Tài liệu Tư tưởng hồ chí minh về văn hóa đời sống

A. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống những luận điểm khoa học rộng lớn, sâu sắc và phong phú trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong giai đoạn cách mạng mới hiện nay trên con đường công nghiệp hóa-hiện đại đất nước. Việc xây dựng văn hóa đời sống là một trong những lĩnh vực chủ yếu trong tư tưởng Hồ Chí Minh luôn cần được quan tâm. Nhận thức được tầm quan trọng cũng như thấm nhuần được tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa đời sống trong việc vận dụng, đào tạo, rèn luyện xây dựng văn hóa đời sống đặc biệt là noi theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh, sinh viên phải trở thành một nhiệm vụ cấp bách trong xây dựng xã hội chủ nghĩa. Văn hóa đời sống là một hình thức biểu hiện của văn hóa. Đây là một đặc trưng quan trọng của con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới hiện nay.Tuy nhiên, thực trạng văn hóa đời sống của học sinh-sinh viên hiện nay đang nổi lên một số vấn đề đáng lo ngại. Đó là một bộ phận học sinh-sinh viên sống thiếu niềm tin, phai nhạt lí tưởng, chạy theo lối sống cá nhân, thực dụng, đua đòi, sa vào các tệ nạn xã hội, tiếp thu thiếu chọn lọc lọc những lối sống từ bên ngoài. Để phát huy tính tích cực và điều chỉnh những lệch lạc trong suy nghĩ, hành động của học sinh-sinh viên. Vì vậy, nhóm em quyết định chọn chọn đề tài: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa đời sống. Liên hệ với thực tiễn đời sống hiện nay”, để góp phần thay đổi nhận thức của những cá nhân mang suy nghĩ lệch lạc trong xã hội, nhất là giới học sinh-sinh viên. 2. Mục tiêu nghiên cứu Nắm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa đời sống. Từ đó liên hệ với thực tiễn, đặc biệt là giới học sinh-sinh viên hiện nay. 3. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài gồm 2 chương: 1  Chương 1 : Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa  Chương 2: Liên hệ với văn hóa đời sống của thanh niên Việt Nam hiện nay B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA 1.1 Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, khái niệm về văn hóa được đề cập đến ở cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng văn hóa được Hồ Chí Minh định nghĩa là: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về ăn mặc ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó được gọi là văn hóa. Văn hóa là tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu của đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. Theo đó, văn hóa được hiểu theo nghĩa rộng nhất đó là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần mà loài người đã sáng lập ra nhằm đáp ứng nhu cầu sinh tồn, đồng thời cũng là mục đích sống của con người. Và muốn xây dựng nền văn hóa của dân tộc thì phải xây dựng trên tát cả các mặt: kinh tế, chính trị, xã hội, đạo đức, tâm lý con người,... Theo nghĩa hẹp, văn hóa được Hồ Chí Minh xác định là đòi sống tinh thần của xã hội, là thuộc về kiến thức thượng tầng của xã hội. Đây là quan điểm nhất quán của Hồ Chí Minh kể từ sau Cách Mạng Tháng Tám 1945. Nền văn hóa nước ta theo quan điểm của Chủ Tịch Hồ Chí Minh mang hai đặc điểm cơ bản sau:  Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực của quần chúng nhân dân phát triển kinh tế-xã hội: Văn hóa phản ánh thể hiện một cách tổng quát, sống động mọi mặt của đời sống cá nhân và cộng đồng diễn ra trong quá khứ cũng như hiện tại, trãi qua hàng bao thế kỉ nó đã cấu thành một 2 hệ thống các giá trị về hệ thống thẩm mỹ và lối sống mà trên đó mỗi dân tộc tự khẳng định bản sắc riêng của mình. Nguồn lực nội sinh chó sự phát triển của mỗi dân tộc luôn được thấm sâu trong cái nôi văn hóa dân tộc. Sự phát triển đó luôn hướng tới cái mới, tiếp nhận và tạo ra cái mới nhưng lại không thể tách rời khỏi cội nguồn dân tộc mà luôn phải phát triển dựa trên cội nguộn và phát triển trên cội nguồn. Cội nguồn đó của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc chính là văn hóa.  Nền văn hóa tiên tiến, đạm đà bản sắc dân tộc: Đó là một nền văn hóa yêu nước và tiến bộ mà cốt lõi là tư tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Theo xu hướng hòa nhập nhưng không hòa tan, đổi mới nhưng không đổi màu. 1.2 Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa đời sống Việc xây dựng đời sống mới đã được Hồ Chí Minh nêu ra từ rất sớm ngay khi mới giành được chính quyền, rồi nhanh chóng trở thành một phong trào quần chúng sôi nổi, tạo động lực mạnh mẽ cho sự nghiệp kháng chiến kiến quốc. Văn hóa đời sống là một bộ phận quan trọng của văn hóa dân tộc, nó biểu hiện trong đời sống thường ngày qua lời ăn, tiếng nói, cách đối nhân xử thế của mỗi người,...Văn hóa đời sống giáo dục con người cách ứng xử nhân đạo, khoa học, văn minh giữa người với người trong cuộc sống thường ngày. Văn hóa đời sống thực chất là đời sống mới, được Chủ Tịch Hồ Chí Minh nếu ra với ba nội dung: Đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới. Ba nội dung này có quan hệ mật thiết, trong đó đạo đức mới giữ vai trò chủ yếu. Bởi vì chỉ có dựa trên đạo đức mới thì mới xây dựng được lối sống mới và nếp sống mới. Đến lượt mình, đạo đức mới cũng chỉ có thể biểu hiện trong nếp sống mới và lối sống mới. 3 1.2.1 Đạo đức mới Thực hành đạo đức mới trước hết là thực hành đạo đức cách mạng. Đạo đức mới theo chủ tịch Hồ Chí Minh là trung với nước, hiếu với dân: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; yêu thương con người và tinh thần quốc tế trong sáng. Đó là bốn phẩm chất chung và cơ bản nhất. Hồ Chí Minh viết: “thực hành đời sống mới là Cần, Kiệm, Liêm, Chính”; “Nếu không giữ đúng Cần, Kiệm, Liêm, Chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân”; “Nêu cao và thực hành Cần, Kiệm, Liêm, Chính tức là nhen lửa cho đời sống mới”. Hay nói cách khác–Đạo đức mới chính là thực hành đời sống mới trước hết là thực hiện đạo đức cách mạng–Cần, Kiệm, Liêm, Chính. Theo Hồ Chí Minh đạo đức cách mạng là quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lao động lên trên lợi ích của cá nhân mình; hết lòng phục vụ nhân dân, không sợ khó, không sợ khổ, gương mẫu trong mọi việc…người Đẳng viên cần hơn bao giờ hết chính là đạo đức cách mạng với 4 chữ vàng: Cần, Kiệm, Liêm, Chính. Muốn xây dựng văn hóa đời sống chung cho cả xã hội phải bắt đầu từng người, từng gia đình và đặc biệt mỗi cá nhân Đẳng viên và một nhân tố đặc biệt quan trọng đi đầu trong phong trào xây dựng một xã hội với đời sống mới’ mỗi người họ như là một đốm lửa sáng “nhen nhóm” và truyền lửa đến toàn dân cùng thực hiện đạo đức mới nói riêng và đời sống mới nói chung. Ngược lại, nếu mỗi cá nhân Đảng viên không thực hiện Cần, Kiệm, Liêm, Chính thì không chỉ đưa tổ chức Đảng đi xuống mà bản thân họ cũng trở thành “khối u” của xã hội, “sâu mọt” của nhân dân. Như vậy, cần hơn bao giờ hết để thực hành đạo đức mới thì tức là mỗi Đoàn viên và Đảng viên nói riêng, các cá nhân trong xã hội nói chung cần phải giữ vững và rèn luyện phẩm chất: Cần, Kiệm, Liêm, Chính. 4 1.2.2 Lối sống mới Lối sống mới theo Hồ Chí Minh là lối sống có lý tưởng, có đạo đức, có phong cách sống và phong cách làm việc. Đó còn là lối sống văn minh, tiên tiến, kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại. Xây dựng lối sống mới còn phải sửa đổi phong cách sống và phong cách làm việc, nghĩa là phải sửa đổi năm cách “ăn, mặc, ở, đi lại, làm việc” trong đời sống của mọi người. Nếu Mác nói đến ăn, mặc, ở… để tồn tại thì Hồ Chí Minh nói đến mặt văn hóa của ăn, mặc, ở… và phải xây dựng một phong cách sống giản dị, khiêm tốn, ngăn nắp… một phong cách làm việc quần chúng, dân chủ – tập thể, khoa học. Hồ Chí Minh luôn thể hiện một cách viết, cách nói chân thật, dễ hiểu mà tế nhị, bình dân, không thô thiển, không phô trương, cầu kỳ. Tư tưởng của Người đi thẳng đến quần chúng làm cho nhân dân dễ hiểu, dễ nhớ và dễ làm. Thứ nhất, phải xây dựng lối sống mới có lý tưởng, có đạo đức theo hướng văn minh, tiên tiến, kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hóa của nhân loại. Cùng với việc bồi dưỡng, nâng cao đạo đức, việc xây dựng đời sống mới đòi hỏi phải “sửa đổi những việc rất cần thiết, rất phổ thông, trong đời sống của mọi người, tức là sửa đổi cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc”. Theo Hồ Chí Minh, đó là năm cách phải sửa đổi đối với mỗi người cũng như đối với một tập thể, một cộng đồng. Cách ăn, mặc, ở không phụ thuộc vào những thứ dùng để ăn, mặc, ở nhiều hay ít, sang trọng hay đơn giản, mà lại phụ thuộc vào lối sống có hay không có văn hóa của mỗi con người. Thứ hai, theo Hồ Chí Minh, phải xây dựng một phong cách khiêm tốn, giản dị, chừng mực, điều độ, ngăn nắp, vệ sinh, yêu lao động, biết quý trọng thời gian, ít lòng ham muốn về vật chất, về chức – quyền – danh – lợi. Trong quan hệ với nhân dân, bạn bè, đồng chí, anh em thì cởi mở, chân tình, ân cần, tế nhị; giàu 5 lòng yêu thương quý mến con người, trân trọng con người; đối với mình thì chặt chẽ, đối với người khác thì khoan dung, độ lượng. Người cho rằng: “Cách ăn mặc phải sạch sẽ, giản đơn, chất phác, chớ lượt thượt, xa xỉ, lòe lẹt”. Không phải Người phủ nhận nhu cầu chính đáng của mỗi người trong việc cải thiện và nâng cao điều kiện sinh hoạt của mình ngày càng tốt hơn, ai mà chẳng muốn ăn ngon mặc đẹp, nhưng muốn phải đúng thời, đúng hoàn cảnh. Trong lúc nhân dân ta còn thiếu thốn mà một người nào đó muốn riêng hưởng ăn ngon mặc đẹp, như vậy không có đạo đức. 1.2.3 Nếp sống mới Nếp sống là những nét điển hình lặp đi lặp lại và định hình trong phong cách, đời sống cá nhân, nhóm xã hội hay cả một nền văn hóa. Nếp sống là cái gì đó vô hình nhưng cũng hữu hình tồn tại và có một sức sống mãnh liệt trong mỗi một con người, một dân tộc. Nếp sống mới là quá trình xây dựng thói quen của lối sống mới, xây dựng những thói quen và phong tục tập quán tốt đẹp, kế thừa và phát triển được những thuần phong mĩ tục lâu đời của dân tộc, từ bỏ dần những thói quen của lối sống cũ và xây dựng phong tục tập quán mới thay cho phong tục tập quán cũ. Tất nhiên không phải cái gì cũ cũng là xấu, là phải bỏ đi, cái gì cũng làm mới. Cũ mà xấu thì mới bỏ, cũ mà không xấu nhưng phiền phức thì sửa đổi sao cho hợp lý, cũ mà tốt thì phát triển thêm. Ví dụ như tinh thần tương thân tương ái, tận trung tận hiếu chúng ta cần phát triển thêm để tốt hơn. Cái mới mà hay thì phải làm. Ví dụ như ăn ở cho hợp vệ sinh làm việc có ngăn nắp. Có thể nói, nếp sống cũ là nền tảng, tiền đề của những nếp sống mới, nếp sống sau bổ sung, tiếp thu tinh túy của nếp sống cũ từ đó mà hoàn thiện, phát triển. Như vậy, nếp sống mới kế thừa nếp sống cũ, nếp sống mới ngày càng văn minh lịch sự, ngày càng phù hợp và tiến bộ hơn. 6 Xây dựng nếp sống mới rất khó khăn phức tạp vì thói quen rất khó sửa đổi, nó có sức ỳ cản trở ta. Thực tế cho thấy cái tốt mà lạ người ta có thể cho là xấu, cái xấu mà quen người ta có thể cho là thường. Vì vậy quá trình thay đổi thói quen, cải tạo phong tục tập quán cũ lạc hậu là một quá trình đòi hỏi phải thận trọng từng bước một, chịu khó, lâu dài, không thể xóa bỏ bằng cách trấn áp thô bạo. Phải tuyên truyền, giải thích một cách hăng hái, bền gan chịu khó, cẩn thận khôn khéo, mềm mỏng… Ngoài việc tuyên truyền vận động, thuyết phục xây dựng đời sống mới thì điều quan trọng là phải có người làm gương, nhất là những người lãnh đạo, cán bộ, Đảng viên: “Đảng viên đi trước, làng nước theo sau”, phải xây dựng được phong trào thi đua, bắt đầu từ những công việc nhỏ nhất, từ những thế hệ trẻ, ươm mầm những tài năng trẻ, từ đó nhân rộng ra toàn xã hội. Theo Người, quá trình xây dựng lối sống mới cũng là quá trình làm cho lối sống mới dần dần trở thành thói quen ở mỗi người, thành phong tục tập quán của cả một cộng đồng, trong phạm vi một địa phương hay mở rộng ra cả nước và gọi là nếp sống mới hay nếp sống văn minh. Nếp sống mới mà chúng ta xây dựng phải kế thừa những truyền thống tinh thần tốt đẹp, những thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc ta. CHƯƠNG 2: LIÊN HỆ VỚI VĂN HÓA ĐỜI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 7 2.1 Đạo đức mới 2.1.1 Những mặt tích cực Trong công cuộc đổi mới của đất nước, nhất là thời kỳ hội nhập kinh tế thế giới, phần lớn học sinh-sinh viên đã và đang ngày càng ý thức được vai trò của mình đối với xã hội, có lí tưởng sống rõ ràng, thể hiện rất nhiều ưu điểm như thông minh, cần cù, chịu khó, ham học hỏi, sống khiêm tốn, biết tôn trọng kỉ cương, luật pháp, không ngại khó ngại khổ, có khát vọng hoài bão làm giàu cho gia đình mình, cho quê hương, đất nước. Thực tế đã chứng minh có nhiều tấm gương học sinh-sinh viên nghèo vượt khó học giỏi, sinh viên vừa học vừa làm kinh tế giỏi,… Học sinh-sinh viên hiện nay cũng góp phần tích cực trong việc tuyên truyền và hành động để thực hiện khẩu hiệu “ba không” trong giáo dục. Trong học tập, nghiên cứu, họ cũng có tinh thần tự giác rèn luyện và vững vàng trước những cám dỗ. Đối với cộng đồng, học sinh-sinh viên cũng luôn có sự quan tâm nhất định, đặc biệt là những người có hoàn cảnh khó khăn, thể hiện tình yêu thương con người sâu sắc. Điều này được thể hiện rất rõ qua những hành động của họ như việc tham gia hiến máu nhân đạo, hay chúng ta cũng dễ dàng bắt gặp những hoạt động quyên góp ủng hộ đồng bào lũ lụt, đặc biệt có những sinh viên con vào tận nơi có thiên tai để gửi hàng cứu trợ. Họ cũng luôn có tinh thần giúp đỡ nhau trong học tập, cùng nhau tiến bộ giúp đỡ bạn bè có hoàn cảnh khó khăn, hoạn nạn, sống hòa đồng với bạn bè, tôn trọng tập thể. Học sinh-sinh viên Việt Nam hiện nay cũng là những người tích cực ủng hộ cho việc chống phân biệt chủng tộc, chống phân biệt giàu nghèo, đối với bạn bè thế giới họ luôn thân thiện, chân thành, cởi mở với tinh thần quốc tế trong sáng. 8 2.1.2 Những mặt tiêu cực Bên cạnh những mặt đạt được thì trong học sinh-sinh viên hiện nay vẫn còn tồn tại những hạn chế cần phải khắc phục. Thực tế cho thấy, hiện nay có một bộ phận không nhỏ học sinh-sinh viên phai nhạt lý tưởng sống, không có định hướng rõ ràng trong học tập, có tư tưởng rất tiêu cực về cuộc sống, xã hội, họ sống hờ hững với những gì diễn ra xung quanh, sống theo quan niệm: “Được đến đâu thì hay đến đó”, “Nước đến chân mới nhảy”; theo chủ nghĩa cá nhân, dễ bị cám dỗ bởi vật chất, vô kỷ luật, mất trật tự vệ sinh, đua đòi, chạy theo lối sống tiêu dùng, có những biểu hiện coi nhẹ những giá trị truyền thống,… Ta có thể thấy được điều này từ việc hiện nay rất nhiều học sinh-sinh viên bị sa vào tệ nạn xã hội (hút chích, nghiện games, trộm, cướp,...), ăn chơi, thích tổ chức tiệc tùng tốn kém, hay việc thờ ơ khi nhìn thấy người khác bị móc túi trên xe buýt, gian lận trong thi cử,…Đây chính là điều kiện thuận lợi để các đối tượng xấu có thể mua chuộc, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của học sinh-sinh viên mà tuyên truyền những luận điệu xuyên tạc, thực hiện diễn biến hòa bình. 2.1.3 Nguyên nhân Giới trẻ thiếu sự tự tu dưỡng rèn luyện bản thân, không vững vàng tư tưởng chính trị. Do thiếu sự giáo dục và tuyên truyền sâu rộng về đạo đức trong nhà trường, nên những hiểu biết của thế hệ trẻ về các giá trị đạo đức, có thể nói, không đầy đủ, thậm chí còn sai lệch ở một số thanh niên. Tình trạng giáo dục trong gia đình bị buông lỏng. Hiện nay có một bộ phận giới trẻ ngay từ khi sinh ra đã được nuông chiều quá mức, nhưng lại sống trong một môi trường không hoàn thiện của gia đình, được giáo dục quá thờ ơ,… 9 Mặt trái của nền kinh tế thị trường làm đảo lộn các giá trị đạo đức, tạo nên nhiều vấn đề nhức nhối cho xã hội: làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo, tệ nạn xã hội gia tăng; một bộ phận cán bộ, đảng viên suy thoái đạo đức, lối sống,… Tất cả những biểu hiện tiêu cực này với những mức độ khác nhau đã, đang tác động, ảnh hưởng không nhỏ tới tâm tư, tình cảm, niềm tin vào Xã Hội Chủ Nghĩa của học sinh-sinh viên. Các thế lực thù địch thực hiện diễn biến hòa bình, nhất là diễn biến hoà bình trên lĩnh vực tư tưởng, văn hoá. Một bộ phận học sinh-sinh viên do nhận thức hạn chế đã chịu sự tác động, ảnh hưởng ở những mức độ nhất định của những luận điệu chống phá nói trên của kẻ thù, tỏ ra mơ hồ, hoài nghi, chưa thực sự tin tưởng vào chế độ Xã Hội Chủ Nghĩa, vào sự nghiệp đổi mới đất nước của Đảng và nhà nước ta. 2.1.4 Giải pháp khắc phục Để khắc phục các nguyên nhân trên có lẽ không phải là việc một sớm một chiều có thể làm được, mà nó là cả một quá trình và phải phát huy trí tuệ của toàn dân. Trước hết chúng ta phải tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ cả trong gia đình và nhà trường về tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, nâng cao tính tự giác, đoàn kết, kỉ luật,…Bằng cách biểu dương khen thưởng những tấm gương học sinh-sinh viên trong học tập, lao động, tạo nhiều sân chơi bổ ích, nhiều hoạt động thu hút học sinh-sinh viên để góp phần xây dựng lý tưởng sống đẹp, sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội, hay thăm hỏi động viên những học sinh-sinh viên đã từng lầm đường lạc lối để họ tự tin hơn trong cuộc sống,.... 10 Mỗi học sinh-sinh viên phải thường xuyên tự rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao năng lực và phẩm chất để không chỉ biết tiếp thu mà còn biết phát huy những giá trị đạo đức truyền thống trong bối cảnh mới. Cùng với việc tăng cường công tác giáo dục đạo đức, chúng ta phải đẩy mạnh công tác giáo dục ý thức pháp luật cho học sinh-sinh viên bằng cách tổ chức thường xuyên các buổi sinh hoạt, học tập ngoại khóa để phổ biến về pháp luật cho học sinh, sinh viên. Bởi lẽ pháp luật và đạo đức đều là những hình thái ý thức xã hội, giữa chúng có mối liên hệ với nhau và đều là những phương thức nhằm điều chỉnh hành vi của con người trong xã hội 2.2 Lối sống mới 2.2.1 Những mặt tích cực Học sinh-sinh viên là những con người trẻ tuổi, vì thế trong điều kiện hội nhập, mở cửa nền kinh tế như hiện nay, họ dễ tiếp thu cái mới, thích cái mới, thích sự tìm tòi và sáng tạo. Bên cạnh việc phát huy những truyền thống tốt đẹp, trong lối sống của học sinh-sinh viên hình thành những đặc điểm như: tính chủ động, tính thực tế, tính năng động. Điều kiện kinh tế thị trường đã hình thành trong học sinh-sinh viên lối sống tự do theo pháp luật, tự lo toan, làm giàu; lối tư duy táo bạo, khám phá, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm để nhanh chóng vươn lên trong cuộc sống. Sinh viên hiện nay đã từng bước định hướng cho mình trong việc chọn ngành chọn nghề từ đó hướng đến lựa chọn những kiến thức để học sao cho đáp ứng nhu cầu thực tế, chuẩn bị kinh nghiệm làm việc cho tương lai, định hướng công việc sau khi ra trường, thích những công việc đem lại thu nhập cao, v.v.. Nhiều sinh viên vừa đi học vừa đi làm-làm thêm bán thời gian, hoặc có khi là 11 thành viên chính thức của một cơ quan, công ty, hình thành tư duy kinh tế trong thế hệ mới: thích kinh doanh, muốn tự mình lập công ty ngay khi đang còn là sinh viên), thể hiện sự tích cực chủ động (tham gia phong trào tình nguyện: tiếp sức mùa thi, hiến máu nhân đạo). Nhiều sinh viên cùng một lúc học hai trường. Đa phần học sinh-sinh viên đã và đang dần thích nghi với hoàn cảnh mới, ngoài học trên lớp, họ cũng tự giác trong việc tự học và nghiên cứu, tích cực lên thư viện nghiên cứu tài liệu, đọc sách báo, tham gia các hoạt động tập thể,… Trong học sinh-sinh viên cũng có nhiều tấm gương người tốt việc tốt (như giúp bạn trong học tập, dũng cảm cứu người…), hay vượt khó học giỏi. 2.2.2 Những mặt tiêu cực Do tác động mặt trái kinh tế thị trường, trong một bộ phận thanh niên đã xuất hiện lối sống thực dụng tôn thờ đồng tiền, chỉ biết hưởng thụ, đua đòi, chạy theo những giá trị ảo, sống gấp...Lối sống này dẫn đến thói ích kỷ, tính toán cá nhân, sống ỷ lại, dựa dẫm, thụ động trong học tập. Môi trường văn hóa bị ô nhiễm có tác động rất xấu tới lối sống của thanh niên, khiến một bộ phận thanh niên sống buông thả, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc. Sự bùng nổ của công nghệ thông tin với tư cách là một cuộc cách mạng, đã hình thành một môi trường ảo, hình thành một lối sống ảo trong nhiều học sinh-sinh viên hiện nay. Chính điều này đã gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc như: hiện tượng học sinh-sinh viên chơi games thâu đêm suốt sáng, biến mình thành những nhân vật không có thực trong trò chơi, bỏ bê học hành; thích xem những văn hóa phẩm đồi trụy; sống bất cần đời, bỏ nhà đi “bụi”,... Trong xã hội còn tồn tại nhiều vấn đề nhức nhối khác về học sinh-sinh viên hiện nay như vấn đề sống thử, nói tục chửi thề, ăn chơi, đua đòi, đặc biệt một 12 vấn đề đang được xã hội rất quan tâm hiện nay đó là bạo lực học đường ngày càng gia tăng. Thực tế tỷ lệ sinh hoạt tình dục trước hôn nhân (sống thử, đưa nhau vào nhà nghỉ) trong học sinh-sinh viên ngày càng gia tăng, nạo hút thai trong giới trẻ ngày càng nhiều, tình trạng sống thử như vợ chồng ở các trường Đại Học đang có nguy cơ lan rộng. Thực trạng trên không chỉ làm xói mòn đạo đức, nếp sống tốt đẹp trong một bộ phận học sinh, sinh viên mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe, học tập, đến chất lượng nguồn nhân lực của đất nước...Việc các vụ đánh nhau, cởi áo, “xử” như dân giang hồ của các nữ sinh với nhau, cũng ngày càng nhiều với những hành vi và mức độ bạo lực nguy hiểm hơn trước. Hình ảnh những nữ sinh ăn mặc hở hang, phản cảm, cũng dễ dàng bắt gặp được trên đường phố. Chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp một nữ sinh ăn mặc quá mát mẻ: áo sơ mi sát nách, quần soóc, hay những chiếc áo được khoét cổ quá sâu, váy ngắn,…trên các giảng đường Đại học. Sự hy sinh của học sinh-sinh viên vì quan tâm đến người khác thấp đi, và nếu có thì đánh giá dưới góc độ kinh tế thực dụng hơn là tình cảm và sự chia sẻ. Xuất hiện thái độ bàng quan với xung quanh ở một bộ phận sinh viên. 2.2.3 Nguyên nhân Nguyên nhân là do chưa được nhà trường, gia đình quan tâm, giáo dục, quản lý đứng mức, mặt khác học sinh ngày nay lại được tiếp xúc với nhiều luồng thông tin qua mạng, nhất là những game online mang tính bạo lực, điều này làm ảnh hưởng không ít đến hành vi của các em; do sự “góp sức” bởi rất nhiều dịch vụ nhạy cảm như game, karaoke, nhà nghỉ, cầm đồ…đang mọc lên nhanh chóng quanh khu vực gần trường học; do việc thiếu những tấm gương ngay trong nhà trường đã khiến nhiều học sinh mất phương hướng, không biết phải trở thành 13 những người như thế nào. Điều này không những gây hoang mang cho dư luận xã hội mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về lối sống đạo đức, nhân cách của giới trẻ ngày nay. 2.2.4 Giải pháp khắc phục Một nhân tố quan trọng để xây dựng lối sống của thanh niên chính là phải tạo được môi trường sống, môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh và tiến bộ (như cha mẹ phải là tấm gương cho con cái, thầy cô là tấm gương cho học sinhsinh viên, phải có sự quản lí chặt chẽ của các cơ quan chức năng đối với dịch vụ internet công cộng để từ đó kiểm soát những thông tin mà học sinh-sinh viên có thể tiếp xúc,…). Đối với mỗi học sinh-sinh viên cần phải tự xây dựng cho mình một ý thức học tập, lối sống lành mạnh, tránh xa các tụ điểm phức tạp hay các dịch vụ nhạy cảm là mầm mống nảy sinh những tội ác; dũng cảm, đoàn kết lẫn nhau để chống nạn bạo lực học đường. Tăng cường sự quản lí của gia đình. Các bậc cha mẹ cần quan tâm đến đời sống tâm tư tình cảm của con mình để có sự can thiệp đúng lúc, tăng sự gắn bó giữa các thành viên trong gia đình, tránh những hậu quả xấu có thể xảy ra. Giáo dục giới tính thường xuyên để trang bị kiến thức về giới tính cho đối tượng học sinh-sinh viên thông qua các buổi giao lưu, ngoại khóa hay các môn học có liên quan. Giáo dục giới tính phải đi theo một quy trình, trước hết là cung cấp thông tin đủ, đúng và hấp dẫn để nâng cao nhận thức cho học sinh-sinh viên. Sau đó người tiến hành giáo dục phải phát động, giúp học sinh-sinh viên thay đổi hành vi và chính các em phải ra quyết định. 14 2.3 Nếp sống mới 2.3.1 Những mặt tích cực Phần lớn học sinh-sinh viên đã xây dựng cho mình một nếp sống văn hóa, vừa kế thừa và phát huy truyền thống, phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc như: kính trên nhường dưới, tôn sư trọng đạo, yêu thương gia đình, bạn bè, cư xử đúng mực với mọi người, thể hiện mình là một người có văn hóa,…đồng thời cũng góp phần xóa bỏ những quan niệm lạc hậu như: trọng nam khinh nữ, phô trương hình thức, chống các hủ tục như cờ bạc, rượu chè, hút xách, mê tín dị đoan. Học sinh-sinh viên cũng xây dựng cho mình một nếp sống khoa học, biết sắp xếp thời gian học tập, vui chơi hợp lí, gần gũi với gia đình bạn bè, ăn ở sạch sẽ, gọn gàng,… Nhiều tấm gương tiêu biểu trong học tập và rèn luyện của học sinh-sinh viên đã được ghi nhận và tuyên dương, khen thưởng, là tấm gương sáng cho bạn bè học tập. 2.3.2 Những mặt tiêu cực Bên cạnh những mặt tích cực như đã đề cập ở trên thì nếp sống mới trong một số bộ phận học sinh-sinh viên đang bị biến dạng. Nhiều học sinh-sinh viên chạy theo lối sống tiêu thụ phương Tây, xuất hiện những biểu hiện lai căng trong hành vi và ngôn ngữ giao tiếp, chạy theo những kiểu mẫu thời trang và nếp sinh hoạt đang trở thành thời thượng. Lối sống ngoại lai có chiều hướng lấn át lối sống truyền thống. Quan hệ người - người, tình làng nghĩa xóm, lòng bao dung độ lượng dường như mờ nhạt đi rất nhiều trong giao tiếp hàng ngày, có sự phân biệt giàu nghèo. 15 Trong gia đình, nhiều học sinh-sinh viên sống khép mình, ít hoặc không có sự chia sẻ giữa các thành viên, khoảng cách giữa các thành viên trong gia đình vì thế mà tăng lên. Đối với nhiều bạn trẻ, dường như gia đình chỉ là nơi trú ngụ đơn thuần. Nhiều học sinh-sinh viên thiếu sự tự giác trong học tập, con không tôn trọng bố mẹ, ông bà, không tôn trọng thầy cô, bạn bè, “lừa thầy dối bạn”,…Thực tế có nhiều học sinh-sinh viên do suy thoái đạo đức, văng tục, cãi chửi lại bố mẹ, thương tâm hơn khi có những vụ con giết cha chỉ vì thiếu tiền ăn chơi,… Các thuần phong mĩ tục đang ngày càng bị xâm phạm. Một trong những biểu hiện cụ thể là hiện tượng một số nữ sinh thích “khoe hàng”, hay ngày càng trở nên bạo lực, cục cằn, thô lỗ trong ứng xử. 2.3.3 Nguyên nhân Nguyên nhân của thực trạng trên là do: Nền giáo dục chưa chú trọng trong việc xây dựng nếp sống lành mạnh cho học sinh-sinh viên, ngày càng chỉ biết chú trọng đến tin học, ngoại ngữ, mà coi nhẹ lịch sử, đạo đức, giáo dục công dân...- những môn học hướng con người tới những giá trị nguồn cội, đạo đức. Nền kinh tế mở cửa cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin đã làm cho nhiều luồng văn hóa, thông tin khác nhau ảnh hưởng tới tư tưởng, nếp sống học sinh-sinh viên. 2.3.4 Giải pháp khắc phục Giáo dục cho học sinh nhận biết được những giá trị sống, về cách ứng xử giữa con người với con người. 16 Mỗi gia đình cần xây dựng một nếp sống văn minh, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống để xây dựng cho con em mình một nếp sống đẹp, vừa giữ được thuần phong mĩ tục, vừa tiếp thu những tinh hoa văn hóa hiện đại. C. KẾT LUẬN Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân Chủ cộng Hòa (tháng 9/1945) Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp được hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. Như vậy không ai khác chính học sinh-sinh viên là những ngừơi đóng vai trò chủ chốt trong công cuộc công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước để xây dựng Chủ Nghĩa Xã Hội. Thế kỷ XXI là thế kỷ của văn minh-trí tuệ, của sự phát triển khoa học-kĩ thuật, nên rất cần có những con người trẻ tuổi, có trình độ và năng lực sáng tạo cao, có khả năng tiếp nhận cái mới rất nhanh và biết thay đổi linh hoạt, thích nghi kịp thời với sự thay đổi nhanh chóng của xã hội hiện đại, đại diện cho một thế hệ tiên tiến mới. Do vậy, mỗi học sinh-sinh viên chuẩn bị hành trang vào đời rất cần phải tích lũy những kiến thức khoa hoc, công nghệ, ngoại ngữ, tin học,… nhưng nếu chỉ chừng đó thôi chưa đủ. Nếu không quan tâm hoặc bỏ qua việc giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho họ thì rất dễ dẫn tới sự phát triển lệch lạc, phiến diện. Đó là con dường dẫn tới sự thiếu hụt những giá trị nhân văn trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người. Đó là nguy cơ làm suy thoái, thậm chí biến dạng quá trình phát triển của các nhân, cộng đồng. Trong thời gian qua, chính vì chưa chú ý đúng mức đến việc giáo dục văn hóa đời sống nên cả xã hội phải chứng kiến quá nhiều những hành vi vô đạo đức, phản luân lý, đặc biệt là 17 trong thế hệ trẻ, giới học sinh-sinh viên. Vì vậy, hơn lúc nào hết, cùng với việc đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế, phải chú trọng công tác giáo dục văn hóa đời sống, đặc biệt là giáo dục đạo đức cách mạng cho học sinh-sinh viên, giúp cho họ biết vươn lên làm chủ một cách đúng đắn tri thức hiện đại, trở thành những con người đủ đức đủ tài, thực sự là những công dân vừa “hồng”, vừa “chuyên”, góp sức xây dựng đất nước ta “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn” như mong ước của Bác Hồ và cũng chính là mong ước của tất cả những người dân Việt Nam chúng ta. 18