Tài liệu Skkn kinh nghiệm ôn thi học sinh giỏi môn ngữ văn 12

KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 PHẦN MỞ ĐẦU I. SỰ CẦN THIẾT, MỤC ĐÍCH CỦA VIỆC THỰC HIỆN SÁNG KIẾN 1. Cơ sở lý luận: Båi dìng häc sinh giái lµ mét nhiÖm vô gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc ë THPT. §ång thêi lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ c«ng t¸c thi ®ua cña ngµnh häc . Trong thêi ®¹i c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, m«n ng÷ v¨n Ýt nhiÒu bÞ coi nhÑ. Cuéc sèng ®Æt con ngêi ph¶i ®èi diÖn víi hiÖn thùc phøc t¹p, bén bÒ, ®a d¹ng. Sù kiÖn ViÖt Nam ra nhËp WTO ®ang kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®Êt níc trªn trêng quèc tÕ . §i cïng víi nã lµ sù lªn ng«i cña gi¸ trÞ vËt chÊt vµ sù h¹ thÊp vai trß cña nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn. Thùc tÕ Êy ®ßi hái mçi thÇy, c« gi¸o d¹y v¨n kh«ng chØ cã tÊm lßng, sù nh¹y c¶m ph¶i b»ng trÝ tuÖ, khoa häc . Có lẽ bất kỳ thầy cô giáo nào, dù dạy bộ môn nào cũng đều mong muốn có nhiều học sinh học giỏi bộ môn mà mình giảng dạy. Muốn có học sinh giỏi bộ môn thì các nhà trường phải quan tâm đến công tác bồi dưỡng đội tuyển. Đã từ lâu, việc bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi lớp 12 đã trở thành nhiệm vụ của đại đa số các trường THPT. Kết quả thi của các đội tuyển học sinh giỏi phần nào phản ánh chất lượng dạy và học của nhà trường ấy. Dạy học môn Ngữ văn vốn đã nhiều vất vả, nhọc nhằn, dạy đội tuyển hoc sinh giỏi môn Ngữ văn càng nhọc nhằn, vất vả hơn. Sở dĩ nói như vậy là bởi vì môn Ngữ văn có những đặc thù riêng nó đòi hỏi người học, người dạy muốn giỏi phải có những năng lực, những tố chất khác ngoài những kiến thức sách vở và những phương pháp dạy và học mang tính chất lý luận về con đường phát triển tư duy như tất cả các môn học khác. Không phải tự nhiên mà có ý kiến cho rằng Văn học là nghệ thuật của các bộ môn nghệ thuật. Vì thế mà muốn học giỏi, dạy giỏi môn văn, người dạy và người học phải có những hiểu biết nhất định về các bộ môn nghệ thuật nói chung, có khả năng sáng tạo và đặc biệt là phải có một thế giới tâm hồn phong phú, đủ mẫn cảm để nhận ra được vẻ đẹp muôn màu tỏa ra từ các tác phẩm văn học. Học sinh có tố chất môn Văn là rất quý nhưng tố chất ấy chỉ có thể phát huy được khi người học có niềm khát khao, say mê kiếm tìm, học hỏi, đồng thời phải có được người thầy giỏi và tâm huyết với nghề phát hiện, định hướng và bồi dưỡng. Điều đó quả thực không hề đơn giản. Điều quan trọng là thầy dạy đội tuyển, trò học đội tuyển không đơn thuần chỉ là nhằm đến việc giành được giải trong cuộc thi mà còn để nâng cao năng lực cảm thụ cái đẹp và biết sống đẹp hơn, nhân văn hơn. 2. Cơ sở thực tiễn: Học văn, dạy văn vất vả và nhọc nhằn nhưng trong thực tề thời nào và ở nhà trường nào cũng có các em say mê học văn, các thầy cô tâm huyết với công việc dạy văn. Trong cuộc sống hôm nay, do sự thay đổi của xã hội, môn Văn không còn chỗ đứng quan trọng như trước đây. Nhiều em học tôt văn nhưng vì mục tiêu chọn ngành, chọn nghề đã chuyển hướng học và thi khối khác. Số học sinh yêu văn, theo học văn ngày càng ít đi. Những người thầy dạy văn dù rất giỏi và tâm huyết với nghề cũng có TRẦN QUỐC CƯỜNG 1 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 lúc không khỏi chạnh lòng trước sự thờ ơ của xã hội, của người học với văn chương. Tuy nhiên, giữa dòng chảy tất bật của đời sống hiện đại, tình yêu Văn chương vẫn bền bỉ trong tâm hồn những học sinh, những giáo viên đã nguyện dâng hiến trái tim mình cho Văn học. Tất nhiên số ấy không nhiều. Là một giáo viên dạy môn Ngữ văn ở trường THPT Phú Hưng một vùng nông thôn của huyện Cái Nước được 11 năm. Thời gian giảng dạy dưới mái trường Phú Hưng cũng đủ để trải nghiệm trong nghề. Đối tượng học sinh của trường huyện vùng nông thôn THPT Phú Hưng- Cái Nước cũng không nhiều em có năng khiếu và tha thiết với môn Ngữ văn. Tuy vậy tôi cũng có một số năm dạy đội tuyển của trường, đội tuyển của tôi ít nhiều cũng có những thành tích đáng kể và bước đầu tôi đã tích luỹ được cho mình một số kinh nghiệm bồi dưỡng đội tuyển. Tôi nghĩ, dù ít hay nhiều nhưng đóng góp được ý kiến nào với nghề với đồng nghiệp dù còn phải bàn bạc, xem xét cũng là một điều đáng quý và nên làm nhất là trong bối cảnh học văn, dạy văn như hiện nay. Chính vì thế, tôi đã quyết định chọn vấn đề này làm đề tài cho sáng kiến kinh nghiệm trong năm học 2012-2013 của mình. II. Phạm vi triển khai thực hiện: - Việc bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi từ năm 2007- 2013. - Học sinh giỏi trường THPT Phú Hưng được tuyển chọn từ các lớp 10,11,12 hàng năm. - Nội dung, chương trình ôn luyện được thẩm định ở cấp tổ chuyên môn và được chỉnh sửa, bổ sung hàng năm. - S¸ch gi¸o khoa, s¸ch gi¸o viªn Ng÷ v¨n 12, sách bổ trợ kiến thức môn ngữ văn 10,11,12. - S¸ch tham kh¶o - C¸c bµi gi¶ng, c¸c ý kiÕn cña c¸c gi¶ng viªn §¹i häc - Dựa vào đặc thù của bộ môn Ngữ văn và trình độ mặt bằng chung về kiến thức của học sinh trong toàn tỉnh Cà Mau. - Phân tích, đánh giá từ thực tiễn giảng dạy. III. MÔ TẢ SÁNG KIẾN :Gồm 3 phần PHẦN MỞ ĐẦU I. SỰ CẦN THIẾT, MỤC ĐÍCH CỦA VIỆC THỰC HIỆN SÁNG KIẾN 1. Cơ sở lý luận: 2. Cơ sở thực tiễn: II. . PHẠM VI TRIỂN KHAI THỰC HIỆN: III. MÔ TẢ SÁNG KIẾN :Gồm 3 phần NỘI DUNG A. PHÁT HIỆN, LỰA CHỌN HỌC SINH GIỎI VĂN: TRẦN QUỐC CƯỜNG 2 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 B. YÊU CẦU ĐỐI VỚI GIÁO VIÊN DẠY: C. TIẾN HÀNH GIẢNG DẠY: 1. Hình thức bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi: 1.1. Bồi dưỡng thường xuyên Khi đã dự kiến, lựa chọn được đội tuyển thì trong quá trình giảng dạy trên lớp, giáo viên phải có những câu hỏi, những nhiệm vụ dành cho học sinh giỏi được kết hợp trong giờ dạy. Những câu hỏi ấy, những nhiệm vụ ấy nếu đúng tầm sẽ huy động được trí lực của các em học giỏi Văn. 1.2. Bồi dưỡng trong thời gian quy định: Trong quá trình dạy nên kết hợp với hình thức cho làm bài kiểm tra tại lớp, giao đề về nhà làm và ấn định thời gian nộp bài đồng thời phải dành thời gian chữa bài trực tiếp để giúp học sinh nhận ra ưu điểm, hạn chế của mình. 2. Những định hướng về nội dung bồi dưỡng đội tuyển lớp 12: 2.1. Phần nghị luận xã hội: Đây là phần bắt buộc có trong các đề thi tốt nghiệp, thi đại học, cao đẳng, thi học sinh giỏi trong những năm gần đây. Theo tôi đó là sự định hướng đúng đắn của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kiểu bài này giúp học sinh bày tỏ suy nghĩ, trách nhiệm của mình với cuộc sống, xã hội và những giá trị đạo đức Nghị luận về một tư tưởng đạo lý Nghị luận về một hiện tượng đời sống Nghị luận một vấn xã hội được đặt ra trong tác phẩm văn học Thực nghiệm một số đề 2.2. Phần nghị luận văn học: 2.2.1 NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬ Ta ®· lµm quen víi ph©n tÝch th¬, b×nh gi¶ng th¬, b×nh luËn th¬, so s¸nh vÒ th¬. VËy nghÞ luËn vÒ th¬ (t¸c phÈm vµ ®o¹n th¬) lµ qu¸ tr×nh sö dông tÊt c¶ nh÷ng thao t¸c lµm v¨n sao cho lµm râ néi dung t tëng, phong c¸ch nghÖ thuËt cña th¬ ®· t¸c ®éng tíi c¶m xóc thÈm mÜ, t duy nghÖ thuËt vµ nh÷ng liªn tëng s©u s¾c cña ngêi viÕt. 2.2.2 NghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn ®èi víi v¨n häc Lµ qu¸ tr×nh vËn dông nhiÒu thao t¸c lËp luËn nh gi¶i thÝch, chøng minh, ph©n tÝch, b×nh luËn, b×nh gi¶ng, ph¶n b¸c, so s¸nh ®Ó lµm cho ngêi ®äc, ngêi nghe hiÓu râ, hiÓu s©u ý kiÕn ®ã ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. 2.2.3 Kiểu bài lý luận văn học: Điều quan trọng là, khi dạy lý luận văn học, giáo viên cần xoá bỏ cảm giác khô cứng nặng nề, hãy nói những vấn đề lý luận bằng cách nói giản dị, dễ hiểu thông qua những dẫn chứng minh hoạ sinh động. 2.2.4 Kiểu bài nghị luận về các tác phẩm, các nhân vật văn học: Với từng tác phẩm văn học trong chương trình, tôi không dạy lại mà chỉ nhấn TRẦN QUỐC CƯỜNG 3 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 mạnh, nâng cao những phần trọng tâm, những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật. Việc quan trọng là tôi phải dự kiến được những đề bài có thể có với tác phẩm văn học ấy rồi cho học sinh suy nghĩ, tìm cách giải quyết. 3. Một số phương pháp ôn luyện kết hợp 3.1 Ôn tập theo vấn đề và nhóm tác phẩm 3.2 Đề thực nghiệm IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN: Sau những năm dạy học, tôi đã có 5 năm chính thức giảng dạy đội tuyển học sinh giỏi môn ngữ văn 12 đạt được 16 giải vòng tỉnh và năm 2011, 2012 có 2 em tham dự đội tuyển thi vòng quốc gia. V. ĐÁNH GIÁ VỀ PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA SÁNG KIẾN VI. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT NỘI DUNG A. PHÁT HIỆN, LỰA CHỌN HỌC SINH GIỎI VĂN: - Thông thường đến năm học lớp 12, các trường THPT mới chọn đội tuyển học sinh giỏi. Nhưng để có được đội tuyển thực sự có chất lượng thì giáo viên dạy đội tuyển và các giáo viên trong tổ Văn phải có ý thức tìm kiếm, phát hiện và chú ý khích lệ, bồi dưỡng các em có năng khiếu về môn Văn ngay từ khi mới vào trường. Các học sinh giỏi Văn thường có các biểu hiện sau: - Trong giờ học Văn: Các em thường chú ý nghe giảng. Thái độ, cảm xúc của các em thay đổi theo nội dung của bài học, luôn chủ động tích cực trong việc phát hiện vấn đề và đưa ra những ý kiến phát biểu hợp lý đồng thời biết băn khoăn, thắc mắc, đặt ra những câu hỏi nhằm tìm hiểu tác phẩm và kiến thức văn học một cách sâu sắc. - Một trong những cơ sở quan trọng để phát hiện và lựa chọn học sinh giỏi Văn chính là bài làm của học sinh. Bài làm của học sinh giỏi Văn thường có những đặc điểm sau: + Bài Văn của học sinh giỏi thường có kiểu diễn đạt rất riêng. Người xưa thường nói “Văn là người”. Điều đó quả không sai. Nghĩa là các em tạo được cho mình một giọng điệu riêng mà không dễ lẫn với người khác. + Bài Văn của học sinh giỏi thường có những phát hiện riêng, cách cảm, cách nghĩ riêng. Tất nhiên, khi học Văn, các em được trang bị lượng tri thức cơ bản là như nhau. Nhưng từ những tri thức chung ấy, học sinh giỏi Văn lại điểm xuyết những suy nghĩ của riêng mình khiến bài làm trở nên hấp dẫn, cuốn hút. + Bài văn của học sinh giỏi văn phải thể hiện được vốn tri thức phong phú đặc biệt là kiến thức văn học của người viết. Khi nói về một vấn đề, một tác phẩm văn học mà người viết vận dụng tri thức của đời sống, của nhiều bộ môn của nhiều tác phẩm văn TRẦN QUỐC CƯỜNG 4 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 học vào để soi rọi, đối chiếu, so sánh, phân tích thì điều được bàn bạc sẽ trở nên sáng rõ, sâu sắc và bài làm trở nên sinh động hơn rất nhiều. Nếu một học sinh có tố chất về văn học nhưng kiến thức nghèo nàn thì lối diễn đạt dù có sắc sảo đến mấy bài viết cũng không tránh khỏi sơ lược, hời hợt. Đa số các em yêu văn, học tốt môn Văn đều là người ham đọc, ham tìm hiểu nhưng có em vì điều kiện mà cũng không thể tiếp cận được với nhiều tác phẩm văn học. + Bài làm văn của học sinh giỏi phải thể hiện được sự vững vàng của người viết về kỹ năng, phương pháp làm bài. Việc sử dụng các thao tác viết văn phải linh hoạt, mềm mại, tự nhiên và những lỗi về chính tả, dùng từ, diễn đạt, viết câu gần như không có. Trên đây là những biểu hiện của học sinh giỏi văn trong quá trình học tập và trong bài viết. Nếu là giáo viên dạy đội tuyển, bạn hãy căn cứ vào đó để lựa chọn. Nếu học sinh của bạn không đủ một đội tuyển có những điều kiện trên, bạn có thể nhờ giáo viên cùng tổ chọn ở các lớp khác. Tuy nhiên, trên thực tế rất ít khi giáo viên chọn được một đội tuyển mà tất cả các em đều có được những đặc điểm trên. Thậm chí không có em nào trong đội tuyển đạt được những điều kiện như thế. Điều đó chưa hẳn là một điều tồi tệ nếu giáo viên kiên trì và biết cách bồi dưỡng cho các em. B. YÊU CẦU ĐỐI VỚI GIÁO VIÊN DẠY: - Trò giỏi phải có thầy hay. Đó là yêu cầu quan trọng làm nên chất lượng của đội tuyển học sinh giỏi. Cái hay của thầy không hẳn cứ phải là người thầy có trình độ cao, có nhiều bằng cấp, học hàm, học vị. Cái hay của người thầy là ở chỗ, người thầy ấy khơi gợi để học sinh phát huy được thế mạnh của mình, đánh thức những gì còn tiềm ẩn ở học trò, định hướng đúng đắn để trò đến được với cái đẹp của văn chương bằng một con đường ngắn nhất. Nói thế có vẻ còn mơ hồ. Tôi quan niệm người thầy dạy đội tuyển học sinh giỏi phải có những điều kiện sau đây: - Trước hết, giáo viên dạy đội tuyển phải là người say mê với công viêc. Thực ra, say mê với nghề là điều cần thiết với bất kì một công việc gì. Niềm say mê của giáo viên dạy đội tuyển phải đạt tới mức độ đam mê bởi đòi hỏi của việc dạy đội tuyển cao hơn, khó khăn hơn so với việc dạy chuyên môn bình thường. Chính niềm đam mê ấy khiến người thầy có đủ lòng kiên trì để đọc kĩ từng chữ, từng dòng thậm chí thuộc lòng cả những trang văn tuyệt bút. Chính niềm đam mê khiến cho giáo viên có đủ sự bình tâm trước thời bão giá với muôn vàn toan lo cơm áo ngày thường để ngồi thẩm định từng chữ, từng dòng văn của học trò trên trang giấy, để mỉm cười, nhăn trán, suy tư cùng với bao nhiêu nỗi niềm ngây thơ của tuổi dại. Những người giáo viên đã tìm đọc gần như trọn vẹn các tác phẩm của Nam Cao trước khi dạy bài tác gia Nam Cao, thuộc khoảng trên 15 bài thơ nằm đủ trong các tập thơ của Tố Hữu khi giảng dạy về tác gia Tố Hữu, kể vắn tắt dăm tác phẩm của nhà văn Nguyễn Minh Châu khi dạy Chiếc thuyền ngoài xa có thể được coi là những giáo viên tâm huyết với nghề. Đọc nhiều, biết nhiều là chưa đủ, người giáo viên còn phải suy nghĩ về tác phẩm, hiểu thấu nó, nói về nó như nói về chính mình, nói về nó và cảm thấy hạnh phúc khi được nói như một nhu cầu chia sẻ tự thân. Niềm đam mê với công việc khiến người giáo viên có thể thuộc từng nét chữ của học sinh, nhận ra giọng văn của học trò mình giữa muôn vàn bài viết, biết được câu nào TRẦN QUỐC CƯỜNG 5 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 trò viết, trò nghĩ ra và câu nào, đoạn nào trò chép và chép ở đâu. Cũng xuất phát từ niềm đam mê mà giáo viên có thể vui buồn, trăn trở, hạnh phúc khi đọc văn học trò từ đó biết lực học, đặc điểm, xu hướng của từng em và có hướng bồi dưỡng. Bao nhiêu nhọc nhằn của nghề dạy văn nếu được xuất phát từ niềm đam mê nó lại trở thành niềm hạnh phúc, sung sướng. - Giáo viên dạy đội tuyển học sinh giỏi phải nhận thức đúng công việc mình đảm nhiệm. Đôi khi, giáo viên nghĩ rằng dạy đội tuyển là huấn luyện “gà” để đem đi “chọi” và chỉ khi có giải mới gọi là thành công. Tôi không nghĩ như thế, đành rằng bồi dưỡng đội tuyển là để đi thi nhưng điều quan trọng hơn là các em học giỏi văn để làm gì nếu không phải là sống đẹp hơn, biết đem cái đẹp đến cho cuộc đời. Có em đoạt giải cao trong kì thi học sinh giỏi nhưng khi gặp lại thầy cũ cố lảng tránh để khỏi phải cất tiếng chào, vô tình, vô cảm với bạn bè xung quanh thì đó vẫn là một thất bại của người. Cái lối dạy để nhằm giật giải khác hẳn với lối dạy để nâng cao năng lực cảm thụ cái đẹp. - Kiến thức và kinh nghiệm của người dạy đội tuyển học sinh giỏi: + Giáo viên dạy đội tuyển phải nắm chắc kiến thức chương trình bộ môn, có khả năng khái quát, tổng hợp, đào sâu, nâng cao, mở rộng và soi rọi một vấn đề một đối tượng từ nhiều góc độ. Chẳng hạn cùng là tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” nhưng có khi tiếp cận nó từ nhân vật người đàn bà hàng chài, có khi từ nhân vật nghệ sĩ Phùng, có khi từ chánh án Đẩu, có khi từ thằng Phác, có khi từ tình huống truyện, có lúc lại từ quan niệm về cái đẹp hay từ đặc điểm trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu. Hay khi tiếp cận bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca, người dạy có thể tiếp cận theo cấu trúc của một bài thơ trữ tình, có thể tiếp cận theo hình tượng Lor-ca, có thể tiếp cận từ niềm đồng cảm của người nghệ sĩ với người nghệ sĩ, có thể tiếp cận từ thế giới hình ảnh, có thể tiếp cận từ góc độ ngôn từ hay tính nhạc của bài thơ. Nghĩa là, giáo viên không để trống khoảng giá trị nào của tác phẩm đối với người tiếp cận Khả năng khái quát, tổng hợp giúp giáo viên có cái nhìn liên tác phẩm rất thú vị. Chẳng hạn nói đến thân phận và vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam là nghĩ tới các nhân vật: người vợ nhặt trong truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân, Mị trong tác phẩm Vợ chồng A Phủ của nhà văn Tô Hoài, người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa. Bên cạnh khả năng khái quát hoá là khả năng chi tiết hoá. Nhiều khi giáo viên phải giúp học sinh tiếp cận tác phẩm từ những chi tiết tưởng như rất vụn vặt chẳng hạn khi dạy đến diễn biến tâm trạng của nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân có chi tiết “nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại” giáo viên có thể hỏi: Tại sao Mị không tìm lá ngón ăn cho chết, học sinh sẽ nhớ đến chi tiết “mà tiếng sáo vẫn lửng lơ bay ngoài đường”. Mà tiếng sáo là biểu tượng cho khát vọng tình yêu. Như vậy khát vọng tình yêu đã trỗi dậy và giữ Mị lại với bao nhiêu rộn ràng náo nức của tâm hồn đầy sức sống, Kiến thức vững vàng, sâu rộng khiến giáo viên có thể chủ động huy động kiến thức và có những định hướng đúng đắn cho học sinh. Tất nhiên, với giáo viên dạy văn, kiến thức văn học là quan trọng nhất nhưng bạn cũng đừng coi nhẹ kiến thức của các TRẦN QUỐC CƯỜNG 6 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 lĩnh vực khác đặc biệt là những lĩnh vực gần gũi với văn chương. Sự phong phú, giàu có về kiến thức của người thầy sẽ hỗ trợ đắc lực cho việc tiếp nhận, triển khai một vấn đề văn học. Kinh nghiệm giảng dạy và dạy đội tuyển học sinh giỏi không phải có ngay mà nó dần hình thành và tích luỹ sau những trải nghiệm của mình và của đồng nghiệp. Bạn đừng đợi cho đến khi bạn được dạy đội tuyển mới đi tìm tòi tài liệu, sách vở và những dạng đề thi học sinh giỏi. Kiến thức và kinh nghiệm của nhân loại thì vô biên và không phải của riêng ai. Điều quan trọng là bạn tìm kiếm, phát hiện và sử dụng nó như thế nào để biến nó thành kinh nghiệm của chính mình. Khi chưa dạy đội tuyển thì bạn vẫn phải có những câu hỏi, những đề văn dành cho học sinh giỏi để hướng đến và kích thích những học sinh yêu Văn chương và nâng cao năng lực của chính mình. Bạn hãy đừng quên chép vào sổ tay những câu văn hay, những câu hỏi thú vị, những đề văn dành cho học sinh giỏi hay những ý tưởng ra đề chợt loé trong đầu mình trong quá trình giảng dạy. Những cóp nhặt ấy lâu ngày trở thành kho tri thức quý giá và hiệu quả của bạn đó. C. TIẾN HÀNH GIẢNG DẠY: 1. Hình thức bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi: Thông thường, mỗi đội tuyển được nhà trường giao cho một số buổi dạy nhất định nào đó trong tuần để giáo viên bồi dưỡng, hoặc theo kế hoạch, chương trình của nhà trường được sở giáo dục phê duyệt. Nhưng nếu giáo viên chỉ sử dụng số buổi đó thì khó lòng đạt được kết quả mong muốn. Theo tôi, giáo viên dạy đội tuyển nên tiến hành công việc bồi dưỡng theo cả hai hình thức sau đây: 1.1. Bồi dưỡng thường xuyên: - Khi đã dự kiến, lựa chọn được đội tuyển thì trong quá trình giảng dạy trên lớp, giáo viên phải có những câu hỏi, những nhiệm vụ dành cho học sinh giỏi được kết hợp trong giờ dạy. Những câu hỏi ấy, những nhiệm vụ ấy nếu đúng tầm sẽ huy động được trí lực của các em học giỏi Văn. - Khi có bài viết trên lớp hay bài viết về nhà, giáo viên nên có từ hai đề bài trở lên. Có đề bài phù hợp với học sinh đại trà, có đề bài phù hợp với học sinh giỏi. Chắc chắn những học sinh giỏi văn sẽ bị hấp dẫn bởi những đề bài khó và hay. Để khuyến khích các em làm đề văn khó, giáo viên cũng có thể có linh động trong việc chấm bài cho các em dám dũng cảm làm đề ấy. - Nếu tìm được những đề văn hay, giáo viên có thể trực tiếp đưa cho các em trong đội tuyển để các em suy nghĩ, tìm hướng đi và viết bài. - Nên dành nhiều thời gian để chữa bài riêng cho các em. - Giáo viên phải huy động, tìm kiếm những cuốn sách, những tác phẩm văn học hay, phù hợp rồì phân công các thành viên trong đội tuyển lần lượt đọc, tìm hiểu để nâng cao năng lực cảm thụ và kiến thức. 1.2. Bồi dưỡng trong thời gian quy định: Với số buổi nhà trường quy định cho đội tuyển hoặc giáo viên tạo điều kiện thêm để học ở trường, người dạy đội tuyển cần có kế hoạch, sắp xếp, soạn bài theo một chương trình hợp lý. Có thể chia theo từng mảng chẳng hạn như: nghị luận văn học, TRẦN QUỐC CƯỜNG 7 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 nghị luận xã hội. Trong từng mảng ấy lại có thể chia thành từng dạng. Chẳng hạn mảng nghị luận văn học được phân chia thành các phần: lý luận văn học, nghị luận về thơ, nghị luận về văn xuôi, nghị luận một tác phẩm, một nhân vật văn học hoặc so sánh văn học….Khi tiến hành dạy từng mảng nên chia theo buổi. Khi dạy đến mảng nào thì kết hợp trang bị kiến thức kết hợp với thực hành tìm hướng đi cho các đề bài cụ thể. Các đề bài này giáo viên có thể sưu tầm từ nhiều nguồn và có thể tự mình suy nghĩ tìm tòi miễn sao học sinh nắm chắc và vận dụng được kiến thức của mình để giải quyết những nhiệm vụ xứng tầm với học sinh giỏi. - Trong quá trình dạy nên kết hợp với hình thức cho làm bài kiểm tra tại lớp, giao đề về nhà làm và ấn định thời gian nộp bài đồng thời phải dành thời gian chữa bài trực tiếp để giúp học sinh nhận ra ưu điểm, hạn chế của mình. * Lưu ý: Trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi, giáo viên phải xây dựng được tình cảm thân thiện, yêu thương, gắn bó và giúp đỡ nhau giữa giáo viên với học sinh và giữa các thành viên trong đội tuyển, tránh sự cạnh tranh, ganh đua không lành mạnh. 2. Những định hướng về nội dung bồi dưỡng đội tuyển lớp 12: 2.1. Phần nghị luận xã hội: Đây là phần bắt buộc có trong các đề thi tốt nghiệp, thi đại học, cao đẳng, thi học sinh giỏi trong những năm gần đây. Theo tôi đó là sự định hướng đúng đắn của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kiểu bài này giúp học sinh bày tỏ suy nghĩ, trách nhiệm của mình với cuộc sống, xã hội và những giá trị đạo đức. Khi bồi dưỡng đội tuyển, giáo viên có thể nhắc lại một số kiến thức cơ bản nhất về kiểu bài nghị luận xã hội qua việc cho các em tiếp xúc với những đề văn mà mình đã chuẩn bị. Theo tôi, các đề bài phải khó hơn so với đề bài cho các kì thi đại trà, phải hay, phải có tính giáo dục, phải thiết thực, phải phù hợp với lứa tuổi học sinh và phải đề cập đến cả hai phương diện là các hiện tượng đời sống và những tư tưởng đạo lý. Để ra được các đề văn hay, bạn nên đọc thật nhiều những câu danh ngôn, những mẩu chuyện trong những cuốn sách có giá trị giáo dục như Hạt giống tâm hồn, Những tấm lòng cao cả…, thường xuyên cập nhật thông tin của đời sống xã hội để tìm được những hiện tượng đời sống giúp học sinh bày tỏ suy nghĩ và trách nhiệm. Khi cho các em tiếp xúc với đề thì phải có yêu cầu cụ thể chẳng hạn như tìm hiểu đề, xác định vấn đề cần nghị luận, lập dàn ý, viết chi tiết phần mở bài…Sau đó, giáo viên tập hợp các ý kiến của học sinh, nhận xét, đánh giá và đưa ra một định hướng hợp lý nhất. Sau đây, xin giới thiệu một số đề văn nghị luận xã hội mà tôi đã chuẩn bị cho việc bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi của mình: NghÞ luËn vÒ mét t tëng, ®¹o lÝ A. KiÕn thøc träng t©m * BiÕt c¸ch viÕt mét bµi v¨n vÒ t tëng ®¹o lÝ. * Cã ý thøc tiÕp thu nh÷ng quan niÖm ®óng ®¾n vµ phª ph¸n nh÷ng quan niÖm sai lÇm. - Vấn đề nhận thức: lí tưởng, mục đích sống… TRẦN QUỐC CƯỜNG 8 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 - Vấn đề về đạo đức, tâm hồn, tính cách: lòng yêu nước, lòng nhân ái, vị tha, bao dung, độ lượng; tính trung thực, dũng cảm, chăm chỉ, cần cù, thái độ hòa nhã, khiêm tốn; thói ích kỉ, ba hoa, vụ lợi… - Vấn đề về các quan hệ gia đình: tình mẫu tử, tình phụ tử, tình anh em… - Vấn đề về các quan hệ xã hội: tình đồng bào, tình thầy trò, tình bạn… - Vấn đề về cách ứng xử, đối nhân xử thế của con người trong cuộc sống. 1- Kh¸i niÖm Qu¸ tr×nh kÕt hîp nh÷ng thao t¸c lËp luËn ®Ó lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò t tëng, ®¹o lÝ trong cuéc ®êi. - T tëng, ®¹o lÝ trong cuéc ®êi bao gåm: + LÝ tëng (lÏ sèng) + C¸ch sèng + Ho¹t ®éng sèng + Mèi quan hÖ trong cuéc ®êi gi÷a con ngêi víi con ngêi (cha con, vî chång, anh em vµ nh÷ng ngêi th©n thuéc kh¸c). Ở ngoµi x· héi cã c¸c quan hÖ trªn, díi, ®¬n vÞ, t×nh lµng nghÜa xãm, thÇy trß, b¹n bÌ... 2- Yªu cÇu a . HiÓu ®îc vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn lµ g× VÝ dô: “Sèng ®Ñp lµ thÕ nµo hìi b¹n” - Muèn t×m thÊy vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn, ta ph¶i qua c¸c bíc ph©n tÝch lÝ, gi¶i ®Ó x¸c ®Þnh ®îc vÊn ®Ò, víi ®Ò trªn ®©y ta thùc hiÖn. + ThÕ nµo lµ sèng ®Ñp? * Sèng cã lÝ tëng ®óng ®¾n, cao c¶ phï hîp víi thêi ®¹i, x¸c ®Þnh vai trß tr¸ch nhiÖm. * Cã ®êi sèng t×nh c¶m ®óng mùc, phong phó vµ hµi hoµ. * Cã hµnh ®éng ®óng ®¾n. - Suy ra: Sèng ®Ñp lµ sèng cã lÝ tëng ®óng ®¾n, cao c¶, c¸ nh©n x¸c ®Þnh ®îc vai trß tr¸ch nhiÖm víi cuéc sèng, cã ®êi sèng t×nh c¶m hµi hoµ phong phó, cã hµnh ®éng ®óng ®¾n. C©u th¬ nªu lÝ tëng vµ híng con ngêi tíi hµnh ®éng ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ, phÈm chÊt con ngêi. b. Tõ vÊn ®Ò nghÞ luËn ®· x¸c ®Þnh, ngêi viÕt tiÕp tôc ph©n tÝch, chøng minh nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña vÊn ®Ò, thËm chÝ so s¸nh, bµn b¹c, b¸c bá... nghÜa lµ biÕt ¸p dông nhiÒu thao t¸c lËp luËn. c. Ph¶i biÕt rót ra ý nghÜa vÊn ®Ò d.Yªu cÇu v« cïng quan träng lµ ngêi thùc hiÖn nghÞ luËn ph¶i sèng cã lÝ tëng vµ ®¹o lÝ. 3- C¸ch lµm a. Bè côc: Bµi nghÞ luËn vÒ t tëng ®¹o lÝ còng nh c¸c bµi v¨n nghÞ luËn kh¸c gåm 3 phÇn: Më bµi, th©n bµi, kÕt bµi. b. C¸c bíc tiÕn hµnh ë phÇn th©n bµi. PhÇn nµy phô thuéc vµo yªu cÇu cña thao t¸c. Nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt. - Gi¶i thÝch kh¸i niÖm cña ®Ò bµi (vÝ dô ®Ò ®· dÉn trªn, ta ph¶i gi¶i thÝch sèng ®Ñp lµ thÕ nµo?) - Gi¶i thÝch vµ chøng minh vÊn ®Ò ®Æt ra (t¹i sao ph¶i ®Æt ra vÊn ®Ò sèng cã lÝ tëng, cã TRẦN QUỐC CƯỜNG 9 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 ®¹o lÝ vµ nã thÓ hiÖn nh thÕ nµo. - Suy nghÜ (c¸ch ®Æt vÊn ®Ò Êy cã ®óng? hay sai). Më réng bµn b¹c b»ng c¸ch ®i s©u vµo vÊn ®Ò nµo ®ã - mét khÝa c¹nh. VÝ dô lµm thÕ nµo ®Ó sèng cã lÝ tëng, cã ®¹o lÝ hoÆc phª ph¸n c¸ch sèng kh«ng cã lÝ tëng, hoµi b·o, thiÕu ®¹o lÝ.) phÇn nµy ph¶i cô thÓ, s©u s¾c tr¸nh chung chung. Sau cïng cña suy nghÜ lµ nªu ý nghÜa vÊn ®Ò. 4- Định hướng dàn ý chung a. Mở bài: - Dẫn dắt vào đề (…) - Giới thiệu về tư tưởng, đạo lí nêu ở đề bài (…) - Trích dẫn ý kiến, nhận định (nếu có) (…) b. Thân bài: * Giải thích tư tưởng, đạo lí cần bàn luận (…). Tùy theo yêu cầu đề bài có thể có những cách giải thích khác nhau: - Giải thích khái niệm, trên cơ sở đó giải thích ý nghĩa, nội dung vấn đề. - Giải thích nghĩa đen của từ ngữ, rồi suy luận ra nghĩa bóng, trên cơ sở đó giải thích ý nghĩa, nội dung vấn đề. - Giải thích mệnh đề, hình ảnh trong câu nói, trên cơ sở đó xác định nội dung, ý nghĩa của vấn đề mà câu nói đề cập. * Phân tích và chứng minh những mặt đúng của tư tưởng , đạo lí cần bàn luận (…) Bản chất của thao tác này là giảng giải nghĩa lí của vấn đề được đặt ra để làm sáng tỏ tới cùng bản chất của vấn đề. Phần này thực chất là trả lời câu hỏi: Tại sao? (Vì sao?) Vấn đề được biểu hiện như thế nào? * Phê phán, bác bỏ những biểu hiện sai lệch có liên quan đến vấn đề đang bàn luận (…) * Bình luận, đánh giá (bàn bạc, mở rộng, đề xuất ý kiến…): - Đánh giá vấn đề: Nêu ý nghĩa của vấn đề, mức độ đúng – sai, đóng góp – hạn chế của vấn đề. - Từ sự đánh giá trên, rút ra bài học kinh nghiệm trong cuộc sống cũng như trong học tập, trong nhận thức cũng như trong tư tưởng, tình cảm… - Đề xuất phương châm đúng đắn… c. Kết bài: - Khẳng định chung về tư tưởng, đạo lí đã bàn luận ở thân bài (…) - Lời nhắn gửi đến mọi người (…) B- C©u hái vµ bµi tËp C©u hái : a- NghÞ luËn vÓ mét t tëng ®¹o lÝ lµ g× ? b-Yªu cÇu lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t tëng ®¹o lÝ c- Nªu kh¸i qu¸t c¸ch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t tëng ®¹o lÝ . Bµi tËp : a-“LÝ tëng lµ ngän ®Ìn chØ ®êng . kh«ng cã lÝ tëng th× kh«ng cã ph¬ng híng kiªn ®Þnh, mµ kh«ng cã ph¬ng híng th× kh«ng cã cuéc sèng” (LÐp-T«i-xt«i ) . Anh (chÞ )hiÓu c©u nãi Êy thÕ nµo vµ cã suy nghÜ g× trong qu¸ tr×nh phÊn ®Êu tu dìng lÝ tëng cña m×nh . TRẦN QUỐC CƯỜNG 10 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 b- Gèt nhËn ®Þnh : “Mét con ngêi lµm sao cã thÓ nhËn thøc ®îc chÝnh m×nh . §ã kh«ng ph¶i lµ viÖc cña t duy mµ lµ cña thùc tiÔn . H·y ra søc thùc hiÖn bæn phËn cña m×nh, lóc ®ã b¹n lËp tøc hiÓu ®îc gi¸ trÞ cña chÝnh m×nh” Anh (chÞ ) hiÓu vµ suy nghÜ g× . c- B¸c Hå d¹y : “Chóng ta ph¶i thùc hiÖn ®øc tÝnh trong s¹ch, chÊt ph¸c, h¨ng h¸i, cÇn kiÖm, xãa bá hÕt nh÷ng vÕt tÝch n« lÖ trong t tëng vµ hµnh ®éng”. Anh (chÞ ) hiÓu vµ suy nghÜ g× C- §Ò kiÓm tra a- “D©n téc ta chñ yÕu sèng b»ng t×ng yªu th¬ng “ ( TiÕn díi l¸ cê vÎ vang cña §¶ng _ Lª DuÈn ) Anh ( chÞ ) hiÓu vµ cã suy nghÜ g× vÒ lêi nhËn ®Þnh trªn. b-“ Häc ®Ó biÕt, häc ®Î lµm, häc ®Ó chung sèng, häc ®Ótù kh¼ng ®Þnhm×nh”(unetsco) Anh ( chÞ ) hiÓu vµ cã suy nghÜ g× vÒ lêi nhËn ®Þnh trªn. c- “ §êng ®i khã kh«ng ph¶i v× ng¨n s«ng c¸ch nói mµ khã v× lßng ngêi ng¹i nói e s«ng”. Anh ( chÞ ) hiÓu vµ cã suy nghÜ g× vÒ lêi nhËn ®Þnh trªn. D- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái, bµi tËp, ®Ò kiÓm tra C©u hái : ( a, b, c ) dùa vµo kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi. 1/ Bµi tËp : a -Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý - Gi¶ thÝch lÝ tëng lµ g× ( §iÒu cao c¶ nhÊt, ®Ñp ®Ï nhÊt, trë thµnh lÏ sèng mµ ngêi ta mong íc vµ phÊn ®Êu thùc hiÖn). - T¹i sao kh«ng cã lÝ tëng th× kh«ng cã ph¬ng híng + Kh«ng cã môc tiªu phÊn ®¸u cô thÓ + ThiÕu ý chÝ v¬n lªn ®Ó giµnh ®iÒu cao c¶ + Kh«ng cã lÏ sèng mµ ngêi ta m¬ íc - T¹i sao kh«ng cã ph¬ng híng th× kh«ng cã cuéc sèng + Kh«ng cã ph¬ng híng phÊn ®Êu th× cuéc sèng con ngêi sÏ tÎ nh¹t, sèng v« vÞ, kh«ng cã ý nghÜa , sèng thõa + Kh«ng cã ph¬ng híng trong cuéc sèng gièng ngêi lÇn bíc trong ®ªm tèi kh«ng nh×n thÊy ®êng. + Kh«ng cã ph¬ng híng, con ngêi cã thÓ hµnh ®éng mï qu¸ng nhiÒu khi sa vµo vßng téi lçi ( chøng minh ) - Suy nghÜ nh thÕ nµo ? + VÊn ®Ì cÇn b×nh luËn : con ngêi ph¶i sèng cã lÝ tëng. Kh«ng cã lÝ tëng, con ngêi thùc sù sèng kh«ng cã ý nghÜa. + VÊn ®Ò ®Æt ra hoµn toµn ®óng. + Më réng : * Phª ph¸n nh÷ng ngêi sèng kh«ng cã lÝ tëng * LÝ tëng cña thanh niªn ta ngµy nay lµ g× ( PhÊn ®Êu ®Î cã néi lùc m¹nh mÏ, giái giang ®¹t ®Ønh cao trÝ tuÖ vµ lu«n kÕt hîp víi ®¹o lÝ). * Lµm thÕ nµo ®Ó sèng cã lÝ tëng. + Nªu ý nghÜa cña c©u nãi. b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý - HiÓu c©u nãi Êy nh thÕ nµo ? + ThÕ nµo lµ nhËn thøc ( thuéc ph¹m trï cña t duytríc cuéc sèng. NhËn thøc vÒ lÏ sèng ë ®êi, vÒ hµnh ®éng cña ngêi kh¸c, vÒ t×nh c¶m cña con ngêi). + T¹i sao con ngêi l¹i kh«ng thÓ nhËn thøc ®îc chÝnh m×nh l¹i ph¶i qua thùc tiÔn . * Thùc tiÔn lµ kÕt qu¶ ®Î ®¸nh gi¸, xem xÐt mét con ngêi . TRẦN QUỐC CƯỜNG 11 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 ¬i.” * Thùc tiÔn còng lµ c¨n cø ®Ó thö th¸ch con ngêi . * Nãi nh Gít : “Mäi lÝ thuyÕt chØ lµ mµu x¸m, chØ cã c©y ®êi m·i m·i xanh t- - Suy nghÜ + VÊn ®Ò b×nh luËn lµ : Vai trß thùc tiÔn trong nhËn thøc cña con ngêi. + Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò : ®óng + Më réng : Bµn thªm vÒ vai trß thùc tiÔn trong nhËn thøc cña con ngêi. * Trong häc tËp, chon nghÒ nghiÖp. * Trong thµnh c«ng còng nh thÊt b¹i, con người biÕt rót ra nhËn thøc cho m×nh ph¸t huy chç m¹nh. HiÓu chÝnh m×nh con ngêi míi cã c¬ may thành ®¹t. + Nªu ý nghÜa lêi nhËn ®Þnh cña Gít c- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý: - HiÓu c©u nãi Êy nh thÕ nµo ? + Gi¶i thÝch c¸c kh¸i niÖm. * ThÕ nµo lµ ®øc tÝnh trong s¹ch ( gi÷ g×n b¶n chÊt tèt ®Ñp, kh«ng lµm viÖc xÊu ¶nh hëng®Õn ®¹o ®øc con ngêi). * ThÕ nµo lµ chÊt ph¸c ( ch©n thËt, gi¶n dÞ hßa víi ®êi thêng, kh«ng lµm viÖc xÊu ¶nh hëng tíi ®¹o ®øc con ngêi). * ThÕ nµo lµ ®øc tÝnh cÇn kiÖm ( siªng n¨ng, t»n tiÖn). + T¹i sao con ngêi ph¶i cã ®øc tÝnh trong s¹ch, chÊt ph¸c h¨ng h¸i cÇn kiÖm? * §©y lµ ba ®øc tÝnh quan träng cña con ngêi: cÇn kiÖm, liªm chÝnh, ch©n thËt (liªm lµ trong s¹ch ). * Ba ®øc tÝnh Êy gióp con ngêi hµnh tr×nh trong cuéc sèng. * Ba ®øc tÝnh Êy lµm nªn ngêi cã Ých. - Suy nghÜ + VÊn ®Ì cÇn b×nh luËn lµ g× ? B¸c nªu phÈm chÊt quan träng, cho ®ã lµ môc tiªu ®Ó mäi ngêi phÊn ®Êu rÌn luyÖn. §ång thêi Ngêi yªu cÇu xãa bá nh÷ng biÓu hiÖn cña t tëng, hµnh ®éng n« lÖ, cam chÞu trong mçi chóng ta. + Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò : ®óng + Më réng : * Lµm thÕ nµo ®Ó rÌn luyÖn 3 ®øc tÝnh B¸c nªu vµ xãa bá t tëng, hµnh ®éng n« lÖ. * Phª ph¸n nh÷ng biÓu hiÖn sai tr¸i. * Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò. 2/ Hướng dẫn §Ò kiÓm tra a- Gi¶i thÝch, b×nh luËn c©u nãi cña cè Tæng BÝ th Lª DuÈn. - Giíi thiÖu lêi nhËn ®Þnh mét c¸ch tù nhiªn. - Kh¸i qu¸t néi dung lêi nhËn ®Þnh. - Nªu c¸ch gi¶i quyÕt vµ ph¹m vi dÉn chøng. - HiÓu lêi nhËn ®Þnh nh thÕ nµo? + Quan niÖm thÕ nµo vÒ t×nh yªu th¬ng( Mèi quan hÖ tèt ®Ñp, b×nh ®¼ng, d©n chñ, nhêng nhÞn, chia sÎ gióp ®ì lÉn nhau giòa con ngêi víi con ngêi mét c¸ch ch©n thµnh). + T¹i sao d©n téc ta chñ yÕu sèng b»ng t×nh yªu th¬ng : * XuÊt ph¸t tõ truyÒn thèng d©n téc,tõ phÈm chÊt con ngêi ViÖt Nam biÕt yªu th¬ng, ®oµn kÕt, ®ïm bäc lÉn nhau. * XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña vïng c d©n n«ng nghiÖp l¹i ®èi mÆt víi thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt ( ma, b·o ,h¹n h¸n, lôt léi ) thêng xuyªn x¶y ra. TRẦN QUỐC CƯỜNG 12 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 * D©n téc ta ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu kÎ thï x©m lîc. V× vËy con ngêi ph¶i trô l¹i, ®oµn kÕt yªu th¬ng nhau ®Ó vît qua, gi÷ v÷ng cuéc sèng b×nh yªn cho m×nh. ( chøng minh b»ng lÞch sö d©n téc). - Suy nghÜ + VÊn ®Ì cÇn b×nh luËn : kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt cña con ngêi ®Êt níc, tin tëng vµo søc m¹nh cña t×nh th¬ng. + Kh¼ng ®Þnh lêi nhËn ®Þnh ®óng ®¾n. + Më réng bµn b¹c : * Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy truyÒn thèng, ®Ó ®oµn kÕt yªu th¬ng nhau ( l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch, th¬ng người nh thÓ th¬ng th©n, sèng v× ý thøc céng ®ång). * Ph¸n ®èi hiÖn tîng chia rÏ, mÊt ®oµn kÕt. + Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò. Rót ra bµi häc rÌn luyÖn vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc, m×nh v× mäi ngêi. b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - HiÓu c©u nãi Êy nh thÕ nµo ? + Häc lµ g× ? * Häc ®Ó biÕt lµ häc nh thÕ nµo ? * Häc ®Ó lµm lµ häc nh thÕ nµo ? * Häc ®Ó chung sèng lµ häc nh thÕ nµo ? * Häc ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh lµ häc nh thÕ nµo ? + T¹i sao häc ®Ó biÕt ®Ó lµm, ®Ó chung sèng, ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ nã thÓ hiÖn nh thÕ nµo? * Häc ®Ó nhËn thøc nh÷ng tri thøc cña nhan lo¹i, tõ ®ã biÕt lµm biÕt hµnh ®éng ®óng, míi cã thÓ chung sèng vµ tån t¹i ( chøng minh ). * Häc ®Ó mäi ngêi ®Òu hiÓu biÕt vÒ nhau, ®Ó chung sèng cïng nhau. * Häc ®Ó trau dåi khoa häc kÜ thuËt, lÏ sèng ë ®êi ®Ó lµm tèt mäi viÖc, ®èi nh©n xö thÕ vµ lµm cho m×nh trëng thµnh ( chøng minh ) - Suy nghÜ : + X¸c ®Þnh vÊn ®Ò : §Ò cao vai trß häc tËp vÒ khao häc kÜ thuËt, ®¹o ®øc lèi sèng. + Kh¼ng ®Þnh : §óng. Nã phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn, mèi quan hÖ cña ®êi sèng con ngêi. + Bµn b¹c : * Kh«ng häc cã biÕt, cã lµm, cã chung sèng vµ kh¼ng ®Þnh m×nh ®îc kh«ng? * Lµm thÕ nµo ®Ó häc tèt ? * Phª ph¸n mét sè hµnh vi, quan ®iÓm sai tr¸i vµ l¹c lâng trong häc tËp. + Nªu ý nghÜa t¸c dông cña vÊn ®Ò. c- Sau khi vµo ®Ò, bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - HiÓu c©u nãi cña NguyÔn B¸ Häc lµ nh thÕ nµo ? + Mîn h×nh ¶nh ®êng ®i kh«ng khã ®Ó diÔn t¶ néi dung g×, vÊn ®Ò g× ? ( §êng ®i khã, kh«ng v× ng¨n s«ng c¸ch nói _ Cho dï ng¨n s«ng c¸ch nói nhng con ngêi vÉn kh¼ng ®Þnh kh«ng khã. §iÒu nµy nhÊn m¹nh yÕu tè tinh thÇn, t tëng quyÕt t©m cña con ngêi) + VÕ thø hai cña c©u nãi “ Mµ khã v× lßng ngêi ng¹i nói e s«ng” . Th× ra t tëng cña con ngêi, tinh thÇn cña con ngêi rÊt quan träng víi mäi c«ng viÖc. + T¹i sao ®êng ®i khã kh«ng v× ng¨n s«ng c¸ch nói, mµ khã v× lßng ngêi ng¹i nói e s«ng. * T tëng, tinh thÇn cña con ngêi quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña c«ng viÖc. * Tr«ng thÊy viÖc ®· ng¹i th× kh«ng thÓ hoµn thµnh tèt. * NÕu con ngêi cã quyÕt t©m th× mäi viÖc kh«ng cã g× khã(chøng minh). - Suy ngÜ vÒ vÊn ®Ò ®Æt ra. TRẦN QUỐC CƯỜNG 13 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 + Kh¼ng ®Þnh c©u nãi ®óng. + Më réng bµn b¹c : Cã nhiÒu trêng hîp trong cuéc sèng yÕu tè tinh thÇn quyÕt ®Þnh mäi sù thµnh ®¹t vµ còng cã trêng hîp dÉn ®Õn thÊt b¹i, kh«ng thµnh c«ng. + Rót ra ý nghÜa s©u s¾c tõ c©u nãi nµy lµ x©y dùng cho mçi con ngêi t tëng, tinh thÇn quyÕt t©m cao tríc bÊt cø mét khã kh¨n nµo, c«ng viÖc nµo. NGHỊ LUẬN VỀ MỘT HIỆN TƯỢNG ĐỜI SỐNG A. KiÕn thøc träng t©m * N¾m ®îc c¸ch lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng. * Cã ý thøc ®óng ®¾n tríc nh÷ng hiÖn tîng ®êi sèng. - Xung quanh chóng ta hµng ngµy cã biÕt bao chuyÖn x¶y ra. Cã hiÖn tîng tèt, cã hiÖn tîng xÊu. - VËy tÊt c¶ nh÷ng g× x¶y ra trong cuéc sèng con ngêi ®Òu lµ hiÖn tîng ®êi sèng. - Đề tài nghị luận thường gần gũi với đời sống và sát hợp với trình độ nhận thức của học sinh: tai nạn giao thông, hiện tượng môi trường bị ô nhiễm, đại dịch AIDS, những tiêu cực trong thi cử, nạn bạo hành trong gia đình, phong trào thanh niên tiếp sức mùa thi, cuộc vận động giúp đỡ đồng bào hoạn nạn, những tấm gương người tốt việc tốt… - Nghị luận về một hiện tượng đời sống không chỉ có ý nghĩa xã hội mà còn có tác dụng giáo dục tư tưởng, đạo lí, cách sống đúng đắn, tích cực đối với học sinh, thanh niên. 1- Kh¸i niÖm - Sö dông tæng hîp c¸c thao t¸c lËp luËn ®Ó lµm cho ngêi ®äc hiÓu râ, hiÓu ®óng, hiÓu s©u ®Ó ®ång t×nh tríc nh÷ng hiÖn tîng ®êi sèng, cã ý nghÜa x· héi. §ã lµ nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng 2- Yªu cÇu a. Ph¶i hiÓu râ, hiÓu ®óng, hiÓu s©u b¶n chÊt hiÖn tîng. Muèn vËy ph¶i ®i s©u t×m tßi, gi¶i thÝch. b. Qua hiÖn tîng ®ã chØ ra vÊn ®Ò cÇn quan t©m lµ g×? Trªn c¬ së nµy mµ ph©n tÝch, bµn b¹c hoÆc so s¸nh, b¸c bá.... NghÜa lµ ph¶i biÕt phèi hîp nhiÒu thao t¸c lËp luËn chØ ra ®óng, sai, nguyªn nh©n c¸ch kh¾c phôc, bµy tá th¸i ®é cña m×nh. c. Ph¶i cã lËp trêng t tëng v÷ng vµng. d. DiÔn ®¹t gi¶n dÞ, s¸ng sña, ng¾n gän. 3- C¸ch lµm - Tríc khi t×m hiÓu ®Ò ph¶i thùc hiÖn ba thao t¸c + §äc kÜ ®Ò bµi + G¹ch ch©n c¸c tõ quan träng + Ng¨n vÕ (nÕu cã) - T×m hiÓu ®Ò + T×m hiÓu vÒ néi dung (®Ò cã nh÷ng ý nµo) + Thao t¸c chÝnh (Thao t¸c lµm v¨n) + Ph¹m vi x¸c ®Þnh dÉn chøng cña ®Ò bµi TRẦN QUỐC CƯỜNG 14 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 - LËp dµn ý + Më bµi  Giíi thiÖu ®îc hiÖn tîng ®êi sèng cÇn nghÞ luËn. + Th©n bµi  KÕt hîp c¸c thao t¸c lËp luËn ®Ó lµm râ c¸c luËn ®iÓm vµ bµn b¹c hoÆc phª ph¸n, b¸c bá. + KÕt bµi  Nªu ra ph¬ng híng, mét suy nghÜ míi tríc hiÖn tîng ®êi sèng. 4- Định hướng dàn ý chung a. Mở bài: - Dẫn dắt vào đề (…) để giới thiệu chung về những vấn đề có tính bức xúc mà xã hội ngày nay cần quan tâm. - Giới thiệu vấn đề nghị luận đặt ra ở đề bài: hiện tượng đời sống mà đề bài đề cập… b. Thân bài: * Giới thiệu hiện tượng đời sống được nêu ở đề bài (…). Có thể nêu thêm hiểu biết của bản thân về hiện tượng đời sống đó (…). Lưu ý: Khi phản ánh thực trạng, cần đưa ra những thông tin cụ thể, tránh lối nói chung chung, mơ hồ mới tạo được sức thuyết phục. - Tình hình, thực trạng trên thế giới (…) - Tình hình, thực trạng trong nước (…) - Tình hình, thực trạng ở địa phương (…) * Phân tích và bình luận những nguyên nhân – tác hại của hiện tượng đời sống đã nêu ở trên: - Hậu quả, tác hại của hiện tượng đời sống đó: + Hậu quả, tác hại đối với cộng đồng, xã hội (…) + Hậu quả, tác hại đối với cá nhân mỗi người (…) - Nguyên nhân: + Nguyên nhân khách quan (…) + Nguyên nhân chủ quan (…) * Phê phán, bác bỏ một số quan niệm và nhận thức sai lầm có liên quan đến hiện tượng bàn luận (…). * Đề xuất những giải pháp: Lưu ý: Cần dựa vào nguyên nhân để tìm ra những giải pháp khắc phục. - Về phía cơ quan chức năng (…) - Về phía mỗi cá nhân (…) c. Kết bài: - Khẳng định chung về hiện tượng đời sống đã bàn (…) - Lời nhắn gửi đến tất cả mọi người (…) B - C©u hái, bµi tËp 1- C©u hái a-ThÕ nµo lµ nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng. b-yªu cÇu lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng. c- Nªu kh¸i qu¸t c¸ch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vª mét hiÖn tîng ®êi sèng. TRẦN QUỐC CƯỜNG 15 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 2- Bµi tËp a-“ Theo ban chØ ®¹o tuyÓn sinh ®¹i häc n¨m 2004, sau hai ®ît thi ®· cã 3186 thÝ sinh bÞ xö lÝ kØ luËt do vi ph¹m quy chÕ thi, trong ®ã cã 2637 thÝ sinh bÞ ®×nh chØ thi, chñ yÕu do mang vµ sö dông tµi liÖu trong phßng thi . H×nh thøc mang tµi liÖu, phao thi ngµy cµng tinh vi, chóng ®îc giÊu trong thíc kÎ, ®iÖn tho¹i di ®éng, trong ®Õ giµy” . Anh (chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ thùc tr¹ng ®ã . b-T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng sèng víi tr¸ch nhiÖm cña ngêi d©n . c-Tin häc víi thanh niªn . C- §Ò kiÓm tra a- Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo tríc t×nh h×nh tai n¹n giao th«ng hiÖn nay. b- Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo tríc hiÓm ho¹ cña c¨n bÖnh HIV/AIDS. c- M«i trêng sèng ®ang hñy ho¹Þ D - Híng dÉn tr¶ lêi c©u hái, bµi tËp, ®Ò kiÓm tra C©u hái : ( a, b, c dùa vµo phÇn kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi ) 1- Bµi tËp : a- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý : -HiÓu b¶n tin cña b¸o Tuæi TrÎ nh thÕ nµo ? + Nh÷ng con sè biÕt nãi vÒ viÖc lµm tiªu cùc cña thÝ sinh dù thi vµo §¹i häc. §ã lµ viÖc mang tµi liÖu phßng thi. + Phao thi : §Ò gi¶i s½n. + Tinh vi : tØ mØ, chÝnh x¸c ®Õn møc cao, nh÷ng chi tiÕt nhá nhng rÊt khÐo lÐo. - Suy nghÜ g× ? + VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn : §©y lµ thùc tr¹ng ®¹o ®øc, vi ph¹m vµo vÊn ®Ò thi cö cÇn ph¶i lªn ¸n. +Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò : nhËn xÐt ®óng ®¾n, kh«ng che dÊu sù thËt. + Më réng : * XuÊt ph¸t tõ ý thøc c¸ nh©n, dèi tr¸, lõa läc ®Ó ®îc vµo §¹i häc. Sù cè ý nµy thuéc vÒ ph¹m trï ®¹o ®øc cÇn lªn ¸n. * Chóng ta ®µo t¹o nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc thùc sù chø kh«ng ®µo t¹o nh÷ng ngêi dèi tr¸, thÊp hÌn, dèt n¸t. * Con ®êng tiÕn th©n cña “kÎ sÜ hiÖn ®¹i” lµ n¨ng lùc, tri thøc hiÖn ®¹i kÕt hîp víi ®¹o lÝ. Nh÷ng thÝ sinh nsú ®Òu kh«ng cã c¶ hai ®iÒu Êy, cÇn ph¶i lªn ¸n. * §µo t¹o nh©n tµi kh«ng thÓ chÊp nhËn nh÷ng viªc lµm gian lËn trong thi cö. + Lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc ®ùoc ? * Mçi thÝ sinh ph¶i cã ý thøc. * Gia ®×nh vµ x· héi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm. * Qu¶n lÝ chÆt chÏ trong thi cö . §Æc biÖt nãi kh«ng víi tiªu cùc trong thi cö. TÊt c¶ ph¶i ph¸t ®éng trong toµn d©n. + Nªu ý nghÜa cña vÊn ®Ò. b-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng sèng hiÖn nay nh thÕ nµo? + ë c¸c thµnh phè chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ ®éng c¬ xe « t«, xe m¸y c¸c lo¹i lµm chÕt c¸c dßng s«ngvµ vÈn ®ôc bÇu khÝ quyÓn nh thÕ nµo? ` + ë n«ng th«n c¸c lµng nghÒ thñ c«ng, dïng bao ni l«ng, h»ng ngµy ®æ r¸c th¶i bõa b·i. TRẦN QUỐC CƯỜNG 16 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 . dÇn. + Nguån níc bÞ c¹n kiÖt + Ngêi d©n thiÕu ý thøc, tr¸ch nhiÖm: rõng ®Çu nguån bÞ ph¸, c©y cèi tha + HÖ thèng lß g¹ch ë. - Suy nghÜ. + VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: Th«ng b¸o khÈn cÊpvÒ « nhiÔm m«i trêng ®ång thêi ®ßi hái, kiÕn nghÞ c¸ nh©n, tËp thÓ cã biÖn ph¸p c¶i thiÖn m«i trêng, b¶o vÖ cuéc sèng cña chÝnh chóng ta. + Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò: §óng. + Më réng vÊn ®Ò * Lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ « nhiÔm m«i trêng? T¸c dông vµo ý thøc cña mçi ngêi d©n, tËp thÓ, chÝnh quyÒn c¸c cÊp. MÆt kh¸c ph¶i cã gi¶i ph¸p khoa häc ®Ó cøu v·n t×nh tr¹ng « nhiÔm. * Phª ph¸n nh÷ng viÖc lµm ¶nh hëng tíi m«i trêng. * Më réng m¹ng líi truyÒn th«ng, th«ng tin ®¹i chóng. . c-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - Vai trß cña tin häc ®èi víi thanh niªn ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo? + Tin häc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc cµn thiÕt cho tuæi trÎ, nh÷ng tin tøc, thµnh tùu nhiÒu mÆt trong níc, ngoµi níc. Nã lu gi÷, cung cÊp cho ta nhiÒu tin, t liÖu cÇn thiÕt cña cæ kim, §«ng , T©y. + Nã më ®êng vµo khoa häc hiÖn ®¹i. + Phôc phô kÞp thêi, nhanh nh¹y. - Suy nghÜ vÒ tr¸ch nhiÖm cña thanh niªn. + §Õn víi tin häc lµ yªu cÇu quan träng. + Thanh niªn (tuæi trÎ) ph¶i thµnh th¹o vÒ tin häc. + Tin häc më ®êng nhng chØ víi ai say sa, t×m tßi, nghiªn cøu s¸ng t¹o. + ý nghÜa cña tin häc víi ®êi sèng con ngêi . Víi mäi ngêi. Víi thanh niªn. NhÊt lµ trong thêi k× héi nhËp. 2- Hướng dẫn đÒ kiÒm tra: a- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn bµn b¹c. + Tai n¹n giao th«ng ®©y lµ vÊn ®Ò bøc xóc ®Æt ra ®èi víi mäi ph¬ng tiÖn, mäi ngêi tham ra giao th«ng nhÊt lµ giao th«ng trªn ®êng bé. + VÊn ®Ò Êy ®Æt ra ®èi víi tuæi trÎ häc ®êng. Chóng ta ph¶i suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo ®Ó lµm gi¶m tíi møc tèi thiÓu tai n¹n giao th«ng. VËy vÊn ®Ò cÇn bµn luËn lµ: Vai trß tr¸ch nhiÖm tõ suy nghÜ ®Õn hµnh ®éng cña tuæi trÎ häc ®êng gãp phÇn lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng. - Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò: VÊn ®Ò ®Æt ra lóc nµy vµ m·i m·i vÒ sau lµ hoµn toµn phïhîp víi mong muèn cña mäi ngêi. - Më réng vÊn ®Ò (cã nhiÒu c¸ch: gi¶i thÝch + chøng minh, lËt ngîc vÊn ®Ò, hoÆc tiÕp tôc bµn b¹c, ®µo s©u mät chi tiÕt nµo ®ã). Vi dô: Gi¶i thÝch vµ chøng minh. + T¹i sao tuæi trÎ häc ®êng cÇn cã suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®óng ®Ó gãp phÇn lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng. VÊn ®Ò nµy ®ßi hái suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo? * Tai n¹n giao th«ng nhÊt lµ giao th«ng ®êng bé ®ang diÔn ra thµnh vÊn ®Ò lo ng¹i cña x· héi. * C¶ x· héi ®ang hÕt søc quan t©m. Gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng ®©y lµ cuéc vËn ®äng lín cña toµn x· héi. TRẦN QUỐC CƯỜNG 17 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 * Tæi trÎ häc ®êng lµ mét lùc lîng ®¸ng kÓ trùc tiÕp tham gia giao th«ng. Vì thÕ tuæi trÎ häc ®êng cÇn suy nghÜ vµ hµnh ®éng phï hîp ®Ó gãp phÇn lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng. Suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo? + B¶n th©n chÊp hµnh tèt luËt lÖ giao th«ng ( kh«ng ®i dµn hµng ngang ra ®êng, kh«ng ®i xe m¸y tíi trêng, kh«ng phãng xe ®¹p nhanh hoÆc vît Èu, chÊp hµnh c¸c tÝn hiÖu chØ dÉn trªn ®êng giao th«ng. Ph¬ng tiÖn b¶o ®¶m an toµn. + VËn ®éng mäi ngêi chÊp hµnh luËt lÖ giao th«ng. + Tham ra nhiÖt t×nh vµo c¸c phong trµo tuyªn truyÒn cæ ®éng hoÆc viÕt b¸o nªu ®iÓn h×nh ngêi tèt , viÖc tèt trong viÖc gi÷ g×n an toµn giao th«ng. + VÊn ®Ò an toµn giao th«ng lu«n ph¶i ®Æt ra. V× ngµy nµo chóng ta còng ph¶i tham ra giao th«ng. + An toµn giao th«ng gãp phÇn gi÷ g×n an ninh trËt tù x· héi vµ ®¶m b¶o h¹nh phóc gia ®×nh. + BÊt cø trêng hîp nµo, ë ®©u ph¶i nhí “an toµn lµ b¹n tai n¹n lµ thï”. + An toµn giao th«ng kh«ng chØ cã ý nghÜa x· héi mµ cßn cã ý nghÜa quan hÖ quèc tÕ nhÊt lµ trong thêi buæi héi nhËp nµy. + Ta thËt xãt xa tríc t×nh c¶nh nh÷ng m¸i ®Çu xanh cßn th¬ d¹i ph¶i l×a mÑ l×a cha. ThÇn chÕt ®· cíp c¸c em trong mét tai n¹n bÊt ngê. + Nh÷ng trÎ th¬ tr¾ng kh¨n tang trªn ®Çu v× ph¶i vÜnh biÖt ngêi cha, ngêi mÑ, nh÷ng ngêi th©n yªu trong gia ®×nh v× mét tai n¹n giao th«ng. RÊt mong nh÷ng c¶nh Êy kh«ng diÔn ra trong cuéc ®êi. Chóng ta h·y suy nghi vµ hµnh ®éng thiÕt thùc, ®óng ®¾n gãp phÇn lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng. b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - Giíi thiÖu vÊn ®Ò: ë thÕ kØ XXI chóng ta chøng kiÕn nhiÒu vÊn ®Ò hÖ träng. Trong ®ã hiÓm häa c¨n bÖnh HIV/AIDS lµ ®¸ng chó ý. - Nh÷ng con sè biÕt nãi.  Mçi phót ®ång hå cña mét ngµy tr«i ®i cã kho¶ng 10 ngêi bÞ nhiÔm HIV.  ë nh÷ng n¬i bÞ ¶nh hëng nÆng nÒ, tuæi thä cña ngêi d©n bÞ gi¶m sót nghiªm träng.  HIV dang l©y lan b¸o ®éng ë phô n÷, chiÕm mét nö sè ngêi bÞ nhiÔm trªn toµn thÕ giíi.  Khu vùc §«ng ¢u vµ toµn bé Ch©u ¸. - Lµm thÕ nµo ®Ó ng¨n chÆn hiÓm häa nµy?  §a vÊn ®Ò AIDS lªn vÞ trÝ hµng ®Çu trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña mçi quèc gia.  Mçi ngêi ph¶i tù ý thøc ®Ó tr¸nh xa c¨n bÖnh nµy.  Kh«ng k× thÞ ph©n biÖt ®èi xö víi nh÷ng ngêi m¾c bÖnh AIDS.  Më réng m¹ng líi tuyªn truyÒn. c-M«i trêng sèng ®ang bÞ hñy ho¹i. Sau khi vµo ®Ò bµi viÐt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý. - M«i trêng sèng bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò g× (nguån níc, nguån thøc ¨n, bÇu kh«ng hkÝ, c©y xanh trªn mÆt ®Êt). - M«i trêng sèng ®ang bÞ ®e däa nh thÕ nµo?  Nguån níc.  Nguån thøc ¨n. TRẦN QUỐC CƯỜNG 18 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12  BÇu kh«ng khÝ.  Rõng ®Çu nguån. - Tr¸ch nhiÖm cña mçi chóng ta. NGHỊ LUẬN MỘT VẤN ĐỀ Xà HỘI ĐẶT RA TỪ TÁC PHẨM VĂN HỌC - Nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra từ tác phẩm văn học là kiểu bài nghị luận xã hội , không phải là kiểu bài nghị luận văn học. Cần tránh tình trạng làm lạc đề sang nghị luận văn học. - Vấn đề xã hội đặt ra từ tác phẩm văn học có thể là một tư tưởng, đạo lí hoặc một hiện tượng đời sống (thường là một tư tưởng, đạo lí) DÀN Ý CHUNG: a. Mở bài: - Dẫn dắt vào đề (…) - Giới thiệu tác giả, tác phẩm và vấn đề xã hội mà tác phẩm nêu ở đề bài đặt ra (…) - Trích dẫn câu thơ, câu văn hoặc đoạn văn, đoạn thơ nếu đề bài có nêu ra (…) b. Thân bài: * Phần phụ: Giải thích và rút ra vấn đề xã hội đã được đặt ra từ tác phẩm (…) Lưu ý: Phần này chỉ giải thích, phân tích một cách khái quát và cuối cùng phải chốt lại thành một luận đề ngắn gọn. * Phần trọng tâm: Thực hiện trình tự các thao tác nghị luận tương tự như ở bài văn nghị luận về tư tưởng đạo lí hoặc nghị luận về hiện tượng đời sống như đã nêu ở trên (…) Lưu ý: Khi từ “phần phụ” chuyển sang “phần trọng tâm” cần phải có những câu văn “chuyển ý” thật ấn tượng và phù hợp để bài làm được logic, mạch lạc, chặt chẽ. c. Kết bài: - Khẳng định chung về ý nghĩa xã hội mà tác phẩm văn học đã nêu ra (…) - Lời nhắn gửi đến tất cả mọi người (…). VÍ DỤ MỘT SỐ ĐỀ BÀI:  Từ tác phẩm “Số phận con người” của nhà văn Sô-lô-khốp, hãy bày tỏ suy nghĩ của mình về nghị lực của con người và tuổi trẻ của con người.  Tục ngữ Việt Nam có câu: “Không thầy đố mày làm nên”. Từ câu tục ngữ này, hãy trình bày suy nghĩ của mình về vai trò của người thầy trong xã hội hiện nay.  Từ việc học tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu, hãy bàn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người trong xã hội.  Bày tỏ quan niệm sống của anh chị sau khi học vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ. TRẦN QUỐC CƯỜNG 19 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG KINH NGHIỆM ÔN HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 THỰC HÀNH MỘT SỐ ĐỀ BÀI: ĐỀ 1: Trình bày suy nghĩ của mình về câu nói: “Ở trên đời, mọi chuyện đều không có gì khó khăn nếu ước mơ của mình đủ lớn”. DÀN Ý THAM KHẢO 1. Mở bài: - Cuộc đời sẽ tẻ nhạt, vô nghĩa biết bao khi con người ta sống không có ước mơ, khát vọng. - Đúng vậy, ước mơ là nhựa sống để nuôi dưỡng tâm hồn ta lớn lên, sống có mục đích, có tương lai, hạnh phúc. Một câu nói đáng để ta suy ngẫm: “Ở trên đời, mọi chuyện đều không có gì khó khăn nếu ước mơ của mình đủ lớn”. 2. Thân bài: a. Giải thích câu nói: - Ước mơ: là điều tốt đẹp ở phía trước mà con người tha thiết, khao khát, ước mong hướng tới, đạt được. - Có người đã ví: “Ước mơ giống như ngọn hải đăng, chúng ta là những con thuyền giữa biển khơi bao la, ngọn hải đăng thắp sáng giúp cho con thuyền của chúng ta đi được tới bờ mà không bị mất phương hướng”. Sự ví von quả thật chí lí, giúp người ta hiểu rõ, hiểu đúng hơn về ước mơ của mình. - Ước mơ đủ lớn: là ước mơ khởi đầu từ điều nhỏ bé, trải qua một quá trình nuôi dưỡng, phấn đấu, vượt những khó khăn trở ngại để trở thành hiện thực. - Câu nói: đề cập đến ước mơ của mỗi con người trong cuộc sống. Bằng ý chí, nghị lực và niềm tin, ước mơ của mỗi người sẽ “đủ lớn”, trở thành hiện thực. b. Phân tích, chứng minh ý nghĩa câu nói: Có phải “Ở trên đời, mọi chuyện đều không có gì khó khăn nếu ước mơ của mình đủ lớn”? - Ước mơ của mỗi người trong cuộc đời cũng thật phong phú. Có những ước mơ nhỏ bé, bình dị, có những ước mơ lớn lao, cao cả; có ước mơ vụt đến rồi vụt đi; ước mơ bay theo đời người; ước mơ là vô tận. Thật tẻ nhạt, vô nghĩa khi cuộc đời không có những ước mơ. - Ước mơ đủ lớn cũng như một cái cây phải được ươm mầm rồi trưởng thành. Một cây sồi cổ thụ cũng phải bắt đầu từ một hạt giống được gieo và nảy mầm rồi dần lớn lên. Như vậy, ước mơ đủ lớn nghĩa là ước mơ bắt đầu từ những điều nhỏ bé và được nuôi dưỡng dần lên. Nhưng để ước mơ lớn lên, trưởng thành thì không dễ dàng mà có được. Nó phải trải qua bao bước thăng trầm, vinh nhục, thậm chí phải nếm mùi cay đắng, thất bại. Nếu con người vượt qua được những thử thách, trở ngại, kiên trung với ước mơ, khát vọng, lí tưởng của mình thì sẽ đạt được điều mình mong muốn. + Ước mơ của chủ tịch Hồ Chí Minh là giải phóng dân tộc, đem lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho dân mình. Trải qua bao gian khổ khó khăn và hi sinh, Người đã đạt được điều mình mơ ước. TRẦN QUỐC CƯỜNG 20 TRƯỜNG THPT PHÚ HƯNG