tailieuonthi
Lêi më ®Çu
Tr¶i qua 20 n¨m (1986 - 2006), c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc
do §¶ng ta khëi xíng, l·nh ®¹o, ®îc nh©n d©n ®ång t×nh hëng øng, ®· ®¹t
®îc nh÷ng thµnh tùu to lín, vµ cã ý nghÜa lÞch sö träng ®¹i. §iÒu ®ã chøng tá
®êng lèi ®æi míi cña §¶ng lµ ®óng ®¾n, s¸ng t¹o, con ®êng ®i lªn chñ nghÜa
x· héi cña níc ta lµ phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam.
Nhê ®æi míi mµ níc ta ®· tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi,
kinh tÕ t¨ng trëng nhanh, c¬ së vËt chÊt ®îc t¨ng cêng, ®êi sèng cña c¸c
tÇng líp nh©n d©n kh«ng ngõng ®îc c¶i thiÖn. §æi míi lµm thay ®æi gÇn nh
tÊt c¶ mäi mÆt ®êi sèng kinh tÕ ®Êt níc. Tõ sau §¹i héi §¶ng VI (12/1986)
®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu thay ®æi quan träng trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, tiÕt
kiÖm ®Çu t, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ ngo¹i th¬ng. ChÝnh s¸ch ®æi míi ®· t¹o ra
nguån ®éng lùc s¸ng t¹o cho hµng tiªu dïng ViÖt Nam thi ®ua s¶n xuÊt ®a
kinh tÕ ®Êt níc t¨ng trëng trung b×nh trªn 7%/ n¨m tõ 1987.
XÐt riªng vÒ kinh tÕ, thø nhÊt ®æi míi ®· chuyÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam
tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa víi nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu h×nh thøc së h÷u trong ®ã kinh
tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t nh©n ®Òu ®îc
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kh«ng h¹n chÕ; thø hai, ®· chuyÓn 1 nÒn kinh tÕ khÐp
kÝn, thay thÕ nhËp khÈu lµ chñ yÕu sang nÒn kinh tÕ më, chñ ®éng héi nhËp,
híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, thø ba, t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi tiÕn bé vµ
c«ng b»ng x· héi trong tõng giai ®o¹n ®æi míi vµ ph¸t triÓn ë ViÖt Nam, trong
®ã xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm lµ 2 u tiªn träng t©m;
thø t, cïng víi ®æi míi kinh tÕ ®· tõng bíc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ víi
träng t©m n©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam.
Trong c«ng cuéc ®æi míi ®ã, §¶ng ta ®· vËn dông ®óng ®¾n, hîp lý
quan ®iÓm toµn diÖn, ®Æc biÖt lµ quan ®iÓm toµn diÖn trong ®æi míi kinh
tÕ ë níc ta hiÖn nay.
1
tailieuonthi
I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ quan ®iÓm toµn diÖn
1. Nguyªn lÝ vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn - c¬ së lÝ luËn cña quan ®iÓm
toµn diÖn
a. Kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn
Theo chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng th× mèi liªn hÖ lµ ph¹m trï triÕt häc
dïng ®Ó chØ sù qui ®Þnh, sù t¸c ®éng qua l¹i, sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c
sù vËt, cña mét hiÖn tîng trong thÕ giíi.
b. C¸c tÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ
TÝnh kh¸ch quan: Mäi mèi liªn hÖ cña c¸c sù vËt hiÖn tîng lµ kh¸ch
quan, lµ vèn cã cña mäi sù vËt hiÖn tîng. Ngay c¶ nh÷ng vËt v« tri v« gi¸c
còng ®ang ngµy hµng ngµy, hµng giê chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c sù vËt hiÖn
tîng kh¸c nhau (nh ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, ®é Èm ) tù nhiªn, dï muèn hay
kh«ng, còng lu«n lu«n bÞ t¸c ®éng bëi c¸c sù vËt hiÖn tîng kh¸c. §ã lµ tÝnh
kh¸ch quan cña mèi liªn hÖ.
Ngoµi ra, mèi liªn hÖ vèn cã tÝnh phæ biÕn. TÝnh phæ biÕn cña mèi
liªn hÖ thÓ hiÖn:
Thø nhÊt, bÊt cø sù vËt, hiÖn tîng nµo còng liªn hÖ víi sù vËt hiÖn
tîng kh¸c, kh«ng cã sù vËt hiÖn tîng nµo n»m ngoµi mèi liªn hÖ. Trong thêi
®¹i ngµy nµykh«ng cã mét quèc gia nµo kh«ng cã quan hÖ, liªn hÖ víi c¸c
quèc gia kh¸c vÒ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ ngay c¶ ViÖt Nam ta khi
tham gia tÝch cùc vµo c¸c tæ chøc nh ASEAN, hay s¾p tãi ®©y lµ WTO còng
kh«ng ngoµi môc ®Ých lµ quan hÖ, liªn hÖ, giao lu víi nhiÒu níc trªn thÕ
giíi.
Thø hai, mèi liªn hÖ biÓu hiÖn díi nh÷ng h×nh thøc riªng biÖt cô thÓ
tuú theo ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Song, dï díi h×nh thøc nµo chóng còng chØ lµ
biÓu hiÖn cña mèi liªn hÖ phæ biÕn nhÊt, chung nhÊt.
c. C¬ së lÝ luËn cña quan ®iÓm toµn diÖn
Tõ nghiªn cøu quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn
vµ vÒ sù ph¸t triÓn rót ra ph¬ng ph¸p luËn khoa häc ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o
hiÖn thùc. §ã chÝnh lµ quan ®iÓm toµn diÖn.
2
tailieuonthi
V× bÊt cø sù vËt nµo, hiÖn tîng nµo trong thÕ giíi ®Òu tån t¹i trong mèi
liªn hÖ rÊt ®a d¹ng, phong phó, do ®ã khi nhËn thøc vÒ sù vËt hiÖn tîng ta
ph¶i xem xÐt nã th«ng qua c¸c mèi liªn hÖ cña nã víi sù vËt kh¸c hay nãi
c¸ch kh¸c chóng ta ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn, tr¸nh quan ®iÓm phiÕn diÖn
chØ xÐt sù vËt hiÖn tîng ë mét mèi liªn hÖ ®· véi vµng kÕt luËn vÒ b¶n chÊt
hay vÒ tÝnh qui luËt cña chóng.
2. Néi dung cña quan ®iÓm toµn diÖn
Quan ®iÓm toµn diÖn ®ßi hái chóng ta nhËn thøc sù vËt trong mèi liªn
hÖ qua l¹i gi÷a c¸c bé phËn, gi÷a c¸c yÕu tè, gi÷a c¸c mÆt cña chÝnh sù vËt ®ã
víi c¸c sù vËt kh¸c, kÓ c¶ mèi liªn hÖ trùc tiÕp vµ mèi liªn hÖ gi¸n tiÕp. ChØ
trªn c¬ së ®ã chóng ta míi cã thÓ nhËn thøc ®óng vÒ sù vËt.
§ång thêi, quan ®iÓm toµn diÖn ®ßi hái chóng ta ph¶i biÕt ph©n biÖt
tõng mèi liªn hÖ, ph¶i chó ý tíi mèi liªn hÖ bªn trong, mèi liªn hÖ b¶n chÊt,
mèi liªn hÖ chñ yÕu, mèi liªn hÖ tÊt nhiªn ®Ó hiÓu râ b¶n chÊt cña sù vËt.
Quan ®iÓm toµn diÖn kh«ng chØ ®ßi hái chóng ta n¾m b¾t nh÷ng c¸i
hiÖn ®¹ng tån t¹i ë sù vËt, mµ cßn ph¶i thÊy râ khuynh híng ph¸t triÓn t¬ng
lai cña chóng, ph¶i thÊy ®îc nh÷ng biÕn ®æi ®i lªn còng nh nh÷ng biÕn ®æi
cã tÝnh chÊt thôt lïi. Song ®iÒu c¬ b¶n lµ ph¶i kh¸i qu¸t nh÷ng biÕn ®æi ®Ó
v¹ch ra khuynh híng biÕn ®æi chÝnh cña sù vËt.
3. Vai trß cña quan ®iÓm toµn diÖn trong ho¹t ®éng cña con ngêi
N¾m ch¾c quan ®iÓm toµn diÖn xem xÐt sù vËt hiÖn tîng tõ nhiÒu khÝa
c¹nh, tõ mèi liªn hÖ cña nã víi sù vËt hiÖn tîng tõ nhiÒu khÝa c¹nh tõ mèi
liªn hÖ víi sù vËt hiÖn tîng kh¸c sÏ gióp con ngêi cã nhËn thøc s©u s¾c,
toµn diÖn vÒ sù vËt vµ hiÖn tîng ®ã tr¸nh ®îc quan ®iÓm phiÕn diÖn vÒ sù
vËt vµ hiÖn tîng chóng ta nghiªn cøu. Tõ ®ã cã thÓ kÕt luËn vÒ b¶n chÊt qui
luËt chung cña chóng ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p kÕ ho¹ch cã ph¬ng ph¸p t¸c
®éng phï hîp nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ coa nhÊt cho ho¹t ®éng cña b¶n th©n.
Tuy nhiªn, trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng chóng ta cÇn lu ý tíi sù chuyÓn ho¸
lÉn nhau gi÷a c¸c mèi liªn hÖ trong ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh.
3
tailieuonthi
II. Quan ®iÓm toµn diÖn trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt
Nam hiÖn nay
1. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nh÷ng n¨m tríc ®æi míi
Sau khi ®Êt níc ®îc gi¶i phãng (n¨m 1976) vµ ®Êt níc thèng nhÊt
n¨m (1976). M« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ë miÒn B¾c ®îc ¸p dông
trªn ph¹m vi c¶ níc. MÆc dï cã nç lùc rÊt lín trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ, Nhµ níc ®· ®Çu t kh¸ lín nhng v× trong chÝnh s¸ch cã nhiÒu ®iÓm
duy ý chÝ nªn trong 5 n¨m ®Çu (1976 - 1980) tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ chËm
ch¹p chØ ®¹t 0,4%/n¨m (kÕ ho¹ch lµ 13 - 14%/n¨m) thËm chÝ cã xu híng
gi¶m sót vµ r¬i vµo khñng ho¶ng. BiÓu hiÖn ë c¸c mÆt.
Kinh tÕ t¨ng trëng chËm, nhiÒu chØ tiªu chñ yÕu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m
lÇn thø hai vµ ba kh«ng ®¹t ®îc. TÊt c¶ 15 chØ tiªu kÕ ho¹ch ®Æt ra cho n¨m
1976 - 1980 ®Òu kh«ng ®¹t ®îc, thËm chÝ tØ lÖ hoµn thµnh cßn ë møc rÊt thÊp.
ChØ cã 7 chØ tiªu ®¹t 50 - 80% so víi kÕ ho¹ch (®iÖn, c¬ khÝ, khai hoang, l¬ng
thùc, ch¨n nu«i lîn, than, nhµ ë) cßn 8 chØ tiªu kh¸c chØ ®¹t 25 - 48% (trång
rõng, gç trßn, v¶i lôa, c¸ biÎn, giÊy, xi m¨ng, ph©n ho¸ häc, thÐp).
C¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn cã cña nÒn kinh tÕ Quèc d©n cßn yÕu
kÐm, thiÕu ®ång bé, cò n¸t, tr×nh ®é nãi chung cßn l¹c hËu (phæ biÕn lµ tr×nh
®é kü thuËt cña nh÷ng n¨m 1960 trë vÒ tríc) l¹i chØ ph¸t huy ®îc c«ng suÊt
ë møc 50% lµ phæ biÕn c«ng nghiÖp nÆng cßn xa míi ®¸p øng ®îc nhu cÇu
tèi thiÓu; c«ng nghiÖp nhÑ bÞ phô thuéc 70 - 80% nguyªn liÖu nhËp khÈu. Do
®ã ®a bé phËn lao ®éng vÉn lµ lao ®éng thñ c«ng, nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ s¶n
xuÊt nhá. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi kÐm ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi
rÊt thÊp.
C¬ cÊu kinh tÕ chËm thay ®æi, nÒn kinh tÕ bÞ mÊt c©n ®èi nghiªm
träng. S¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm, kh«ng t¬ng xøng vãi søc lao ®éng vµ vèn
®Çu t bá ra. S¶n xuÊt kh«ng ®ñ tiªu dïng, lµm kh«ng ®ñ ¨n, ph¶i dùa vµo
nguån bªn nogµi ngµy cµng lín. Toµn bé qòy tÝch luü (rÊt nhá bÐ) vµ mét phÇn
quü tiªu dïng ph¶i dùa vµo nguån níc ngoµi (riªng l¬ng thùc ph¶i nhËp 5,6
4
tailieuonthi
triÖu tÊn trong thêi gian 1976 - 1980. N¨m 1985 nî níc ngoµi lªn tíi 8,5 tØ
Rup - USD c¸i hè ng¨n c¸ch gi÷a nhu cÇuvµ n¨ng lùc s¶n xuÊt ngµy cµng s©u.
Ph©n phèi lu th«ng bÞ rèi ren. ThÞ trêng tµi chÝnh, tiÒn tÖ kh«ng æn
®Þnh. Ng©n s¸ch Nhµ níc liªn tôc bÞ béi chi vµ ngµy cµng lín n¨m 1980 lµ
18,1%, 1985 lµ 36,6% dÉn ®Õn béi chi tiÒn mÆt. N¨m 1976, trªn ph¹m vi c¶
níc, l¹m ph¸t ®· xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng nghiªm träng gi¸ c¶ t¨ng nhanh.
§êi sèng nh©n d©n ngµy cµng khã kh¨n, do ®ã tiªu cùc vµ bÊt c«ng x· héi
t¨ng lªn. TrËt tù x· héi bÞ gi¶m sót. Nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá trong giai ®o¹n
nµy níc ta bÞ khñng ho¶ng kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi.
Tríc t×nh h×nh ®ã, §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· khëi xíng l·nh ®¹o
thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi.
2. Néi dung cña ®æi míi
T¹i §¹i héi §¶ng VI (th¸ng 12 / 1986) ®· xem l¹i mét c¸ch c¨n b¶n vÒ
vÊn ®Ò c¶i t¹o XHCN vµ ®a ra quan ®iÓm vÒ x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn vµ coi nã lµ nhiÖm vô c¬ b¶n cho qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn nÒn
kinh tÕ. VËy nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN thùc chÊt lµ nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN.
2.1.X©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan
C¬ së kh¸ch quan cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt
Nam, gåm 3 c¬ së chÝnh:
Trong nÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u ®ã lµ së h÷u
toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n (gåm së h÷u c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ,
së h÷u t b¶n t nh©n), së h÷u hçn hîp. Do ®ã tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ
®éc lËp, lîi Ých riªng nªn quan hÖ kinh tÕ hµng ho¸ gi÷a hä chØ cã thÓ thùc
hiÖn b»ng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt
hµng ho¸ ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i, mµ tr¸i l¹i cßn ®îc ph¸t triÓn c¶ vÒ
chiÒu réng vµ chiÒu s©u. Ph©n c«ng lao ®éng trong tõng khu vùc, tõng ®Þa
ph¬ng còng ngµy cµng ph¸t triÓn sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng ®îc
5
tailieuonthi
thÓ hiÖn ë tÝnh phong phó, ®a d¹ng vµ chÊt lîng ngµy cµng cao cña s¶n phÈm
®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng.
Quan hÖ hµng ho¸, tiÒn tÖ cßn cÇn thiÕt trong quan hÖ kinh tÕ ®èi
ngo¹i ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u s¾c,
vÜ m« níc lµ mét quèc gia riªng biÖt, lµ ngêi chñ së h÷u ®èi víi c¸c hµng
ho¸ ®a ra tra ®æi trªn thÞ trêng thÕ giíi. Sù trao ®æi ë ®©y ph¶i theo nguyªn
t¾c ngang gi¸.
MÆt kh¸c x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng cßn nhiÒu t¸c dông to lín ®èi víi
nÒn kinh tÕ ViÖt Nam.
+ NÒn kinh tÕ níc ta khi bíc vµo thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH mang
nÆng tÝnh tù cung tù cÊp, v× vËy s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn sÏ ph¸ vì dÇn
kinh tÕ tù nhiªn vµ chuyÓn thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸, thóc ®Èy sù x· héi ho¸
s¶n xuÊt. Kinh tÕ hµng ho¸ t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn. Do c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸, buéc mçi chñ thÓ
s¶n xuÊt ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt, ¸p dông c«ng nghÖ míi ®Ó gi¶m chi phÝ nhê ®ã
cã thÓ c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶. Qu¸ tr×nh ®ã thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
+ Kinh tÕ hµng ho¸ kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña chñ thÓ kinh
tÕ kÝch thÝch viÖc n©ng cao chÊt lîng, c¶i tiÕn mÉu m· còng nh t¨ng khèi
lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ chuyªn m«n ho¸ s¶n
xuÊt. V× thÕ ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ cña tõng vïng, còng nh lîi
thÕ cña ®Êt níc cã t¸c dông më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi.
+ Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp
trung s¶n xuÊt, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi cña s¶n xuÊt lín cã x· héi ho¸ cao;
®ång thêi chän läc ®îc nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kinh doanh giái, h×nh thµnh ®éi
ngò c¸n bé qu¶n lý cã tr×nh ®é lao ®éng lµnh nghÒ ®¸p øng vµo nhu cÇu ph¸t
triÓn cña ®Êt níc.
Nãi tãm l¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kinh tÕ víi níc
ta, mét nhiÖm vô kinh tÕ cÊp b¸ch ®Ó chuyÓn nÒn kinh tÕ l¹c hËu cña níc ta
thµnh nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, héi nhËp vµo sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. §ã lµ
6
tailieuonthi
con ®êng ®óng ®¾n ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, khai th¸c cã hiÖu qu¶
tiÒm n¨ng cña ®Êt níc vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
2.2. Gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN ë ViÖt Nam
a. Thùc hiÖn nhÊt qu¸ chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
§¹i héi VI ®· xem xÐt l¹i mét c¸ch c¨n b¶n vÊn ®Ò c¶i t¹o XHCN vµ
®a ra quan ®iÓm míi vÒ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: "§i ®«i víi viÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, t¨ng cêng nguån tÝch luü tËp trung
cña Nhµ níc vµ tranh thñ vèn níc ngoµi cÇn cã chÝnh s¸ch sö dông vµ c¶i
t¹o ®óng ®¾n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c" (1).
Quan ®iÓm cña §¶ng vÒ x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ xuÊt
ph¸t tõ thùc tr¹ng kinh tÕ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Nã cho phÐp cã nhiÒu h×nh
thøc s¶n xuÊt kinh doanh theo qui m« thÝch hîp víi tõng kh©u cña qu¸ tr×nh
t¸i s¶n xuÊt vµ lu th«ng nh»m khai th¸c mäi kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ. §¶ng coi ®©y lµ gi¶i ph¸p cã ý nghÜa chiÕn lîc ®Ó gi¶i phãng søc s¶n
xuÊt vµ x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý.
§æi míi doanh nghiÖp Nhµ níc
Lµ thµnh phÇn n¾m gi÷ mét khèi lîng lín tµi s¶n cè ®Þnh vµ vèn lu
®éng, víi gÇn 3 triÖu lao ®éng t¹o ra kho¶ng 35 - 40% tæng s¶n phÈm x· héi
vµ ®ãng gãp trªn 50% ng©n s¸ch Nhµ níc. Trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp,
c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh chiÕm kho¶ng tõ 70 - 100% s¶n lîng. Tuy nhiªn
c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu c¬ së kinh doanh yÕu
kÐm vµ kh«ng cã hiÖu qu¶ thua lç hoÆc kh«ng cã l·i. V× vËy ®æi míi c¸c xÝ
nghiÖp quèc doanh (sau nµy gäi lµ doanh nghiÖp Nhµ níc) lµ mét trong
nh÷ng néi dung quan träng trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ®îc thùc hiÖn tõng
bíc víi c¸c biÖn ph¸p:
+ Tõng bíc më réng quyÒn tù chñ cho doanh nghiÖp Nhµ níc ®i ®«i
víi xo¸ bá chÕ ®é Nhµ níc bao cÊp tµi chÝnh, cung øng vµ bao cÊp gi¸ vËt t
vµ ®Þnh gi¸ ®èi víi hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm do DNNN s¶n xuÊt vµ tiªu thô. ChÕ
®é quèc doanh còng ®îc b·i bá thay vµo ®ã lµ chÕ ®é thuÕ.
7
tailieuonthi
+ S¾p xÕp l¹i DNNN theo híng gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng
kÐm hiÖu qu¶, thua lç kÐo dµi, s¸t nhËp c¸c doanh nghiÖp cã liªn quan víi
nhau vÒ c«ng nghÖ vµ thÞ trêng. Tæ chøc l¹i c«ng ty vµ c¸c liªn hiÖp c«ng
nghiÖp ®îc thµnh lËp tríc ®©y thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty míi, trong ®ã
Nhµ níc bæ nhiÖm Héi ®ång qu¶n trÞ ®Ó ®iÒu hµnh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc
nhµ níc vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty.
+ ChuyÓn sang c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c, cæ phÇn ho¸ DNNN b¾t ®Çu
thùc hiÖn thÝ ®iÓm tõ n¨m 1992, ®Õn n¨m 1996 míi cã 10 doanh nghiÖp ®ù¬c
cæ phÇn ho¸.Tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m ®Õn nay Nhµ níc ®· thùc hiÖn nhiÒu biÖn
ph¸p thóc ®Èy nhanh h¬n tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸, ngoµi ra Nhµ níc cßn thùc
hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p chuyÓn ®æi DNNN sang c¸c h×nh thøc së h÷u vµ kinh
doanh kh¸c nh: giao, b¸n, kho¸n, kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp quy
m« nhá.
+ S¾p xÕp ®æi míi ph¸t triÓn DNNN vÉn ®îc nghiªn cøu vµ tiÕp tôc
thùc hiÖn theo híng ®a d¹ng ho¸ së h÷u, hoµn thiÖn thÓ chÕ lµm cho DNNN
cã quyÒn tù chñ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ngµy mét n©ng cao. N¨m
2003, chÝnh phñ b¾t ®Çu thùc hiÖn chuyÓn ®æi DNNN, kÓ c¶ c¸c tæng c«ng ty
theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con.
§æi míi kinh tÕ hîp t¸c
Kinh tÕ hîp t¸c chñ yÕu díi c¸c h×nh thøc: Tæ hîp t¸i tËp ®oµn s¶n
xuÊt, hîp t¸c x· ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN ®èi víi nh÷ng
ngêi s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ trong n«ng nghiÖp thñ c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp
vµ dÞch vô. Trong kinh tÕ hîp t¸c së h÷u tËp thÓ kiÓu chung chung, kh«ng
ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm thªm vµo ®ã lµ nh÷ng yÕu kÐm trong qu¶n lý, nªn ®·
béc lé nhiÒu h¹n chÕ ®Æc biÖt m« h×nh hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ®· r¬i vµo
khñng ho¶ng s©u s¾c. NhiÒu hîp t¸c x· tån t¹i trªn h×nh thøc. Trong thêi kú
®æi míi, kinh tÕ hîp t¸c chuyÓn theo c¸c híng sau:
+ Gi¶i thÓ c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt hoÆc c¸c hîp t¸c x· lµm ¨n kÐm, thua
lç kÐo dµi hoÆc chØ tån t¹i trªn h×nh thøc.
8
tailieuonthi
+ Giao kho¸n hoÆc nhîng b¸n t liÖu s¶n xuÊt cho x· viªn ®Ó hä trùc
tiÕp qu¶n lý, s¶n xuÊt kinh doanh theo hé gia ®×nh. Hîp t¸c x· chØ lµm mét sè
kh©u dÞch vô ®Çu vµo hoÆc tiªu thô s¶n phÈm cho x· viªn. §èi víi c¸c ®Êt ®ai
trong hîp t¸c x· n«ng, l©m nghiÖp Nhµ níc vÉn n¾m quyÒn së h÷u nhng
giao cho c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n qu¶n lý, sö dông víi 5 quyÒn c¬ b¶n: Thõa
kÕ, cho thuª chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng vµ thÕ chÊp (theo luËt ®Êt ®ai ban
hµnh n¨m 1993).
+ ChuyÓn c¸c hîp t¸c x· cßn ho¹t ®éng kinh doanh thµnh c¸c hîp t¸c
x· cæ phÇn, ho¹t ®éng theo luËt hîp t¸c x· (ban hµnh n¨m 1997).
Ph¸t triÓn kinh tÕ c¸ thÓ, t nh©n vµ c¸c lo¹i h×nh së h÷u hçn hîp.
Tríc khi ®æi míi khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ c¸ thÓ vÉn cßn tån t¹i ë
níc ta, chiÕm tíi 29,1% trong tæng s¶n phÈm x· héi. Nhng chñ tr¬ng cña
Nhµ níc lµ h¹n chÕ, c¶i t¹o nªn khu vùc nµy tõng bíc ®îc kh«i phôc vµ
ph¸t triÓn theo chñ tr¬ng c¶i c¸ch cña Nhµ níc.
Víi chñ tr¬ng giao ruéng ®Êt cho x· héi hîp t¸c x· n«ng nghiÖp th× ë
n«ng th«n, c¸c hé gia ®×nh ®· trë thµnh ®¬n vÞ s¶n xuÊt tù chñ hoµn toµn. Sù
tan r· cña c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt vµ c¸c hîp t¸c x· ®· thóc ®Èy sù phôc håi rÊt
nhanh cña kinh tÕ c¸ thÓ.
HiÕn ph¸p n¨m 1992 qui ®Þnh mäi c«ng d©n ®îc tù do kinh doanh theo
ph¸p luËt kh«ng h¹n chÕ qui m« vèn lµ sè lao ®éng sö dông. Sau ®ã hÖ thèng
luËt ph¸p tiÕp tôc ®îc hoµn chØnh vµ nhiÒu chÝnh s¸ch míi ®îc ban hµnh
nh»m khuýÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t nh©n vµ kinh tÕ c¸ thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u, kinh doanh hçn hîp míi ra ®êi. §Æc biÖt tõ n¨m
1988, khi Nhµ níc ban hµnh LuËt ®Çu t níc ngoµi th× c¸c liªn doanh víi
níc ngoµi ph¸t triÓn díi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, nh lµ: doanh nghiÖp liªn
doanh, doanh nghiÖp hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh doanh nghiÖp 100% vèn
níc ngoµi
riªng n¨m 2000 ®· cã 1063 doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc
ngoµi 2787 doanh nghiÖp hçn hîp.
§Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH-H§H) øng dông
nhanh tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ trªn c¬ së ®ã ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
9
tailieuonthi
Ph©n c«ng lao ®éng lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ v×
vËy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi
mµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt
®Þnh cho nªn muèn më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi cßn ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt, kü thuËt cña
nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i.
TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸
ViÖt Nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu c¬
së vËt chÊt - kü thuËt thÊp kÐm, tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt cha ph¸t
triÓn, quan hÖ s¶n xuÊt XHCN míi ®îc thiÕt lËp, cha hoµn thiÖn v× vËy, qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho nÒn kinh tÕ.
Trong xu thÕ khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn
m¹nh mÏ, trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖnd
®¹i ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng: nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n vÒ kh¸ch quan vµ
chñ quan, cã nhiÒu thêi c¬ vµ th¸ch thøc, nÒn kinh tÕ cña chóng ta ®an xen víi
nhau, t¸c ®éng lÉn nhau. V× vËy, ®Êt níc chóng ta ph¶i chñ ®éng, s¸ng t¹o
n¾m lÊy thêi c¬, ph¸t huy nh÷ng thuËn lîi ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ t¹o ra thÕ vµ lùc míi ®Ó vît qua nh÷ng khã kh¨n, ®Èy lïi nguy c¬, ®a
nÒn kinh tÕ t¨ng trëng ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
T¸c dông cña c«ng nghiÖp ho¸.
Tríc hÕt nã cã t¸c dông thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng nÒn kinh tÕ x·
héi chñ nghÜa. §ã lµ mét qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi nh»m c¶i tiÕn mét x· héi n«ng nghiÖp thµnh mét x· héi c«ng nghiÖp, g¾n
víi viÖc h×nh thµnh tõng bíc quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, ngµy cµng thÓ hiÖn
®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt u viÖt cña chÕ ®é míi x· héi chñ nghÜa.
Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt
kü thuËt cÇn thiÕt vÒ con ngêi vµ khoa häc c«ng nghÖ, thóc ®Èy chuyÓn dÞch
c¬ cÊu kinh tÕ nh»m huy ®éng n¨ng suÊt lao ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng
trëng nhanh, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cho nh©n d©n, thùc hiÖn
tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng sinh th¸i.
10
tailieuonthi
C«ng nghiÖp ho¸ lµ c¬ së ®Ó cñng cè v÷ng ch¾c khèi liªn minh gi÷a giai
cÊp c«ng nh©n, n«ng d©n vµ ®éi ngò trÝ thøc trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng x· héi
chñ nghÜa, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng nÒn
kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, v÷ng m¹nh trªn c¬ së ®ã mµ thùc hiÖn tèt sù ph©n c«ng
vµ hîp t¸c quèc tÕ.
§Æc ®iÓm cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta hiÖn nay.
Thø nhÊt, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸
së dÜ nh vËy lµ v× trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra ®îc c¸ch m¹ng vµ khoa häc
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, mét sè níc ph¸t triÓn ®· b¾t ®Çu chuyÓn tõ kinh tÕ c«ng
nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc nªn ph¶i tranh thñ øng dông nh÷ng thµnh tùu cña
cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, tiÕp cËn kinh tÕ tri thøc ®Ó hiÖnd d¹i ho¸
nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn nh¶y vät.
Thø hai, c«ng nghiÖp ho¸ nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa
x· héi, c«ng nghiÖp ho¸ lµ tÊt yÕu víi tÊt c¶ c¸c níc chËm ph¸t triÓn nhng
víi mçi níc , môc tiªu vµ tÝnh chÊt cña c«ng nghiÖp ho¸ cã thÓ kh¸c nhau ë
níc ta, c«ng nghiÖp ho¸ nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ
nghÜa x· héi, t¨ng cêng søc m¹nh ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc.
Thø ba, c«ng nghiÖp ho¸ trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu
tiÕt cña Nhµ níc. §iÒu nµy lµm cho c«ng nghiÖp ho¸ trong giai ®o¹n hiÖn
nay cã sù kh¸c biÖt, nã kh«ng xuÊt ph¸t tõ chñ quan cña Nhµ níc mµ nã
®ßihái ph¶i vËn dông c¸c qui luËt kh¸ch quan mµ tríc hÕt lµ c¸c qui luËt thÞ
trêng.
Thø t, c«ng nghiÖp ho¸ trong ®iÒu kiÖn "chiÕn lîc" kinh tÕ më cã thÓ
®i nhanh nÕu chóng ta biÕt tËn dông, tranh thñ ®îc thµnh tùu cña thÕ giíi vµ
sù gióp ®ì cña quèc tÕ. Tuy nhiªn nã còng g©y kh«ng Ýt trë ng¹i do nh÷ng t¸c
®éng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, mµ c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn thiÕt lËp
kh«ng cã lîi cho c¸c níc nghÌo, l¹c hËu. V× thÕ, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸ ph¶i ®¶m b¶o x©y dùng níc ta mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ.
Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña CNH - H§H ë ViÖt Nam
11
tailieuonthi
Ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt - c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x·
héi trªn c¬ së thùc hiÖn c¬ khÝ ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ ¸p dông nh÷ng
thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo híng hiÖn ®¹i ho¸ hîp lý vµ hiÖu qu¶
cao. C¬ cÊu kinh tÕ ®îc gäi lµ hîp lý kho nã ®¸p øng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau
®©y:
+ N«ng nghiÖp ph¶i gi¶m dÇn vÒ tØ träng, c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ
dÞch vô ph¶i t¨ng vÒ tØ träng
+ Tr×nh ®é kü thuËt cña nÒn kinh tÕ kh«ng ngõng tiÕn bé, phï hîp víi
xu híng tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· vµ ®ang diÔn ra nh vò b·o trªn
thÕ giíi.
+ Cho phÐp khai th¸c tèi ®a mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt níc, cña c¸c ngµnh
c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
+ Thùc hiÖn sù ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ theo xu híng toµn cÇu
ho¸ kinh tÕ, do vËy c¬ cÊu kinh tÕ ®îc t¹o dùng ph¶i lµ c¬ cÊu.
ThiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
§ã lµ néi dung c«ng nghiÖp ho¸ ë níc ta, mµ cô thÓ h¬n néi dung cña
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta trong nh÷ng n¨m
tríc m¾t:
+ §Æc biÖt coi träng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng
th«n.
+ Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ chó träng c¸c ngµnh: nghÒ chÕ biÕn l¬ng
thùc thùc phÈm, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu c«ng nghiÖp ®iÖn tö
vµ c«ng nghiÖp th«ng tin.
+ C¶i t¹o, më réng, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi cã träng ®iÓm kÕt cÊu h¹
tÇng, vËt chÊt cña nÒn kinh tÕ.
+ Ph¸t triÓn nhanh du lÞch, c¸c ngµnh dÞch vô.
+ Ph¸t triÓn hîp lý c¸c vïng l·nh thæ
c. Më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i
12
tailieuonthi
§¹i héi VI ®· chØ râ:"Cïng víi viÖc më réng xuÊt nhËp khÈu tranh thñ
vèn viÖn trî vµ vay dµi h¹n cÇn vËn dông nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng ®Ó ph¸t
triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i" (1). Thùc hiÖn chñ tr¬ng ®ã, Nhµ níc ®· ban hµnh
chinhs ¸ch "më cöa" ®Ó thu hót vèn vµ kü thuËt níc ngoµi, tõng bíc g¾n nÒn
kinh tÕ quèc gia víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, thÞ trêng trong níc víi thÞ trêng
quèc tÕ trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi, ®¶m b¶o ®éc lËp, chñ quyÒn
d©n téc vµ an ninh quèc gia.
VÒ ngo¹i th¬ng, c¶i c¸ch ngo¹i th¬ng ®îc thùc hiÖn theo híng
tõng bíc më cöa vµ héi nhËp quèc tÕ.
Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc lµ: §Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu nhËp khÈu, coi xuÊt khÈu lµ mét trong 3 ch¬ng tr×nh träng ®iÓm cña
chÆng ®êng ®Çu tiªn, lµ híng u tiªn cña kinh tÕ ®èi ngo¹i trong suèt thêi
kú ®æi míi. C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ lµ:
+ Nhµ níc xo¸ bá bao cÊp bï lç trong kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ®èi
víi c¸c DNNN tõ cuèi n¨m 1987 c¸c doanh nghiÖp nµy ph¶i tù h¹ch to¸n kinh
doanh sao cho cã hiÖu qu¶.
+ Nhµ níc bá nguyªn t¾c ®éc quyÒn ngo¹i th¬ng (tõ n¨m 1990)
+ §iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i ®Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. Tõ n¨m 1991
chÕ ®é 2 tæ quèc ®îc xo¸ bá, chuyÓn sang thùc hiÖn tû gi¸ linh ho¹t cã qu¶n
lý cñ Nhµ níc.
T¨ng cêng thu hót vèn ®Çu t níc nogµi
N¨m 1987, Nhµ níc ban hµnh luËt ®Çu t níc ngoµi, sau ®ã ®îc bæ
sung vµ söa ®æi nhiÒu lÇn nh»m hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t.
Nhµ níc t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi nh
®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc hµnh chÝnh, x©y dùng c¸c khu chÕ xuÊt, c¬ së h¹ t©ng
thuËn tiÖn.
Nh÷ng chÝnh s¸ch trªn nh»m ®Èy m¹nh ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ
vµ thu hót ®Çu t cña níc ngoµi, kÕt hîp c¸c nguån lùc bªn trong vµ bªn
ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ.
13
tailieuonthi
d. Xo¸ bá triÖt ®Ó c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp, hoµn thiÖn c¬ chÕ
qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc
C¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp tõ nhiÒu n¨m nay ®· kh«ng
t¹o ®îc ®éng lùc ph¸t triÓn vµ g©y ra nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc trong x· héi.
Do ®ã, ®¹i héi VI ®· chñ tr¬ng ®æi míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ chØ ra
thùc chÊt cña c¬ chÕ míi ®ã lµ: "C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ theo híng ph¬ng thøc
h¹ch to¸n kinh doanh x· héi chñ nghÜa, ®óng nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ"(1)
Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn trong ®æi míi c¬ chÕ qu¶n
lý ë níc ta tõ n¨m 1986 ®Õn nay, trong c¸c kú §¹i héi §¶ng ta tiÕp tôc lµm
râ néi dung vµ ph¬ng thøc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ theo híng "xãa
bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n
lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN"
(2)
. §iÒu ®ã thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh
®æi míi c¶ hÖ thèng c¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ t¨ng cêng chøc n¨ng
qu¶n lý cña Nhµ níc.
(1). B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thøc VI, trang
46
(2) §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, trang 98
3. Nh÷ng thµnh tùu sau 20 n¨m ®æi míi
3.1. NÒn kinh tÕ t¨ng trëng liªn tôc, nhiÒu n¨m cã tèc ®é cao
Trong suèt thêi kú ®æi míi tõ n¨m 1986 cho ®Õn nay nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam lu«n cã nhÞp ®é t¨ng trëng d¬ng, ®Æc biÖt ®· ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng
trëng nhanh vµ liªn tôc trong suèt thêi gian tõ 1986-1997.
Trong 5 n¨m ®Çu ®æi míi (1986-1990), khi chÕ ®é bao cÊp bÞ xo¸ bá
dÇn, c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc vµ c¸c hîp t¸c x· gÆp nhiÒu khã kh¨n, khu
vùc kinh tÕ t nh©n vµ c¸ thÓ cha ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng bÊt
æn ®Þnh, b×nh qu©n chØ ®¹t 3,9%/n¨m (riªng n¨m 1986 ®¹t 0,3%) vµ l¹m ph¸t
cao kÐo dµi. Nhng ®Çu thËp kû 90, nÒn kinh tÕ níc ta liªn tôc t¨ng trëng æn
®Þnh vµ ®¹t ®Õn ®Ønh cao lµ 9,5% vµo n¨m 1995. §Æc biÖt trong kÕ ho¹ch 5
n¨m (1991-1995), lÇn ®Çu tiªn ta ®· hoµn thµnh vît møc nhiÒu chØ tiªu cña
14
tailieuonthi
kÕ ho¹ch nµy. §¹i héi VIII cña §¶ng (n¨m 1996) ®· nhËn ®Þnh: "Níc ta ®· ra
khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi nhng mét sè mÆt cßn cha v÷ng ch¾c.
NhiÖm vô ®Ò ra cho chÆng ®êng ®Çu cña thêi kú qu¸ ®é vµ chuÈn bÞ tiÒn ®Ò
cho c«ng nghiªp ho¸ ®· hoµn thµnh, cho phÐp chuyÓn sang thêi kú c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
TÊt c¶ c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña kÕ ho¹ch 5 n¨m (1996-2000) vµ
chiÕn lîc kinh tÕ 10 n¨m (1991-2000) ®Òu ®¹t vµ vît kÕ ho¹ch; GDP trong
10 nµy t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 7,56%/n¨m nhê vËy GDP n¨m 2000 ®· gÊp
2,07 lÇn n¨m 1990. Riªng 2 n¨m 1998-1999 nÒn kinh tÕ t¨ng trëng ch©m h¬n
tríc (5,8% vµ 4,8%) v× bÞ ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ
cïng víi thiªn tai x¶y ra trong nhiÒu vïng trªn c¶ níc. Tuy nhiªn ®Õn n¨m
2000-2002 tèc ®é t¨ng trëng l¹i t¨ng lªn ®¹t 6,7%; 68% vµ 70% ®Æc biÖt
n¨m2005 lµ 8,0% ®a tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n trong 5 n¨m 2001-2005 tõ
7,5%.
Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, s¶n xuÊt kh«ng chØ ®¸p øng ®îc tiªu dïng mµ
cßn dµnh mét phÇn ®Ó tÝch luü (n¨m 1991: 10,1%; 1995: 20%; n¨m 2000:
27% GDP). Díi ®©y lµ thµnh tùu cña mét sè ngµnh.
N«ng nghiÖp ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ vÒ trång trät vµ ch¨n nuoi nghÒ
rõng vµ thñy s¶n. Thµnh tùu næi bËt nhÊt lµ ®· gi¶i quyÕt v÷ng ch¾c, an toµn
l¬ng thùc quèc gia. S¶n lîng l¬ng thùc ®· t¨ng nhanh: tõ 21,5 triÖu tÊn
(n¨m 1990) lªn 27,5 triÖu tÊn (n¨m 1995) vµ 34,5 triÖu tÊn (n¨m 2000) gÇn 36
triÖu tÊn (n¨m 2002). B×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 1,4 triÖu tÊn. S¶n lîng l¬ng
thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi nhê ®ã còng t¨ng lªn. ViÖt Nam ®· tõ mét níc
thiÕu l¬ng thùc (tríc n¨m 1989 trë thµnh níc xuÊt khÈu g¹o thø 2 thÕ giíi
sau Th¸i Lan).
Nh÷ng chuyÓn biÕn trªn mÆt trËn l¬ng thùc ®· gãp phÇn quan träng
vµo viÖc æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n.
C¸c vïng c©y ¨n qu¶ tËp trung còng ®îc h×nh thµnh, nhiÒu mÆt hµng
n«ng s¶n ®· chiÕm ®îc vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong kim ng¹ch xuÊt khÈu. Trong 10
n¨m 1991-2000, b×nh qu©n mçi n¨m xuÊt khÈu g¹o t¨ng 7,6%; cao su t¨ng
15
tailieuonthi
12,4%; cµ phª t¨ng 17,7%; rau qu¶ t¨ng 10,8%; h¹t tiªu t¨ng 24,8%; h¹t ®iÒu
t¨ng 37,5%. Tæng gi¸ trÞ n«ng s¶n xuÊt khÈu chiÕm kho¶ng 40% tæng gi¸ trÞ
xuÊt khÈu cña c¶ níc. Mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ ®· h×nh thµnh g¾n víi
thÞ trêng quèc tÕ.
S¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng trëng liªn tôc víi tèc ®é 2 con sè. B×nh
qu©n thêi kú 1991-1995 t¨ng 13,7%, thêi kú 1996-2000 t¨ng 13,2%. Møc
b×nh qu©n ®Çu ngêi cña nhiÒu s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhu ®iÖn, than, v¶i,
thÐp, xi m¨ng
t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m ®æi míi vµ ®¸p øng tèt h¬n nhu
cÇu cña s¶n xuÊt, ®êi sèng nh©n d©n vµ xuÊt khÈu.
Thêi kú nµy ®· hoµn thµnh mét sè c«ng tr×nh lín: thuû ®iÖn Hoµ B×nh,
TrÞ An, Yaly, ®êng d©y 500 KV B¾c - Nam, nhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i, Phó Mü
S¶n lîng ®iÖn ®· t¨ng tõ 5,7 tû KWh n¨m 1986 lªn 26,6 tû KWh n¨m 2000.
Nhê ®ã ®iÖn líi quèc gia ®· phñ tíi 98% sè huyÖn 70% sè x·, 90% sè hé
thµnh thÞ, 60% sè hé n«ng d©n.
HÖ thèng ®êng giao th«ng, bu ®iÖn ®îc x©y dùng míi vµ n©ng cÊp
®ang v¬n tíi mäi miÒn cña ®Êt níc, kÓ c¶ vïng s©u, vïng xa. Ho¹t ®éng
th¬ng m¹i cã nhiÒu khëi s¾c, c¬ chÕ cung cÊp theo tem phiÕu vµ thu mua
theo nghÜa vô bÞ b·i bá thay thÕ vµo ®ã lµ tù do lu th«ng, thèng nhÊt mét gi¸.
ThÞ trêng ®Çy ¾p hµng ho¸ vµ dÞch vô, gi¸ c¶ æn ®Þnh, chÊt lîng ngµy cµng
cao, ph¬ng thøc mua b¸n thuËn tiÖn.
3.2. C¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo híng tiÕn bé
C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®· cã sù chuyÓn dÞch theo híng khu vùc I (gåm
n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n) tuy vÉn ®¹t tèc ®é t¨ng trëng cao liªn tôc
nhng tØ träng ®· gi¶m xuèng, trong khi ®ã tØ träng cña khu vùc II (gåm c«ng
nghiÖp vµ x©y dùng c¬ b¶n) vµ khu vùc II (c¸c ngµnh dÞch vô ®· t¨ng lªn).
C¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong GDP ®· cã sù chuyÓn dÞch tõ chñ yÕu lµ
quèc doanh, hîp t¸c x· sang ®a thµnh phÇn, nhng vai trß chñ ®¹o kinh tÕ
quèc doanh vÉn ®îc t¨ng cêng.
16
tailieuonthi
Doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc s¾p xÕp l¹i ®Ó ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n:
sè doanh nghiÖp ®· gi¶m tõ h¬n 1200 (®Çu 1990) xuèng cßn gÇn 6000 doanh
nghiÖp vµo cuèi n¨m 1990, tuy vËy tØ träng kinh tÕ Nhµ níc vÉn t¨ng lªn tõ
29,4% n¨m 1990 lªn 39% n¨m 2000. Doanh nghiÖp Nhµ níc tõng bíc ®îc
®æi míi vµ ph¸t triÓn.
Khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh còng cã sù biÕn ®æi kh¸ nhanh.
+ Kinh tÕ hîp t¸c: tõ n¨m 1988 ®Õn 1994, c¶ níc ®· gi¶i thÓ 2998 hîp
t¸c x· yÕu kÐm vµ 33804 tËp ®oµn s¶n xuÊt. TÝnh ®Õn n¨m 1997 c¶ níc cã
13000 hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, 38000 tæ hîp t¸c. NhiÒu hîp t¸c x· n«ng
nghiÖp chuyÓn sang m« h×nh kiÓu míi.
+ Kinh tÕ t nh©n ho¹t ®éng díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau ®· t¨ng lªn
nhanh chãng: tõ 132 doanh nghiÖp n¨m 1991 t¨ng lªn 42393 doanh nghiÖp
vµo cuèi n¨m 1999. §Æc biÖt tõ khi Nhµ níc ban hµnh luËt doanh nghiÖp
1/1/2000, th× khu vùc kinh tÕ t nh©n t¨ng lªn rÊt nhanh.
+ Kinh tÕ c¸ thÓ vµ tiÓu chñ còng rÊt phæ biÕn, tÝnh ®Õn n¨m 1995 cã
gÇn 2 triÖu hé kinh doanh trong lÜnh vùc tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô vµ
h¬n 3 triÖu hé gia ®×nh n«ng d©n c¸ thÓ.
Sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã ý nghÜa quan
träng trong viÖc tËn dông nguån vèn vµ lao ®éng, tù t¹o viÖc lµm, t¨ng thu
nhËp cña d©n c vµ ®ãng gãp vµo sù t¨ng trëng chung cña nÒn kinh tÕ. Tuy
nhiªn khu vùc nµy vÉn cßn ®ang cã tr¹ng th¸i ph¸t triÓn cha t¬ng xøng víi
tiÒm n¨ng cña nã.
3.3. KiÒm chÕ vµ ®Èy lïi ®îc l¹m ph¸t
Trong nh÷ng n¨m 1986-1988 l¹m ph¸t ®· t¨ng tíi 3 con sè lµm cho nÒn
kinh tÕ chao ®¶o. Tõ n¨m 1989, l¹m ph¸t ®îc chËm l¹i ë møc 2 con sè sau ®ã
gi¶m xuèng 1 con sè. N¨m 1986: 774,7%; n¨m 1990: 67,4%; n¨m 1995:
12,7%; n¨m 1997: 3,7%; n¨m 1999: 0,1%. Trong khi ®ã tèc ®é t¨ng trëng
kinh tÕ kh¸ cao.
3.4. Kinh tÕ ®èi ngo¹i ph¸t triÓn nhanh
17
tailieuonthi
Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ë níc ta ngµy cµng ®îc më réng. Sau nhiÒu
n¨m bÞ bao v©y cÊm vËn, ngµy 11/7/1995, Mü tuyªn bè b×nh thêng ho¸ uan
hÖ vµ ngµy 12/7/1994 ®· thiÕt lËp quan hÖ kinh tÕ víi ViÖt Nam. Vµ tõ ®ã ®Õn
nay, chóng ta ®· më réng quan hÖ hîp t¸c víi 150 níc vµ vïng l·nh thæ vµo
n¨m 2000.
Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cã sù tiÕn bé vît bËc. N¨m 2001, ViÖt Nam
®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu 15,027 tû USD, nhËp khÈu lµ 16,162 tû USD so víi
822,9 triÖu USD vµ gÇn 221,6 tû USD n¨m 1986. Kim ng¹ch XNK t¨ng b×nh
qu©n hµng n¨m trªn 20%. Së dÜ kim ng¹ch XNK t¨ng nhanh nh vËy lµ do
níc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, cã nh÷ng c¬ chÕ xuÊt nhËp khÈu ®æi míi
vµ cã chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i linh ho¹t.
NhËp siªu gi¶m 3,8 tû USD n¨m 1996 cßn 900 triÖu USD n¨m 2000 vµ
1,135 tû USD. Ta ®· cã mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc nh dÇu th«, than
®¸, g¹o, dÖt may, giµy dÐp, thuû s¶n, cao su, cµ phª víi sè lîng lín vµ chÊt
lîng ngµy cµng t¨ng. S¶n xuÊt híng vÒ xuÊt khÈu lµ mét nÐt míi g¾n víi
®êng lèi ®æi míi vµ më cöa nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, lµm cho c¸c ngnµh s¶n
xuÊt tho¸t ra khái t×nh tr¹ng tù cÊp tù tóc, t¨ng dÇn tÝch luü.
3.5. §êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn râ rÖt
Tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, nhng nh×n chung ®êi sèng nh©n d©n c¶ vÒ vËt
chÊt vµ tinh thÇn ®· ®îc c¶i thiÖn mét bíc râ rÖt. Sè lîng lao ®éng cã viÖc
lµm trong nÒn kinh tÕ ®· t¨ng nhanh, trong nh÷ng n¨m 1995-2000 trung b×nh
®· t¹o ra 1,3 triÖu viÖc lµm míi. Thu nhËp cña d©n c t¨ng b×nh qu©n 10%
trong 16 n¨m ®æi míi. GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi ®¹t gÇn 400USD/n¨m (n¨m
2000) vµ ®Õn n¨m 2005 lµ gÇn 650USD/n¨m. Sè hé giµu t¨ng lªn vµ ®Õn nay
®· ®¹t trªn 10%, sè hé nghÌo gi¶m xuèng tõ 55% (n¨m 1989) xuèng cßn
11,4% n¨m 2000.
Cïng víi ®êi sèng vËt chÊt, ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n còng ®îc
t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Sè ngêi ®i häc b×nh qu©n tÝnh trªn 1 v¹n d©n ®· t¨ng 0,464
n¨m 1992 lªn 0,761 n¨m 2000, xÕp thø 108 trong sè 174 níc ®îc xÕph¹ng,
t¨ng 2 bËc so víi n¨m 1999.
18
tailieuonthi
KÕt luËn
Nh÷ng thµnh tùu sau 20 n¨m ®æi míi ®· phÇn nµo cho thÊy ®êng lèi
cña §¶ng vµ Nhµ níc ta hoµn toµn ®óng ®¾n, ®êi sèng nh©n d©n ngµy cµng
®îc c¶i thiÖn, t¨ng thªm niÒm tin cña nh©n d©n vµo §¶ng. Tuy nhiªn vÉn cßn
mét sè h¹n chÕ.
- C¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®· bÞ xo¸ bá, tuy nhiªn c¬ chÕ míi
vÉn cha hoµn toµn u viÖt, vÉn cã sù quan liªu vµ ®Æc biÖt lµ n¹n tham nhòng
x¶y ra ngµy cµng nghiªm träng. Nã g©y ¶nh hëng ®Õn uy tÝn cña §¶ng vµ
Nhµ níc. V× thÕ trong giai ®o¹n míi, chóng ta cÇn ph¶i c¶i tæ m¹nh mÏ h¬n
n÷a trong c¬ chÕ qu¶n lý.
- Giai ®o¹n tíi lµ giai ®o¹n cña nÒn kinh tÕ tri thøc, tuy nhiªn ®éi ngò
c¸n bé cña chóng ta cßn nhiÒu yÕu kÐm, nhiÒu ngêi cã tr×nh ®é kh«ng cao
nhng l¹i gi÷ nh÷ng chøc vô quan träng, v× vËy khi tiÕp cËn nÒn kinh tÕ tri
thøc sÏ g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n. C«ng t¸c ®µo t¹o ®éi ngò tri thøc trÎ cã
n¨ng lùc cao lµ ®iÒu rÊt quan träng trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi
bá qua chñ nghÜa t b¶n ë níc ta. §¶ng vµ Nhµ níc cÇn chó träng ®Õn c«ng
t¸c nµy.
19
- Xem thêm -