Tài liệu T037 ý thức và vai trò của ý thức trong đời sống xh

A. PhÇn më ®Çu B-íc vµo thÕ kû míi, mét c©u hái lín ®ang næi cém trong tduy chÝnh trÞ lµ: ThÕ giíi sÏ sèng nh- thÕ nµo víi n-íc Mü lªn ng«i ®Õ chÕ vµ n-íc Mü sÏ hµnh sö thÕ nµo víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. Mét sù mÊt c©n b»ng lín ®ang diÔn ra trªn mäi lÜnh vùc < chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n ho¸ - nghÖ thuËt - t«n gi¸o...> d-íi mét gãc ®é, trªn tÇm bao qu¸t vÜ m« nhÊt, còng nh- Èn chøa len lái d-íi mäi tÇng nÊc vi m« nhÊt. §©y lµ nçi b¶n kho¶n, bøc xóc tíi møc ¸m ¶nh trong ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n lo¹i. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y sÏ ®­îc tÇn n¯o s²ng tá, hÖ thèng qua viÖc t×m hiÓu, hÖ thèng vÒ “ý thøc vµ vai trß cña nã trong ®êi sèng x· héi". * §èi víi mçi con ng-êi nãi riªng vµ quèc gia trªn thÕ giíi t¹i sao l¹i kh«ng muèn cã mét x· héi c«ng b»ng - v¨n minh víi nh÷ng con ng-êi v¨n minh, mét x· héi kh«ng cã sù bãc lét, trµ ®¹p. §Ó hiÓu râ vÊn ®Ò ta ®i sau vµo nghiªn cøu ®Ò tµi: "ý thøc vµ vai trß cña ý thøc trong ®êi sèng x· héi. 1 1. Néi dung vµ tÝnh chÊt cña ý thøc x· héi. a. Kh¸i niÖm ý thøc. §Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò næi cém trong x· héi ngµy nay qua nh÷ng t×nh th¸i biÓu hiÖn cña ý thøc. 2 B. PhÇn néi dung I. ý thøc vµ tÝnh chÊt cña ý thøc * Chñ nghÜa duy t©m vµ t«n gi¸o cho r»ng ý thøc cã mét cuéc sèng riªng, tån t¹i t¸ch biÖt vËt chÊt thËm chÝ quy ®Þnh, sinh ra vËt chÊt. * Chñ nghÜa duy vËt tÇm th-êng cho r»ng ý thøc còng lµ mét d¹ng vËt chÊt. *Chñ nghÜa duy vËt cËn ®¹i ®· thÊy ®-îc ý thøc ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan, ®· chØ ra ®-îc kÕt cÊu cña ý thøc song l¹i ch-a thÊy nguån gèc x· héi vµ vai trß x· héi cña ý thøc. * Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®· kÕ thõa, ph¸t triÓn, kh¾c tôc nh÷ng quan niÖm trªn ®-a ra ®Þnh nghÜa khoa häc vÒ ý thøc. + ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh s¸ng t¹o thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé n·o ng-êi th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷. + ý thøc lµ toµn bé ho¹t ®éng tinh thÇn cña con ng-êi bao gåm tõ c¶m gi¸c cho tíi t- duy, lý luËn trong ®ã tri thøc lµ ph-¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. 3 b. Nguån gèc ý thøc. * Nguån gèc tù nhiªn. Tr-íc M¸c nhiÒu nhµ duy vËt tuy kh«ng thõa nhËn tÝnh chÊt siªu tù nhiªn cña ý thøc, song do khoa häc ch-a ph¸t triÓn nªn còng ®· kh«ng gi¶i thÝch ®óng nguån gèc vµ b¶n chÊt cña ý thøc. Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn nhÊt lµ sinh lýb häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt nh-ng kh«ng ph¶i cña mäi d¹ng vËt chÊt mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao lµ bé ãc ng-êi. Bé ãc ng-êi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé ãc ng-êi. Ho¹t ®éng ý thøc cña con ng-êi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé ãc ng-êi. ý thøc phô thuéc vµo ho¹t ®éng bé ãc ng-êi, do ®ã khi bé ãc bÞ tæn th-¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ kh«ng b×nh th-êng hoÆc bÞ rèi lo¹n. V× vËy kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé ãc. ý thøc kh«ng thÓ diÔn ra, t¸ch rêi ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé ãc ng-êi. Ngµy nay sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc - kü thuËt hiÖn ®¹i ®· t¹o ra nh÷ng m¸y mãc thay thÕ cho mét phÇn lao ®éng trÝ ãc 4 cña con ng-êi. Ch¼ng h³n c²c m²y tÝnh ®iÖn tö, r«bèt “tinh kh«n”, trÝ tuÖ nh©n t¹o. Song ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ m¸y mãc còng cã ý thøc nh- con ng-êi. M¸y mãc dï cã tinh kh«n ®Õn ®©u ®i ch¨ng n÷a còng kh«ng thÓ thay thÕ ®-îc cho ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ng-êi. M¸y mcã lµ mét kÕt cÊu kü thuËt do con ng-êi t¹o ra, cßn con ng-êi lµ mét thùc thÓ x· héi. M¸y mãc kh«ng thÓ s¸ng t¹o l¹i hiÖn thùc d-íi d¹ng tinh thÇn trong b¶n th©n nã nh- con ng-êi. Do ®ã chØ cã con ng-êi víi bé ãc cña m×nh míi cã ý thøc theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã. * Nguån gèc x· héi. §Ó cho ý thøc ra ®êi, nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc tù nhiªn lµ rÊt quan träng, kh«ng thÓ thiÕu ®-îc, song ch-a ®ñ. §iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh cho sù ra ®êi cña ý thøc lµ nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc x· héi. ý thøc ra ®êi cïng víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh bé ãc ng-êi nhê lao ®éng, ng«n ng÷ vµ nh÷ng quan hÖ x· héi. ý thøc lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn x· héi, nã phô thuéc vµo x· héi, vµ ngay tõ ®Çu ®· mang tÝnh chÊt x· héi. Loµi vËt tån t¹i nhê vµo nh÷ng vËt phÈm cã s½n trong tù nhiªn d-íi d¹ng trùc tiÕp, cßn loµi ng-êi th× kh¸c h¼n. Nh÷ng vËt phÈm 5 cÇn thiÕt cho sù sèng th-êng kh«ng cã s½n trong tù nhiªn. Con ng-êi ph¶i t¹o tõ nh÷ng vËt phÈm Êy. ChÝnh th«ng qua ho¹t ®éng lao ®éng nh»m c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan mµ con ng-êi míi cã thÓ ph¶n ¸nh ®-îc thÕ giíi kh¸ch quan, míi cã ý thøc vÒ thÕ giíi ®ã. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh con ng-êi thu nhËn thô ®éng. Nhê cã lao ®éng con ng-êi t¸c ®éng vµo c¸c ®èi t-îng hiÖn thùc, b¾t chóng ph¶i béc lé nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng kÕt cÊu, nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña m×nh thµnh nh÷ng hiÖn t-îng nhÊt ®Þnh vµ c¸c hiÖn t-îng nµy t¸c ®éng vµo bé ãc ng-êi. ý thøc ®-îc h×nh thµnh kh«ng ph¶i chñ yÕu lµ do t¸c ®éng thuÇn tuý tù nhiªn cña thÕ giíi kh¸ch quan, lµm biÕn ®æi thÕ giíi ®ã. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng chñ ®éngu cña con ng-êi. Nh- vËy, kh«ng ph¶i ngÉu nihªn thÕ giíi kh¸ch quan t¸c ®éng vµo bé ãc ng-êi ®Ó con ng-êi cã thøc, mµ tr¸i l¹i, con ng-êi cã ý thøc chÝnh v× con ng-êi chñ ®éng t¸c ®éng vµo thÕ giíi th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi. Con ng-êi chØ cã ý thøc do cã t¸c ®éng vµo thÕ giíi. Nãi c¸ch kh¸c, ý thøc chØ ®-îc h×nh thµnh th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi. Nhê t¸c ®éng vµo thÕ giíi mµ con ng-êi 6 kh¸m ph¸ ra nh÷ng bÝ mËt cña thÕ giíi, ngµy cµng lµm phong phó vµ s©u s¾c ý thøc cña m×nh vÒ thÕ giíi. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, ë con ng-êi xuÊt hiÖn nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm cho nhau. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®ßi hái sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷. Ph.¡ngghen viÕt: “§em so s²nh con ng­êi víi c²c loµi vËt, ng-êi ta sÏ thÊy râ r»ng ng«n ng÷ b¾t nguån tõ trong lao ®éng vµ cïng ph¸t triÓn víi lao ®éng,l ®ã lµ c¸ch gi¶i thÝch duy nhÊt ®óng vÒ nguån gèc cña ng«n ng÷”. Ng«n ng÷ do nhu cÇu cña lao ®éng vµ nhê vµo lao ®éng mµ h×nh thµnh. Nã lµ hÖ thèng tÝn hiÖu vËt chÊt mang néi dung ý thøc. Kh«ng cã hÖ thèng tÝn hiÖu nµy - tøc ng«n ng÷, th× ý thøc kh«ng thÓ tån t¹i vµ thÓ hiÖn ®-îc. Ng«n ng÷, theo C.M¸c lµ c¸i vá vËt chÊt cña t- duy, lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t- t-ëng, kh«ng cã ng«n ng÷, con ng-êi kh«ng thÓ cã ý thøc. Ng«n ng÷ (tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt) võa lµ ph-¬ng tiÖn giao tiÕp ®ång thêi lµ c«ng cô cña t- duy. Nhê ng«n ng÷ con ng-êi míi cã thÓ kh¸i qu¸t ho¸, trõu t-îng ho¸, míi cã thÓ suy nghÜ, t¸ch khái sù vËt c¶m tÝnh. Nhê ng«n ng÷, kinh nghiÖm, hiÓu biÕt cña ng-êi nµy ®-îc truyÒn cho ng-êi kia, thÕ hÖ nµy cho thÕ hÖ kh¸c. ý thøc kh«ng ph¶i lµ hiÖn t-îng thuÇn tuý c¸ nh©n mµ 7 lµ mét hiÖn t-îng cã tÝnh chÊt x· héi, do ®ã kh«ng cã ph-¬ng tiÖn trao ®æi x· héi vÒ mÆt ng«n ng÷ th× ý thøc kh«ng thÓ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®-îc. Nh- vËy, ng«n ng÷ lµ yÕu tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn t©m lý, t- duy vµ v¨n ho¸ con ng-êi, x· héi loµi ng-êi nãi chung. V× thÕ Ph. ¡ngghen viÕt: “sau lao ®éng v¯ ®ång thêi víi lao ®éng l¯ ng«n ng÷... ®ã l¯ hai søc kÝch thÝch chñ yÕu” cña sù chuyÓn biÕn bé n·o cña con ng-êi, t©m lý ®éng vËt thµnh ý thøc. 2. TÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi cña ý thøc x· héi a. ý thøc x· héi th-êng l¹c hËu so víi tån t¹i x· héi. ý thøc x· héi th-êng l¹c hËu so víi tån t¹i x· héi µa do nh÷ng nguyªn nh©n sau ®©y: - Mét lµ, do b¶n th©n ý thøc vèn lµ c¸i ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi. Sù biÕn ®æi cña tån t¹i x· héi th-êng diÔn ra víi tèc ®é nhanh mµ ý thøc x· héi kh«ng ph¶n ¸nh kÞp vµ trë nªn l¹c hËu. H¬n n÷a, ý thøc x· héi lµ c¸i ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi cho nªn nã chØ biÕn ®æi sau khi tån t¹i x· héi ®· biÕn ®æi. - Hai lµ, do tÝnh chÊt b¶o thñ cña mét sè h×nh th¸i ý thøc x· héi cô thÓ vµ nh÷ng t- t-ëng chøa ®ùng trong c¸c h×nh th¸i ®ã (thÝ 8 dô t- t-ëng t«n gi¸o, nh÷ng quan niÖm vµ chuÈn môc ®¹o ®øc, nh÷ng tËp tôc v.v...). - Ba lµ, ý thøc x· héi lu«n g¾n víi lîi Ých cña nh÷ng nhãm, nh÷ng tËp ®oµn ng-êi, nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh trong x· héi. V× vËy nh÷ng t- t-ëng cò, l¹c hËu th-êng ®-îc c¸c lùc l-îng x· héi ph¶n tiÕn bé l-u gi÷ vµ truyÒn b¸ nh»m chèng l¹i c¸c lùc l-îng x· héi tiÕn bé. b. ý thøc x· héi cã tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn . Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ tÝnh kÕ thõa cña ý thøc x· héi cã ý nghÜa to lín ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tinh thÇn cña x· héi. Lªnin viÕt: “V¨n häc v« s°n ph°i l¯ sù ph²t triÓn l«gÝch cña tæng sè kiÕn thøc mµ loµi ng-êi ®· tÝch luü ®-îc d-íi ¸ch thèng trÞ cña x· héi t- b¶n, x· héi cña bän ®Þa chñ vµ x· héi cña bän quan liªu”. Chóng ta kh¼ng ®Þnh: Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ më réng giao l-u quèc tÕ ph¶i ®Æc biÖt quan t©m g×n gi÷ vµ n©ng cao b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng ®¹o ®øc, 9 tËp qu¸n tèt ®Ñp vµ lßng tù hµo d©n téc, tiÕp thu tinh hoa c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, lµm giµu ®Ñp thªm nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam. 10 c. ý thøc x· héi t¸c ®éng trë l¹i tån t¹i x· héi. ¡ngghen viÕt:” Sù ph²t triÓn vÒ chÝnh trÞ, ph²t luËt, triÕt häc, t«n gi¸o, v¨n ho¸, nghÖ thuËt v.v... dùa vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh-ng tÊt cd¶ nh÷ng sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu t¸c ®éng lÉn nhau vµ cïng t²c ®éng ®Õn c¬ së kinh tÕ”. Møc ®é ¶nh h-ëng cña t- t-ëng ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ: vµo tÝnh chÊt cña c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ mµ trªn ®ã t- t-ëng n¶y sinh; vµo vai trß lÞch sö cña giai cÊp mang ngän cê t- t-ëng; vµo møc ®é ph¶n ¸nh ®óng ®¾n cña t- t-ëng trong quÇn chóng. Còng do ®ã ë ®©y cÇn ph©n biÖt vai trß cña ý thøc t- t-ëng tiÕn bé vµ ý thøc t- t-ëng ph¶n tiÕn bé ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö kh«ng nh÷ng ®èi lËp víi chñ nghÜa duy t©m trong sù tuyÖt ®èi ho¸ vai trß cña ý thøc x· héi, mµ cßn b¸c bá c¶ quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt tµm th-êng (hay chñ nghÜa duy kinh tÕ) phñ nhËn t¸c dông tÝch cùc cña ý thøc x· héi trong ®êi sèng x· héi. Nh- vËy, nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö vÒ tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi cña ý thøc x· héi vµ cña ®êi sèng tinh thÇn x· héi nãi 11 chung, b¸c bá mäi quan ®iÓm siªu h×nh, m¸y mãc, tÇm th-êng vÒ mèi quan hÖ gi÷a tån t¹i x· héi vµ ý thøc x· héi. II. Vai trß cña ý thøc trong ®êi sèng x· héi. NhËn thÊy ý thøc con ng-êi ®-îc ph¶n ¸nh th«ng qua nh÷ng t×nh th¸i ý thøc x· héi, mµ nh÷ng t×nh th¸i ®ã cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi ®êi sèng x· héi con ng-êi. §Æc biÖt trong vÊn ®Ò vÒ t- t-ëng chÝnh trÞ ph¸p quyÒn - t×nh c¶m - tri thøc... v× vËy ta h·y xÐt tíi sù t¸c ®éng hay vai trß nh÷ng t×nh th¸i ý thøc x· héi nµy trong ®êi sèng x· héi con ng-êi. 1. T- t-ëng chÝnh trÞ vµ ph¸p quyÒn. T×nh th¸i ý thøc chÝnh trÞ xuÊt hiÖn trong x· héi cã giai cÊp vµ nhµ n-íc nã ph¶n ¸nh c¸c quan hÑe chÝnh trÞ, kinh tÕ x· héi gi÷a c¸c giai cÊp, c¸c d©n téc vµ c¸c quèc gia. Nã thÓ hiÖn th¸i ®é c¸c giai cÊp ®èi víi quyÒn lùc nhµ n-íc. ChiÕn tranh vïng vÞnh, chiÕn tranh c« x« v« næ ra cïng tíi mét con kÞch ph¸t ch-a tõng cã cña chñ nghÜa hÑp hßi, t«n gi¸o cùc ®oan lan trµn kh¾p n¬i vµ råi ¸nh b×nh m×nh cña thÕ kû XXI ®· nhuèm mµu b¹o lùc víi sù kiÖn ngµy 11 -9 -2001 vµ tiÕp nèi ngay sau ®ã lµ cuéc chiÕn tranh Atgamixtan cuéc chiÕn tranh Mü s¾p gi¸ng xuèng 12 ®Çu nh©n d©n I r¾c kh«ng chØ vµ vÊn ®Òn quan hÖ song t-¬ng gi÷a mét quèc gia dÇu löa bÞ xÕp v¯o “trôc ma quy” víi siªu c­êng duy nhÊt trªn thÕ giíi mµ cßn lµ vÊn ®Ò thÕ giíi ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi chñ nghÜa ®¬n th-¬ng ®éc ®o¸n Mü. §· tõ l©u Mü vµ mét sè quèc gia trªn lu«n ®Æt thÕ giíi vµo t©m tr¹ng phËp phång bÊt an. Nh-ng Mü vµ c¸c quèc gia ®ã kh«ng nhËn thøc ®-îc hËu qu¶ hay do cè t×nh kh«ng nhËn thÊy ®-îc hËu qu¶ tÊt yÕu mµ Mü vµ c¸c quèc gia ®ã do ¸p ®Æt qu©n sù vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ kh¸c, trªn c¸c quèc gia (nh- GHDCND TriÒu Tiªn, Ir¾c, Afganixtan). “135 lÞch sö kinh ho¯ng n­íc Mü 11 / 9 /01 ®± l¯m chÊn ®éng ®Þa cÇu. Vµ c©u hái ®Æt ra lµ nguyªn nhËn th¶m ho¹ nµy do ®©u? HËu qu¶ ®Ó l¹i sau th¶m ho¹ trë thµnh nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng sù biÕn míi trªn tr-êng quèc tÕ lµ g×? Hµnh ®éng tiÕn c«ng cña nh÷ng tªn kh«ng tÆc khñng bè nh»m vµo n-íc Mü cã ph¶i lµ ®iÒu tÊt nhiªn? Vµ nh÷ng ®ßn tÊn c«ng ®ã vµo n-íc Mü th«ng qua nh÷ng c¸i ngÉu nhiªn. Mü ®· bÊt chÊp nh÷ng c¸i tån t¹i kh¸ch quan lu«n ph¸ vì nh÷ng quy -íc chung vµ hµnh ®éng theo ý thøc thuéc c¸i riªng mµ m×nh muèn. Vµ cuéc 13 khñng bè næ ra lÏ ®-¬ng nhiªn lµ lêi c¶nh b¸o buéc Mü ph¶i xem xÐt l¹i chÝnh m×nh vÒ mäi mÆt chÝnh trÞ, qu©n sù ngo¹i giao. Mü nªn t«n träng nh÷ng hiÖp ®Þnh chung ®· ®-îc tho¶ thuËn trong c¸c tæ chøc mang tÝnh quèc tÕ nh- Liªn hîp quèc vµ liÖu r»ng nh÷ng ®ßn tr¶ ®òa cña Mü ®¸nh vµo Ir¾c cã thªm mét lÇn ph¹m ph¶i sai lÇm chñ quan n÷a ch¨ng. 2. H×nh th¸i ý thøc trong ®¹o ®øc - phong tôc - tËp qu¸n a) Sù tù ý thøc vÒ l-¬ng t©m, danh dù vµ lßng tù träng, v.v.. ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tù chñ cña con ng-êi, lµ søc m¹nh ®Æc biÖt cña ®¹o ®øc, lµ nÐt c¬ b¶n biÓu hiÖn c¸i thiÖn trong con ng-êi, vµ còng lµ biÓu hiÖn tè chÊt nh©n v¨n cña con ng-êi. Víi ý nghÜa ®ã, ý thøc ®¹o ®øc lµ nh©n tè quan träng cña tiÕn bé x· héi, cña sù nh©n ®¹o ho¸ x· héi. Vµ còng do ®ã, c¸c quan niÖm vÒ thiÖn vµ ¸c, vÒ h¹nh phóc, c«ng b»ng, l-¬ng t©m, danh dù, lßng tù träng trë thµnh nh÷ng gi¸ trÞ phæ biÕn nhÊt cña ý thøc ®¹o ®øc trong ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cña mçi quèc gia, mçi d©n téc, mçi céng ®ång. b) Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi ®· h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc mang tÝnh toµn nh©n lo¹i, tån t¹i trong mäi x· héi vµ trong c¸c hÖ thèng ®¹o ®øc kh¸c nhau, cã t¸c dông ®iÒu chØnh hµnh 14 vi cña mäi ng-êi, nh»m gi÷ g×n trËt tù x· héi chung vµ sinh ho¹t th-êng ngµy cña tõng c¸ nh©n vµ céng ®ång bÊt kÓ hä thuéc giai cÊp nµo, d©n téc nµo, quèc gia nµo. c) Tuy nhiªn, trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng th× néi dung cña ®¹o ®øc bÞ chi phèi bëi néi dung giai cÊp. Trong néi dung cña c¸c ph¹m trï ®¹o ®øc lu«n lu«n ph¶n ¸nh ®Þa vÞ vµ lîi Ých cña giai cÊp. Mçi giai cÊp trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö x· héi ®Òu t¹o ra nh÷ng quan ®iÓm ®¹o ®øc riªng cña m×nh. Giai cÊp tiªu biÓu cho xu thÕ ph¸t triÓn ®i lªn cña x· héi th× ®¹i diÖn cho mét nÒn ®¹o ®øc tiÕn bé. Cßn c¸c giai cÊp ®· rêi khái vò ®¹i lÞch sö th× ®¹i diÖn cho mét nÒn ®¹o ®øc suy tho¸i. Ph.¡nghen viÕt: “Chung quy l¹i th× mäi thuyÕt ®¹o ®øc ®· cã tõ tr-íc tíi nay ®Òu lµ s¶n phÈm cña t×nh h×nh kinh tÕ cña x· héi lóc bÊy giê. Vµ còng nh- x· héi cho tíi nay ®· ph¸t triÓn trong sù ®èi lËp giai cÊp, ®¹o ®øc lu«n lu«n lµ ®¹o ®øc cña giai cÊp. Cho nªn hoÆc gi¶ nã bªnh vùc sù thèng trÞ vµ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ, hoÆc gi¶, khi giai cÊp bÞ trÞ ®· trë nªn kh¸ m¹nh, th× nã tiªu biÓu cho sù næi dËy chèng kÎ thèng trÞ, hoÆc gi¶, khi giai cÊp bÞ trÞ ®· trë nªn kh¸ m¹nh, th× nã tiªu biÓu cho sù næi dËy chèng kÎ thèng trÞ vµ biÓu cho lîi Ých t-¬ng laicña nh÷ng ng­êi bÞ ²p bøc”. 15 HiÖn nay ë mét sè n-íc t- b¶n ph-¬ng T©y ®ang l-u hµnh mét quan niÖm sai lÇm cho r»ng trong ®iÒu kiÖn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· xuÊt hiÖn mét kiÓu ®¹o ®øc míi kh«ng cã tÝnh giai cÊp. Trong ®ã, ng-êi ta ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn ®¹o ®øc t«n gi¸o nh- mét thø ®¹o ®øc duy nhÊt cã kh¶ n¨ng chØ ra cho toµn thÓ loµi ng-êi con ®-êng ph¸t triÓn ®i lªn. d. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña ®¹o ®øc c¸c gi¸ trÞ phæ biÕn cña nã ®· kh«ng ngõng ®-îc t¹o ra vµ hoµn thiÖn. Tuy nhiªn, chØ trong ®¹o ®øc céng s¶n c¸c gi¸ trÞ ®ã míi cã kh¶ n¨ng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt. §¹o ®øc céng s¶n ®-îc h×nh thµnh trong cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, b¾t nguån tõ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng cña giai cÊp ®ã, vµ kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña loµi ng-êi. ý thøc cã ¶nh h-ëng to lín trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn còng nh- tån tÞa vµ suy vong ®èi víi phong tôc tËp qu¸n. Con ng-êi s¸ng t¹o ra lÞch sö cña m×nh cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi mµ trong qu¸ tr×nh ®ã h×nh thµnh ý thøc phong tôc tËp qu¸n. 3. Vai trß cña h×nh th¸i ý thøc khoa häc. 16 Tri thøc khoa häc ®ang trë thµnh mét lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp ®ã lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña nã trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i. Tri thøc khoa häc ngµy nay ®-îc kÕt tinh trong mäi yÕu tè cña lùc l-îng s¶n xuÊt- trong ng-êi lao ®éng vµ trong ®èi t-îng lao ®éng, trong kü thuËt, trong c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ, trong tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt. Khoa häc ngµy nay ph¸t triÓn theo khuynh h-íng võa ph©n ngµnh m¹nh mÏ võa x©m nhËp vµo nhau vµ kÕt hîp víi kü thuËt thµnh mét søc m¹nh trÝ tuÖ thèng nhÊt ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o hiÖn thùc. Ngµy nay kh«ng chØ cã khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt, mµ c¶ khoa häc x· héi còng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, cã vai trß trùc tiÕp thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 4. Vai trß cña h×nh th¸i ý thøc nghÖ thuËt. NghÖ thuËt ch©n chÝnh g¾n liÒn víi ®êi sèng hiÖn thùc cña nh©n d©n lao ®éng,l lµ nh©n tè thóc ®Èy m¹nh mÏ tiÕn bé x· héi th«ng qua viÖc ®¸p øng nhu cÇu thÈm mü cña con ng-êi. Khi ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thùc trong c¸c h×nh t-îng nghÖ thuËt, nghÖ thuËt ®· t¸c ®éng ®Õn lý trÝ vµ t×nh c¶m cña con ng-êi, kÝch thÝch tÝnh tÝch 17 cùc ho¹t ®éng cña con ng-êi, x©y dùng ë con ng-êi nh÷ng hµnh vi ®¹o ®øc tèt ®Ñp. Th«ng qua nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ truyÒn qua c¸c thÕ hÖ mµ nghÖ thuËt cßn gióp con ng-êi nhËn thøc ®êi sèng x· héi. Nh- vËy, nghÖ thuËt ®ãng vai trß to lín trong c¸c nh©n tè gi¸o dôc con ng-êi, nhËn thøc vµ c¶i t¹o hiÖn thùc. 5. ý thøc t«n gi¸o. C¸c biÕn ®æi d÷ déi lµm ®¶o lén thÕ giíi trong thÕ kû ®Çy b·o tè ®± g©y nªn “cuéc khñng ho°ng x± héi v¯ thÕ giíi”. §ã l¯ lêi ®²nh gi¸ cña chÝnh mét nh©n vËt quan träng cña toµ th¸nh Vatican, cha Peter Gumpel lóc nµy cã mét c¸i nh×n toµn c¶nh vÒ bøc tranh t«n gi¸o toµn cÇu cuèi thÕ kû lµ cÇn thiÕt. Cã thÓ nãi bøc tranh phøc t¹p pha trén nhiÒu mµu s¾c thiÕu hµi hoµ. Ngµy nay víi sù bïng næ cña nhiÒu gi¸o ph¸i khiÕn trµo l-u x· héi cã niÒu thay ®æi, cã nhiÒu gi¸o ph¸i ®-îc h×nh thµnh víi nghi lÔ míi dung tôc häc quyÒn bá. NhiÒu khi mang tÝnh pha t¹p hçn hîp gi¶ danh khoa häc hoÆc trén lÉn c¸c tÝn ng-ìng ®· cã c¶ tr-êng hîp cùc ®oan, dÉn ®Õn tù s¸t tËp thÓ. Tuy nihªn ta nhËn thÊy môc ®Ých cña nh÷ng ®¹o gi¸o nµy ®Òu h-íng con ng-êi tíi c¸i thiÖn, c¸i ®Ñp. 18 6. H×nh th¸i ý thøc khoa häc nh©n d¹ng - t©m linh - tÝn ng-ìng. §Õn cuèi thÕ kû 20 ë Ph-¬ng §«ng còng nh- ë ph¸t triÓn khoa häc - nh©n d¹ng tr«i næi biÕn t-íng nhiÒu d¹ng. XÊu nhiÒu, tèt Ýt ph¶n khoa häc vµ bÞ lîi dông trë thµnh mét c«ng cô truyÒn b¸ mª tÝn, cã lóc phôc vô cho ý ®å vµ ©m m-u chÝnh trÞ. Khoa häc nhËn d¹ng ®-îc chuyÓn thµnh hai xu h-íng: Mét lµ ®-îc ng-êi cÇm quyÒn sö dông lµm thµnh mét c«ng cô thèng trÞ cã t¸c dông ®-îc ®Ò cao trong x· héi. Hai lµ bÞ ®µo th¶i v× qu¸ nhiÒu bän xÊu lîi dông trë thµnh nghÒ bãi to¸n lîi dông. Ngµy nay khoa häc nhËn d¹ng vÉn ®ang tån t¹i trong x· héi, cã xu h-íng ph¸t triÓn m¹nh h¬n, trong x· héi xuÊt hiÖn nh÷ng trµo l-u m¹nh mÏ h¬n. Së dÜ nh- vËy bëi con ng-êi lu«n muèn t×m hiÓu nh÷ng g× quanh m×nh. §Æc biÖt víi nh÷ng n-íc Ph-¬ng §«ng khoa häc nhËn d¹ng t©m linh - tÝn ng-ìng ®· ph¸t triÓn tíi møc rÊt cao. (Trung Quèc - NhËt B¶n...). 19 C. KÕt luËn Nh- chóng ta ®· biÕt, thùc ra sù sôp ®æ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« cò vµ §«ng ¢u lµ do diÔn gi¶i sai chñ nghÜa M¸c - Lªnin. Tøc lµ nhËn thøc sai vÒ chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ vÒ nh÷gn b-íc ®i vÒ quan ®iÓm hay lµm qu¸ nhanh, sù sôp ®æ hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u lµ mét trong nh÷ng sù biÕn kÞch tÝnh nhÊt trong thÕ kû XX. Còng tõ ®ã, trËt tù thÕ giíi l-ìng cùc tan vì vµ thÕ giíi b-íc vµo mét trËt tù chÝnh trÞ, kh«ng gian chiÕn l-îc hoµn toµn kh¸c trong h¬n 100 n¨m qua g-¬ngmÆt thÕ giíi r¹ng ngêi vµ còng ®au ®ín hai cuéc chiÕn tranh ®¹i chiÕn (I, II) vµ hµng ngh×n cuéc chiÕn tranh xung ®ét lín nhá ®ñ d¹ng, ®ñ mäi nguy c¬ lµm cho 150 triÖu ng-êi chÕ quyÒn lùc, sóng ®¹n, ®Êt ®ai, ®« la,l dÇu löa, nh©n quyÒn... lµm cho c¶ thÕ giíi lu«no vËt v·, phËp phång, bÊt æn. ViÖt Nam còng lµ quèc gia chÞu nhiÒu ¶nh h-ëng nh÷ng cuéc chiÕn tranh ¸p bøc bãc lét ®ång thêi chÞu ¶nh h-ëng nÆng nÒ cña 20