Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Sèng trong x· héi, con ngêi kh«ng chØ cã quan hÖ víi thÕ giíi sù vËt hiÖn
tîng mµ cßn quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi, con ngêi víi x· héi. §ã lµ
quan hÖ giao tiÕp.
Nhµ t©m lÝ häc L«mov cho r»ng: Khi ta nghiªn cøu lèi sèng cña mét c¸
nh©n cô thÓ, chóng ta kh«ng thÓ giíi h¹n ë sù ph©n tÝch xem nã lµm c¸i g× vµ
lµm nh thÕ nµo.
ë mçi ®é tuæi, mçi m«i trêng tËp thÓ kh¸c nhau sÏ t¹o ra nh÷ng môc
®Ých, nhu cÇu giao tiÕp kh¸c nhau.
ë løa tuæi häc sinh tiÓu häc, nh©n c¸ch ®ang ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn. Lóc nµy giao tiÕp cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng bëi v× c¸c phÈm chÊt cña
nh©n c¸ch chØ ®îc h×nh thµnh trong ho¹t ®éng häc, ho¹t ®éng cïng nhau trong
qu¸ tr×nh giao tiÕp lµ ®iÒu kiÖn. Th«ng qua ho¹t ®éng giao tiÕp, ®øa trÎ tiÕp
thu lÜnh héi ®îc kinh nghiÖm lÞch sö - x· héi cña loµi ngêi vµ biÕn nã thµnh
c¸i riªng cña m×nh, biÕn nã thµnh nh÷ng phÈm chÊt nh©n c¸ch cña m×nh.
ë giai ®o¹n ®Çu tiÓu häc, häc sinh tiÓu häc ph¶i thiÕt lËp c¸c mèi quan
hÖ: mèi quan hÖ thÇy trß víi tÝnh chÊt nghiªm tóc, víi sù kiÓm tra ®¸nh gi¸ thêng xuyªn, chÆt chÏ; quan hÖ víi b¹n bÌ víi sù phèi hîp cao trong nh÷ng ho¹t
®éng chung, vÞ trÝ cña häc sinh tiÓu häc trong gia ®×nh còng cã nhiÒu ®æi
kh¸c... Vµ trong m«i trêng míi Êy, häc sinh líp 3 tuy ®· dÇn quen víi m«i trêng häc tËp nhng nh÷ng khã kh¨n trong giao tiÕp cña trÎ vÉn tån t¹i, nã c¶n
trë ho¹t ®éng cña c¸c em. NÕu ph¸t hiÖn vµ th¸o gì nh÷ng khã kh¨n ®ã th×
ho¹t ®éng cña c¸c em sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n vµ nh©n c¸ch ®îc ph¸t triÓn,
hoµn thiÖn.
H¬n n÷a, nh÷ng kÜ n¨ng giao tiÕp kh«ng mang tÝnh chÊt bÈm sinh, nã chØ
®îc th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh tÝch luü, rÌn luyÖn mét c¸ch thêng xuyªn, liªn tôc
vµ thùc tÕ cho thÊy viÖc rÌn luyÖn chØ cã kÕt qu¶ tèt nÕu häc sinh cã ý thøc rÌn
luyÖn vµ biÖn ph¸p rÌn luyÖn phï hîp.
V× vËy, t«i nghiªn cøu ®Ò tµi: “Tìm hiểu một số khó khăn tâm lí trong
giao tiếp của học sinh lớp 3 trường Tiểu học Đống Đa - Vĩnh Yên - Vĩnh
Phúc” cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh vÒ mÆt lÝ luËn vµ thùc tiÔn, nh»m bæ sung thªm
1
vµo vèn tri thøc t©m lÝ häc løa tuæi, gióp hiÓu râ h¬n vÒ løa tuæi häc sinh tiÓu
häc. Tõ ®ã ®Ò xuÊt vµ thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p th¸o gì khã kh¨n nh»m
n©ng cao hiÖu qu¶ trong giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc, tõ ®ã n©ng cao kÕt
qu¶ häc tËp vµ rÌn luyÖn cho häc sinh, ¶nh hëng tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn nh©n
c¸ch cho häc sinh.
2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò
§· cã rÊt nhiÒu nhµ t©m lÝ häc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò giao tiÕp vµ các khÝa
c¹nh cña giao tiÕp. T¸c gi¶ Bïi V¨n HuÖ trong cuèn “Gi¸o tr×nh t©m lÝ häc
TiÓu häc” ®· ®a ra kh¸i niÖm chung vÒ giao tiÕp, chøc n¨ng giao tiÕp … nh ng
cha nghiªn cøu nh÷ng khã kh¨n trong giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc. Mét sè
t¸c gi¶ nghiªn cøu khã kh¨n trong giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc nh: T¸c gi¶
NguyÔn Xu©n Thøc ®· cã c«ng tr×nh nghiªn cøu “Khã kh¨n t©m lÝ cña trÎ ®i
häc líp 1”. T¸c gi¶ ®· nhËn xÐt “TrÎ gÆp khã kh¨n trong viÖc thiÕt lËp quan hÖ
giao tiÕp víi thÇy c« b¹n bÌ ®Æc biÖt lµ giao tiÕp víi gi¸o viªn”. Bëi v× “quan
hÖ c« - trß trong trêng TiÓu häc mang tÝnh chÊt c«ng viÖc vµ nguyªn t¾c kh¸c
víi quan hÖ c« - trß ë mÉu gi¸o mang tÝnh chÊt t×nh c¶m”.
T¸c gi¶ Vò Ngäc Hµ vµ Lª ThÞ Thu Hµ cã c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ:
“Khã kh¨n t©m lÝ trong qu¸ tr×nh cña häc sinh líp 1 ë 2 trêng TiÓu häc tØnh
S¬n La”.
T¸c gi¶ §µo ThÞ Oanh ®i s©u nghiªn cøu “Néi dung giao tiÕp cña häc
sinh cuèi tiÓu häc” .T¸c gi¶ nhËn xÐt: “Néi dung giao tiÕp cña häc sinh cuèi
bËc tiÓu häc kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó”. Nh÷ng vÊn ®Ò ®îc c¸c em quan t©m,
trao ®æi khi gÆp nhau ®îc nhãm l¹i vµ tr¶i réng tõ lÜnh vùc häc tËp ®Õn chuyÖn
trong gia ®×nh, trêng líp cña m×nh vµ x· héi.
Tuy nhiªn ®Ò tµi “T×m hiÓu nh÷ng khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña
häc sinh trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc” cha cã ai nghiªn
cøu. V× vËy t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
T×m hiÓu mét sè khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña häc sinh líp 3 trêng
TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc.
T×m hiÓu nguyªn nh©n g©y ra nh÷ng khã kh¨n t©m lÝ cña häc sinh cña
häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc.
§Ò xuÊt thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p th¸o gì khã kh¨n mµ häc sinh gÆp
ph¶i.
2
4. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu: Nh÷ng khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiếp của häc sinh
líp 3.
Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh
Yªn - VÜnh Phóc.
5. Gi¶ thuyÕt khoa häc
Häc sinh líp 3 ®· dÇn quen víi m«i trêng häc tËp, víi vai trß vÞ trÝ míi
trong gia ®×nh nhng c¸c em vÉn gÆp mét sè khã kh¨n trong giao tiÕp ¶nh hëng
kh«ng nhá tíi ho¹t ®éng häc tËp, vui ch¬i cña c¸c em... NÕu ph¸t hiÖn vµ kh¾c
phôc ®îc nh÷ng khã kh¨n ®ã sÏ cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng häc tËp vµ
sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn nh©n c¸ch cña häc sinh.
6. NhiÖm vô nghiªn cøu
6.1. Nghiªn cøu lÝ luËn
6.2. §iÒu tra thùc tr¹ng nh÷ng khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña häc
sinh trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc.
6.3. Thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n t©m lÝ
trong giao tiÕp mµ häc sinh gÆp ph¶i
7. Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi
§Ò tµi chØ nghiªn cøu mét sè khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña häc sinh
líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc.
8. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
8.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu s¶n phÈm
8.2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra
8.3. Ph¬ng ph¸p quan s¸t
8.4. Ph¬ng ph¸p trß chuyÖn
8.5. Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc
8.6. Ph¬ng ph¸p t¸c ®éng thùc nghiÖm
9. Dù kiÕn c«ng tr×nh nghiªn cøu
PhÇn 1: Më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
2. LÞch sö nghiªn cøu ®Ò tµi
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
4. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
5. Gi¶ thuyÕt khoa häc
3
6. NhiÖm vô nghiªn cøu
7. Ph¹m vi nghiªn cøu
8. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
9. CÊu tróc c«ng tr×nh nghiªn cøu
PhÇn 2: Néi dung
Ch¬ng 1. C¬ së lÝ luËn
1.1. Giao tiÕp lµ gì?
1.2. §Æc ®iÓm giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc
1.3. Giao tiÕp víi sù h×nh thµnh nh©n c¸ch cña häc sinh tiÓu häc
1.4. Mét sè trë ng¹i trong giao tiÕp
Ch¬ng 2. Thùc tr¹ng mét sè khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña häc sinh
líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc
2.1. Thùc tr¹ng mét sè khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña häc sinh líp 3
trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc
2.2. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn khã kh¨n t©m lÝ trong giao tiÕp cña häc sinh
líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc
Ch¬ng 3. Mét sè t¸c ®éng thö nghiÖm nh»m gi¶m bít khã kh¨n t©m lÝ
trong giao tiÕp cña häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn VÜnh Phóc
3.1. Môc tiªu thö nghiÖm
3.2. Néi dung thö nghiÖm
3.3. KÕt qña qu¸ tr×nh thö nghiÖm
PhÇn kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ
1. KÕt luËn
2. KiÕn nghÞ
4
Néi dung
Ch¬ng 1. c¬ së lý luËn
1.1. Giao tiÕp lµ g×?
HiÖn nay cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ giao tiÕp. Tuú theo gãc ®é xem xÐt, vÊn
®Ò giao tiÕp ®îc ph©n tÝch theo c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau (y häc, x· héi häc,
t©m lÝ häc...).
Trong lÜnh vùc t©m lÝ häc, tuú thuéc vµo tõng chuyªn ngµnh c¸c nhµ
nghiªn cøu ®· ®a ra nh÷ng ®Þnh nghÜa giao tiÕp kh¸c nhau.
B¸c sÜ NguyÔn Kh¾c ViÖn tõ gãc ®é t©m lÝ häc liÖu ph¸p (1991) ®Þnh
nghÜa: “Sù giao tiÕp lµ trao ®æi gi÷a ngêi víi ngêi th«ng qua mét bé m·. Ngêi
ph¸t tin m· ho¸ mét sè tÝn hiÖu, ngêi tiÕp nhËn gi¶i m·, mét bªn truyÒn mét ý
nghÜa nhÊt ®Þnh ®Ó bªn kia hiÓu ®îc”[5, tr5].
§ã lµ mÆt nhËn thøc, nhng bao giê trong giao tiÕp còng cã mÆt c¶m xóc
t×nh c¶m vai trß ph¸t tin hay nhËn tin còng nh t×nh c¶m cña ngêi tham gia giao
tiÕp lu«n lu«n thay ®æi trong qu¸ tr×nh giao tiÕp.
C¸c nhµ t©m lÝ häc cÊu tróc ®Þnh nghÜa sù giao tiÕp nh sau: “Sù giao tiÕp
lµ c¬ chÕ truyÒn ®¹t nh÷ng th«ng ®iÖp vÒ nhËn thøc hay t×nh c¶m thuéc vÒ ý
thøc hay v« thøc, nhê mét m¹ng líi hay hÖ thèng truyÒn th«ng tin gi÷a nh÷ng
ngêi ®èi tho¹i”[5, tr7].
§èi víi c¸c nhµ t©m lÝ häc øng dông “Sù giao tiÕp ®îc xem lµ mét tËp
hîp c¸c qu¸ tr×nh nh»m truyÒn ®¹t vµ tri gi¸c c¸c th¸i ®é, c¸c niÒm tin vµ c¸c
ý ®Þnh dùa vµo bé m¸y sinh häc - t©m lÝ chung cña loµi ngêi ®Ó sao cho bªn
®èi tho¹i hiÓu ®îc nhau vµ ®¹t ®îc c¸c môc tiªu giao tiÕp”[5, tr7].
C¸c nhµ t©m lÝ häc kinh doanh ®Þnh nghÜa: “Giao tiÕp lµ mét qu¸ tr×nh
trong ®ã kÝch thÝch díi d¹ng mét th«ng ®iÖp ®îc mét bé truyÒn ph¸t ®i nh»m
t¸c ®éng vµ g©y ra mét hiÖu qu¶ khi ®i tíi mét bé thu”[5, tr7]
Nhng ë ®©y t«i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò giao tiÕp theo t©m lÝ häc nh©n c¸ch
vµ t©m lÝ häc x· héi.
Con ngêi trong x· héi cã nhiÒu mèi quan hÖ kh¸c nhau: quan hÖ ngêi víi
ngêi, quan hÖ céng ®ång, quan hÖ nhãm (gia ®×nh, b¹n bÌ, lµng x·, phè phêng). §ã lµ quan hÖ gi÷a ngêi nµy víi ngêi kh¸c, g÷a nhãm nµy víi nhãm
kh¸c. Quan hÖ nµy kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong cuéc sèng cña con ngêi. Muèn
cho quan hÖ nµy ®îc vËn hµnh ph¶i cã giao tiÕp.
5
“Giao tiÕp lµ sù tiÕp xóc g÷a ngêi víi ngêi, lµ ho¹t ®éng h×nh thµnh, ph¸t
triÓn mèi quan hÖ g÷a ngêi víi ngêi”[3, tr29].
Nãi ®Õn giao tiÕp lµ nãi ®Õn nhãm bëi lÏ kh«ng mét ngêi nµo ngoµi d©n
téc, gia ®×nh, phêng x·… Ngay c¶ khi giao tiÕp tù th©n vµ giao tiÕp víi toµn
bé qu¸ tr×nh thÊm c¶m vµ ph©n c¶m cña mét c¸ thÓ riªng lÎ còng kh«ng tho¸t
khái mèi quan hÖ ®· tr¶i qua nh÷ng nhãm nhÊt ®Þnh. Giao tiÕp ®îc xÐt víi t
c¸ch lµ mét kh¸ch quan x· héi, h×nh th¸i biÓu hiÖn linh ho¹t, ph¬ng thøc sinh
ho¹t rÊt ®a d¹ng vµ phong phó cña con ngêi. Do ®ã giao tiÕp võa mang tÝnh x·
héi võa mang tÝnh c¸ nh©n.
§Æc ®iÓm x· héi cña giao tiÕp thÓ hiÖn ë chç nã n¶y sinh h×nh thµnh
trong x· héi vµ sö dông c¸c ph¬ng tiÖn do con ngêi lµm ra, ®îc chuyÓn tõ thÕ
hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. §Æc ®iÓm c¸ nh©n thÓ hiÖn ë mÆt néi dung, ph¹m vi,
phong c¸ch, kü n¨ng… giao tiÕp cña ngêi nµy víi ngêi kh¸c…
CÇn nhÊn m¹nh giao tiÕp cã ba mÆt quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Sù th«ng
tin qua l¹i gi÷a con ngêi víi con ngêi, sù t¸c ®éng qua l¹i víi nhau gi÷a nh÷ng
ngêi tham gia giao tiÕp, sù tri gi¸c g÷a con ngêi víi nhau.
Giao tiÕp cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu ph¬ng tiÖn nhng trong x· héi
loµi ngêi, ng«n ng÷ ®îc sö dông nh mét c«ng cô ®Ó giao tiÕp cã tÝnh toµn n¨ng
bëi nã tiÖn lîi nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt trong ®iÒu kiÖn giao tiÕp b×nh thêng (cha
tÝnh ®Õn sù can thiÖp cña kÜ thuËt viÔn th«ng, kÜ thuËt ®iÒu khiÓn tõ xa…).
Nhu cÇu giao tiÕp lµ mét lo¹i nhu cÇu tinh thÇn cña con ngêi tho¶ m·n
nhu cÇu trao ®æi th«ng tin, trao ®æi hiÓu biÕt, trao ®æi t×nh c¶m, c¶m xóc, thiÕt
lËp quan hÖ víi ngêi kh¸c. §ã lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu quan träng vµ vÜ
®¹i nhÊt cña con ngêi cÇn ph¶i ®îc tho¶ m·n ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi t c¸ch
mét nh©n c¸ch, mét chñ thÓ.
1.2. §Æc ®iÓm giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc
Cuéc sèng t©m lÝ cña con ngêi b¾t ®Çu tõ nhu cÇu giao tiÕp víi con ngêi,
tríc tiªn lµ nh÷ng ngêi xung quanh. Giao lu s¬ ®¼ng ®· xuÊt hiÖn khi trÎ ba
tuÇn tuæi. Tõ khi biÕt nãi th× viÖc giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ trë nªn cùc k× quan
träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña ®øa trÎ.
ViÖc ®i häc ë trêng phæ th«ng lµ mét bíc ngoÆt trong ®êi sèng cña trÎ.
Nh÷ng mèi quan hÖ míi víi ngêi lín (gi¸o viªn), víi c¸c b¹n cïng tuæi ®îc
h×nh thµnh, trÎ ®îc ®a vµo hÖ thèng c¸c tËp thÓ (tËp thÓ häc sinh toµn trêng,
6
tËp thÓ líp, ®éi thiÕu niªn). ViÖc tham gia vµo ho¹t ®éng chñ ®¹o míi - ho¹t
®éng häc tËp sÏ ®Ò ra hµng lo¹t yªu cÇu buéc trÎ ph¶i lµm cho cuéc sèng cña
m×nh trong khu«n khæ, phôc tïng tæ chøc, quy t¾c vµ chÕ ®é sinh ho¹t chÆt
chÏ. TÊt c¶ ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù h×nh thµnh vµ cñng cè c¸c mèi quan
hÖ víi hiÖn thùc xung quanh, víi tËp thÓ, víi ngêi lín vµ bÇu b¹n.
ë løa tuæi häc sinh tiÓu häc b»ng ho¹t ®éng häc tËp vµ giao tiÕp víi thÇy
c« gi¸o, víi ngêi lín, víi b¹n bÌ cïng tuæi mµ häc sinh tiÕp thu lÜnh héi nh÷ng
chuÈn mùc vµ quy t¾c ®¹o ®øc x· héi, t¹o nªn ý thøc ®¹o ®øc, ý thøc tËp thÓ,
t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ hµnh vi thãi quen ®¹o ®øc. Løa tuæi häc sinh tiÓu häc lµ
løa tuæi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó gi¸o dôc nh÷ng quan hÖ ®îc x©y dùng trªn
nguyªn t¾c chñ nghÜa tËp thÓ. Vai trß g¬ng mÉu, híng dÉn vµ chØ ®¹o hµnh vi
cña ngêi lín cho løa tuæi nµy cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. ë løa tuæi nµy
nh÷ng sai lÖch thãi h tËt xÊu vµ c¶ hµnh vi ph¹m ph¸p ë mét sè trÎ ®Òu b¾t
nguån tõ quan hÖ giao tiÕp víi nhãm tiªu cùc kh«ng lµnh m¹nh. Thông qua
giao tiếp trẻ dần dần hình thành ý thức tự khẳng định mình ý thức về “cái t«i”
t¹o nªn nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ høng thó, t×nh c¶m, tÝnh c¸ch, nh÷ng
chuyÓn biÕn quan träng trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch chuÈn bÞ
cho trÎ bíc vµo giai ®o¹n bíc ngo¹t quan träng trong cuéc sèng cña chóngløa tuæi thiÕu niªn.
Ph¹m vi giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc cha réng, chñ yÕu trÎ quan hÖ
giao tiÕp hµng ngµy víi nh÷ng ngêi th©n trong gia ®×nh, víi thÇy c« gi¸o, b¹n
bÌ cïng líp, cïng lµng, cïng phè.
Néi dung giao tiÕp cña trÎ ë løa tuæi nµy tËp trung xung quanh c¸c vÊn ®Ò
häc tËp vµ cuéc sèng vui ch¬i, ho¹t ®éng tËp thÓ trong nhµ trêng hoÆc ë ®Þa
ph¬ng. Ng«n ng÷ trÎ ®ang ph¸t triÓn.
Trong lÜnh vùc gi¸o dôc néi dung giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc rÊt ®a
d¹ng vµ phong phó. Giao tiÕp c¶m xóc: häc sinh cã th¸i ®é cña m×nh víi b¹n
bÌ xung quanh vµ tiÕp nhËn th¸i ®é cña b¹n ®èi víi m×nh; giao tiÕp c«ng viÖc
nh»m phèi hîp ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô chung nµo ®ã.
Giao tiÕp cña häc sinh tiÓu häc víi nhau cã ý nghÜa sèng cßn víi ®êi
sèng tinh thÇn cña chóng. C¸c em kh«ng thÓ sèng thiÕu v¾ng b¹n bÌ. Nhu cÇu
giao tiÕp cña häc sinh kh«ng ®îc tho¶ m·n sÏ dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng
b×nh thêng c¶ t©m lÝ vµ sinh lÝ, x· héi trong con ngêi c¸c em.
7
1.3. Giao tiÕp víi sù h×nh thµnh nh©n c¸ch cña häc sinh tiÓu häc
1.3.1. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña häc sinh tiÓu häc
1.3.1.1. Tính chủ thÓ vµ tÝnh hån nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
Häc sinh lµ mét thùc thÓ hån nhiªn tiÒm Èn kh¶ n¨ng tèt ®Ñp cho sù ph¸t
triÓn mµ ë trong nã hiÖn tån t¹i mét nh©n c¸ch ®ang h×nh thµnh gi÷a nh÷ng t¸c
®éng mu«n vÎ cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, cña thùc t¹i kh¸c quan kh«ng ngõng
®æi míi vµ s«i ®éng. §èi víi c¸c em tÊt th¶y nh÷ng g× cña cuéc sèng ®Òu míi
mÎ. TrÎ em ph¶i tham gia vµo c¸c mèi quan hÖ x· héi ®Ó chiÕm lÜnh ®èi tîng
v« cïng míi mÎ ®ã nh»m chuyÓn nh÷ng néi dung Êy vµo bªn trong biÕn thµnh
phÈm chÊt nh©n c¸ch cña m×nh.
Trong thùc tiÔn, trÎ em tuæi nhi ®ång lu«n béc lé nh÷ng nhËn thøc, t tëng, t×nh c¶m cña m×nh mét c¸ch v« t hån nhiªn, thËt thµ vµ ngay th¼ng.
TrÎ em ë ®é tuæi nhi ®ång còng rÊt dÔ xóc ®éng vµ sèng b»ng t×nh c¶m.
§êi sèng t×nh c¶m cña häc sinh tiÓu häc mang tÝnh cô thÓ trùc quan vµ giµu
c¶m xóc. T×nh c¶m cña c¸c em dÔ n¶y sinh, thiÕu tÝnh æn ®Þnh vµ kh«ng bÒn
v÷ng. T×nh c¶m trÝ tuÖ cña trÎ ®ang ph¸t triÓn. K.§. Urinxki ®· cho r»ng: c¸c
em tuæi nhi ®ång ®· biÕt suy nghÜ nh÷ng h×nh ¶nh, mµu s¾c ©m thanh cña ®èi
tîng sèng b»ng c¶m xóc m¹nh cña chÝnh m×nh. TrÎ thÝch t×m hiÓu nh÷ng c¸i li
k× m¹o hiÓm trong nh÷ng truyÖn viÔn tëng vµ nh¹y c¶m víi thµnh tÝch vµ sù
tiÕn bé cña m×nh còng nh b¹n bÌ. T×nh c¶m thÈm mü cña trÎ ®ang ph¸t triÓn
m¹nh, trÎ em thÝch c¸i ®Ñp cña ®èi tîng. C¸c em rÊt thÝch c©y, con trong tù
nhiªn, thÝch ©m nh¹c, héi ho¹, móa h¸t. T×nh c¶m ®¹o ®øc cña c¸c em ®ang
ph¸t triÓn vµ ®îc thÓ hiÖn râ trong néi dung øng xö víi mäi ngêi.
1.3.1.2. TÝnh tiÒm Èn nh÷ng kh¶ n¨ng cho sù ph¸t triÓn t©m lÝ
Nh©n c¸ch cña trÎ em lµ s¶n phÈm ®Ých thùc cña c¶ mét qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña nÒ kinh tÕ v¨n ho¸ - x· héi b»ng
ho¹t ®éng vµ giao tiÕp. Th«ng qua hai qu¸ tr×nh nhËp t©m vµ xuÊt t©m cña c¬
chÕ di di s¶n mµ néi dung cña ®èi tîng trong nÒn kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi ®·
®îc chuyÓn vµo bªn trong ®êi sèng tinh thÇn cña trÎ.
Trªn c¬ së ®ã chóng sÏ ®îc cÊu t¹o l¹i thµnh nh÷ng phÈm chÊt cña c¸c
em. Nh×n chung ë mäi trÎ em víi ®êi sèng t©m lÝ b×nh thêng ®Òu sÏ cã tiÒm
n¨ng cho sù ph¸t triÓn cña t©m lÝ.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm
Èn trong sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ em, trÎ em ngµy nay th«ng minh vµ cã
8
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn t©m lÝ tèt h¬n so víi trÎ em c¸c thËp kû tríc ®©y. Víi nhÞp
®é ph¸t triÓn cña nÒn v¨n ho¸ x· héi trong ph¹m vi quèc gia vµ quèc tÕ cña thÕ
kû XXI, ch¾c r»ng råi ®©y trÎ sÏ cã ®îc sù ph¸t triÓn t©m lÝ cao h¬n so víi häc
sinh tiÓu häc hiÖn nay.
1.3.1.3. TÝnh ®ang h×nh thµnh trong nh©n c¸ch cña häc sinh tiÓu häc
TrÎ em tuæi häc sinh tiÓu häc rÊt hån nhiªn, nh©n c¸ch cña c¸c em lµ mét
chØnh thÓ trän vÑn nhng cha ®îc ®Þnh h×nh. Nh©n c¸ch cña c¸c em ®ang trong
qu¸ tr×nh hoµn thiÖn. Häc sinh tiÓu häc lµ mét thùc thÓ ®ang lín lªn vµ ph¸t
triÓn. ë c¸c em tæ chøc cÊu t¹o c¬ thÓ còng cã nh÷ng chøc n¨ng t©m sinh lÝ
cha ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch hµi hoµ vµ t¬ng xøng nhau. Do vËy ë c¸c em, c¸c
qu¸ tr×nh còng nh thuéc tÝnh vµ tr¹ng th¸i t©m lÝ còng cã sù ph¸t triÓn kh«ng
®Òu.
1.3.2. Giao tiÕp t¸c ®éng tíi h×nh thµnh nh©n c¸ch
Giao tiÕp lµ mét trong nh÷ng ®Æc trng, b¶n chÊt cña t©m lÝ con ngêi, cña
ý thøc vµ nh©n c¸ch. NÕu sù ph¸t triÓn t©m lÝ cña c¸ nh©n lµ qu¸ tr×nh lÜnh héi
kinh nghiÖm cña loµi ngêi ®· tÝch luü ®îc (L.X. Vg«txki, 1965; A.V.
Ziaprogiet, §.N. Lªonchiev, 1965…) th× giao tiÕp ph¶i lµ mét nh©n tè c¬ b¶n
cña sù ph¸t triÓn t©m lÝ ®ã. XÐt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸ thÓ ngêi th× giao
tiÕp lµ mét nguån quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn t©m lÝ ®ã.
Thùc vËy c¸c nhµ t©m lÝ häc Liªn X« (tríc ®©y) ®· chØ ra r»ng sù ph¸t
triÓn cña trÎ vÒ nguyªn t¾c víi sù ph¸t triÓn cña ®éng vËt non ®îc h×nh thµnh
theo con ®êng di truyÒn cßn ë con ngêi th× kinh nghiÖm lÞch sö cña x· héi tríc
®©y ®Ó l¹i cã ý nghÜa c¬ b¶n. Kinh nghiÖm nµy ®îc cñng cè, ®îc truyÒn l¹i
kh«ng b»ng con ®êng di truyÒn sinh häc mµ b»ng con ®êng bªn ngoµi, con ®êng vËt ho¸, con ®êng ®èi tîng lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng x· héi - lÞch sö vµo
nh÷ng s¶n phÈm do loµi ngêi s¸ng t¹o ra, vµo c«ng cô, vµo ®å vËt trong gia
®×nh (C. M¸c). NÕu kh«ng cã sù lÜnh héi kinh nghiÖm lÞch sö th× kh«ng thÓ cã
sù ph¸t triÓn t©m lÝ nµo. Muèn cã sù lÜnh héi Êy th× nhÊt thiÕt ph¶i cã sù giao
tiÕp cña trÎ em víi ngêi lín.
Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ tøc lµ sù gia nhËp m«i trêng x· héi thùc sù thÝch
øng víi nã, viÖc lÜnh héi cã vai trß vµ chøc n¨ng ®îc mçi c¸ thÓ trÎ em lÆp l¹i
theo thÕ hÖ ®i tríc trong suèt tiÕn tr×nh lÞch sö h×nh thµnh loµi ngêi. Nh÷ng trêng hîp trÎ em bÞ thiÕu giao tiÕp hoÆc bÞ giam gi÷ c¸ch bøc víi cuéc sèng x·
héi ®· x¸c nhËn sù ph¸t triÓn t©m lÝ vµ sinh lÝ cña c¬ thÓ ngêi kh«ng gièng
9
nhau. N·o ngêi v« cïng tinh vi vµ phøc t¹p so víi n·o cña ®éng vËt. Song nã
chØ chøa ®ùng kh¶ n¨ng ®Ó ph¸t triÓn mét chøc n¨ng t©m lÝ nµy hay t©m lÝ
kh¸c mµ th«i. ChÝnh sù t¸c ®éng qua l¹i cña con ngêi trong giao tiÕp lµ nh©n
tè quan träng hµng ®Çu cña sù h×nh thµnh nh©n c¸ch (E.D. Pargin). Bëi v× giao
tiÕp lµ nhu cÇu cña con ngêi xuÊt hiÖn rÊt sím, ë trÎ em viÖc tho¶ m·n nhu cÇu
giao tiÕp còng quan träng nh kh«ng khÝ vµ ¸nh s¸ng. Theo A.V. Vedenup th×
nhu cÇu giao tiÕp lµ nhu cÇu x· héi ë con ngêi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸
thÓ. Nhµ b¸c häc §øc Noibe (1967) ®· viÕt: “Con ngêi lµ mét nhu cÇu quan
träng cña con ngêi, con ngêi sÏ bÞ mÊt m¸t nhiÒu nÕu kh«ng thÓ so s¸nh m×nh
víi ngêi kh¸c! NÕu sù giao tiÕp kh«ng ®îc chó ý nghÌo nµn vÒ néi dung, trÎ bÞ
®ãi giao tiÕp sÏ ¶nh hëng kh«ng tèt tíi sù ph¸t triÓn t©m lÝ”.
Tãm l¹i giao tiÕp lµ sù ph¸t triÓn quan träng cña sù h×nh thµnh b¶n th©n
con ngêi nh lµ con ngêi - x· héi, ®ång thêi lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó con ngêi tån
t¹i vµ ph¸t triÓn.
§èi víi häc sinh tiÓu häc, c¸c phÈm chÊt nh©n c¸ch chØ cã thÓ h×nh thµnh
®îc b»ng ho¹t ®éng häc, ho¹t ®éng cïng nhau trong giao tiÕp lµ ®iÒu kiÖn ®Ó
c¸c em híng tíi môc ®Ých chung mang ý nghÜa xa h¬n, ®Ó c¸c thµnh viªn cña
líp häc ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm liªn ®íi víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng cïng nhau, ®Ó
c¸c thµnh viªn kiÓm tra lÉn nhau, ®¸nh gi¸ vÒ nhau t¹o lªn sù ®ång c¶m. V×
thÕ nªn khi nghiªn cøu giao tiÕp cßn cã nh÷ng ý kiÕn xem giao tiÕp lµ d¹ng
®Æc biÖt cña ho¹t ®éng (§.N. Lªonchiev). HoÆc xem giao tiÕp nh mét ph¹m
trï ngang hµng víi ho¹t ®éng, ho¹t ®éng giao tiÕp lµ hai mÆt cña cuéc sèng
con ngêi (B.S. L«mov). Tuy vËy khi nãi ®Õn vai trß cña giao tiÕp th× hä ®Òu
thèng nhÊt xem giao tiÕp lµ ®iÒu kiÖn t¹o nªn sù hiÓu biÕt lÉn nhau, sù hiÓu ý,
th«ng c¶m, sù phèi hîp hµnh ®éng, sù thèng nhÊt cö môc ®Ých ho¹t ®éng cïng
nhau.
1.4. Mét sè trë ng¹i trong giao tiÕp
C¸c trë ng¹i trong giao tiÕp cã thÓ lµ:
- Sù qu¸ chªnh lÖch gi÷a ngêi ph¸t vµ ngêi thu. B¶n th«ng ®iÖp ®îc x©y
dùng cã nhiÒu nhîc ®iÓm, nhiÒu yÕu tè t©m sinh lÝ, lµm cho ngêi ®èi tho¹i
kh«ng s½n sµng giao tiÕp, mét sè trë ng¹i do m«i trêng kh«ng thuËn lîi.
- Sù qu¸ chªnh lÖch gi÷a ngêi ph¸t vµ ngêi thu (vÒ tuæi t¸c, c¬ng vÞ, thu
nhËp, m«i trêng x· héi, v¨n ho¸) cã thÓ lµ nh÷ng yÕu tè g©y hiÓu lÇm hoÆc
kh«ng hiÓu nhau.
10
- Kh¶ n¨ng x©y dùng vµ tr×nh bµy b¶n th«ng ®iÖp (diÔn ®¹t) cña ngêi ph¸t
tin ®îc ph©n tÝch thµnh c¸c yÕu tè sau:
+ Kh¶ n¨ng nãi râ rµng.
+ Kh¶ n¨ng diÔn c¶m, biÓu hiÖn ®îc th¸i ®é.
+ Kh¶ n¨ng quy chiÕu, ®¸p øng tróng c¸c ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña ngêi nghe,
nhu cÇu cña hä.
+ Kh¶ n¨ng siªu ng÷, lµm cho mét vµi khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò ®îc thËt s¸ng
tá, nãi Ýt hiÓu nhiÒu.
+ Kh¶ n¨ng duy tr× sù tiÕp xóc, sù chó ý cña ®èi tîng.
+ Kh¶ n¨ng s¸ng t¹o dïng c¸c tõ vµ tæ hîp tõ lµm cho b¶ng th«ng ®iÖp
®em l¹i sù thó vÞ cña bµi nãi.
BÊt k× c¸c yÕu tè nµo cã kh¶ n¨ng x©y dùng vµ tr×nh bµy b¶n th«ng ®iÖp
cña ngêi ph¸t th«ng tin kh«ng ®îc ®¶m b¶o ®Òu g©y trë ng¹i cho giao tiÕp.
VÒ mÆt t©m lÝ nh÷ng yÕu tè g©y trë ng¹i trong giao tiÕp lµ:
- Nh÷ng chÊn th¬ng t×nh c¶m.
- Nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ chÝnh kiÕn, nh÷ng xung ®ét.
- Nh÷ng sù tëng tîng, ®¸nh gi¸ vÒ ngêi kh¸c, nh÷ng ®Þnh kiÕn cã sù thiÖn
c¶m hay ¸c c¶m, chÞu ¶nh hëng cña khuynh híng c¸ nh©n nh÷ng ngêi ®èi
tho¹i,
VÒ mÆt sinh lÝ, sù suy yÕu c¸c kh¶ n¨ng nhËn c¶m: thÞ gi¸c, thÝnh gi¸c,
c¸c tËt chøng cã liªn quan tíi ph¸t ©m (nãi l¾p...) lµ nh÷ng trë ng¹i cho sù trao
®æi. Sù mÖt mái do lao ®éng c¨ng th¼ng riªng ¶nh hëng tíi kh¶ n¨ng tiÕp thu
th«ng tin.
C¸c trë ng¹i do m«i trêng: bao gåm m«i trêng tù nhiªn vµ m«i trêng x·
héi cã nh÷ng yÕu tè g©y trë ng¹i trong giao tiÕp nh:
- C¸c kÝch thÝch thÞ gi¸c g©y phản øng t tëng.
- NhiÖt ®é kh«ng khÝ qu¸ cao (tõ 26 ®Õn 33 0C lµm gi¶m tõ 28 - 50% kh¶
n¨ng tri gi¸c th«ng tin).
- TiÕng ån tõ 70 ®Õn 100 dB lµm cho sè lîng c¸c th«ng tin tiÕp thu sai
lÖch tíi 40%.
- §èi tîng muèn nãi râ sù thËt nhng c¶m thÊy kh«ng an toµn v× sù cã mÆt
cña mét ngêi thø 3...
11
ë trÎ em khã kh¨n trong häc tËp ®· g©y trë ng¹i ®Õn tÝnh s½n sµng giao
tiÕp “Cã nh÷ng trÎ hÇu nh kh«ng ®îc giao tiÕp ë gia ®×nh nªn ®Õn líp n¶y sinh
tÝnh nhót nh¸t sî sÖt”.
Nhng còng cßn nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c g©y ®Õn sù trë ng¹i trong giao
tiÕp. Cã thÓ cuéc sèng cña gia ®×nh c¸c em kh«ng ph¶i lóc nµo còng ªm ¶,
kh«ng ph¶i em nµo còng may m¾n ®îc bè mÑ, «ng bµ, anh chÞ ®éng viªn
khuyÕn khÝch kÞp thêi trong häc tËp mµ cßn biÕt bao nhiªu bè mÑ v× quÇn quËt
suèt ngµy kiÕm sèng hoÆc bËn rén c«ng t¸c hoÆc ¨n ch¬i nghiÖn ngËp ch¼ng
bao giê nhßm ngã tíi con, thËm chÝ cßn hµnh h¹. Bao nhiªu sãng giã lín nhá
trong gia ®×nh t¸c ®éng s©u s¾c tíi t©m lÝ cña trÎ, c¶n trë häc tËp cña trÎ. Nhng
kh«ng ph¶i thÇy c« nµo còng th«ng c¶m víi hoµn c¶nh c¸c em, ®«i khi c¸c
thÇy c« cïng v« ý cã nh÷ng hµnh ®éng lµm c¸c em bÞ tæn th¬ng.
Kh«ng ai ®ßi hái thÇy c« gi¶i quyÕt hÕt nh÷ng bi kÞch mµ x· héi vµ gia
®×nh g©y ra, Nhng víi nh÷ng häc sinh kÐm may m¾n h¬n Êy, Ýt nhÊt ®Õn trêng
thÇy c« còng nªn quan t©m, nhiÒu khi chØ cÇn mét lêi nãi th«ng c¶m lµ ®ñ
khuÊy lªn trong con ngêi nh÷ng em bÐ Êy nguån sinh lùc dåi dµo gióp c¸c em
vît qua thö th¸ch.
12
Ch¬ng 2.
Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n mét sè khÓ kh¨n
trong giao tiÕp mµ Häc SINH gÆp ph¶i
Khã kh¨n t©m lý trong giao tiÕp lµ toµn bé nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý c¸
nh©n vµ kiÓu hµnh vi øng xö kh«ng phï hîp víi néi dung ®èi tîng vµ hoµn
c¶nh giao tiÕp.
T«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc tr¹ng nh÷ng khã kh¨n t©m lý trong giao
tiÕp mµ häc sinh gÆp ph¶i trªn 65 häc sinh cña 2 líp 3D vµ 3E trêng TiÓu häc
§èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc b»ng hÖ thèng c©u hái kÕt hîp víi viÖc quan
s¸t vµ trß chuyÖn víi c¸c em.
KÕt qu¶ thu ®îc nh sau:
2.1. BiÓu hiÖn khã kh¨n t©m, lý giao tiÕp mµ häc sinh gÆp ph¶i
2.1.1. BiÓu hiÖn khã kh¨n t©m lý trong giao tiÕp cña häc sinh víi GV
B¶ng 1. BiÓu hiÖn khã kh¨n t©m lý trong giao tiÕp cña häc sinh líp 3 víi GV
STT
1.
2
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Thêng xuyªn
Lóng tóng khi bÊt ngê gÆp
thÇy (c«) gi¸o.
Khã hiÓu lêi cña gi¸o
viªn.
Không d¸m th¾c m¾c khi
muèn th¾c m¾c víi thÇy
(c«) gi¸o.
Lo l¾ng khi nhËn nhiÖm
vô gi¸o viªn.
Håi hép, lo l¾ng khi tr¶
lêi c©u hái cña thÇy (c«)
gi¸o.
C¶m thÊy c« gi¸o lµ ngêi
khã gÇn.
Không d¸m trß chuyÖn
víi gi¸o viªn ngoµi giê
häc.
Sî h·i, lo l¾ng khi m¾c
khuyết ®iÓm.
§«i khi
Kh«ng bao giê
SL
1
%
1,53
SL
5
%
7,69
SL
59
%
90,78
1
1,53
0
0
64
98,47
9
13,85
0
0
56
86,15
12
18,46
30
46,15
23
35,39
11
16,92
29
44,61
25
38,47
3
4,63
15
20,07
47
72,30
9
13,86
49
75,38
7
10,76
6
9,23
46
70,76
13
20,01
Quan s¸t b¶ng 1, t«i thÊy khã kh¨n t©m lý trong giao tiÕp víi gi¸o viªn
cña häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc kh«ng
®ång ®Òu nhau. Cã nh÷ng khã kh¨n lu«n lu«n diÔn ra, cã nh÷ng khã kh¨n
thØnh tho¶ng míi diÔn ra.
Møc ®é cô thÓ cña mçi khã kh¨n lµ:
13
Häc sinh Ýt gÆp khã kh¨n trong giao tiÕp víi gi¸o viªn ngoµi giê häc. HÇu
hÕt c¸c em ®Òu cho r»ng thÇy c« gi¸o cña m×nh lµ ngêi dÔ gÇn vµ c¸c em
kh«ng c¶m thÊy lóng tóng khi bÊt chît gÆp thÇy (c«) gi¸o. Trong sè 65 häc
sinh ®îc hái cã 59 em chiÕm 90,78% kh«ng bao giê c¶m thÊy lóng tóng khi
bÊt chît gÆp thÇy (c«) gi¸o, cã 5 em chiÕm 9,69% ®«i khi lóng tóng vµ chØ cã
1 em chiÕm 1,53% thêng xuyªn c¶m thÊy lóng tóng.
Nguyªn nh©n lµ c¸c em ®· ®îc rÌn luyÖn thãi quen chµo c¸c thÇy (c«)
gi¸o cña m×nh dï ë trêng hay ë n¬i kh¸c.
Häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc còng
cho r»ng thÇy (c«) gi¸o cña m×nh lµ ngêi gÇn gòi. Trong sè 65 em ®îc hái chØ
cã 3 em chiÕm 4,63% thêng xuyªn c¶m thÊy thÇy (c«) gi¸o cña m×nh lµ ngêi
khã gÇn, cã 15 em chiÕm 23,07% ®«i khi c¶m thÊy thÇy (c«) gi¸o cña m×nh lµ
ngêi khã gÇn, cã tíi 47 em chiÕm 72,30% kh«ng bao giê c¶m thÊy thÊy (c«)
gi¸o lµ ngêi khã gÇn.
KÕt qu¶ trªn còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu v× trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn
- VÜnh Phóc cã hÇu hÕt c¸c líp lµ líp b¸n tró. häc sinh ë trêng c¶ ngµy, ¨n,
nghØ tra t¹i trêng. C¸c thÇy (c«) gi¸o trong trêng kh«ng chØ d¹y kiÕn thøc, gi¸o
gióc ®¹o ®øc mµ cßn ch¨m lo cho c¸c em tõ b÷a ¨n ®Õn giÊc ngñ nªn c¸c em
quen víi sù cã mÆt cña c¸c thÇy (c«), c¸c em còng yªu quý thầy (c«) cña m×nh
nªn kh¸ tù tin khi tiÕp xóc víi thÇy (c«) gi¸o.
§ể t×m hiÓu khã kh¨n cña häc sinh khi kh«ng hiÓu lêi nãi cña gi¸o viªn
t«i ®Æt c©u hái: “Khi c« gi¸o gi¶ng bµi hoÆc giao nhiÖm vô, em cã thêng
xuyªn c¶m thÊy lêi cña c« gi¸o khã hiÓu kh«ng ?” cã 64 em chiÕm 98,47%
kh«ng bao giê c¶m thÊy lêi cña c« gi¸o khã hiÓu, chØ cã 1 em chiÕm 1,53%
thêng xuyªn c¶m thÊy lêi cña gi¸o viªn khã hiÓu. Nh vËy, khã kh¨n “Kh«ng
hiÓu lêi nãi cña gi¸o viªn” Ýt x¶y ra víi häc sinh. Bëi v×, trêng TiÓu häc §èng
§a lµ mét trong nh÷ng trêng ®iÓm cña thµnh phè VÜnh Yªn, gi¸o viªn trong
trường lµ nh÷ng gi¸o viªn giái, giµu kinh nghiÖm, diÔn ®¹t râ rµng, kh¶ n¨ng
diÔn c¶m tèt vµ lu«n t×m ®îc nh÷ng tõ ng÷ ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu khi gi¶ng bµi vµ
khi giao nhiÖm vô cho häc sinh. Cã 1 häc sinh thêng xuyªn c¶m thÊy lêi nãi
cña c« gi¸o khã hiÓu, qua quan s¸t t«i thÊy kh¶ n¨ng tËp trung vµo bµi häc cña
häc sinh ®ã lµ rÊt kÐm.
Khi kh«ng hiÓu lêi cña gi¸o viªn cã 56 häc sinh chiÕm 86,15% thêng
xuyªn th¾c m¾c ngay víi c« gi¸o, kh«ng cã häc sinh nµo nhê b¹n th¾c m¾c, cã
14
9 em chiÕm 13,85% kh«ng bao giê th¾c m¾c víi gi¸o viªn. Qua quan s¸t vµ
trß chuyÖn víi c¸c em th× nh÷ng em kh«ng bao giê th¾c m¾c cã lùc häc kÐm
h¬n, nhót nh¸t vµ “trÇm” h¬n c¸c häc sinh kh¸c trong líp. Nh÷ng em nµy
còng rÊt muèn th¾c m¾c víi thÇy (c«) gi¸o cña m×nh nhng c¶m thÊy “run” vµ
kh«ng t×m ®îc lêi phï hîp ®Ó diÔn ®¹t th¾c m¾c cña m×nh. ý kiÕn cña nh÷ng
häc sinh nµy còng dÔ thay ®æi. MÆt kh¸c c¸c häc sinh nµy cßn sî nÕu th¾c
m¾c sÏ bÞ c« gi¸o vµ c¸c b¹n “chª” m×nh häc kÐm.
Tuy häc sinh cho r»ng c« gi¸o m×nh lµ ngêi gÇn gòi, lêi cña thÇy (c«)
gi¸o dÔ hiÓu nhng gi÷a gi¸o viªn víi häc sinh vÉn cã kho¶ng c¸ch. C¸c em
vÉn Ýt trß chuyÖn víi thÇy (c«) gi¸o ngoµi giê häc. Trong sè 65 häc sinh ®îc
hái chØ cã 7 häc sinh chiÕm 10,76% thêng xuyªn trß chuyÖn víi thÇy (c«)
gi¸o, 49 häc sinh chiÕm 75,38% ®«i khi míi trß chuyÖn, cã 9 häc sinh chiÕm
13,80% kh«ng bao giê trß chuyÖn víi thÇy (c«) ngoµi giê häc.
PhÇn lín nh÷ng khã kh¨n trong giao tiÕp cña häc sinh víi gi¸o viªn liªn
quan ®Õn nhiÖm vô häc tËp.
Trong sè 65 häc sinh ®îc hái cã 11 em chiÕm 16,92% thêng xuyªn c¶m
thÊy håi hép, 29 em chiÕm 44,61% ®«i khi c¶m thÊy håi hép, chØ cã 25 em
chiÕm 38,47% kh«ng bao giê c¶m thÊy håi hép khi tr¶ lêi c©u hái cña gi¸o
viªn.
Nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn häc sinh c¶m thÊy håi hép khi ®øng lªn tr¶
lêi c©u hái lµ v× c¸c em sî tr¶ lêi sai , kh«ng ®îc c« gi¸o khen vµ sî c¸c b¹n
kh¸c chª cêi. Nh÷ng häc sinh kh«ng c¶m thÊy håi hép phÇn lín lµ nh÷ng em
cã häc lùc kh¸, giái, hay nãi vµ nhiÒu lÇn ®îc khen ngîi.
Khi nh©n nhiÖm vô mµ thÇy c« gi¸o giao cho, ®a sè c¸c em thÊy lo l¾ng,
cã 12 em chiÕm 18,46% thường xuyªn rÊt lo l¾ng, cã 30 em chiÕm 46,15%
®«i khi c¶m thÊy lo l¾ng, chØ cã 23 em chiÕm 35,39% kh«ng c¶m thÊy lo l¾ng
khi nh©n nhiÖm vô mµ gi¸o viªn giao.
Khi lµm sai bµi tËp hoÆc bÞ m¾c khuyÕt ®iÓm mµ c« gi¸o ph¸t hiÖn, chØ cã
13 em chiÕm 20,01% kh«ng bao giê lo l¾ng, cã 46 em chiÕm 70,76% ®«i khi
lo l¾ng vµ cã 6 em chiÕm 9,23% thêng xuyªn c¶m thÊy sî h·i lo l¾ng.
Bëi v×, häc tËp lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt ®èi víi häc sinh, c¸c em rÊt
thÝch ®îc c« gi¸o khen, ®îc b¹n bÌ t¸n thëng, thÝch ®îc ®iÓm 9, ®iÓm 10 dÓ vÒ
nhµ khoe víi bè, mÑ... T©m lý chung cña häc sinh lµ sî h·i, lo l¾ng khi m¾c
15
khuyÕt ®iÓm, khi kh«ng ®¹t ®iÓm tèt. C¸c em sî bÞ bè mÑ m¾ng , tr¸ch ph¹t
thËm chÝ lµ ®¸nh ®ßn khi bÞ ®iÓm kÐm hay bÞ thÇy c« gi¸o phª b×nh.
Nh vËy, khã kh¨n lín nhÊt cña häc sinh trong giao tiÕp víi gi¸o viªn lµ
thiÕu tù tin khi tr¶ lêi c©u hái cña gi¸o viªn vµ lo l¾ng khi nhËn nhiÖm vô mµ
gi¸o viªn giao cho. ¸p lùc khi giao tiÕp víi gi¸o viªn trong häc tËp lµ kh¸
nÆng nÒ víi häc sinh.
2.1.2. BiÓu hiÖn khã kh¨n t©m lý trong giao tiÕp cña häc sinh víi b¹n bÌ
16
B¶ng 2. BiÓu hiÖn khã kh¨n t©m lý trong giao tiÕp cña häc sinh líp 3 víi b¹n bÌ
STT
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Møc §é
Thêng xuyªn
SL
%
1
1,53
Khã kh¨n
Giê ch¬i thêng ch¬i mét m×nh,
kh«ng cã b¹n cïng ch¬i.
Kh«ng d¸m lµm quen víi b¹n
míi
1
C¨ng th¼ng sî sÖt khi tiÕp xúcóc
3
víi c¸c anh (chÞ) líp trªn
Kh«ng d¸m nhËn chøc vô ®îc
2
giao
Kh«ng thÝch tham gia c¸c ho¹t
41
®éng tËp thÓ cña líp, trêng.
Thêng xuyªn bÞ ban bÌ trªu
20
chäc, g©y lén
Lóng tóng khi nãi tríc c¸c b¹n
Kh«ng chän ®îc b¹n ch¬i 11
cïng
0
Kh«ng t×m ®îc chuyÖn ®Ó trao
®æi víi b¹n
0
Kh«ng muèn gióp ®ì khi b¹n
hái bµi tËp
31
§«i khi
SL
%
5
7,69
Kh«ng bao giê
SL
%
59
90,78
1,53
5
7,69
59
90,78
4,61
16
24,61
46
70,78
3,07
1
1,53
62
95,40
63,09
17
26,15
7
10,76
30,76
37
56,92
8
12,32
16,92
16
24,62
38
58,46
0
1
1,53
64
98,47
0
0
0
65
100
52,30
16
24,62
18
27,68
Quan s¸t b¶ng trªn t«i thÊy c¸c em Ýt gÆp khã kh¨n trong giao tiÕp víi
b¹n bÌ. §a sè häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc
rÊt yªu quý b¹n bÌ cña m×nh. C¸c em ch¬i víi nhau rÊt vui.
Khã kh¨n: “Kh«ng cã b¹n ch¬i cïng, giê ra ch¬i thêng ch¬i mét m×nh”
hÇu nh häc sinh kh«ng gÆp ph¶i. Trong sè 65 häc sinh ®îc hái, cã 59 em
chiÕm 90,78% kh«ng bao giê ch¬i mét m×nh, cã 5 em chiÕm 7,69% ®«i khi
ch¬i mét m×nh, cã duy nhÊt 1 em chiÕm 1,53% tr¶ lêi lµ thêng xuyªn ch¬i mét
m×nh.
17
Bëi v× häc sinh TiÓu häc lµ thùc thÓ hån nhiªn, v« t, trong s¸ng vµ rÊt
hiÕu ®éng. Vui ch¬i cïng b¹n bÌ lµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña c¸c em. C¸c em
thêng chia thµnh nhãm nhá ch¬i trß ch¬i yªu thÝch. Nh÷ng em ngåi cïng bµn,
hay ngåi ë c¸c bµn gÇn nhau ch¬i víi nhau th©n thiÕt h¬n.
Nh÷ng häc sinh ®«i khi thÝch ch¬i mét m×nh lµ c¸c em: ChÝ C«ng, Kh¸nh
HuyÒn, Tö Long, M¹nh Hïng, Anh TuÊn. Nh÷ng em nµy ®«i khi bµy trß ch¬i
cho riªng m×nh. ChÝ C«ng thÝch vÏ vµ nÆn, Kh¸nh HuyÒn: lµm thñ c«ng, Tö
Long ch¬i ghÐp h×nh, M¹nh Hïng vµ Anh TuÊn ®äc b¸o. Khi ®ang ch¬i mét
m×nh c¸c em rÊt khã chÞu nÕu cã b¹n kh¸c “xen” vµo, cã mét em thêng ngåi
ch¬i mét m×nh ®ã lµ em TiÕn Dòng, em rÊt “hiÒn” vµ “Ýt nãi”.
Häc sinh còng kh«ng gÆp khã kh¨n trong viÖc lµm quen víi b¹n míi, cã
59 em chiÕm 90,78% thêng xuyªn lµm quen ngay víi b¹n míi, cã 5 em chiÕm
7,69% ®«i khi kh«ng d¸m lµm quen víi b¹n míi, chØ cã 1 em chiÕm 1,53%
kh«ng lµm quen víi b¹n míi. Bëi v×, häc sinh TiÓu häc rÊt thÝch cã nhiÒu b¹n,
c¸c em còng hån nhiªn v« t ®èi xö víi b¹n míi còng nh víi b¹n ®· th©n quen
tõ l©u. Líp 3D cã em S¸i Ngäc H©n chuyÓn tõ trêng tiÓu häc §Þnh Trung vÒ
trêng tiÓu häc §èng §a nhng c¸c b¹n kh¸c trong líp còng sèng rÊt chan hoµ
víi em H©n.
Häc sinh TiÓu häc còng rÊt thÝch vµ c¶m thÊy tù tin, tù hµo khi ®îc giao
gi÷ chøc vô nµo ®ã trong líp. Khi ®îc hái cã 62 em chiÕm 95,40% kh«ng bao
giê tõ chèi kh«ng nh©n chøc vô ®îc giao, 1 em chiÕm 1,53% ®«i khi tõ chèi
vµ cã 2 em chiÕm 3,07% thêng xuyªn tõ chèi kh«ng nhËn. Nguyªn nh©n lµ v×
c¸c em rÊt thÝch ®îc lµm c¸n bé líp. Khi ®îc lµm c¸n bé líp c¸c em thÊy
m×nh cã vai trß quan träng, ®îc thÇy(c«) ®¸nh gi¸ cao, b¹n bÌ nÓ phôc vµ ®îc
bè mÑ tin tëng. Häc sinh còng Ýt gÆp khã kh¨n khi nãi tríc c¸c b¹n. Cã 38 em
chiÕm 58,46% kh«ng bao giê lóng tóng khi nãi tríc c¸c b¹n trong líp, cã 16
em chiÕm 24,62% ®«i khi lóng tóng, cã 11 em chiÕm 16,92% thêng xuyªn
c¶m thÊy lóng tóng. Bëi v×, häc sinh TiÓu häc ch¬i rÊt th©n víi b¹n bÌ, gi÷a
c¸c em Ýt cã kho¶ng c¸ch vµ nãi tríc b¹n bÌ lµ ®iÒu hÕt søc tù nhiªn ®èi víi
c¸c em.
Khã kh¨n: “Kh«ng chän ®îc b¹n “ch¬i cïng” còng rÊt Ýt diÔn ra. Tuy
nhiªn häc sinh TiÓu häc rÊt thÝch ch¬i th©n víi c¸c b¹n: vui vÎ hay nãi (30 em
chiÕm 30,30%), b¹n hay gióp ®ì m×nh (31 em chiÕm 31,31%), b¹n häc giái
18
(26 em chiÕm 26,27%). Häc sinh thÝch ch¬i víi b¹n vui vÎ hay nãi v× nh÷ng
em nµy dÔ gần hîp víi sù hån nhiªn cña häc sinh TiÓu häc. C¸c em còng thÝch
ch¬i víi b¹n häc giái v× c¸c em coi c¸c b¹n häc giái lµ “thÇn tîng” ®«i khi c¸c
em ch¬i víi b¹n häc giái v× mong ®îc “nh×n” bµi cña b¹n. Häc sinh kh«ng
thÝch ch¬i víi b¹n trÇm tÝnh, Ýt nãi. Häc sinh TiÓu häc ch¬i víi nhau vµ kh«ng
quan t©m ®Õn viÖc b¹n cña m×nh cã xinh ®Ñp hay kh«ng.
Khi tiÕp xóc víi häc sinh líp trªn, cã 5 em chiÕm 4,61% thêng xuyªn
c¶m thÊy c¨ng th¼ng, 11 em chiÕm 24,61% ®«i khi c¶m thÊy c¨ng th¼ng, cßn
46 em chiÕm 70.78% kh«ng bao giê c¶m thÊy c¨ng th¼ng. Mét sè em c¶m
thÊy c¨ng th¼ng v× ®· cã lÇn bÞ c¸c anh (chÞ) b¾t n¹t: tranh mÊt chç ch¬i, ®å
ch¬i, hay bÞ c¸c anh (chÞ) hï do¹. §a sè c¸c em kh«ng c¶m thÊy c¨ng th¼ng lµ
do c¸c em coi c¸c anh (chÞ) líp trªn nh b¹n bÌ. NhiÒu em cßn nÓ phôc c¸c anh
(chÞ) häc giái. Mét sè em cã anh (chÞ) häc cïng trêng th× thêng “khoe” vÒ anh
(chÞ) víi thÇy (c«) vµ b¹n bÌ. Khã kh¨n “kh«ng t×m ®îc chuyÖn g× ®Ó trao ®æi
víi b¹n bÌ” kh«ng diÔn ra víi häc sinh TiÓu häc. TÊt c¶ häc sinh ®îc hái ®Òu
t×m ®îc chuyÖn ®Ó kÓ cho b¹n bÌ nghe. Tuy nhiªn néi dung trao ®æi cña häc
sinh TiÓu häc cßn nghÌo nµn. C¸c em chñ yÕu trao ®æi vÒ viÖc häc tËp trªn líp
(®· lµm hÕt bµi tËp cha, ®îc bao nhiªu ®iÓm 10...) 43 em chiÕm 57,30% trao
®æi vÒ së thÝch: 14 em chiÕm 18,75%, häc sinh TiÓu häc Ýt trao ®æi vÒ c¸c vÊn
®Ò kh¸c nh: chuyÖn gia ®×nh, ca nh¹c, phim ¶nh, hay chuyÖn cña líp kh¸c. Bëi
v× nhiÖm vô quan träng nhÊt vµ c«ng viÖc chÝnh cña häc sinh TiÓu häc lµ häc
tËp. Häc sinh tiÓu häc còng rÊt thÝch nãi vÒ së thÝch vµ m¬ íc cña m×nh. Nh
vËy, néi dung giao tiÕp cña häc sinh TiÓu häc cßn hÑp.
Kh«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n trong giao tiÕp th«ng thêng víi b¹n bÌ nhng
khã kh¨n trong giao tiÕp lín nhÊt mµ häc sinh TiÓu häc gÆp ph¶i chÝnh lµ c¸c
em kh«ng biÕt phèi hîp víi nhau trong c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ.
Cô thÓ: Cã 41 em chiÕm 63,09% thêng xuyªn kh«ng thÝch tham gia c¸c
ho¹t ®éng tËp thÓ, cã 17 em chiÕm 26,15% ®«i khi kh«ng thÝch tham gia c¸c
ho¹t ®«ng tËp thÓ, chØ cã 7 em chiÕm 10,76% thÝch tham gia c¸c ho¹t ®éng cô
thÓ.
Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn lµ c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ cña trêng cßn
mang tÝnh h×nh thøc vµ ®¬n ®iÖu. C¸c ho¹t ®éng tËp thÓ cña trêng phÇn lín
mang tÝnh nghi thøc kh«ng g©y ®îc høng thó cho häc sinh nh: chµo cê ®Çu
19
tuÇn, thÓ dôc gi÷a giê... Mét sè ho¹t ®éng chµo mõng c¸c ngµy lÔ lín nh:
Ngµy 8/3, ngµy 26/3... tæ chøc thi c¸c cuéc thi “N¨m c¸nh hoa häc trß”, Rung
chu«ng vµng”, “Thi kÐo co”, ... th× chØ cã mét sè Ýt häc sinh ®îc tham gia nªn
häc sinh trong líp cha cã ®iÒu kiÖn phèi hîp víi nhau trong c¸c ho¹t ®éng tËp
thÓ. Tuy trong tuÇn, mçi líp cã mét tiÕt ho¹t ®éng tËp thÓ nhng tiÕt nµy thêng
®îc c¸c gi¸o viªn tËn dông ®Ó d¹y c¸c bµi tËp n©ng cao cña m«n kh¸c.
Nh vËy, häc sinh cha cã ®iÒu kiÖn më réng giao lu víi b¹n bÌ vµ gi¸o
viªn ngoµi giê häc.
Häc sinh líp 3 trêng TiÓu häc §èng §a - VÜnh Yªn - VÜnh Phóc còng cha tÝch cùc gióp ®ì b¹n trong häc tËp. ChØ cã 18 em trong sè 65 em chiÕm
27,69% thêng xuyªn gióp ®ì khi b¹n hái c¸ch lµm bµi tËp, 16 em chiÕm
24,61% ®«i khi míi gióp, cßn 31 em chiÕm 52,30% thêng xuyªn kh«ng gióp
khi ban hái bµi.
Cã kÕt qu¶ trªn v× häc sinh cßn cã t©m lý tiªu cùc: Kh«ng muèn b¹n lµm
®îc bµi tËp, kh«ng muèn b¹n ®¹t ®iÓm cao vµ cho r»ng lµm ®îc bµi tËp lµ c«ng
søc cña m×nh nªn kh«ng muèn chia sÎ c¸ch lµm bµi tËp víi b¹n. Tuy c¸c häc
sinh ch¬i víi nhau rÊt vui nhng trong khi vui ch¬i c¸c em rÊt dÔ g©y lén víi
nhau. Cã 20 em chiÕm 30,76% thêng xuyªn bÞ b¹n bÌ trªu chäc, g©y lén, cã
37 em chiÕm 56,92% thêng xuyªn bÞ b¹n bÌ trªu chäc, chØ cã 8 em chiÕm
22,32% kh«ng bao giê bÞ b¹n bÌ trªu chäc hoÆc g©y lén.
Bëi v×, kh¶ n¨ng kiÒm chÕ cña häc sinh TiÓu häc cßn non kÐm. Trong qu¸
tr×nh vui ch¬i c¸c em rÊt dÔ n¶y sinh m©u thuÉn tranh ®å ch¬i, tranh chç ch¬i,
Êm øc v× thua cuéc... dÉn ®Õn tranh c·i, ®¸nh nhau. Sau khi g©y lén c¸c em thêng cã th¸i ®é hËm hùc, nhiÒu em cßn khãc vµ c¸ch gi¶i quyÕt cña c¸c em thêng lµ “m¸ch” víi thÇy (c«) gi¸o. NÕu c¶m thÊy thÇy (c«) gi¸o gi¶i quyÕt
kh«ng tho¶ ®¸ng, häc sinh sÏ bÞ øc chÕ khã tËp trung vµo ho¹t ®éng häc tËp.
Nh vËy, häc sinh TiÓu häc rÊt v« t, hån nhiªn yªu quý b¹n bÌ vµ c¸c em
ch¬i víi nhau rÊt vui. Nhng trong khi vui ch¬i c¸c em vÉn thêng xuyªn cã
m©u thuÉn tuy kh«ng lín nhng ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn t×nh c¶m vµ sù tËp trung
vµo häc tËp cña c¸c em. Vµ häc sinh TiÓu häc vÉn gÆp khã kh¨n khi phèi hîp
víi nhau trong c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ vµ c¸c ho¹t ®éng häc tËp.
20
- Xem thêm -
.DOC 
51 
1251 
109 
