A. lêi nãi ®Çu
Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ qui luËt hÕt søc phæ biÕn trong
c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n-íc cña mçi quèc gia. Sù m©u thuÉn hay
phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt ®Òu cã ¶nh
h-ëng rÊt lín t¬Ý nÒn kinh tÕ. Sù tæng hoµ mèi quan hÖ gi÷a lùc
l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¹o nªn mét nÒn kinh tÕ cã lùc
l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn kÐo theo mét quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Nãi c¸ch kh¸c Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó
ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ.
Do vËy, nghiªn cøu vÒ quy luËt nµy sÏ gióp cho mçi sinh viªn
chóng ta, ®Æc biÖt lµ sinh viªn khèi kinh tÕ, cã thªm nh÷ng hiÓu
biÕt ban ®Çu vµ s©u s¾c h¬n vÒ sù ph¸t triÓn cña n-íc ta còng nhtrªn thÕ giíi; hiÓu ®-îc quy luËt vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ tõ ®ã cã
thÓ gãp mét phÇn nhá bÐ cña m×nh vµo sù nghiÖp x©y dùng n-íc
nhµ sau nµy.
Do thêi gian cßn h¹n hÑp vµ sù hiÓu biÕt c¸c vÊn ®Ò ch-a s©u
s¾c, ch¾c ch¾n bµi viÕt cßn cã rÊt nhiÒu thiÕu sãt. Bëi vËy em mong
1
®-îc sù chØ b¶o, phª ph¸n cña thÇy ®Ó cã thÓ söa ch÷a, kh¾c phôc
nh÷ng mÆt kiÕn thøc cßn yÕu cña m×nh vµ ®Ó bµi viÕt cã thÓ hoµn
thiÖn h¬n.
B. néi dung
I. ®Æt vÊn ®Ò
Víi tÝnh c¸ch lµ ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu thÞ c¸ch thøc con ng-êi thùc hiÖn qu¸
tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x·
héi loµi ng-êi. D-íi sù vËn ®éng cña lÞch sö loµi ng-êi, còng nhsù vËn ®éng cña mçi x· héi cô thÓ, sù thay ®æi vÒ ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt bao giê còng lµ sù thay ®æi cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng. Trong sù
2
thay ®æi ®ã, c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, x· héi ®-îc chuyÓn sang mét
chÊt míi. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸i mµ nhê nã ng-êi ta cã thÓ
ph©n biÖt ®-îc sù kh¸c nhau cña nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau.
Mµ ph-¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ sù thèng nhÊt gi÷a lùc l-îng s¶n
xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt t-¬ng øng. ®o
còng chÝnh lµ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
Do vËy, quy luËt trªn tr-íc hÕt lµ quy luËt kinh tÕ nh-ng h¬n
thÕ n÷a nã con lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña toµn bé ®êi sèng x· héi
cña lÞch sö nh©n lo¹i bëi v× nã lµ quy luËt cña b¶n th©n ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng cña quy luËt nµy dÉn tíi sù thay ®æi cña
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt vµ kÐo theo sù thay ®«Ø cua toµn bé ®êi sèng
x· héi.
Víi nh÷ng lý do trªn, quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt cã ý nghÜa
hÕt søc to lín. Tuy nhiªn, viÖc n¾m b¾t ®-îc quy luËt nµy kh«ng
ph¶i lµ ®¬n gi¶n, nhËn biÕt ®-îc mét quan hÖ s¶n xuÊt cã phï hîp
víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt hay
kh«ng hoµn toµn ph¶i phô thuéc vµo thùc tiÔn cña s¶n xuÊt vµ kinh
nghiÖm b¶n th©n. Víi nh÷ng chÝnh s¸ch, ®-êng lèi vµ chñ tr-¬ng
3
®óng ®¾n, n¾m b¾t tèt quy luËt cña ®¶ng vµ nhµ n-íc, nÒn kinh tÕ,
®Æc biÖt lµ kinh nhiÒu thµnh phÇn ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®-a n-íc
ta tõ mét n-íc n«ng nghiÖp l¹c hËu ph¸t triÓn thµnh n-íc s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp tiªn tiÕn; gãp phÇn ®Èy nhanh nÒn kinh tÕ n-íc nhµ ®i
sang mét h-íng kh¸c, s¸nh vai cïng c¸c n-íc trong khu vùc vµ
trªn thÕ giíi.
II- gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
Kh¸i niÖm vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt quan hÖ
s¶n xuÊt vµ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï
hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt
A/ Kh¸i niÖm vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ
s¶n xuÊt:
1/ Lùc l-îng s¶n xuÊt:
§Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt th× con ng-êi ph¶i dïng c¸c yÕu tè vËt
chÊt vµ kü thuËt nhÊt ®Þnh. Tæng thÓ c¸c nh©n tè ®ã lµ lùc l-îng
s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi
4
víi tù nhiªn. NghÜa lµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn s¶n xuÊt x· héi con
ng-êi trinh phôc tù nhiªn b»ng c¸c søc m¹nh hiÖn thùc cña m×nh
suøc m¹nh ®ã ®-îc chñ nghÜa duy vËt lÞch sö kh¸i qu¸t trong kh¸i
niÖm lùc l-îng s¶n xuÊt. Tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn
tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng-êi. Lùc l-îng s¶n xuÊt
nãi lªn n¨ng lùc thùc tÕ cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o
nªn cña c¶i cho x· héi ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña con ng-êi.
Lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm ng-êi lao ®éng vµ kü n¨ng lao
®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng cô lao ®éng
t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt th× tliÖu lao ®éng ®-îc hoµn thiÖn nh»m ®¹t ®-îc n¨ng suÊt lao ®éng
cao. Cßn trong t- liÖu lao ®éng tøc lµ tÊt c¶ c¸c yÕu tè vËt chÊt mµ
con ng-êi sö dông ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng th× c«ng cô
lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt linh ho¹t nhÊt. Bëi vËy khi c«ng
cô lao ®éng ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é tin häc ho¸ ®-îc tù ®éng ho¸ th×
vai trß cña nã l¹i cµng quan träng. Trong mäi thêi ®¹i c«ng cô s¶n
xuÊt lu«n lµ yÕu tè ®«ng nhÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh sù
chuyÓn ®æi c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn kh«ng ngõng cña nã ®· g©y lªn
nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c trong toµn bé t- liÖu s¶n xuÊt. Tr×nh ®é ph¸t
triÓn c«ng cô lao ®éng lµ th-íc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña
5
con ngêi. Tuy nhiªn LªNin viÕt: “Lùc lîng s°n xuÊt h¯ng ®Çu
cða to¯n thÓ nh©n lo¹i l¯ c«ng nh©n, ngêi lao ®éng” cã thÓ cãi yÕu
tè quan träng nhÊt trong lùc l-îng s¶n xuÊt chÝnh lµ con ng-êi.
Trong thêi ®¹i ngµy nay khoa häc ®· ph¸t triÓn tíi møc trë thµnh
nguyªn nh©n trùc tiÕp cña nhiÒu biÕn ®æi to lín trong s¶n xuÊt vµ
®êi sèng nã ®· trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ
ngµnh s¶n xuÊt riªng võa th©m nhËp vµo c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt ®em l¹i thay ®æi vÒ chÊt cho lùc l-îng s¶n xuÊt.
Khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i chÝnh lµ ®Æc ®iÓm thêi ®¹i
cña s¶n xuÊt nã hoµn toµn cã thÓ coi lµ ®Æc tr-ng cho lùc l-îng s¶n
xuÊt hiÖn ®¹i.
2/ Kh¸i niÖm vÒ quan hÖ s¶n xuÊt:
§Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh con ng-êi ph¶i cã
mèi quan hÖ víi nhau. Tæng thÓ nh÷ng mèi quan hÖ nµy gäi lµ
quan hÖ s¶n xuÊt. Nãi c¸ch kh¸c quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a
ng-êi víi ng-êi trong s¶n xuÊt.
Trong sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng x· héi cña m×nh con ng-êi dï
muèn hay kh«ng còng buéc ph¶i duy tr× nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh
víi nhau ®Ó trao ®æi ho¹t ®éng s¶n xuÊt còng nh- kÕt qu¶ lao ®éng
nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt nµy mang tÝnh tÊt yÕu. Nh- vËy quan hÖ
6
s¶n xuÊt do con ng-êi t¹o ra song nã ®-îc h×nh thµnh mét c¸ch
kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo ý muèn cña bÊt kú ai. ViÖc ph¶i
thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ trong s¶n xuÊt tù nã ®· lµ vÊn ®Ò cã tÝnh
quy luËt tÊt yÕu, kh¸ch quan cña sù vËn ®éng x· héi.
Víi tÝnh chÊt lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ kh¸ch quan kh«ng phô
thuéc vµo ý muèn cña con ng-êi, quan hÖ s¶n xuÊt lµ nh÷ng quan
hÖ mang tÝnh vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ
h×nh thøc x· héi cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ lµ c¬ së cña ®êi sèng x·
héi.
Quan hÖ s¶n xuÊt gåm 3 mÆt:
- Quan hÖ së h÷u vÒ t- liªu s¶n xuÊt tøc lµ quan hÖ gi÷a ng-êi
víi t- liÖu s¶n xuÊt. TÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt tr-íc hÕt ®-îc
quy ®Þnh bëi quan hÖ së h÷u ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt – BiÓu hiÖn
thµnh chÕ ®é së h÷u. trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt th× quan
hÖ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c quan
hÖ x· héi kh¸c.
Trong c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi mµ loµi ng-êi ®· tõng tr¶i
qua, lÞch sö ®· ®-îc chøng kiÕn sù tån t¹i cña 2 lo¹i h×nh së h÷u c¬
b¶n ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt: së h÷u t- nh©n vµ së h÷u c«ng céng.
Së h÷u c«ng céng lµ lo¹i h×nh mµ trong ®ã t- liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ
7
mäi thµnh viªn cña céng ®ång. Do t- liÖu s¶n xuÊt lµ tµi s¶n chung
cña c¶ céng ®ång nªn c¸c quan hÖ x· héi trong s¶n xuÊt vµ trong
®êi sèng x· héi nãi chung trë thµnh quan hÖ hîp t¸c gióp ®ì nhau.
Ng-îc l¹i trong c¸c chÕ ®é t- h÷u do t- liÖu s¶n xuÊt chØ n»m trong
tay mét sè ng-êi nªn cña c¶i x· héi kh«ng thuéc vÒ sè ®«ng mµ
thuéc vÒ mét sè Ýt ng-êi c¸c quan hÖ x· héi do vËy bÊt b×nh ®¼ng.
- Quan hÖ tæ chøc vµ qu¶n lý kinh doanh s¶n xuÊt: Tøc lµ
quan hÖ gi-u· ng-êi víi ng-êi trong s¶n xuÊt vµ trong trao ®æi vËt
chÊt cña c¶i. Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt c¸c quan hÖ vÒ
mÆt tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt lµ c¸c quan hÖ cã kh¶ n¨ng quyÕt
®Þnh mét c¸ch quy m« tèc ®é hiÖu qu¶ vµ xu h-íng mçi nÒn s¶n
xuÊt cô thÓ ®i ng-îc l¹i c¸c quan hÖ qu¶n lý vµ tæ chøc cã thÓ lµm
biÕn d¹ng quan hÖ së h÷u ¶nh h-ëng tiªu cùc ®Õn kinh tÕ x· héi.
Quan hÖ ph©n phèi s¶n xuÊt s¶n phÈm tøc lµ quan hÖ chÆt trÏ
víi nhau cïng môc tiªu chung lµ sö dông hîp lý vµ cã hiÖu qña tliÖu s¶n xuÊt ®Ó lµm cho chóng kh«ng ngõng ®-îc t¨ng tr-ëng,
thóc ®Èy t¸i s¶n xuÊt më réng n©ng cao phóc lîi cho ng-êi lao
®éng. Bªn c¹nh c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý,trong hÖ thèng
quan hÖ s¶n xuÊt, c¸c quan hÖ vÒ mÆt ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng
còng lµ nh÷ng nh©n tè cã ý nghÜa hÕt søc to lín ®èi víi sù vËn
8
®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Quan hÖ ph©n phèi cã thÓ thóc ®Èy
tèc ®é vµ nhÞp ®iÖu cña s¶n xuÊt nh-ng ng-îc l¹i nã cã kh¶ n¨ng
k×m h·m s¶n xuÊt k×m h·n sù ph¸t triÓn cña x· héi
Nªu xÐt riªng trong ph¹m vi mét quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh
th× tÝnh chÊt së h÷u quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña qu¶n lý vµ ph©n phèi.
MÆt kh¸c trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh quan hÖ s¶n
xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chi phèi c¸c quan hÖ s¶n
xuÊt kh¸c, Ýt nhiÒu c¶i biÕn chóng ®Ó ch¼ng nh÷ng chung kh«ng
®èi lËp mµ phôc vô ®¾c lùc cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ
x· héi míi.
B/ Quy luËt vÒ quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt:
1/ TÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt:
a/ TÝnh chÊt:
TÝnh chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña tu liÖu s¶n
xuÊt vµ lao ®éng. Khi nÒn s¶n xuÊt ®-îc thùc hiÖn víi nh÷ng c«ng
cô ë tr×nh ®é phæ th«ng, lùc l-îng s¶n xuÊt chñ yÕu mang tÝnh chÊt
c¸ nh©n. Khi tr×nh ®é s¶n xuÊt ®¹t tíi tr×nh ®é c¬ khÝ ho¸, lùc l-îng
9
s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i ®-îc vËn ®éng cho sù hîp t¸c x· héi réng r·i
trªn c¬ së chuyªn m«n ho¸. TÝnh chÊt tù cÊp tù tóc c« lËp cña nÒn
s¶n xuÊt nhá lóc ®ã ph¶i ®-îc thay thÕ bëi tÝnh chÊt x· héi ho¸.
b/ Tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt:
Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè cã t¸c dông quyÕt ®Þnh ®èi víi
sù ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt: Tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n
xuÊt trong tõng giai ®o¹n cña lÞch sö loµi ng-êi thÓ hiÖn tr×nh ®é
chinh phôc tù nhiªn cña loµi ng-êi trong giai ®o¹n ®ã. Kh¸i niÖm
tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt nãi lªn kh¶ n¨ng cña con ng-êi
th«ng qua viÖc sö dông c«ng cô lao ®éng thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¶i
biÕn tù nhiªn nh»m ®¶m b¶o cho sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña
m×nh. Tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë: Tr×nh ®é c«ng cô lao
®éng, tr×nh ®é qu¶n lý x· héi tr×nh ®é øng dông khoa häc kü thuËt
vµo s¶n xuÊt, kinh nghiÖm vµ kü n¨ng cña con ng-êi vµ tr×nh ®é
ph©n c«ng lao ®éng.
Trªn thùc tÕ tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt
kh«ng t¸ch biÖt nhau
B/ Quy luËt vÒ quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh
®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt:
10
Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt, sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt
vµ quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiªn mèi quan hÖ mang tÝnh chÊt biÖn
chøng. ChÝnh sù thèng nhÊt vµ t¸c ®éng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ
lùc l-îng s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh nªn quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a
quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×ng ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng
s¶n xuÊt.
Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ nh©n tè th-êng xuyªn biÕn ®æi vµ ph¸t
triÓn. Ng-îc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt th-êng cã tÝnh æn ®Þnh trong mét
thêi gian dµi.
Sù biÕn ®éi cña lùc l-îng s¶n xuÊt cã nhiÒu nguyªn nh©n:
- B¶n th©n ng-êi lao ®éng th× nh÷ng kü n¨ng vµ kinh nghiÖm
kh«ng ngõng tÝch luü vµ t¨ng lªn.
- B¶n th©n tri thøc khoa häc trÝ thøc c«ng nghÖ trë thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp.
- Sù æn ®Þnh cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ nhu cÇu kh¸ch quan ®Ó
cã thÓ s¶n xuÊt ®-îc.
ChÝnh v× vËy mµ sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®Õn mét
giíi h¹n nhÊt ®Þnh sÏ ®Æt ra nhu cÇu xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ
11
hiÖn cã. ViÖc xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò thay nã b»ng mét quan
hÖ s¶n xuÊt míi còng cã nghÜa lµ diÖt vong c¶ mét ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt lçi thêi vµ sù ra ®êi cña mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt míi. Sù xo¸
bá c¸c h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã kh«ng ph¶i lµ tù th©n mµ
ph¶i th«ng qua mét ph-¬ng thøc chÝnh trÞ vµ ph¸p quyÒn mµ
ph-¬ng thøc ph¸p quyÒn lµ trùc tiÕp. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ
hiÖn cã tõ chç lµ h×nh thøc kinh tÕ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o duy tr×
khai th¸c, ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt giê ®©y trë thµnh
nh÷ng h×nh thøc k×m h·m sù ph¸t triÓn ®ã nh- C¸cM¸c ®· nhËn
®Þnh “Tõ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn n¯o ®ã cða chòng c¸c lùc lîng
s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt
hiÖn cã trong ®ã tõ tr-íc ®Õn nay c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt vÉn tiÕp
tôc ph¸t triÓn. Tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l-îng
s¶n xuÊt nh÷ng quan hÖ Êy trë thµng nh÷ng xiÒng xÝch cña c¸c lùc
l-îng s¶n xuÊt. Khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i mét cuéc C¸ch m¹ng x·
héi”§ã cñng chÝnh l¯ néi dung quy luËt vÒ sù phï hîp cða quan hÖ
s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
Thùc tiÔn cho thÊy r»ng lùc l-îng s¶n xuÊt chØ cã thÓ ph¸t
triÓn khi cã mét quan hÖ s¶n xuÊt hîp lý ®ång bé phï hîp víi nã.
quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu h¬n hoÆc tiªn tiÕn h¬n mét c¸ch gi¶ t¹o
12
còng sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Khi m©u
thuÉn gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ®· béc lé gay
g¾t ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nh-ng cßn lùc l-îng s¶n xuÊt ng-êi
kh«ng ph¸t hiÖn ®-îc còng nh- m©u thuÉn ®-îc ph¸t hiÖn mµ
kh«ng gi¶i quyÕt ®-îc hoÆc gi¶i quyÕt mét c¸ch sai lÇm th× t¸c
dông k×m h·m cña quan hÖ s¶n xuÊt sÏ trë thµnh nh©n tè ph¸ ho¹i
®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt.
Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã, chóng ta kh«ng nªn tuyÖt ®èi ho¸ vai
trß cña lùc l-îng s¶n xuÊt mµ bá qua sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan
hÖ s¶n xuÊt ®èi víi nã khi gi÷a chóng cã sù phï hîp. §«i khi sù
ph¸t triÓn chÖch h-íng cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ do yÕu tè
chñ quan, chø kh«ng ph¶i do tÝnh chÊt ®Æc thï cña quy luËt ®ã.
Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· chøng minh vai trß quyÕt ®Þnh
cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt song nã còng chØ
râ r»ng quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp t-¬ng
®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i lùc
l-îng s¶n xuÊt , nã lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh lµ tiÒn ®Ò cho lùc l-îng
s¶n xuÊt ph¸t triÓn khi nã phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt. Nã lµm nhiÖm vô chØ ra môc tiªu b-íc ®i vµ t¹o
13
quy m« thÝch hîp cho lùc l-îng s¶n xuÊt ho¹t ®éng, còng nh- ®¶m
b¶o lîi Ých chÝnh ®¸ng cho ng-êi lao ®éng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc
s¸ng t¹o cho con ng-êi lµ nh©n tè quan träng vµ quyÕt ®Þnh trong
lùc l-îng s¶n xuÊt.
Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi
víi lùc l-îng s¶n xuÊt v× nã quyÕt ®Þnh môc ®Ých s¶n xuÊt, quy
®Þnh hÖ thèng qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi quy ®Þnh ph©n
phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng.
Do ®ã nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ sù
ph¸t triÓn cña c«ng cô s¶n xuÊt ¸p dông thµnh tùu khoa häc vµ s¶n
xuÊt hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng.
C/ Sù vËn dông quy luËt vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x·
héi ë ViÖt Nam:
Sù nghiÖp ®· ®æi míi cña ViÖt Nam ®-îc b¾t ®Çu ngay tõ
gi÷a nh÷ng n¨m 80 vµ ®-îc triÓn khai m¹nh mÏ trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh
vùc tõ ®ã ®Õn nay. Qu¸ tr×nh ®æi míi ®· ®-a l¹i nhiÒu thµnh tùu to
lín, nh-ng ®ång thêi còng ®Æt ra nhiÒu lý luËn quan träng mµ viÖc
¸p dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh
®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµo viÖc gi¶i quyÕt chóng mét
14
c¸ch ®óng ®¾n sÏ lµ c¬ së hÕt søc cÇn thiÕt cho viÖc tiÕp tôc ho¹ch
®Þnh vµ ®Èy nhanh sù nghiÖp ®æi míi, còng nh- sù nghiÖp x©y
dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.
ViÖt Nam ®· x©y dùng chñ nghÜa x· héi ®-îc h¬n 30 n¨m ë
miÒn B¾c vµ h¬n 10 n¨m trªn ph¹m vi toµn quèc nÕu tÝnh ®Õn thêi
®iÓm b¾t ®Çu ®æi míi. Ng«i nhµ x· héi chñ nghÜa mµ chóng ta
muèn x©y dùng cã thÓ cã nhiÒu ®Æc tr-ng, nh-ng cã hai ®Æc tr-ng
chÊt l-îng quan träng nhÊt mµ døt kho¸t chóng ta ph¶i ®Æt ®Õn, ®ã
lµ võa giµu cã h¬n, võa c«ng b»ng h¬n so víi trong chñ nghÜa tb¶n. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghÜa x· héi th× nÒn kinh
tÕ s¶n xuÊt cña n-íc ta l¹i chËm ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n cßn
gÆp nhiÒu khã kh¨n. Sù khã kh¨n nµy cã thÓ cã nhiÒu nguyªn
nh©n, nh-ng cã lÏ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng nhÊt
lµ: kh«ng n¾m v÷ng quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
NghÞ quyÕt §¹i héi VIII ®· chØ râ nh÷ng yÕu kÐm, khuyÕt
®iÓm:
NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch-a v÷ng ch¾c, hiÖu qu¶ vµ søc m¹nh
tranh chÊp. NhÞp ®é t¨ng tr-ëng tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP)
nhÞp ®é t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, dÞch vô, kim ng¹ch xuÊt
15
khÈu, nhËp khÈu…kh«ng ®¹t chØ tiªu ®Ò ra. Nh×n chung, n¨ng xuÊt
lao ®éng thÊp, chÊt l-îng s¶n phÈm ch-a tèt, gi¸ thµnh cao. NhiÒu
s¶n phÈm n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp thiÕu thÞ
tr-êng tiªu thô trong c¶ n-íc vµ n-íc ngoµi. HÖ thèng tµi chÝnhng©n hµng cßn yÕi kÐm vµ thiÕu lµnh m¹nh. C¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn
dÞch chËm. C¬ cÊu ®Çu t- ch-a hîp lý, ®Çu t- cßn ph©n t¸n, l·ng
phÝ vµ thÊt tho¸t nhiÒu. NhÞp ®é thu hót ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc
ngoµi gi¶m, c«ng t¸c qu¶n lý, ®iÒu hµnh c«ng t¸c nµy cßn nhiÒu
v-íng m¾c vµ thiÕu sãt. Quan hÖ mét sè mÆt ch-a phï hîp. Kinh tÕ
nhµ n-íc ch-a ®-îc cñng cè t-¬ng xøng víi vai trß chØ ®¹o, ch-a
cã chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ trong viÖc s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn
doanh nghiÖp nhµ n-íc.
Mét sè vÊn ®Ò v¨n ho¸-x· héi bøc xóc vµ gay g¾t chËm ®-îc
gi¶i quyÕt. Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n cßn ë møc
cao. C¸c ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ ch-a ®-îc ®¸p øng tèt
yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng vµ
b¶o vÖ tæ quèc.
C¬ chÕ chÝnh s¸ch kh«ng ®ång bé vµ ch-a t¹o ®éng lùc m¹nh
®Ó ph¸t triÓn. Mét sè c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cßn thiÕu, ch-a nhÊt qu¸n,
ch-a s¸t víi cuéc sèng, thiÕu tÝnh kh¶ thi. NhiÒu cÊp, ngµnh ch-a
16
thay thÕ, söa ®æi nh÷ng quy ®Þnh vÒ qu¶n lý nhµ n-íc kh«ng cßn
phï hîp, ch-a bæ sung nh÷ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch míi cã t¸c dông
gi¶i phãng m¹nh mÏ lùc l-îng s¶n xuÊt. Trong thêi kú qu¸ ®é ®i
lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét x· héi tiÒn t- b¶n chñ nghÜa, nhµ n-íc
ta ®· kh«ng thÊy râ b-íc ®i cã tÝnh quy luËt trªn con ®-êng tiÕn lªn
chñ nghÜa x· héi nªn ®· tiÕn hµnh ngay cuéc c¶i t¹o x· héi chñ
nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ xÐt vÒ thùc chÊt lµ theo
®-êng lèi®Èy m¹nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, ®-a quan hÖ s¶n xuÊt
®i tr-íc më ®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. ®iÒu ®ã cã
nghÜa lµ ®-a quan hÖ s¶n xuÊt ®i tr-íc ®Ó t¹o ®Þa bµn réng r·i, thóc
®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §iÒu ®ã lµ hoµn toµn m©u thuÉn
víi quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt. ®Ó kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn cã thÓ ph¸t
sinh ®ßi hái ph¶i thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi víi nh÷ng h×nh
thøc vµ b-íc ®i phï hîp vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt.Nh÷ng chÝnh s¸ch míi cña ®¶ng vµ nhµ n-íc ®· thóc ®Èy nÒn
kinh tÕ n-íc ta ph¸t triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ.Sù thóc ®Èy nÒn kinh
tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®· ®-a nÒn
kinh tÕ n-íc ta sang mét b-íc ®i míi. Mäi ng-êi ®-îc tù do kinh
doanh bu«n b¸n, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh hîp t¸c vµ c¹nh
17
tranh víi nhau mét c¸ch b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt…TÊt c¶ ®Òu
nh»m vµo môc tiªu duy nhÊt lµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ n-íc nhµ.
§Ó lµm râ h¬n vÒ nÒn kinh tÕ n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é,
chóng ta sÏ ®i ph©n tÝch nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong thêi gian
nµy. t¹i ®¹i héi lÇn thø VI, §¶ng ta ®· nhËn ®Þnh:"…Lùc l-îng s¶n
xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong tr-êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c
hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé, cã
nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt (
§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn
thø VI. Nxb sù thËt, HN, 1987, tr.57)Trong qu¸ tr×nh tiÕn lªn chñ
nghÜa x· héi ph¶i kÓ ®Õn yÕu tè chñ quan cña viÖc ®¶ng l·nh ®¹o,
Nhµ n-íc ph¸t ®éng tÝnh tÝch cùc x· héi cña quÇn chóng b»ng
nh÷ng lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn yªu n-íc vèn cã cña hä. Tuy
nhiªn, theo nhËn ®Þnh trªn cña ®¶ng, ta thÊy r»ng, kh«ng thÓ cho
r»ng nh÷ng yÕu tè tiªn tiÕn cña quan hÖ s¶n xuÊt m·i lµ tiÒn ®Ò sù
thóc ®Èy phï hîp gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
Chóng chØ t¸c ®éng tÝch cùc trong mét thêi gian ng¾n vµ cuèi cïng,
vÉn ph¶i tu©n thñ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt
vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
18
Thùc tr¹ng nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n-íc ta trong thêi
gian chuÈn bÞ vµo nh÷ng n¨m ®Çu b-íc vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n ®· lµm râ nhËn ®Þnh trªn
cña ®¶ng. T¹i thêi ®iÓm ®ã nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng æn
®Þnh, nhiÒu n¬i, nhiÒu vïng n«ng th«n bÞ ®ãi kÐm. Khi ®ã cã ng-êi
cho r»ng, nguyªn nh©n s¶n xuÊt chËm ph¸t triÓn lµ do gi÷a lùc
l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cã m©u thuÉn. M©u thuÉn ®ã
thÓ hiÖn gi÷a mét bªn lµ yªu cÇu ph¸t triÓn h¬n n÷a cña lùc l-îng
s¶n xuÊt theo h-íng tÊt yÕu chuyÓn tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt
lín víi mét bªn lµ chÕ ®é së h÷u ph©n t¸n. Theo mét sè nhµ nhËn
®Þnh, ®©y lµ m©u thuÉn vèn cã vµ m©u thuÉn lµ phæ biÕn trong c¸c
nÒn s¶n xuÊt. Khi nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é cao
th× tù b¶n th©n chÕ ®é t- h÷u nhá kh«ng thÓ nµo tån t¹i nh- cò, nã
buéc ph¶i thay ®æi. Nh×n l¹i qu¸ tr×nh chØ ®¹o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
ë n-íc ta tr-íc ®©y §¶ng ta ®· rót ra ®-îc sù cÇn thiÕt cña quy luËt
quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt.
T¹i §¹i héi IX §¶ng ta nhËn ®Þnh: "CÇn ph¶i nh©n réng m«
h×nh hîp t¸c, liªn kÕt C«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, doanh nghiÖp
nhµ n-íc vµ kinh tÕ hé n«ng th«n, ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh trang tr¹i
19
quy m« phï hîp trªn tõng ®Þa bµn" (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam,
V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb chÝnh trÞ
quèc gia, Hµ Néi 2001, tr. 32). Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, sù ®a
d¹ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· t¹o ra c¬ chÕ qu¶n lý víi nhiÒu
h×nh thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp míi phï hîp víi nh÷ng quan ®iÓm
®æi míi kh«ng ngõng cña §¶ng vµ nhê ®ã, t¹o ra sù biÕn ®æi míi
trong c¸c Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp trªn c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n
xuÊt. §iÒu ®ã cµng kh¼ng ®Þnh ý nghÜa to lín cña quy luËt quan hÖ
s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng
s¶n xuÊt.
Nh-ng dùa vµo tiªu chuÈn nµo ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng quan hÖ
s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
Tr-íc hÕt sù phï hîp ®ã thÓ hiÖn ë chç, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ngµy
cµng cao (n¨m sau cao h¬n n¨m tr-íc), mÆc dï ®Êt bÞ thiªn tai
nhiÒu bÒ vµ Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h-ëng cña t×nh tr¹ng suy tho¸i kinh tÕ
trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §iÒu quan träng n÷a, khi nãi quan
hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt kh«ng thÓ kh«ng nh×n
vµo ®êi sèng cña n«ng d©n, thùc tÕ cho thÕ qua 15 n¨m thùc hiÖn
®-êng lèi ®æi míi do §¶ng ®Ò ra, ®êi sèng cña n«ng d©n tõng b-íc
20
- Xem thêm -