Tài liệu Skkn rèn tư duy hs trong giờ văn

Chuyªn ®Ò : rÌn t duy cho häc sinh trong giê v¨n M«n v¨n häc ë nhµ trêng phæ th«ng c¬ së lµ m«n häc v« cïng quan träng nã ®· båi dìng gi¸o dôc cho häc sinh t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc, lßng yªu thng con ngêi, c¨m ghÐt ¸p bøc bãc lét bÊt c«ng. Vµ còng qua m«n v¨n gióp c¸c em h×nh thµnh nh©n c¸ch phÈm chÊt cña ngêi lao ®éng nu«i dìng c¸c em v¬n tíi cuéc sèng ®Ñp. Nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc nµo häc sinh phæ th«ng c¬ së ®îc häc tËp l¹i kh«ng nhiÒu. Cho nªn rÌn bé ãc suy nghÜ lµm viÖc s¸ng t¹o ®éc lËp cµng cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng vµ lµ vÊn ®Ò träng t©m ®Ó n©ng cao chÊt lîng giê v¨n trªn líp. §Ó lµm viÖc t©m ngêi thÇy gi¸o ph¶i suy nghÜ, t×m tßi ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp víi tõng khèi líp,tõng ®èi tîng,tõng thÓ lo¹i,tõng t¸c phÈm v¨n häc. . . ChÝnh v× vËy nªn nhãm v¨n TiÕng ViÖt trêng THCS Giao T©n ®· häp bµn thèng nhÊt triÓn khai chuyªn ®Ò :RÌn t duy cho häc sinh trong giê v¨n. VËy muèn t×m ph¬ng ph¸p suy nghÜ,rÌn t duy cho häc sinh trong giê v¨n th× tríc hÕt ngêi thÇy gi¸o ph¶i chó ý d¹y häc sinh,ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc. Trong viÖc rÌn t duy th× viÖc rÌn t duy b×nh thêng lµ quan träng nhÊt bªn c¹nh ®ã viÖc rÌn t duy l« gÝch còng kh«ng kÐm phÇn quan träng. RÌn t duy h×nh tîng lµ rÌn sù suy nghÜ ph¸n ®o¸n nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ng«n ng÷ nghÖ thuËt ®Ó kh¸m ph¸ h×nh t îng víi tõ ®ã v¬n lªn c¶m thô h×nh tîng vµ cu«Ý cïng chñ ®éng tÝch cùc t×m hiÓu cuéc sèng. Cô thÓ khi d¹y bµi th¬ “ Nhí rõng cña nhµ th¬ ThÕ L÷ ë líp 8 ph¶i d¹y häc sinh thÊy ®îc h×nh tîng chÝnh, b¶o ®¶m toµn bé bµi th¬ lµ h×nh tîng con hæ. Th¾m ®îm trong tõng c©u tõng ch÷ lµ nçi nhí rõng cña con hæ. Nçi nhí ë ®©y ®îc biÓu hiÖn mét c¸ch m·nh liÖt, cã khi trë thµnh d÷ déi nhiÒu khÝa c¹nh cña t×nh c¶m nhí b©ng qu¬. . . Nçi nhí ë ®©y gièng nh nçi nhí cña mét anh hïng chø kh«ng ph¶i lµ nçi nhí cña mét kÎ nhá bÐ tÇm thêng. V× vËy khi gi¶ng, ph¶i lµm sao híng toµn bé sù suy nghÜ cña c¸c em vÒ h×nh tîng cña con hæ ®Ó ph©n tÝch vµ ph¸t hiÖn c¸c tÝn hiÖu nghÖ thuËt råi tõ ph©n tÝch tÝn hiÖu nghÖ thuËt Êy rót ra gi¸ trÞ néi dung. Ngay tõ ®Çu bµi th¬ gi¸o viªn ph¶i gióp häc sinh tëng tîng con hæ bÞ nhèt trong còi s¾t. Nã ®ang n»m dµi cho ngµy th¸ng dÇn qua nhng nã vÉn ©m Ø trong lßng mét th¸i ®é c¨m hên ghª gím tõ ®ã híng häc sinh suy nghÜ t×m hiÓu c¸ch dïng tõ ®Æt c©u cña t¸c gi¶ ë c©u th¬ ®Çu: “GËm mét khèi c¨m hên trong còi s¾t “ t¸c gi¶ dïng ®éng tõ “gÆm” ë ®Çu c©u, tõ “khèi “ ®i víi tõ chØ th¸i ®é “c¨m hên”. C©u th¬ cã tíi 7 tõ thanh tr¾c vµ còng lµ nh÷ng tõ cã ©m cuèi “GËm mét khèi” , “còi s¾t” Gîi sù dån nÐn chÞu téi cao ®é, Hæ c¶m thÊy nhôc nh· v× m×nh bÞ “sa c¬” nhôc nh·. Nã trë thµnh lò ®å ch¬i cho lò ngêi nhá bÐ nhng l¹i “ ng¹o m¹n ngÈn ng¬ ”. Hæ kh«ng chÞu næi c¶nh “bÇy gÊu dë 1 h¬i ”vµ cÆp b¸o “v« t lù ”nªn nã c¨m hên, nã thÊy nhôc nã khinh ghÐt tÊt c¶. Giê ®©y nã chØ cßn lµm chñ giÊc m¬ cña m×nh trong giÊc m¬ Êy cuéc ®åi tù do xa kia cña nã hiÖn ra víi tÊt c¶ nh÷ng g× ®Ñp ®Ï, huy hoµng nhÊt. TiÕp ®ã gi¸o viªn l¹i gîi ý cho häc sinh suy nghÜ tiÕp vÒ h×nh tîng con hæ khi nã nhí l¹i cuéc sèng xa kia ë chèn rõng hoang. Nã nhí nh÷ng g× ?Tríc hÕt hæ nhí c¶nh nói rõng víi giã gµo ngµn, giäng nguån hÐt nói, nhí tiÕng hÐt d÷ déi thµnh h¬i dµi nh b¶n trêng ca hoµ víi giã ngµn víi tiÕng níc ®æ, nhí bíc ch©n dâng d¹c ®êng hoµng, nhí ¸nh m¾t qu¾c lªn lµm mäi vËt ph¶i im h¬i. Nçi nhí ®ã cña hæ ®îc t¸c gi¶ diÔn t¶ b»ng nh÷ng h×nh ¶nh thËt hïng tr¸ng, m¹nh mÏ, thÓ hiÖn cuéc sèng ®µng hoµng, ®Ünh ®¹c cña vÞ chóa tÓ s¬n l©m. Sau ®ã hæ nhí l¹i nh÷ng kØ niÖm ®Ñp nhÊt cña m×nh. Vµo nh÷ng ®ªm tr¨ng s¸ng, nh÷ng ngµy ma ngµn nói rõng rung chuyÓn, nh÷ng buæi b×nh minh ®Ñp, nh÷ng buæi chiÒu tµ. . . VËy muèn gióp häc sinh n¾m ®îc nçi nhí ®ã gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh suy nghÜ ph¸t hiÖn tÝn hiÖu nghÖ thuËt t¸c gi¶ sö dông trong ®o¹n th¬ : “Nµo ®©u nh÷ng ®ªm vµng bªn bê suèi. . . Than «i!Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u ?”§o¹n th¬ t¸c gi¶ ®· lÆp l¹i 4lÇn c©u hái tu tõ “nµo ®©u ?”víi c¸ch dïng tõ gîi t¶ mµu s¾c, ©m thanh, h×nh ¶nh Èn dô “nh÷ng ®ªm vµng”nh÷ng ®ªm tr¨ng s¸ng mäi vËt nh ®îc nhuèm vµng ,¸nh tr¨ng nh vßng trßn nh¶y trong kh«ng gian. §ã lµ thêi vui t¬i th¬ méng ,con hæ n»m nguyªn. Nhng c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶ kh«ng chØ vÏ lªn c¶nh ®Ñp ®¸ng nhí nhÊt cña vÞ chóa tÓ son l©m mµ cßn thÓ hiÖn nçi suy t trong t©m hån con hæ. Nçi nhí diÔn ra dån dËp ,kh«n ngu«i nªn nã ®· thèt lªn lêi than : “Than «i !Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u”chÊm døt sù håi tëng qu¸ khø ®Çy hµo quang. Vµ nã trë vÒ víi hiÖn thùc tÎ nh¹t ®¬n ®iÖu. §o¹n th¬ cuèi cïng häc sinh l¹i suy nghÜ vÒ h×nh tîng con hæ ®ang khinh b¹c coi thêng cuéc sèng thùc t¹i gi¶ dèi ,tÇm thêng ®ang diÔn ra xung quanh nã : “GhÐt nh÷ng c¶nh kh«ng ®êi nµo thay ®æi Nh÷ng c¶nh söa sang ,tÇm thêng gi¶ dèi Hoa ch¨m ,cá xÐn ,lèi th¼ng c©y trång” TÊt c¶ còng ®Òu lµ “häc ®ßi ,b¾t chíc vÎ hoang vu”cña “chèn ngh×n n¨m cao c¶ ©m u”. Nã trë vÒ víi cuéc sèng tù do phãng kho¸ng ,tha hå vïng v·y tung hoµnh. Nhng mét sù thùc hæ ®ang bÞ giam trong còi s¾t chóa tÓ s¬n l©m ®µnh th¶ hån m×nh theo giÊc suy ngÉm ®Ó ®îc sèng nh÷ng gi©y phót oanh liÖt ,xua tan nh÷ng ngµy ¶m ®¹m ngao ng¸n cña m×nh. Nh vËy sau khi suy nghÜ ph¸t hiÖn c¸c tÝn hiÖu nghÖ thuËt bao trïm toµn bé bµi th¬ lµ nghÖ thuËt nh©n ho¸ hæ nh con ngêi cã hµnh ®éng néi t©m qua biÖn ph¸p so s¸nh ®èi lËp gi÷a hÞªn t¹i vµ qu¸ khø, gi÷a hæ víi nh÷ng con ngêi, nh÷ng con vËt xung quanh víi sù giam cÇm vµ sù tù do, gi÷a ®Þa vÞ chóa tÓ víi ®Þa vÞ n« lÖ. Toµn bé bµi th¬ lµ lê con hæ bÞ giam cÇm ë vên b¸ch thó nãi lªn nçi uÊt hËn cña m×nh 2 ®èi v¬id cuéc ®êi tï tóng, lßng khing ghÐt víi cuéc ®êi tÇm thêng gi¶ dèi xung quanh luyÕn tiÕc cuéc ®êi xa. Bµi th¬ kh«ng chØ nãi vÒ t©m tr¹ng con hæ mµ mîn lêi con hæ bµi th¬ muèn nãi lªn t©m tr¹ng cña ngêi d©n n« lÖ sèng trong x· héi thùc d©n phong kiÕn. §ã còng chÝnh lµ t©m tr¹ng cña t¸c gi¶. T¸c gi¶ c¶m thÊy bÕ t¾c tríc cuéc sèng, ch¸n trêng víi thùc t¹i, khao kh¸t mét cuéc ®êi tù do phãng kho¸ng mÆc dï cha ®îc ®Þnh híng râ rµng. Qua viÖc lµm trªn ®· gióp häc sinh trong qu¸ tr×nh suy nghÜ biÕt liªn kÕt c¸c h×nh ¶nh, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm l¹i híng vµo h×nh ¶nh chung. §ã lµ c¸ch rÌn t duy h×nh tîng cho häc sinh. Nhng kh«ng ph¶i giê v¨n nµo, t¸c phÈm v¨n häc nµo ta còng rÌn t duy cho häc sinh kh¸c nhau ®Ó n©ng cao chÊt lîng giê v¨n trªn líp. Ngoµi ra muèn nªu ph¬ng ph¸p suy nghÜ cho häc sinh ngêi thÇy ph¶i suy nghÜ nghiÒn ngÉm chän läc ®Ó ph¸t hiÖn ®Õn kiÕn thøc c¬ b¶n, träng t©m cña t¸c phÈm v¨n häc. VÝ dô: khi d¹y bµi th¬ “Khi con tu hó” cña nhµ th¬ Tè H÷u chóng ta cÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c kiÕn thøc träng t©m cña bµi lµ t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ khi nghe chim tu hó kªu. KiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi th¬ lµ c¶m nhËn cña nhµ th¬ vÒ c¶nh tîng mïa hÌ ë quª h¬ng khi nghe tiÕng chim tu hó kªu. Tõ x¸c ®Þnh kiÕn thøc néi dung c¬ b¶n träng t©m c¬ b¶n ®ã chóng ta hìng dÉn häc sinh suy nghÜ ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc gióp c¸c em n¾m ®îc néi dung, gi¸ trÞ nghÖ thuËt nái bËt cña bµi th¬. Hay khi d¹y bµi th¬ “LÊy cñi” cña Sãng Hång chóng ta cÇn híng dÉn häc sinh suy nghÜ vÒ c¶nh tîng lao ®éng khá sai cña ngêi tï khi ®i lÊy cñi sên non. C¶nh ®ã ®îc diÔn t¶ ngay c©u th¬ ®Çu víi ©m ®iÖu nhÑ nhµng, thanh th¶n nh nmét c©u ca dao. Song sang c©u th¬ thø hai nhÞp c©u th¬ l¹i kh¸c tõ lêi kÓ sang gi·i bµy t©m tr¹ng. C©u th¬ trÜu mét nçi buån, nçi b¨n kho¨n day døt. Tõ ®ã gîi cho häc sinh suy nghÜ xem cã g× kh«ng b×nh thêng ë ®©y? Nghe tiÕng chim kªu vîn hãt, ®·ng lÏ con ngêi ph¶i vui thÕ mµ nhµ th¬ cña chóng ta l¹i bån chån ruét gan. Sau ®ã l¹i híng dÉn häc sinh suy nghÜ tiÕp? VËy t¹i sao nhµ th¬ cña chóng ta l¹i bån chån ruét gan? V× “ §ång bµo ®au xãt lÇm than Mµ ai n¾ng xÕ s¬ng tan qua ngµy” Hai c©u th¬ t¸c gi¶ vÏ lªn hai c¶nh ®èi lËp ®ång bµo th× ®au xãt lÇm than- mµ ai ( chÝnh lµ t¸c gi¶)ngêi chiÕn sü c¸ch m¹ng ph¶i tï ®Çy ®¬n lÎ. Vµ ®Õn d©y häc sinh sÏ hiÎu ®îc nguyªn nh©n mµ nhµ th¬ bån chån, nhµ th¬ ®ang ®au xãt tríc c¶nh ®ång bµo ®ang trong c¶nht lÇm than n« lÖ. Trong khi ®ã nhµ th¬- ngêi lµm chiÕn sü c¸ch m¹ng ®ang bÞ tï ®Çy, mÊt tù do, xa rêi cuéc ®Êu tranh ? T¹i sao t¸c gi¶ l¹i cã t©m tr¹ng ®ã? 3 V× mäi suy nghÜ mäi t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®Òu híng vÒ ®Êt níc ®ang bÞ n« lÖ, nh©n d©n ®ang ®ãi khæ. Tõ t©m tr¹ng nh vËy thÇy l¹i gîi cho häc sinh suy nghÜ xem ý nghÜ cña ngêi tï nh thÕ nµo? §îc diÔn ®¹t b»ng h×nh ¶nh nghÖ thuËt nµo? Bèn c©u th¬ míi kh¸c h¼n víi bèn c©u th¬ trªn kh«ng cßn dõng l¹i ë nghÜa ®en “ §èt cñi lÊy than” c©u th¬ ®· ®a ra ý nghÜa nãng báng “ §èt lªn ngän löa c¸ch m¹ng”. nh÷ng tõ miªu t¶ hµnh ®éng “ §ãt cho. . . . cho hång” kÕt hîp víi c¸ch ng¾ nhÞp 3/3 – 4/4 t¹o ra ©m hëng m¹nh mÏ, tõ ngän löa hång ch¸y tõ ngän löa c¨m thï, uÊt hËn nh÷ng ngêi tï ®µy bçng s¸ng vôt lªn, s«i sôc lªn thµnh anh hïng: “Cã vÒ kh«ng, cã vÒ kh«ng” Bíc mau, mau bíc non s«ng ®ang chê” Trµn vÒ víi ng«n ng÷ nhÞp ®iÖu c©u th¬ cßn m¹nh mÏ s«i ®éng. C©u th¬ “Cã vÒ kh«ng” vang lªn nh mét lêi chÊt vÊn ph¶i tr¶ lêi ngay, vµ c©u nãi víi cÊu tróc c©u kiÓu c©u mÖnh lÖnh “ Bíc mau, mau bíc” lµ sù gÇn gòi th«i thóc, mµ bÊt cø ai nghe thÊy còng kh«ng thÓ chËm trÔ, chÇn chõ. §ã lµ nh÷ng c©u th¬ vît ngôc thÓ hiÖn kh¸t väng tù do, kh¸t väng chiÕn ®Êu m·nh liÖt cña ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng yªu níc, th¬ng d©n c¨m thï giÆc ssau s¾c. Teong vÕ cuèi ©m ®iÑu l·ng m¹n cña ng«n ng÷, h×nh tîng th¬ bay bæng c¶m høng l¹c qaun c¸ch m¹ng cña t¸c gi¶- ngêi tï c¸ch m¹ng còng cÊt c¸nh ng©n vang. Nh÷ng viÖc lµm trªn khi híng dÉn häc sinh t×m hiÓu bµi th¬ “ LÊy cñi” cña Sãng Hång chÝnh lµ chóng ta ®· rÌn t duy l« gÝc cho häc sinh nhiÒu n©ng cao chÊt lîng nhµ v¨n. Qua nh÷ng viÖc lµm ë trªn ta thÊy muèn rÌn sù suy nghÜ, rÌn t¸c phong cho häc sinh th× tríc hÕt - Ngêi thÇy gi¸o ph¶i suy nghÜ nghiÒn ngÉm t¸c phÈm v¨n häc ph¸t hiÖn trong nh÷ng kiÕn thøc träng t©m, c¬ b¶n cña t¸c phÈm v¨n häc. - ViÖc t duy cho häc sinh th× rÌn t duy cña häc sinh lµ quan träng nhÊt bªn c¹nh ®ã rÌn t duy lo gÝc còng kh«ng kÐm phÇn quan träng. - MuÊn rÌn t duy cho häc sinh th× ph¶i chó ý kh©u ph©n tÝch, gi¶ng b×nh ®¸nh gi¸ t¸c phÈm v¨n häc. - Trªn ®©y lµ nh÷ng ®Þnh híng trong viÖc rÌn t duy cho häc sinh trong giê v¨n tæ chuyªn m«n triÓn khai häc tËp - TiÕp theo c¸c nhãm chuyªn m«n trao ®«i bµi d¹y vµ ¸p dông chuyªn ®Ò trong bµi d¹y vµ nhãm tæ chuyªn m«n sÏ häp ®¸nh gi¸ triÓn khai ¸p dông chuyªn ®Ò. Ngêi viÕt 4 5