Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ -thcs
a- PhÇn më ®Çu.
I. Lý do chän ®Ò tµi.
Trong viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc nãi chung vµ chÊt lîng bé m«n nãi
riªng. ViÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét nh©n tè quan träng, bªn c¹nh
viÖc båi dìng kiÕn thøc chuyªn m«n, viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh cã
ý nghÜa hÕt søc quan träng. Bëi v× xÐt cho cïng c«ng viÖc gi¸o dôc ph¶i ®îc tiÕn
hµnh trªn c¬ së tù nhËn thøc, tù hµnh ®éng, viÖc kh¬i dËy ph¸t triÓn ý thøc n¨ng
lùc t duy, båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc lµ con ®êng ph¸t triÓn tèi u cña gi¸o dôc.
Còng nh trong häc tËp c¸c bé m«n kh¸c, häc VËt lÝ l¹i cµng cÇn ph¸t triÓn n¨ng
lùc tÝch cùc, n¨ng lùc t duy cña häc sinh ®Ó kh«ng ph¶i chØ biÕt mµ cßn ph¶i hiÓu
®Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng VËt lÝ còng nh ¸p dông kiÕn thøc vµ kü n¨ng vµo c¸c ho¹t
®éng trong cuéc sèng gia ®×nh vµ céng ®ång.
Trong khu«n khæ nhµ trêng phæ th«ng, bµi tËp VËt lÝ thêng lµ nh÷ng vÊn
®Ò kh«ng qu¸ phøc t¹p, cã thÓ gi¶i ®îc b»ng nh÷ng suy luËn l« gÝc, b»ng tÝnh
to¸n hoÆc thùc nghiÖm dùa trªn c¬ së nh÷ng quy t¾c VËt lÝ, ph¬ng ph¸p VËt lÝ ®·
quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh häc. Nhng bµi tËp VËt lÝ l¹i lµ mét kh©u quan träng
trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc VËt lÝ.
ViÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ gióp cñng cè ®µo s©u, më réng nh÷ng kiÕn thøc c¬
b¶n cña bµi gi¶ng, x©y dùng cñng cè kü n¨ng kü x¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc
tiÔn, lµ biÖn ph¸p quý b¸u ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cña häc sinh, cã t¸c dông
s©u s¾c vÒ mÆt gi¸o dôc t tëng, ®¹o ®øc lín. V× thÕ trong viÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ
môc ®Ých c¬ b¶n cuèi cïng kh«ng ph¶i chØ t×m ra ®¸p sè, tuy ®iÒu nµy còng quan
träng vµ cÇn thiÕt, môc ®Ých chÝnh cña viÖc gi¶i lµ ë chç ngêi lµm bµi tËp hiÓu ®îc s©u s¾c h¬n c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VËt lÝ, vËn dông chóng vµo nh÷ng vÊn ®Ò
thùc tÕ trong cuéc sèng, trong lao ®éng.
Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y VËt lÝ ë trêng THCS nãi chung bé m«n VËt lÝ 8, 9
nãi riªng, t«i nhËn thÊy häc sinh cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n lóng tóng khi gi¶i
c¸c bµi tËp VËt lÝ, ®iÒu nµy Ýt nhiÒu ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng d¹y vµ häc.
Võa qua cïng víi sù ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc chung cña ngµnh gi¸o
dôc, ®ång thêi b¶n th©n còng tù kiÓm tra, tæng kÕt t×nh h×nh d¹y häc VËt lÝ, cïng
víi viÖc tiÕp thu c¸c chuyªn ®Ò, thÊy ®îc t¸c dông gi¸o dìng vµ gi¸o dôc rÊt lín
®èi víi häc sinh khi gi¶i bµi tËp VËt lÝ. Tõ ®ã vËn dông vµo qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y,
t«i thÊy cã hiÖu qu¶ h¬n so víi tríc ®©y, chÊt lîng häc sinh ®îc n©ng cao râ rÖt
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “ H íng dÉn häc
sinh ph¬ng gi¶i bµi tËp VËt Lý - THCS” nh»m gióp häc sinh n¾m ch¾c ®îc
3
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
kiÕn thøc c¬ b¶n, më réng vµ hiÓu s©u kiÕn thøc. Tõ dã n©ng cao ®îc chÊt lîng
bé m«n VËt lÝ vµ biÕt vËn dông vµo thùc tÕ.
II. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
ViÖc d¹y häc VËt lÝ trong trêng phæ th«ng hiÖn nay cha ph¸t huy ®îc hÕt
vai trß cña bµi tËp VËt lÝ trong thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô d¹y häc. D¹y häc sinh gi¶i
bµi tËp VËt lÝ lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n vµ ë ®ã béc lé râ nhÊt tr×nh ®é cña ng êi
gi¸o viªn trong viÖc híng dÉn ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh.
VÒ vÊn ®Ò nµy ®· cã rÊt nhiÒu tµi liÖu tham kh¶o cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c
nhau dµnh cho häc sinh, hÇu hÕt ®Òu ®¸p øng ®îc yªu cÇu gióp häc sinh rÌn
luyÖn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ, cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc VËt lÝ. Song
nh×n chung thêng ghÐp víi c¸c chñ ®Ò cô thÓ.
XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña bµi tËp trong d¹y häc VËt lÝ vµ gióp häc
sinh cã ph¬ng ph¸p kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ, tõ ®ã n¾m v÷ng kiÕn thøc ®Ó vËn
dông vµo cuéc sèng mét c¸ch thiÕt thùc vµ cã hiÖu qu¶ t«i chän ®Ò tµi:
“ Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS”
III. Môc ®Ých nghiªn cøu.
H×nh thµnh cho häc sinh mét c¸ch tæng quan vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi
tËp VËt lÝ, tõ ®ã c¸c em cã thÓ vËn dông mét c¸ch thµnh th¹o vµ linh ho¹t trong
viÖc gi¶i c¸c bµi tËp, n©ng cao hiÖu qu¶ cña bµi tËp, gióp c¸c em n¾m v÷ng kiÕn
thøc trong qu¸ tr×nh häc tËp.
IV. ®èi tîng - ph¹m vi - thêi gian nghiªn cøu .
1. §èi tîng nghiªn cøu: Ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ.
2. Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi ®îc thùc hiÖn víi häc sinh mét sè líp ë
khèi 8, 9 trêng THCS Hoµ Th¹ch - Quèc Oai - Hµ T©y.
3. Thêi gian thùc hiÖn: N¨m häc 2007 – 2008.
V. nhiÖm vô nghiªn cøu.
1. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ.
2. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ sö dông bµi tËp vËt lÝ trong d¹y häc VËt lÝ.
3. Nghiªn cøu ch¬ng tr×nh néi dung kiÕn thøc c¸c bµi häc VËt lÝ ë cÊp
THCS.
3. Nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn néi dung d¹y häc
VËt lÝ ë cÊp THCS.
4. Nghiªn cøu t×nh h×nh d¹y vµ häc VËt lÝ. §Æc biÖt quan t©m ®Õn
ho¹t ®éng sö dông bµi tËp VËt lÝ.
VI. ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
1. Nghiªn cøu lÝ luËn. Cô thÓ lµ nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò:
- C¸c tµi liÖu liªn quan tíi viÖc sö dông bµi tËp trong d¹y häc VËt lÝ.
4
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
- LÝ luËn vÒ sö dông bµi tËp VËt lÝ trong d¹y häc.
- C¸c tµi liÖu nãi vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ.
2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra s ph¹m.
- §iÒu tra trùc tiÕp b»ng c¸ch dù giê pháng vÊn.
- §iÒu tra gi¸n tiÕp b»ng c¸ch sö dông phiÕu ®iÒu tra.
3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m.
- ¸p dông ®Ò tµi vµo d¹y häc thùc tÕ tõ ®ã thu thËp th«ng tin ®Ó ®iÒu
chØnh cho phï hîp.
B- néi dung ®Ò tµi.
ch¬ng I. c¬ së lÝ luËn
I. môc ®Ých híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ.
1. Bµi tËp VËt lÝ gióp cho häc sinh «n tËp, ®µo s©u, më réng kiÕn thøc.
Trong giai ®o¹n x©y dùng kiÕn thøc häc sinh ®· n¾m ®îc c¸i chung c¸c
kh¸i qu¸t cña c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt vµ còng lµ c¸c kh¸i niÖm tr×u tîng. Trong
c¸c bµi tËp häc sinh ph¶i vËn dông nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t, tr×u tîng ®ã vµo
nh÷ng trêng hîp cô thÓ rÊt ®a d¹ng, nhê thÕ mµ häc sinh n¾m ®îc nh÷ng biÓu
hiÖn rÊt cô thÓ cña chóng trong thùc tÕ vµ ph¹m vi øng dông cña chóng. Ngoµi
nh÷ng øng dông quan träng trong kü thuËt bµi tËp VËt lÝ gióp cho häc sinh thÊy
®îc nh÷ng øng dông mu«n h×nh mu«n vÎ trong thùc tiÔn cña c¸c kiÕn thøc ®·
häc.
Cßn kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VËt lÝ th× rÊt ®¬n gi¶n nhng biÓu hiÖn cña chóng
trong tù nhiªn th× rÊt phøc t¹p. Do ®ã bµi tËp vËt lÝ sÏ gióp luyÖn tËp cho häc sinh
ph©n tÝch ®Ó nhËn biÕt ®îc nh÷ng trêng hîp phøc t¹p ®ã.
Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn cñng cè, «n tËp kiÕn thøc sinh ®éng. Khi
gi¶i bµi tËp vËt lÝ häc sinh ph¶i nhí l¹i c¸c kiÕn thøc ®· häc, cã khi ph¶i sö dông
tæng hîp c¸c kiÕn thøc cña nhiÒu ch¬ng nhiÒu phÇn cña ch¬ng tr×nh.
2. Bµi tËp cã thÓ lµ ®iÓm khëi ®Çu ®Ó dÉn ®Õn kiÕn thøc míi.
NhiÒu khi bµi tËp ®îc sö dông khÐo lÐo cã thÓ dÉn häc sinh ®Õn nh÷ng suy
nghÜ vÒ mét hiÖn tîng míi hoÆc x©y dùng mét kh¸i niÖm míi ®Ó gi¶i thÝch hiÖn
tîng míi do bµi tËp ph¸t hiÖn ra.
3.Gi¶i bµi tËp vËt lý rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o, vËn dông lý thuyÕt vµo
thùc tiÔn, rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn thøc kh¸i qu¸t.
5
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
Bµi tËp vËt lý lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn rÊt quý b¸u ®Ó rÌn luyÖn kü
n¨ng, kü x¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn, rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn
thøc kh¸i qu¸t ®· thu nhËn ®îc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña thùc tiÔn.
4. Gi¶i bµi tËp lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc lµm viÖc tù lùc cao cña häc
sinh.
Trong khi lµm bµi tËp do ph¶i tù m×nh ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn cña ®Çu bµi,
tù x©y dùng nh÷ng lËp luËn, kiÓm tra vµ phª ph¸n nh÷ng kÕt luËn mµ häc sinh rót
ra ®îc nªn tõ duy cña häc sinh ®îc ph¸t triÓn n¨ng lùc lµm viÖc tù lùc n©ng cao,
tÝnh kiªn tr× ®îc ph¸t triÓn.
5. Gi¶i bµi tËp gãp phÇn lµm ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o cña häc sinh.
Cã nhiÒu bµi tËp vËt lý kh«ng chØ dõng l¹i trong ph¹m vi vËn dông nh÷ng
kiÕn thøc ®· häc mµ cßn gióp båi dìng cho häc sinh t duy s¸ng t¹o. §Æc biÖt lµ
nh÷ng bµi tËp gi¶i thÝch hiÖn tîng, bµi tËp thÝ nghiÖm.
6. Gi¶i bµi tËp vËt lý lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra møc ®é n¾m v÷ng
kiÕn thøc cña häc sinh.
Tuú theo c¸ch ra bµi tËp ta cã thÓ ph©n lo¹i ®îc c¸c møc ®é n¾m v÷ng kiÕn
thøc cña häc sinh gióp viÖc ®¸nh gi¸ chÊt lîng häc sinh ®îc chÝnh x¸c
II.Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lý
S¬ ®å ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ
1. Ph©n lo¹i theo ph¬ng tiÖn gi¶i :
Bµi tËp vËt lÝ
Bµi tËp
gi¶i thÝch
hiÖn tîng
Bµi tËp dù
®o¸n hiÖn t
îng
Bµi tËp
®Þnh tÝnh
Bµi tËp
®Þnh lîng
Bµi tËp thÝ
nghiÖm
Bµi tËp
®å thÞ
Bµi tËp thÝ
nghiÖm
6
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
2. Ph©n lo¹i theo møc ®é
Bµi tËp vËt lÝ
Bµi tËp tËp dît
Bµi tËp tæng hîp
Bµi tËp s¸ng t¹o
ch¬ng II. c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn
kh¶o s¸t thùc tÕ.
tæ chøc chuyªn ®Ò.
Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ .
7
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
kiÓm tra §¸nh gi¸ chÊt lîng.
I. kh¶o s¸t thùc tÕ.
1. Thùc tr¹ng tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi.
Tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi qua gi¶ng d¹y ë trêng THCS Hoµ Th¹ch, qua t×m
hiÓu vµ trao ®æi víi ®ång nghiÖp t«i nhËn thÊy:
- §a sè häc sinh ham mª häc bé m«n VËt lÝ, nhng khi lµm c¸c bµi tËp vËt
lÝ c¸c em thêng lóng tóng trong viÖc ®Þnh híng gi¶i, cã thÓ nãi hÇu nh c¸c em
cha biÕt c¸ch gi¶i còng nh tr×nh bµy lêi gi¶i.
Theo t«i, thùc tr¹ng nªu trªn cã thÓ do mét sè nguyªn nh©n sau:
+ Häc sinh cha cã ph¬ng ph¸p tæng quan ®Ó gi¶i mét bµi tËp VËt lÝ.
+ Häc sinh cha biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc, ®Þnh luËt VËt lÝ ....
+ Néi dung cÊu tróc ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi hÇu nh kh«ng dµnh
thêi lîng cho viÖc híng dÉn häc sinh gi¶i bµi tËp hay luyÖn tËp ( ®Æc biÖt lµ ch¬ng tr×nh vËt lÝ ë c¸c líp: 6, 7, 8), dÉn ®Õn häc sinh kh«ng cã ®iÒu kiÖn bæ sung,
më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc còng nh rÌn kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ.
2. Sè liÖu ®iÒu tra tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi.
Tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi t«i ®· tiÕn hµnh kiÓm tra vµ kh¶o s¸t ®èi víi häc
sinh ë c¸c líp: 9A, 8E trêng THCS Hoµ Th¹ch b»ng mét sè bµi tËp c¬ b¶n t¬ng
øng víi møc ®é néi dung kiÕn thøc ë mçi khèi líp. KÕt qu¶ thu ®îc nh sau:
III.Tæ
Líp
SÜ sè
9A
39
Giái
SL
%
0
0
8E
41
0
0
Kh¸
SL
%
8
20,5
6
14,6
TB
SL
20
%
51,3
21
51,2
YÕu - KÐm
SL
%
11
28,2
14
34,2
CHøC
Ngoµi viÖc n¾m v÷ng kiÕn thøc, ®Ó cã kü n¨ng tèt trong viÖc gi¶i bµi tËp
VËt lÝ ®ßi hái häc sinh ph¶i n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p gi¶i còng nh c¸ch tr×nh bµy lêi
gi¶i, ph¶i cã kü n¨ng ph©n lo¹i ®îc c¸c d¹ng bµi tËp.
V× vËy ®Ó gióp häc sinh n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ,
trong n¨m häc nµy t«i ®· kÕt hîp víi tæ chuyªn m«n tæ chøc cho häc sinh häc
chuyªn ®Ò “ Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS” .
Trong chuyªn ®Ò nµy t«i chia thµnh 3 néi dung, híng dÉn häc sinh:
Tr×nh tù gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ.
Hai ph¬ng ph¸p suy luËn ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ.
8
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
¸p dông ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ vµo mét sè bµi tËp c¬ b¶n.
1. Tr×nh tù gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ.
- Ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp VËt lÝ phô thuéc nhiÒu yÕu tè: môc ®Ých yªu
cÇu cña bµi tËp, néi dung bµi tËp, tr×nh ®é cña c¸c em, v.v... Tuy nhiªn trong c¸ch
gi¶i phÇn lín c¸c bµi tËp VËt lÝ còng cã nh÷ng diÓm chung.
- Th«ng thêng khi gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ cÇn thùc hiÖn theo tr×nh tù sau
®©y:
1.1.HiÓu kü ®Çu bµi.
- §äc kü dÇu bµi: bµi tËp nãi g×? c¸i g× lµ d÷ kiÖn? c¸i g× ph¶i t×m?
-Tãm t¾t ®Çu bµi b»ng c¸ch dïng c¸c ký hiÖu ch÷ ®· qui íc ®Ó viÕt c¸c d÷
kiÖn vµ Èn sè, ®æi ®¬n vÞ c¸c d÷ kiÖn cho thèng nhÊt(nÕu cÇn thiÕt ).
- VÏ h×nh , nÕu bµi tËp cã liªn quan ®Õn h×ng vÏ hoÆc nÕu cÇn ph¶i vÏ h×nh
®Ó diÔn ®¹t ®Ò bµi. Cè g¾ng vÏ dóng tØ lÖ xÝch cµng tèt. Trªn h×nh vÏ cÇn ghi râ
d÷ kiÖn vµ c¸i cÇn t×m.
1.2. Ph©n tÝch néi dung bµi tËp, lËp kÕ ho¹ch gi¶i.
- T×m sù liªn hÖ gi÷a nh÷ng c¸i cha biÕt (Èn) vµ nh÷ng c¸i ®½ biÕt (d÷
kiÖn)
- NÕu cha t×m ®îc trùc tiÕp c¸c mèi liªn hÖ Êy th× cã thÓ ph¶i xÐt mét sè
bµi tËp phô ®Ó gi¸n tiÕp t×m ra mèi liªn hÖ Êy.
- Ph¶i x©y dùng ®îc mét dù kiÕn vÒ kÕ ho¹ch gi¶i.
1.3. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i.
- T«n träng tr×nh tù ph¶i theo ®Ó thùc hiÖn c¸c chi tiÕt cña dù kiÕn, nhÊt lµ
khi gÆp mét bµi tËp phøc t¹p.
- Thùc hiÖn mét c¸ch cÈn thËn c¸c phÐp tÝnh sè häc, ®¹i sè hoÆc h×nh häc.
Nªn híng dÉn häc sinh lµm quen dÇn víi c¸ch gi¶i b»ng ch÷ vµ chØ thay gi¸ trÞ
b»ng sè cña c¸c ®¹i lîng trong biÓu thøc cuèi cïng.
- Khi tÝnh to¸n b»ng sè, ph¶i chó ý ®¶m b¶o nh÷ng trÞ sè cña kÕt qu¶ ®Òu
cã ý nghÜa.
1.4. KiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.
- KiÓm tra l¹i trÞ sè cña kÕt qu¶: Cã ®óng kh«ng? V× sao? Cã phï hîp víi
thùc tÕ kh«ng?
- KiÓm tra l¹i c¸c phÐp tÝnh: cã thÓ dïng c¸c phÐp tÝnh nhÈm vµ dïng c¸ch
lµm trßn sè ®Ó tÝnh cho nhanh nÕu chØ cÇn xÐt ®é lín cña kÕt qu¶ trong phÐp tÝnh.
- NÕu cã ®iÒu kiÖn, nªn ph©n tÝch, t×m mét c¸ch gi¶i kh¸c, ®i ®Õn cïng
mét kÕt qu¶ ®ã. KiÓm tra xem cßn con ®êng nµo ng¾n h¬n kh«ng.
9
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
2.Hai ph¬ng ph¸p suy luËn ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ.
XÐt vÒ tÝnh chÊt thao t¸c cña t duy, khi gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ, ngêi ta thêng
dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph¬ng ph¸p tæng hîp.
2.1. Gi¶i bµi tËp b»ng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch.
- Theo ph¬ng ph¸p nµy, xuÊt ph¸t ®iÓm cña suy luËn ®¹i lîng cÇn t×m. Ngêi gi¶i ph¶i t×m xem ®¹i lîng cha biÕt nµy cã liªn quan víi nh÷ng ®¹i lîng VËt lÝ
nµo kh¸c vµ mét khi biÕt sù liªn hÖ nµy th× biÓu diÔn nã thµnh nh÷ng c«ng thøc t¬ng øng. NÕu mét vÕ cña c«ng thøc lµ ®¹i lîng cÇn t×m cßn vÕ kia chØ gåm
nh÷ng d÷ liÖu cña bµi tËp th× c«ng thøc Êy cho ra ®¸p sè cña bµi tËp. NÕu trong
c«ng thøc cßn nh÷ng ®¹i lîng kh¸c cha biÕt th× ®èi víi mçi ®¹i lîng ®ã, cÇn t×m
mét biÓu thøc liªn hÖ víi nã víi c¸c ®¹i lîng VËt lÝ kh¸c; cø lµm nh thÕ cho ®Õn
khi nµo biÓu diÔn ®îc hoµn toµn ®¹i lîng cÇn t×m b»ng
nh÷ng ®¹i lîng ®· biÕt th× bµi to¸n ®· ®îc gi¶i xong.
Nh vËy còng cã thÓ nãi theo ph¬ng ph¸p nµy, ta míi ph©n tÝch mét bµi tËp
phøc t¹p thµnh nh÷ng bµi tËp ®¬n gi¶n h¬n råi dùa vµo nh÷ng quy t¾c t×m lêi gi¶i
mµ lÇn lît gi¶i c¸c bµi tËp ®¬n gi¶n nµy. Tõ ®ã t×m dÇn ra lêi gi¶i cña c¸c bµi tËp
phøc t¹p nãi trªn.
ThÝ dô ta h·y dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Ó gi¶i bµi tËp sau:
§Ò bµi:
“ Ngêi ta dïng mét lo¹i d©y hîp kim ®ång cã tiÕt diÖn 10 mm 2 vµ cã ®iÖn
trë suÊt lµ 0,4.10-4 m ®Ó lµm mét lß sëi ®iÖn sëi Êm mét gian phßng. Hái cÇn
ph¶i lÊy chiÒu dµi cña d©y dÉn nµy lµ bao nhiªu ®Ó duy tr× nhiÖt ®é cña phßng
lu«n lu«n kh«ng ®æi nÕu mçi giê gian phßng nµy bÞ mÊt mét nhiÖt lîng b»ng
2 970 000J qua c¸c cöa sæ vµ c¸c bøc têng. BiÕt nguån ®iÖn cung cÊp cho lß sëi cã ®iÖn ¸p lµ 220V”.
Híng dÉn gi¶i:
- §¹i lîng cÇn t×m ë ®©y lµ chiÒu dµi cña d©y hîp kim. Ta t×m mèi liªn hÖ
gi÷a chiÒu dµi cña d©y dÉn víi c¸c ®¹i lîng kh¸c trong bµi.
- Ta biÕt r»ng muèn nhiÖt ®é cña phßng lu«n lu«n kh«ng ®æi th× trong mçi
giê nhiÖt lîng lß sëi cung cÊp ph¶i b»ng nhiÖt lîng mµ phßng mÊt ®i. NhiÖt lîng
do lß sëi cung cÊp t¬ng ®¬ng víi ®iÖn n¨ng mµ lß sëi tiªu thô. §iÖn n¨ng l¹i phô
thuéc ®iÖn trë cña d©y hîp kim ®ång. §iÖn trë nµy l¹i do chiÒu dµi cña d©y qui
®Þnh.
10
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
a. NÕu gäi chiÒu dµi cña d©y lµ l, ®iÖn trë cña d©y lµ R, ®iÖn trë suÊt cña
nã lµ vµ tiÕt diÖn cña nã lµ S, th× chiÒu dµi cña d©y dÉn liªn hÖ víi ®iÖn trë cña
nã b»ng c«ng thøc:
l
R =
S
Do dã:
l
R.S
(1)
b. Trong biÓu thøc cña chiÒu dµi cã mét ®¹i lîng míi cha biÕt ®ã lµ ®iÖn
trë R cña d©y. §iÖn trë nµy ®o b»ng tØ sè cña hiÖu ®iÖn thÕ U víi cêng ®é dßng
®iÖn I qua d©y:
U
I
R
(2)
c. §¹i lîng míi cha biÕt lµ cêng ®é dßng ®iÖn I th× liªn hÖ víi c¸c ®¹i lîng
kh¸c b»ng ®Þnh luËt ¤m vµ b»ng c«ng thøc biÓu diÔn n¨ng lîng A do dßng ®iÖn
to¶ ra. Ta ®· dïng ®Þnh luËt ¤m trong (2). VËy mèi liªn hÖ gi÷a I vµ A lµ:
A = I.U.t
trong ®ã t lµ thêi gian dßng ®iÖn ch¹y qua d©y; tõ ®ã suy ra:
I
A
U .t
(3)
d. Trong c«ng thøc trªn, ®iÖn n¨ng tÝnh ra Jun. §iÖn n¨ng nµy t¬ng ®¬ng
víi nhiÖt lîng Q mµ dßng ®iÖn cung cÊp (vµ víi nhiÖt lîng mµ gian phßng mÊt
®i) trong thêi gian t theo biÓu thøc:
Q =A
(4)
ë vÕ ph¶i cña biÓu thøc (4), tÊt c¶ c¸c ®¹i lîng ®Òu ®· biÕt. B©y giê cÇn
thay thÕ biÓu thøc sau vµo biÓu thøc tríc vµ cø thÕ ®i dÇn tõ biÓu thøc cuèi lªn
biÓu thøc ®Çu:
- Thay (4) vµo (3) ®îc:
I
Q
U .t
(3)’
- Thay (3)’ vµo (2) ®îc:
R
U 2 .t
Q
(2)’
- Thay (2)’ vµo (1) ®îc
l
U 2 .t.S
Q.
(1)’
-Thay c¸c ®¹i lîng trªn b»ng c¸c trÞ sè cña chóng vµo (1)’
+Víi:U = 220 V
t = 1h = 3600s
S = 10 mm2 = 10.10-4 m2
11
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
Q = 2 970 000 J
= 0,4.10-4 m
+ Ta ®îc:
l
2202.3600.1,5.104
220(m)
2970000.0, 4.104
- VËy chiÒu dµi d©y hîp kim ®ång lµ 220m.
2.2 Gi¶i bµi tËp b»ng ph¬ng ph¸p tæng hîp.
Theo ph¬ng ph¸p nµy, suy luËn kh«ng b¾t ®Çu tõ c¸c ®¹i lîng cÇn t×m mµ
b¾t ®Çu tõ c¸c ®¹i lîng ®· biÕt cã nªu trong bµi. Dïng c«ng thøc liªn hÖ c¸c ®¹i
lîng nµy víi c¸c ®¹i lîng cha biÕt, ta ®i dÇn ®Õn c«ng thøc cuèi cïng trong ®ã
chØ cã mét ®¹i lîng cha biÕt lµ ®¹i lîng cÇn t×m.
Theo ph¬ng ph¸p tæng hîp, bµi tËp nªu trong vÝ dô trªn cã thÓ gi¶i nh
sau:
a. Muèn nhiÖt ®é trong phßng lu«n lu«n kh«ng ®æi th× nhiÖt lîng do dßng
®iÖn qua lß sëi to¶ ra trong mét thêi gian t nµo ®ã (ë ®©y lµ 1giê) ph¶i b»ng nhiÖt
lîng Q mµ gian phßng mÊt ®i trong thêi gian ®ã.
Theo ®Þnh luËt Jun - Len x¬ th×.
Q = I2.R.t
(1)
trong ®ã R lµ ®iÖn trë cña d©y dÉn cña lß sëi, I lµ cêng ®é dßng ®iÖn qua lß sëi.
b. Theo ®Þnh luËt ¤m, ta cã:
U
R
I
(2)
c. Nhng ®iÖn trë cña d©y dÉn l¹i phô thuéc kÝch thíc vµ b¶n chÊt cña d©y
dÉn theo c«ng thøc:
R
l
S
(3)
trong ®ã lµ ®iÖn trë suÊt, l lµ chiÒu dµi cña d©y dÉn, S lµ tiÕt diÖn cña d©y dÉn.
d. Thay c¸c biÓu thøc (2) vµ (3) vµo biÓu thøc (1), ta ®îc:
U 2 .t
l
.
S
(4)
U 2 .t.S
Q.
(1)’
Q
- Tõ ®ã rót ra:
l
- Thay c¸c ®¹i lîng trªn b»ng trÞ sè cña chóng, ta ®îc:
220 2.3600.1,5.10 4
l
220(m)
2970000.0, 4.104
12
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
- VËy chiÒu dµi d©y hîp kim ®ång lµ 220m.
Nh vËy dïng ph¬ng ph¸p tæng hîp, ta còng t×m ®îc chiÒu dµi cña d©y lß sëi nh khi dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch.
Nh×n chung, khi gi¶i bÊt kú mét bµi to¸n vËt lÝ nµo ta ®Òu ph¶i dïng c¶ hai
ph¬ng ph¸p: ph©n tÝch vµ tæng hîp. PhÐp gi¶i b¾t ®Çu b»ng c¸ch ph©n tÝch c¸c
®iÒu kiÖn cña bµi tËp ®Ó hiÓu ®îc ®Ò bµi. Ph¶i cã mét sù tæng hîp kÌm theo ngay
®Ó kiÓm tra l¹i møc ®é ®óng ®¾n cña sù ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn Êy. Muèn lËp ®îc
kÕ ho¹ch gi¶i, ph¶i ®i s©u vµo ph©n tÝch néi dung vËt lÝ cña bµi tËp. Tæng hîp
nh÷ng d÷ kiÖn ®· cho víi nh÷ng quy luËt vËt lÝ ®· biÕt, ta míi x©y dùng ®îc lêi
gi¶i vµ kÕt qu¶ cuèi cïng.
Nh vËy ta cã thÓ nãi lµ trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ ta ®· dïng ph¬ng
ph¸p ph©n tÝch - tæng hîp.
IV.¸p dông ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ vµo mét sè bµi tËp c¬ b¶n.
1.Bµi to¸n1.
2.Bµi to¸n 2.
Bá mét qu¶ cÇu ®ång thau khèi lîng 1 kg ®îc nung nãng ®Õn 100o C vµo
trong thïng s¾t cã khèi lîng 500g ®ùng 2kg níc ë 20o C. Bá qua sù trao ®æi nhiÖt
víi m«i trêng .T×m nhiÖt ®é cuèi cïng cña níc.
BiÕt nhiÖt dung riªng cña ®ång thau, s¾t, níc lÇn lît lµ:
c1= 380 J/kg.K; c2=460 J/kg.K; c3= 4200 J/kg.K.
Híng dÉn gi¶i:
* T×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho cña bµi.
- Khèi lîng cña qu¶ cÇu ®ång thau,
thïng s¾t vµ níc.
- NhiÖt ®é ban ®Çu cña qu¶ cÇu ®ång
thau, thïng s¾t vµ níc.
- NhiÖt dung riªng cña chÊt cÊu t¹o
nªn c¸c vËt.
- Tãm t¾t:
m1 = 1 kg
c1 = 380 J/kg.K
t1 = 100o C
m2 = 500g = 0,5 kg
c2 = 460 J/kg.K
t2 = 20o C
m3 = 2kg
c3 = 4200 J/kg.K
t3 = t 2
t?
* Ph©n tÝch bµi to¸n.
13
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
- §©y lµ bµi to¸n trao ®æi nhiÖt cña mét hÖ vËt (gåm 3 vËt). §iÒu quan
träng ph¶i hiÓu r»ng bµi to¸n yªu cÇu t×m nhiÖt ®é cuèi cïng cña níc, nhng còng
lµ nhiÖt ®é chung cña hÖ khi kÕt thóc qu¸ tr×nh trao ®æi nhiÖt. §Ó gi¶i bµi to¸n
nµy cÇn ¸p dông ph¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt:
Qto¶ ra =Qthu vµo
- Do vËy ph¶i x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng vËt nµo lµ vËt to¶ nhiÖt, nh÷ng vËt nµo
lµ vËt thu nhiÖt, viÕt ®îc c«ng thøc tÝnh nhiÖt lîng to¶ ra vµo hay thu vµo cña
c¸c vËt:
Q = mc t
-Víi lu ý r»ng trong bµi to¸n nµy nhiÖt ®é ban ®Çu cña hai vËt thu nhiÖt
( thïng s¾t vµ níc) lµ b»ng nhau( t2 = t3).
- Trªn c¬ së ph¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt võa lËp ®îc kÕt hîp víi d÷ kiÖn
®· cho cña bµi to¸n ®Ó suy ra ®¹i lîng cÇn t×m (t).
*Bµi gi¶i.
- NhiÖt lîng do qu¶ cÇu b»ng ®ång thau to¶ ra khi h¹ nhiÖt ®é tõ 100 o C
®Õn to C (nhiÖt ®é khi cã c©n b»ng nhiÖt) lµ:
Q1 = m1.c1(t1 – t)
- NhiÖt lîng mµ thïng s¾t (Q2) vµ níc (Q3) thu vµo ®Ó t¨ng nhiÖt ®é tõ 20 o
C ®Õn to C lµ:
Q2 = m2.c2(t – t2)
(1)
Q3 = m3.c3(t –t2)
(2)
- ¸p dông ph¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt ta cã:
Q1 = Q2 + Q3
(3)
tõ (1),(2) vµ (3) � m1.c1(t1 – t) = m2.c2(t –t2) + m3.c3(t –t2)
� t ( m1c1 + m2c2 + m3c3 ) = m1c1t1 + ( m2c2 + m3c3 ) t2
t=
�
m1c1t1 ( m2 c2 m3 c3 )t2
m1c1 m2 c2 m3 c3
- Thay c¸c ®¹t lîng trªn b»ng trÞ sè cña chóng ta ®îc:
t=
1.380 (0,5.460 2.4200).20
�19, 2(o C )
1.380 0,5.460 2.4200
- VËy nhiÖt ®é cuèi cïng cña níc lµ 19,2 oC.
3.Bµi to¸n 3.
Mét Êm ®iÖn cã hai ®iÖn trë: R1 = 4 vµ R2 = 6 . NÕu bÕp chØ dïng mét
®iÖn trë R1 th× ®un s«i Êm níc trong 10 phót. TÝnh thêi gian cÇn thiÕt ®Ó ®un s«i
Êm níc trªn khi:
a. ChØ dïng R1.
b. Dïng R1 nèi tiÕp R2.
14
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
c. Dïng R1 song song R2.
(BiÕt kh«ng cã sù mÊt nhiÖt ra m«i trêng vµ m¹ng ®iÖn cã hiÖu ®iÖn thÕ
kh«ng ®æi).
Híng dÉn gi¶i:
* T×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho cña bµi.
- Cho biÕt gi¸ trÞ cña hai ®iÖn trë.
- Thêi gian ®un s«i níc khi chØ dïng ®iÖn trë R1.
- Tãm t¾t:
R1 = 4 ;
R2 = 6
t1 = 10 phót
t2 ?
t3 ? khi R1nt R2.
t4 ? khi R1//R2.
* Ph©n tÝch bµi to¸n.
-Bµi to¸n nµy xuÊt ph¸t tõ ®Þnh luËt Jun-len x¬ víi biÓu thøc:
Q =I2.R.t
(1)
trong ®ã nhiÖt lîng mµ níc thu vµo b»ng nhiÖt lîng do c¸c ®iÖn trë to¶ ra.
- Theo ®iÒu kiÖn ®Çu bµi th× nÕu sö dông biÓu thøc (1) cña ®Þnh luËt Junlen x¬, th× viÖc gi¶i bµi to¸n rÊt phøc t¹p hoÆc kh«ng thùc hiÖn ®îc. VËy ë bµi
to¸n nµy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®¹i lîng ®Ó t×m cÊu tróc c«ng thøc rÊt quan träng,
®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng.
- Nh ta ®· biÕt tõ c«ng thøc (1). Ta cã thÓ viÕt ®îc mét sè biÓu thøc t¬ng ®¬ng trªn c¬ së mèi liªn hÖ cña mét sè ®¹i lîng trong c«ng thøc víi c¸c ®¹i lîng
kh¸c, ®Ó viÖc tÝnh to¸n kh«ng lµm bµi to¸n phøc t¹p.
ThËt vËy: v×
U = I.R nªn (1) � Q = U.I.t
(2)
mÆt kh¸c theo ®Þnh luËt ¤m: I =
U
R
2
nªn (2) � Q = U .t
R
(3)
- Tõ ®©y nªn chän c«ng thøc nµo ®Ó gi¶i bµi to¸n, ®iÒu nµy ®ßi hái sù
nhanh nh¹y, suy diÔn cao.
NÕu chän (2) th× vÉn cßn ®¹i lîng I cha biÕt, do ®ã chän c«ng thøc (3)
- CÇn biÓu diÔn c¸c ®¹i lîng cÇn tÝnh.
+ Gi¸ trÞ ®iÖn trë cña Êm trong 4 trêng hîp:
1/ R = R1
2/ R = R2
3/ R = R1 + R2
4/
1
1
1
R .R
hay R = 1 2
R R1 R2
R1 R2
15
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
-Víi chó ý r»ng nhiÖt lîng mµ d©y ®iÖn trë cña Êm to¶ ra trong 4 trêng
hîp lµ nh nhau.
- HiÖu ®iÖn thÕ trong c¸c trêng hîp lµ kh«ng ®æi.
* Bµi gi¶i.
- Gäi thêi gian ®un s«i níc trong 4 trêng hîp lÇn lît lµ: t1, t2, t3, t4.
- Do kh«ng cã sù mÊt nhiÖt ra m«i trêng nªn nhiÖt lîng cÇn ®Ó ®un s«i níc
b»ng nhiÖt lîng mµ d©y ®iÖn trë cña Êm to¶ ra.
2
Q = U .t
- ¸p dông c«ng thøc:
(Theo c«ng thøc (3) )
R
cho c¸c trêng hîp ta cã:
a. ChØ dïng d©y R1:
Q1 =
U2
t1
R1
(1)
ChØ dïng d©y R2:
Q2 =
U2
t2
R2
(2)
�
U2
U2
t1 =
t2
R1
R2
�
t2
tõ (1) vµ (2)
b. Khi dïng R1 nèi tiÕp R2:
tõ (1) vµ (3)
R2
6
t1 .10 15( ph)
R1
4
Q3 =
U2
t3
R1 R2
�
U2
U2
t1 =
t3
R1
R1 R2
�
t3
(3)
R1 R2
46
t1
.10 25( ph)
R1
4
b. Khi dïng R1 song song R2:
�1
1 �
Q4 = U 2 � �t4
�R1 R2 �
tõ (1), (2) vµ (4)
�
1 1 1
t4 t1 t2
�
t4
(4)
t1 .t2
10.15
6( ph)
t1 t 2 10 15
v. Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ.
Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y VËt lÝ ë trêng THCS, t«i nhËn thÊy víi cÊu tróc cña
ch¬ng tr×nh VËt lÝ THCS lµ hÇu hÕt kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt c¸c tiÕt bµi tËp, thªm
16
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
n÷a thêi lîng cña mét tiÕt häc trªn líp cã h¹n, häc sinh chñ yÕu tiÕp thu kiÕn
thøc vÒ lÝ thuyÕt mét c¸ch c¬ b¶n hoÆc gi¶i c¸c bµi tËp ®¬n gi¶n vµ sè tiÕt häc chØ
cã 1 tiÕtsoo tuÇn ®èi víi c¸c khèi líp 6, 7, 8 vµ 2 tiÕt / tuÇn ®èi víi líp 9. Nh vËy
kh«ng cã ®ñ lîng thêi gian ®Ó gi¸o viªn më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc còng nh
rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi tËp cho häc sinh. Do ®ã bªn c¹nh viÖc tæ chøc c¸c
chuyªn ®Ò th× mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi
tËp cho häc sinh ®Ó häc sinh cã thÓ thêng xuyªn ®îc luyÖn gi¶i nhiÒu d¹ng bµi
tËp kh¸c nhau, còng nh tiÕp xóc víi c¸c d¹ng bµi tËp cã tÝnh chÊt më réng vµ
n©ng cao, ®Ó tõ ®ã häc sinh cã thÓ vËn dông mét c¸ch linh ho¹t c¸c c¸ch gi¶i
tõng d¹ng bµi tËp ®ã lµ : “ Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ.”
ViÖc häc sinh tù häc ë nhµ cã mét ý nghÜa lín lao vÒ mÆt gi¸o dôc vµ gi¸o
dìng. NÕu viÖc häc ë nhµ cña häc sinh ®îc tæ chøc tèt sÏ gióp c¸c em rÌn luyÖn
thãi quen lµm viÖc tù lùc, gióp c¸c em n¾m v÷ng tri thøc, cã kü n¨ng, kü x¶o.
Ngîc l¹i nÕu viÖc häc tËp ë nhµ cña häc sinh kh«ng ®îc quan t©m tèt sÏ lµm cho
c¸c em quen thãi cÈu th¶, th¸i ®é t¾c tr¸ch ®èi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô cña
m×nh dÉn ®Õn nhiÒu thãi quen
xÊulµm c¶n trë ®Õn viÖc häc tËp.
C«ng viÖc häc tËp cña häc sinh ë nhµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng sau:
+ TiÕn hµnh trong mét thêi gian ng¾n, kh«ng cã sù híng dÉn trùc tiÕp cña
gi¸o viªn, mÆc dï ®Êy lµ c«ng viÖc do chÝnh gi¸o viªn giao cho häc sinh ph¶i tù
m×nh hoµn thµnh, tù kiÓm tra c«ng viÖc m×nh lµm.
+ C«ng viÖc nµy ®îc thùc hiÖn tuÇn tù theo høng thó, nhu cÇu vµ n¨ng lùc cña
häc sinh.
+ DÔ bÞ chi phèi bëi ngo¹i c¶nh kh¸c.
Cã thÓ coi qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh ë nhµ bao gåm c¸c giai ®o¹n :
tríc hÕt ph¶i nhí l¹i nh÷ng ®iÒu ®· häc ë líp sau ®ã rÌn luyÖn s¸ng t¹o. Mçi
giai ®o¹n cã mét néi dung c«ng viÖc cô thÓ.
ViÖc häc tËp cña häc sinh ë nhµ phô thuéc phÇn lín vµo viÖc d¹y häc trªn
líp cña gi¸o viªn. V× vËy gi¸o viªn cÇn ph¶i c¨n cø vµo t×nh h×nh tiÕp thu kiÕn
thøc cña häc sinh mµ giao cho c¸c em nh÷ng c«ng viÖc cã tÝnh chÊt bæ sung
phôc håi tµi liÖu ®· häc nh : nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa, vÏ h×nh ….
Trong khi d¹y vÒ vÇn ®Ò nµo ®ã cÇn suy nghÜ viÖc giao cho häc sinh c¸c
bµi tËp ë nhµ. ChÝnh viÖc giao bµi lµm mét c¸ch cã hÖ thèng ®¶m b¶o cho viÖc
häc tËp cña häc sinh cã mét quy luËt chÆt chÏ, nhê ®ã mµ häc sinh cã thÓ tù lùc
gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp kÓ c¶ nh÷ng bµi tËp khã, v× ®· cã sù chuÈn bÞ ë c¸c bµi tËp
dÔ. ViÖc häc sinh hoµn thµnh tèt c¸c bµi tËp ë nhµ kh«ng nh÷ng chØ gióp c¸c em
17
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
n¾m v÷ng tri thøc ®· häc còng nh rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o cÇn thiÕt, mµ cßn
gióp c¸c em chuÈn bÞ tèt nhÊt cho viÖc tiÕp thu kiÕn thøc míi. V× thÕ bªn c¹nh
nh÷ng bµi lµm phôc håi, luyÖn tËp vµ s¸ng t¹o trªn c¬ së kiÕn thøc ®· häc cÇn
ph¶i giao cho häc sinh nh÷ng bµi lµm mang nh÷ng yÕu tè chuÈn bÞ cho viÖc tiÕp
thu chi thøc míi. Cã nh vËy míi ®¶m b¶o ®îc viÖc tiÕp thu mét c¸ch tÝch cùc, tù
lùc ®èi víi nh÷ng tri thøc míi.
Ta cã thÓ giao bµi tËp vÒ nhµ cho häc sinh b»ng nhiÒu h×nh thøc :
+ Giao bµi tËp trong thêi gian truy bµi ®Çu giê.
+ Giao bµi tËp sau tiÕt häc.
+ Giao bµi tËp theo hÖ thèng bµi tËp SGK, SBT, s¸ch tham kh¶o …
+ Giao bµi tËp theo d¹ng, theo chuyªn ®Ò .
Mét biÖn ph¸p quan träng n÷a ®Ó ®¶m b¶o c«ng t¸c híng dÉn häc ë nhµ
cã kÕt qu¶ lµ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm tra, ®éng viªn, khÝch lÖ kÞp thêi vµ
phï hîp :
+ KiÓm tra vë ghi, vë bµi tËp.
+ Cho ®iÓm khuyÕn khÝch nh÷ng häc sinh cã nhiÒu cè g¾ng hoÆc chuyÓn
biÕn trong häc tËp, ...
VI. KÕt qu¶ thùc hiÖn.
Tõ viÖc híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp vËt lý nªu trªn,
trong n¨m häc 2007 – 2008 t«i thÊy ®a sè häc sinh ®· vËn dông mét c¸c linh
ho¹t vµo viÖc gi¶i bµi tËp, häc sinh cã kh¶ n¨ng t duy tèt h¬n, cã kü n¨ng vËn
dông kiÕn thøc vµo gi¶i bµi tËp tèt h¬n, linh ho¹t h¬n.
Cô thÓ th«ng qua kh¶o s¸t chÊt lîng häc sinh sau khi “ Híng dÉn häc sinh
ph¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n VËt lý - THCS” t«i thu ®îc kÕt qu¶ nh sau:
KÕt qu¶ so s¸nh ®èi chøng.
* KÕt qu¶ kh¶o s¸t tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi.
Giái
Kh¸
TB
YÕu - KÐm
Líp
SÜ sè
9A
39
SL
0
%
0
SL
8
%
20,5
SL
20
%
51,3
SL
11
%
28,2
8E
41
0
0
6
14,6
21
51,2
14
34,2
* KÕt qu¶ kh¶o s¸t sau khi thùc hiÖn ®Ò tµi.
Líp
SÜ sè
Giái
SL
Kh¸
%
SL
18
TB
%
SL
YÕu
%
SL
%
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
9A
39
6
15,4
15
38,5
14
35,8
4
10,3
8E
41
5
12,2
18
43,9
13
31,7
5
12,2
Qua so s¸nh ®èi chøng kÕt qu¶ t«i thÊy tØ lÖ ®iÓm: Kh¸, Giái t¨ng, ®iÓm
yÕu gi¶m cô thÓ lµ:
- §èi víi líp 9: Giái t¨ng 15,4% ; Kh¸ t¨ng 18,0% ; YÕu gi¶m 17,9%.
- §èi víi líp 8: Giái t¨ng 12,2% ; Kh¸ t¨ng 29,3% ; YÕu gi¶m 22,0%.
C- kÕt luËn.
I. bµi häc kinh nghiÖm.
Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n VËt lÝ ë trêng THCS viÖc h×nh thµnh
cho häc sinh ph¬ng ph¸p, kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ lµ hÕt søc cÇn thiÕt, ®Ó tõ ®ã
gióp c¸c em ®µo s©u, më réng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi gi¶ng, vËn dông
tèt kiÕn thøc vµo thùc tÕ, ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cho c¸c em, gãp phÇn n©ng
cao chÊt lîng gi¸o dôc, cô thÓ lµ :
+ Gióp häc sinh cã thãi quen ph©n tÝch ®Çu bµi, h×nh dung ®îc c¸c hiÖn tîng VËt lÝ x¶y ra trong bµi to¸n sau khi t×m híng gi¶i.
+ Trong mét bµi tËp gi¸o viªn cÇn híng cho häc sinh nhiÒu c¸ch gi¶i (nÕu
cã thÓ ). §Ó kÝch thÝch sù høng thó, say mª häc tËp cho häc sinh rÌn thãi quen
t×m tßi lêi gi¶i hay cho mét bµi to¸n VËt lÝ.
+ Kh¾c s©u cho häc sinh n¾m ch¾c c¸c kiÕn thøc bæ trî kh¸c. Cã nh vËy
viÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ cña häc sinh míi thuËn lîi vµ hiÖu qu¶.
§Ó lµm ®îc ®iÒu nµy:
- Gi¸o viªn cÇn tù båi dìng n©ng cao nghiÖp vô chuyªn m«n, thêng xuyªn
trao ®æi, rót kinh nghiÖm víi ®ång nghiÖp.
- N¾m v÷ng ch¬ng tr×nh bé m«n toµn cÊp häc.
- Gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh nghiªn cøu kü c¸c kiÕn thøc cÇn nhí ®Ó
«n tËp, nhí l¹i kiÕn thøc c¬ b¶n, kiÕn thøc më réng, lÇn lît nghiªn cøu kü c¸c
ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp sau ®ã gi¶i c¸c bµi tËp theo hÖ thèng tõ dÔ ®Õn khã, so
s¸nh c¸c d¹ng bµi tËp ®Ó kh¾c s©u néi dung kiÕn thøc vµ c¸ch gi¶i. Trªn c¬ së ®ã
häc sinh tù h×nh thµnh cho m×nh kü n¨ng gi¶i bµi tËp.
19
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
Trªn d©y lµ mét sè kinh nghiÖm mµ b¶n th©n t«i ®· rót ra ®îc tõ thùc tÕ
qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n VËt lÝ ë trêng THCS nãi chung, còng lµ kinh
nghiÖm rót ra ®îc sau khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy nãi riªng.
II. KÕt luËn chung.
D¹y häc nh»m gãp phÇn quan träng ®Ó h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi lao
®éng míi, s¸ng t¹o, thÝch nghi víi x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn. Do vËy ph¬ng
ph¸p d¹y häc bé m«n ph¶i thùc hiÖn ®îc c¸c chøc n¨ng nhËn thøc, ph¸t triÓn vµ
gi¸o dôc, tøc lµ lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n sao cho häc sinh n¾m
v÷ng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vµ vËn dông tri thøc vµo thùc tiÔn.
§Æc biÖt VËt lÝ lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm ®ßi hái ph¸t huy cao ®é
tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc.
ChÝnh v× vËy lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n vËt lÝ, ngêi gi¸o viªn cÇn c¨n
cø vµo ph¬ng ph¸p ®Æc thï cña khoa häc lÊy ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh
lµm c¬ së xuÊt ph¸t.
Sau thêi gian nghiªn cøu t×m hiÓu, ®îc sù quan t©m gióp ®ì cña ban gi¸m
hiÖu nhµ trêng còng nh tæ chuyªn m«n t«i ®· thùc hiÖn thµnh c«ng viÖc: “ Híng
dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ – CÊp THCS” víi mong muèn:
ph¸t triÓn n¨ng lùc duy rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o cho häc sinh trong viÖc häc
tËp bé m«n VËt lÝ. Nh»m n©ng cao chÊt lîng bé m«n nãi riªng, gãp phÇn n©ng
cao chÊt lîng gi¸o dôc nãi chung.
Tuy nhiªn v× diÒu kiÖn thêi gian, còng nh t×nh h×nh thùc tÕ nhËn thøc cña
häc sinh ë ®Þa ph¬ng n¬i t«i c«ng t¸c vµ n¨ng lùc c¸ nh©n cã h¹n, nªn viÖc thùc
hiÖn ®Ò tµi nµy ch¾c h¼n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. KÝnh mong c¸c ®ång chÝ vµ
c¸c b¹n ®ång nghiÖp, trao ®æi vµ gãp ý ®Ó gióp t«i hoµn thiÖn h¬n trong chuyªn
m«n.
T«i xin ch©n träng c¶m ¬n !
Hoµ Th¹ch, ngµy 25 th¸ng 4 n¨m 2008.
Ngêi viÕt.
NguyÔn H÷u Quang.
20
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
Tµi liÖu tham kh¶o
- Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lÝ.
- NXB Gi¸o dôc.
- SGV VËt lÝ 8, 9.
- NXB Gi¸o dôc.
- SGK VËt lÝ 8, 9.
- NXB Gi¸o dôc.
- Hêng dÉn lµm bµi tËp vµ «n
tËp vËt lÝ 8, 9.
- NXB Gi¸o dôc.
- Bµi tËp VËt lÝ THCS.
- NXB §¹i häc Quèc gia TP HCM
- Bµi tËp VËt lÝ chän läc dµnh
- PTS Vò Thanh KhiÕt - PTS Vò ThÞ Oanh –
cho häc sinh THCS.
- NguyÔn Phóc ThuÇn.
Môc lôc
Néi dung
PhÇn më ®Çu
A
Trang
3
I
Lý do chän ®Ò tµi.
3
II
Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
4
III
Môc ®Ých nghiªn cøu.
4
IV
§èi tîng - ph¹m vi- thêi gian nghiªn cøu.
5
21
Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS
V
NhiÖm vô nghiªn cøu.
5
VI
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
5
B
CH- I
Néi dung ®Ò tµi
6
C¬ së lÝ luËn
6
I
Môc ®Ých híng dÉn häc sinh pp gi¶i bµi tËp vËt lÝ
6
II
Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ
7
CH- II
C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn
9
I
Kh¶o s¸t thùc tÕ
9
II
Tæ chøc chuyªn ®Ò
10
IV
¸p dông pp gi¶i bµi tËp vËt lÝ vµo c¸c bµi tËp c¬ b¶n
12
V
Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ
17
VI
KÕt qu¶ thùc hiÖn
23
C
KÕt luËn
24
I
Bµi häc kinh nghiÖm
24
II
KÕt luËn chung
25
ý kiÕn ®¸nh gi¸cña héi ®ång khoa häc trêng THCS Hoµ th¹ch
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………
Hoµ Th¹ch, ngµy
th¸ng 5 n¨m 2008
T/M héi ®ång
22
- Xem thêm -