thµnh "hiÖn thùc trùc tiÕp", trë thµnh tÝn hiÖu vËt chÊt t¸c ®éng vµo gi¸c quan cña con ng­êi, g©y ra c¶m gi¸c. Do vËy, qua ng«n ng÷ con ng­êi cã thÓ giao tiÕp, trao ®æi kinh nghiÖm, t­ t­ëng t×nh c¶m cho nhau, tõ ®ã mµ ý thøc c¸ nh©n trë thµnh ý thøc x· héi vµ ng­îc l¹i ý thøc x· héi th©m nhËp vµo ý thøc c¸ nh©n. Nhê ng«n ng÷ mµ ph¶n ¸nh ý thøc míi cã thÓ thùc hiÖn nh­ lµ sù ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp, kh¸i qu¸t vµ s¸ng t¹o. V× vËy ng«n ng÷ trë thµnh mét ph­¬ng tiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña sù trõu t­îng hãa, kh¸i qu¸t hãa hay nãi c¸ch kh¸clµ cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh, thùc hiÖn ý thøc. Nhê kh¶ n¨ng trõu t­îng hãa, kh¸i qu¸t hãa mµ con ng­êi cã thÓ ®i s©u vµo h¬n vµo thÕ giíi vËt chÊt, sù vËt hiÖn t­îng? ®ång thêi tæng kÕt ®óc rót kinh nghiÖm trong toµn bé ho¹t ®éng cña m×nh. VËy ng«n ng÷ lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn t©m lý t­ duy vµ v¨n hãa con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. 1.1.3- B¶n chÊt cña ý thøc. 1.1.3.1- B¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. ý thøc mang b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, ý thøc mang th«ng tin vÒ thÕ giíi bªn ngoµi, tõ vËt g©y t¸c ®éng ®­îc truyÒn ®i trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh. B¶n tÝn ph¶n ¸nh quy ®Þnh tÝnh kh¸ch quan cña ý thøc, tóc lµ ý thøc ph¶i lÊy tÝnh kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò,bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh vµ cã néi dung ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan. ý thøc cã b¶n tÝnh s¸ng t¹o do ý thøc g¾n liÒn víi lao ®éng. B¶n th©n lao ®äng lµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn cña con ng­êi. ý thøc kh«ng chôp l¹c mét c¸ch nguyªn si, thô ®éng sù vËt mµ ®· cã c¶i biÕn, qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh gÝan tiÕp kh¸i qu¸t thÕ giíi kh¸ch quan ë qu¸ tr×nh chñ ®éng t¸c ®äng vµo thÕ giíi ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã. B¶n tÝnh s¸ng t¹o quy ®Þnh mÆt chñ quan cña ý thøc. ý thøc chØ cã thÓ xuÊt hiÖn ë bé ãc ng­êi, g¾n liÒn víi ho¹t ®éng kh¸i qu¸t hãa, trõu t­îng hãa, cã ®Þnh h­íng, cã chän läc tån t¹i d­íi h×nh thøc chñ quan, Líp: K40 - 1107 9 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt lµ h×nh ¶nh chñ quan ph©n biÖt vÒ nguyªn t¾c hiÖn thùc kh¸ch quµnva sù vËt, hiÖn t­îng, vËt chÊt, c¶m tÝnh. Ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau kh«ng thÓ t¸ch rêi. HiÖn thùc cho thÊy: kh«ng cã ph¶n ¸nh th× kh«ng cã s¸ng t¹o, v× ph¶n ¸nh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ c¬ së cña s¸ng t¹o. Ng­îc l¹i kh«ng cã s¸ng t¹o th× kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh cña ý thøc. §ã lµ mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a hai qu¸ tr×nh thu nhËn vµ xö lý th«ng tin, lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan trong ý thøc. V× vËy, Mac ®· gäi ý thøc, ý niÖm lµ hiÖn thùc kh¸ch quan ( hay lµ c¸i vËt chÊt) ®· ®­îc di chuyÓn vµo bé n·o ng­êi vµ ®­îc c¶i biÕn ®i trong ®ã. Nãi c¸ch kh¸c, ý thøc lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan. BiÓu hiÖn cña sù ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o, gi÷a chñ quan vµ kh¸ch quan cña ý thøc lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn hãa t­ t­ëng. §ã lµ qu¸ tr×nh t­ t­ëng t×m c¸ch t¹o cho nã tÝnh hiÖn thùc trùc tiÕp d­íi h×nh thøc tÝnh hiÖn thùc bªn ngoµi, t¹o ra nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng míi, tù nhiªn "míi" tù nhiªn "thø hai" cña con ng­êi. 1.1.3.2- B¶n tÝnh x· héi. ý thøc ®­îc h×nh thµnh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. Trong qu¸ tr×nh ®ã con ng­êi nhËn ra r»ng cÇn cã nhu cÇu liªn kÕt víi nhau ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm vµ c¸c nhu cÇu kh¸c. Do ®ã mµ kh¸i niÖm ho¹t ®äng x· héi ra ®êi. ý thøc ngay tõ ®Çu ®· lµ s¶n phÈm cña x· héi, ý thøc tr­íc hÕt lµ tri thøc cña con ng­êi vÒ x· héi, vÒ thÕ giíi kh¸ch quan ®ang diÔn ra xung quanh, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi. Do ®ã ý thøc x· héi ®­îc h×nh thµnh cïng ý thøc c¸ nh©n, ý thøc x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc c¸ nh©n, ý thøc c¸ nh©n võa cã c¸i chung cña giai cÊp cña d©n téc vµ c¸c mÆt kh¸c cña x· héi võa cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o riªng do nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh riªng cña c¸ nh©n ®ã quy ®Þnh. Nh­ vËy, con ng­êi suy nghÜ vµ hµnh ®éng kh«ng chØ b»ng bµn tay khèi ãc cña m×nh mµ cßn bÞ chi phèi bëi khèi ãc bµn tay cña ng­êi kh¸c, cña x· héi cña nh©n lo¹i nãi chung. Tù t¸ch ra khái m«i tr­êng x· héi con ng­êi kh«ng thÓ cã ý thøc, t×nh c¶m ng­êi thùc sù. Mçi c¸ nh©n ph¶i tù Líp: K40 - 1107 10 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt nhËn râ vai trß cña m×nh ®èi víi b¶n th©n vµ x· héi. Ta ph¶i häc lµm ng­êi qua m«i tr­êng x· héi lµnh m¹nh. B¶n tÝnh x· héi cña ý thøc còng thèng nhÊt víi b¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. Sù thèng nhÊt ®ã thÓ hiÖn ë tÝnh n¨ng ®äng chñ quan cña ý thøc, ë quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. 1.1.4 Sù t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt cña ý thøc VËt ch¸t quyÕt ®Þnh néi dung cña ý thøc bëi v× ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan bªn ngoµi vµo trong bé ãc cña con ng­êi. Nh­ng nÕu chØ thÊy vai trß quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc mµ kh«ng thÊy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng tÝch cùc cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt th× sÏ m¾c ph¶i khuyÕt ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh.chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng :”ý thøc cña con ng­êi kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh gi¶n ®¬n ,mµ lµ sù ph¶n ¸nh tÝch cùc cña thÕ giíi vËt chÊt “ Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng biÕn ®æi thÕ giíi ý thøc con ng­êi ph¸t triÓn song song víi qu¸ tr×nh ®ã vµ cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi vËt chÊt.Sù t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt cña ý thøc cã thÓ lµ thóc dÈy hoÆc ë mét ®iÒu kiÖn nµo ®ã trong mét ph¹m vi nµo ®ã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c¸c qu¸ tr×nh hiÖn thùc. Khi con ng­êi cã nh÷ng kiÕn thøc khoa häc th× sù t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt lµ tÝch cùc.Con ng­êi sÏ dùa vµo nh÷ng tri thøc vµ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc ®Ó lËp ra nh÷ng mùc tiªu ,nh÷ng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng ®óng ®¾n ®Ó c¶i t¹o thÕ gií vËt chÊt, thóc ®Èy x· héi ngµy mét ph¸t triÓn h¬n. Nh÷ng tri thøc sai lÇm ph¶n khoa häc hoÆc lçi thêi l¹c hËu cã thÓ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi vËt chÊt.Do nh÷ng t­ t­ëng ,®­êng lèi sai lÇm dÉn ®Õn chiÕn , ®Õn nh÷ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng hiÖu qu¶...No kÐo lïi sù ph¸t triÓn cña x· h«Þ. ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã ta thÊy nh÷ng truyÒn thèng ,nh÷ng t©m t­ t×nh c¶m cña con ng­êi kh«ng phô thuéc vµo vËt chÈt .Dùa vµo ®Æc tÝnh nµy cña vËt chÊt con ng­êi cã thÓ cè phÊn ®Êu ®i Líp: K40 - 1107 11 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt lªn b¾ng lao ®éng vµ häc tËp ,x©y dùng ®Êt n­íc vµ x· héi giµu m¹nh h¬n ,c«ng b»ng h¬n. 1.2.-Tri thøc khoa häc vµ vai trß cña nã trong sù ph¸t triÓn x· héi. 1.2.1- Kh¸i niÖm vÒ khoa häc Khoa häc cã nhiÒu ®Þnh nghi· kh¸c nhau. Víi tÝnh c¸ch lµ mét lÜnh vùc ®Æc thï cña con ng­êi khoa häc bao gåm ho¹t ®éng tinh thÇn, ho¹t ®éng vËt chÊt, ho¹t ®éng lý luËn vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi. Víi tÝnh c¸ch lµ mét h×nh th¸i x· héi, khoa häc lµ mét hÖ thèng tri thøc kh¸i qu¸t, ®­îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ kiÓm nghiÖm trªn c¬ së thùc tiÔn. Khoa häc ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc c¸c mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt nhiªn, c¸c quy luËt vËn ®éng cña tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy con ng­êi. Tõ ®ã thÊy r»ng: Khoa häc kh¸c t«n gi¸o ë chç ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc hiÖn thùc, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña thÕ giíi kh¸ch quan vµ ®­îc kiÓm nghiÖm qua thùc tiÔn; cßn t«n gi¸o ph¶n ¸nh hiÖn thùc mét c¸ch h­ ¶o víi niÒm tin mï qu¸ng xa rêi thùc tiÔn. Sù ph¶n ¸nh cña khoa häc kh¸c víi c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c ë chç ph¶n ¸nh ®óng ®¾n, ch©n thùc nh÷ng g× ®ang diÔn ra vµ ®i s©u vµo c¸c mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt nhiªn, c¸c quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn cña hiÖn thùc. H×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu cña khoa häc lµ c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï, quy luËt. §èi t­îng nghiªn cøu cña khoa häc bao hµm c¶ tù nhiªn, x· héi vµ b¶n th©n con ng­êi, c¸c lÜnh vùc vËt chÊt, tinh thÇn vµ c¶ c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi. 1.2.2- Vai trß cña tri thøc khoa häc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Khoa häc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn. Vai trß cña khoa häc ngµy cµng t¨ng lªn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ngµy nay, khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Vai trß cña nã thÓ hiÖn ë chç khoa häc trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t, ra ®êi, nh÷ng nghµnh s¶n xuÊt míi, c«ng nghÖ míi, nguyªn liÖu míi. Khoa häc trë thµnh yÕu tè tri thøc kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña ng­êi lao ®éng, biÕn ng­êi lao Líp: K40 - 1107 12 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt ®äng thµnh ng­êi ®iÒu khiÓn kiÓm tra qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. §éi ngò c¸c nhµ khoa häc, kü thuËt viªn trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ngµy mét ®«ng. B¶n th©n khoa häc còng trë thµnh mét lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt víi quy m« ngµy cµng lín. Cïng víi khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc kü thuËt, c¸c khoa häc x· héi nh­ kinh tÕ häc, luËt häc, x· héi häc... còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng x· héi. Khoa häc kh«ng chØ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng mµ cßn gióp con ng­êi cã ®Çu ãc t­ duy s¸ng t¹o, tÇm nh×n s©u réng. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi c¸c nhµ l·nh ®¹o v× ph¶i n¾m ®­îc c¬ së khoa häc thùc tÕ th× míi ho¹ch ®Þnh ®­îc chÝnh s¸ch, ®­êng lèi ph¸t triÓn cña mét tæ chøc hay mét quèc gia. Tãm l¹i, cã khoa häc lµ b¹n ®ång hµnh th× x· héi ngµy cµng v¨n minh tiÕn bé. Líp: K40 - 1107 13 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt ch­¬ng 2 Vai trß cña tri thøc khoa häc ®èi víi thùc tiÔn n­íc ta hiªn nay 2.1. Vai trß cña tri thøc khoa häc trong c«ng cuéc ®æi míi cña ViÖt Nam. Trong c«ng cuéc ®æi míi, tri thøc khoa häc ®­îc xem lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Nh÷ng c¬ së khoa häc cïng nh÷ng luËn cø khoa häc ®· gióp §¶ng cã mét sù ®Þnh h­íng ®óng ®¾n vÒ ®u­êng lèi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc; v¹ch ra kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cho tõng lÜnh vùc cô thÓ: C«ng nghiÖp, N«ng nghiÖp, du lÞch dÞch vô, Khoa häc c«ng nghÖ...Nãi ®Õn vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña tri thøc Khoa häc trong c«ng cuéc ®æi míi lµ nèi ®Õn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ dùa trªn c¬ së Khoa häc vµ c«ng nghÖ, coi khoa häc-c«ng nghÖ lµ lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ hµng ®Çu. Quan ®iÓm nµy cho tÊy râ sù quyÕt t©m vµ lùa chän s¸ng suèt cña ®¶ng ta trong ®æi míi t­ duy, ®æi míi quan niÖm vµ ®æi míi ph­¬ng thøc ph¸t triÓn phï hîp víi nh÷ng ®ßi hëi ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®i ®«i víi hiÖn ®¹i ho¸ víi tèc ®é nhanh nh­ng vÉn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong nh÷ng thËp niªn ®Çu cña thÕ kû 21. Nh×n l¹i thÕ kû 20 ®· qua chóng ta thÊy cã nh÷ng ®æi thay to lín do khoa häc-c«ng nghÖ mang l¹i. Trªn thÕ giíi sù xuÊt hiÖn c¸c nhãm n­íc míi c«ng nghiÖp ho¸( NIC ) sau chiÕn tranh thÕ giíi tthø 2 còng kh«ng n»m ngoµi ¶nh h­ëng lan to¶ cña c¸c thµnh tùu khoa häc - c«ng nghÖ th«ng qua qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ tiÕn bé b»ng c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp kh«n ngoan, c¸c n­íc NIC ®· tËn dông ®­îc c¬ héi tiÕp thu nhanh chãng c¸c c«ng nghÖ míi, thay ®æi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cò vèn dùa trªn lao ®éng thñ c«ng vµ tµi nguyªn chñ yÕu ®Ó chuyÓn sang aps dông c¸c kü thuËt c¬ khÝ ho¸, tù ®éng ho¸ theo h­íng t¹o ra c¸c gi¸ trÞ gia t¨ng cao thóc ®Èy sù ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nhê ®i theo con ®­êng c«ng Líp: K40 - 1107 14 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt nghiÖp ho¸ dù h¼n vµo Khoa häc-c«ng nghÖ mµ mét sè n­íc ®· rót ng¸n ®­îc thêi gian cÇn thØ\Õt ®Ó lµm t¨ng gÊp ®«i thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi. Tr­íc kia, n­íc Anh ph¶i mÊt 58 n¨m, Mü mÊt 47 n¨m th× giê ®©y Braxin chØ mÊt 18 n¨m, Hµn Quèc 11 n¨m vµ Trung quèc chØ trong vßng 10 n¨m. Ta cã thÓ so s¸nh Hµn Quèc vµ Gana vµo nh÷ng n¨m 60 vµ b©y giê. §iÓm xuÊt ph¸t hai n­íc ®Òu cã møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi nh­ nhau, ®Òu lµ c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn. VËy mµ ngµy nay, thu nhËp ®Çu ng­êi cña Hµn Quèc ®· gÊp 6 lÇn cña Gana. v× sao cã sù c¸ch biÖt lín lao nh­ vËy? §ã lµ do Hµn Quèc ®· thu nhËn vµ sö dông trÝ thøc Khoa häc s¸ng t¹o vµ phï hîp víi thùc tiÔn h¬n. Thùc tiÔn trong nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam cho thÊy: ë ®©u cã sù s¸ng t¹o trong c«ng cuéc ®æi míi c¸c gi¶i ph¸p vÒ Khoa häc-c«ng nghÖ th× ë ®ã cã sù tiÕn bé v­ît bËc. Thö hái nÕu ViÖt Nam vÉn gi÷ nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp ch­a chuyÓn sang nÒn kinh Õ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn th× hiÖn giê ®Êt n­íc chóng ta sÏ ra sao. VÒ N«ng nghiÖp sù s¸ng t¹o cña §¶ng trong chÝnh s¸ch kho¸n ¸p dông trong n«ng nghiÖp nh÷ng n¨m 80 lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cho thÊy vai trß cña chÝnh s¸ch trong viÖc t¹o ra møc t¨ng tr­ëng s¶n l­îng kû lôc vÒ l­¬ng thùc mµ kh«ng cã mét yÕu tè s¶n xuÊt th«ng th­êng nµo nh­: vèn, lao ®éng, vËt t­ cã thÓ mang l¹i. ChÝnh s¸ch míi lµm cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc cã tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng næ s¸ng t¹o h¬n. §¶ng ®Èy m¹nh vµ khuyÕn khÝch n«ng d©n ®­a khoa häc-c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt nh­: sö dông c¸c lo¹i gièng míi, ph©n bãn, m¸y mãc s¶n xuÊt theo c«ng nghÖ cao cña thÕ giíi; n©ng cÊp hÖ thèng thuû lîi b»ng c¸ch ®Çu t­, c¶i t¹o, n©ng cÊp hÖ thèng s«ng, ®ª ng¨n chÆn n­íc mÆn lªn biÓn. øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vµ vËt liÖu míi trong thiÕt kÕ vµ thi c«ng c«ng tr×nh lµ cho viÖc thùc hiÖn c«ng tr×nh x¶y ra nhanh chãng ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu, lîi Ých cña bµ con n«ng d©n. VÒ c«ng nghiÖp qua tr×nh s¸ng t¹o vµ triÓn khai chÝnh s¸ch më cöa thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· dÉn tíi sù ra ®êi cña mét khu vùc kinh tÕ Líp: K40 - 1107 15 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt míi - Khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi rÊt n¨ng ®éng ®ang gãp phÇn t¹o ra trªn 10% GDP, 30% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. C¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp nhê ®i th¼ng vµo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ ®· ®¹t ®­íc nh÷ng th¾ng lîi ngoµi c¶ sù mong ®îi. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ c«ng ty chÕ biÕn s÷a Vinamilk tõ t×nh tr¹ng v« cïng khã kh¨n ®· v­¬n lªn s¶n xuÊt ra ®­îc nh÷ng s¶n phÈm c¹nh tranh ®­îc víi hµng nhËp ngo¹i. Trong c¸c ngµnh, B­u chÝnh viÔn th«ng, khia th¸c dÇu khÝ vµ c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhê nh÷ng quyÕt ®Þnh t¸o b¹o trong ®Çu t­ vµo Kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao trong thêi gian dµi, æn ®inh. V¨n ho¸-gi¸o dôc ®­îc n©ng cÊp, ®Çu t­ c¬ së mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Thù tÕ cho thÊy sau 15 n¨m ®æi míi dùa vµo tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc vµ sù trî gióp cña Khoa häc-C«ng nghÖ chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. VÒ kinh tÕ tæng s¶n l­îng trong n­íc n¨m 2000 t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 1990. KÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt t¨ng nhiÒu. NÒn kinh tÕ tõ t×nh tr¹ng hµng ho¸ khan hiÕm nghiªm träng nay ®· s¶n xuÊt ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cña nh©n d©n. NÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh huq­íng XHCN. §êi sèng cña nh©n d©n dÇn ®­îc c¶i thiÖn. §Êt n­íc ®· ra khái khñng hoanmgr kinh tÕ-x· héi, v­ît qua ®­îc c¬n chÊn ®éng chÝnh trÞ vµ sù hôt hÉng vÒ thÞ tr­êng. kinh tÕ t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi cao: Tæng s¶n phÈm trong n­íc t¨ng b×nh qu©n 7% trong mét n¨m; gi¸ trÞ n«ng -l©m-ng­ ngiÖp t¨ng b×nh qu©n 5,7%/ n¨m. trong ®ã: N«ng nghiÖp t¨ng 5,6%, l©m nghiÖp 0,4% vµ ng­ nghiÖp t¨ng 8,9%. C«ng nghiÖp ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ. NhÞp ®é t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt hµng n¨m 13,5%. DÇu t­ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cã triÒu s©u, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu. dÞch vô ph¸t triÓn vøi gi¸ trÞ trung b×nh lµ 6,8%/ n¨m. L¹m ph¸t gi¶m ®¸ng kÓ: N¨m 1986 lµ 587,2% th× n¨m 1990 chØ cßn 52,8%. VÒ chÝnh trÞ x· héi nghiªn cøu khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n trong giai ®o¹n 1996-2000 ®· cã ®ãng gãp tÝch cùc trong ph¸t triÓn lÝ luËn vµ Líp: K40 - 1107 16 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt tæng kÕt thùc tiÔn x©y dùng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam trong thÕ kû 20. Nhê kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ®ãng gãp cho qu¸ tr×nh chuÈn bÞ c¸c v¨n kiÖn héi nghÞ trung ­¬ng kho¸ VIII, x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nh÷ng n¨m sau vµ ®onmgs gãp cho viÖc chenr bÞ v¨n kiÖn §¹i héi IX võa qua. Khoa häc x· héi cßn ®ãng gãp quan träng vµ viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, ban hµnh c¸c v¨n b¶n d­íi luËt, c¸c chÝnh s¸ch vµ hiÖp ®Þnh quèc tÕ, trong ®ã cã hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü, khoa häc x· héi cßn h­íng vµo gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò cô thÓ bøc xóc trong thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nh­: VÊn ®Ò toµn cÇu ho¸, quèc tÕ ho¸, c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸... C¸c vÊn ®Ò t«n gi¸o, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc trong x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Do vËy v¨n ho¸ ph¸t triÓn lµnh m¹nh víi ph­¬ng ch©m " Hoµ nhËp nh­ng kh«ng hoµ tan ". Bªn c¹nh viÖc tiÕp thu v¨n ho¸ thÕ giíi chóng ta kh«ng quªn gi÷ g×n vµ ph¸t huy nÒn v¨n ho¸ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam. Gi¸o dôc ngµy cµng ®­îc chó träng. C¸c quèc gia ph¸t triÓn ®· rót ra mét ®iÓm quan träng lµ: Gi¸o dôc lµ con ®­êng ng¾n nhÊt ®Ó ph¸t triÓn ®Ó tiÕn tíi nÒn kinh tÕ trÝ thøc hay cßn gäi lµ nÒn kinh tÕ chÊt x¸m. ë ViÖt Nam tõ n¨m 1997 ®Õn nay, nh©n lùc Khoa häc-C«ng nghÖ c¶ n­íc ®· t¨ng 1,5 lÇn. C¸n bé Khoa häc-C«ng nghÖ cã tr×nh ®é ®¹i häc ®¹t xÊp xØ 1,3 triÖu vµ hµng n¨m bæ xung thªm kho¶ng 180 ngh×n ng­êi. C¸n bé cã tr×nh ®é tiÕn sÜ ®· t¨ng lªn gÇn 13 ngh×n vµo n¨m 2000. Tr×nh ®é, n¨ng lùc c¸n bé trong mét sè lÜnh vùc nh­ n«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, c«ng tr×nh ®iÖn, b­u chÝnh viÔn th«ng, th¨m dß vµ khai th¸c dÇu khÝ ®¹t møc trung b×nh tiªn tiÕn trong khu vùc. B¾t ®Çu tõ n¨m 2000 chÝnh phñ ®· bè trÝ kho¶n ng©n s¸ch riªng ®Ó hµng n¨m chñ ®éng göi sinh viªn c¸n bé Khoa häc-C«ng nghÖ cã n¨ng lùc ®i ®µo t¹o dµi h¹n t¹i c¸c n­íc cã nÒn Khoa häc tiªn tiÕn. Khoa häc-C«ng nghÖ ®· cã kh¶ n¨ng lµm chñ vµ thÝch nghi nhiÒu c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi trong c¸c lÜnh vùc nh­ viÔn th«ng, khai th¸c dÇu khÝ, n¨ng l­îng...NhiÒu vÊn ®Ò cÊp b¸ch, cã ý nghÜa quan träng ®èi víi ®Êt n­íc do thùc tiÔn ®Æt ra ®­îc c¸c lùc l­îng Khoa häc-C«ng Líp: K40 - 1107 17 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt nghÖ nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt nh­: C¬ së khoa häc cho c¸c ph­¬ng ¸n phßng chèng thiªn tai, c¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt Vacxin phßng bÖnh... Râ rµng, quan niÖm vÒ vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng løc ph¸t triÓn cña Khoa häc - C«ng nghÖ ®èi víi sù ph¸t triÓn võa cã c¬ së thùc tiÔn trong n­íc võa hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi, khi lîi thÕ t­¬ng ®èi cña c¸c yÕu tè lao ®éng rÎ vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ang chuyÓn dÇn sang c¸c yÕu tè tri thøc Khoa häc - C«ng nghÖ. 2.2. Nh÷ng yÕu kÐm vµ h¹n chÕ cña Khoa häc-C«ng nghÖ ë n­íc ta hiÖn nay. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc ho¹t ®éng Khoa häc-C«ng nghÖ ë n­íc ta còng cßn nhiÒu h¹n chÕ ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc vµ ch­a thùc sù ®ãng vai trß ®éng lùc- nÒn t¶ng cho ph¸t triÓn. Sau ®©y lµ mét sè biÓu hiÖn: - TiÒm lùc Khoa häc-C«ng nghÖ vÉn cßn ë møc thÊp so víi thÕ giíi vµ khu vùc ch­a ®¸p øng ®­îc ®ßi hái cña nhu c©ï ph¸t triÓn. TØ lÖ c¸n bé Khoa häc - C«ng nghÖ trªn tæng sè d©n ch­a cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Æc biÖt, cßn thiÕu rÊt nhiÒu chuyªn gia ®Çu ngµnh, viÖc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i tiÕn hµnh chËm, nguy c¬ hôt hÉng trong ®éi ngò rÊt lín, nhÊt lµ trong nh÷ng ngµnh mòi nhän nh­ c«ng nghÖ tin häc, sinh häc, c¬ khÝ, chÕ t¹o m¸y. ViÖc xÕp lo¹i c¸c c¬ quan Khoa häc-C«ng nghÖ cßn lóng tóng, viÖc sö dông ®éi ngò trÝ thøc cßn l·ng phÝ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ cho nghiªn cøu khoa häc cßn thÊp xa so víi nhu cÇu thùc tiÔn. - C¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ ch­a thùc sù g¾n kÕt c¸c ho¹t ®éng Khoa häc-C«ng nghÖ víi kinh tÕ x· héi, t¹o ®éng lùc thùc sù vµ nguån lùc dåi dµo cho ho¹t ®éng Khoa häc-C«ng nghÖ ph¸t triÓn. - C¬ chÕ qu¶n lÝ Khoa häc-C«ng nghÖ chËm vµ ch­a ®­îc ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n mÆc dï t­ t­ëng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lÝ ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt sím. Ch­a cã sù liªn th«ng gi÷a c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lÝ Khoa häc - C«ng nghÖ. Ch­a ®¶m b¶o ®­îc quyÒn lîi vËt chÊt vµ t«n vinh Líp: K40 - 1107 18 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt xøng ®¸ng ®èi víi c¸c nhµ khoa häc cã cèng hiÕn lín. C¬ chÕ h×nh thµnh, qu¶n lÝ, ®¸nh gi¸ c¸c ®Ò tµi Khoa häc-C«ng nghÖ vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n ®Ó cã thÓ chuyÓn ®æi theo tinh thÇn ®æi míi cña luËt Khoa häc-C«ng nghÖ. - ThÞ tr­êng Khoa häc-C«ng nghÖ cßn manh nha ch­a ph¸t triÓn. MÆc dï gi¸ trÞ c¸c hîp ®ång kÝ kÕt gi÷a c¸c c¬ quan Khoa häc-C«ng nghÖ víi c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi, gi÷a trong n­íc vµ n­íc ngoµi ®ang t¨ng lªn nh­ng vÉn ch­a xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng. 2.3. Nh÷ng gi¶i ph¸p cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch cho nÒn kinh tÕ Viªt Nam hiªn nay. ViÖt Nam lµ n­íc ®i sau cã nhiÒu kh¶ n¨ng tiÕp nhËn nh÷ng thµnh tùu Khoa häc-C«ng nghÖ cña thÕ giíi. Do ®ã cã thÓ rót ng¾n ®­îc qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, kinh tÕ tri thøc ®ang cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh. ViÖt Nam kh«ng chØ ph¶i tÝch cùc chuÈn bÞ cho b­íc ph¸t triÓn nµy, mµ cÇn ph¶i tiÕp nhËn kinh tÕ tri thøc ë nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc mµ ta cã kh¶ n¨ng, ­u thÕ. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc võa ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc song còng cho ta nhiÒu c¬ héi ®Ó n©ng cao tr×nh ®é Khoa häc - C«ng nghÖ vµ x©y dùng tiÒm lùc khoa häc. §øng tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· v¹ch ra chiÕn l­îc: Ph¸t triÓn ®ång bé c¸c ngµnh khoa häc, g¾n nghiªn cøu khoa häc víi s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Khoa häc-C«ng nghÖ thùc sù lµ ®éng lùc ph¸t triÓn, võa ®¶m b¶o thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ võa t¹o ra tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao. §ång thêi x©y dùng tiÒm lùc Khoa häcC«ng nghÖ, x©y dùng c¬ së ®Ó tõng b­íc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë ViÖt Nam. cô thÓ lµ mét sè gi¶i ph¸p sau. - Mét lµ, tiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn nghÞ quyÕt ®¹i héi IX cña §¶ng, n©ng cao nhËn thøc toµn d©n vµ c¸c cÊp, c¸c ngµnh vÒ vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña Khoa häc-C«ng nghÖ trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Líp: K40 - 1107 19 tailieuonthi TiÓu luËn triÕt - Hai lµ, ®æi míi m¹nh mÏ h¬n n÷a c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ nh»m t¹o lËp m«i tr­êng kinh tÕ-x· héi theo h­íng t¹o ®iÒu kiÖn, võa khuyÕn khÝch, võa rµng buéc c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Çu t­ vµo nghiªn cøu ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi vµ n©ng cao tÝnh c¹nh tranh thÞ tr­êng trong n­íc vµ n­íc ngoµi. - Ba lµ, ®­a luËt Khoa häc-C«ng nghÖ vµo cuéc sèng réng r·i h¬n. TiÕn hµnh tæng kÕt thùc tiÔn ho¹t ®éng Khoa häc-C«ng nghÖ nh÷ng n¨m qua vµ kÞp thêi thÓ chÕ ho¸ nh÷ng m« h×nh tèt, c¸ch lµm hay ®· ®­îc thùc tiÔn thö th¸ch vµ chøng minh. §ång thêi tÝch cùc ®æi míi vÒ c¬ b¶n c¬ chÕ qu¶n lÝ Khoa häc-C«ng nghÖ ttheo tinh thÇn luËt Khoa häc-C«ng nghÖ ®Ó nhanh chongs n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc Khoa häc-C«ng nghÖ. - Bèn lµ, th¸o gì c¸c khã kh¨n, c¸c ¸ch t¾c ®Ó më réng vµ ph¸t triÓn khai th«ng thÞ tr­êng Khoa häc-C«ng nghÖ. ®©y lµ nhiÖm vô hÕt søc cÊp b¸ch, c¬ b¶n vµ l©u dµi, ®Ó ph¸t huy hÕt vai trß ®éng lùc cña Khoa häcC«ng nghÖ trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. - N¨m lµ, chó träng vµ ­u tiªn cho nghiªn cøu vµ thùc thi c¸c chÝnh s¸ch sö dông vµ ®·i ngé nh©n tµi tri thøc khoa häc bªn c¹nh c¸c biÖn ph¸p ch¨m lo ®µo t¹o nh©n lùc Khoa häc-C«ng nghÖ. - S¸u lµ, T¨ng c­êng x©y dùng c¬ së h¹ tÇng Khoa häc-C«ng nghÖ ®Ó nhanh chãng héi nhËp víi thÕ giíi vµ khu vùc, ®Æc biÖt lµ c¬ së h¹ tÇng vÒ th«ng tin Khoa häc - C«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ nghiªn cøu cho c¸c phßng thÝ nghiÖm träng ®iÓm quèc gia. §ã lµ nh÷ng gi¶i ph¸p cho nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay. Líp: K40 - 1107 20