Tài liệu Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở học viện hải quân hiện nay

3 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm gần đây, tình hình kinh tế, chính trị, xã hội thế giới và khu vực diễn ra hết sức phức tạp. Sự tiến công chủ nghĩa xã hội bằng chiến lược "diễn biến hoà bình" của chủ nghĩa đế quốc cho thấy: Thực chất đó là cuộc đấu tranh quyết liệt và phức tạp giữa hai thế giới quan đối lập. Trong bối cảnh ấy,Việt Nam đã trở thành một nhân tố quan trọng trong các tính toán chiến lược của một số nước trên thế giới và khu vực. Nằm trong chiến lược đó, biển, đảo Việt Nam giữ vai trò hết sức quan trọng. Biển Đông đang là nơi tiềm ẩn những mâu thuẫn, bất đồng, tranh chấp chủ quyền và quyền lợi quốc gia giữa nhiều nước trong khu vực, thậm chí có sự tham gia của một số nước ngoài khu vực. Cuộc chiến tranh tương lai (nếu xảy ra) thì nhiệm vụ của Quân đội nhân dân Việt Nam sẽ vô cùng quan trọng và nặng nề trong thế trận chung của chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc. Trong đó, Hải quân nhân dân Việt Nam là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vùng biển, đảo, bảo vệ Tổ quốcViệt Nam xã hội chủ nghĩa Hiện nay, Học viện Hải quân là nơi đào tạo ra đội ngũ cán bộ, sĩ quan Hải quân. Trong quá trình xây dựng, trưởng thành và phát triển, Học viện Hải quân không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, luôn đề cao việc trang bị và phát triển thế giới quan duy vật biện chứng, phương pháp luận khoa học cho học viên. Học viện đã đào tạo được các thế hệ cán bộ, sĩ quan có đủ năng lực và phẩm chất, đáp ứng được những yêu cầu mới của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trước những biến đổi phức tạp của kinh tế, chính trị, xã hội trong nước, khu vực và thế giới hiện nay, ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên. Mặc dù không nhiều, nhưng 4 việc một bộ phận học viên còn có nhận thức lệch lạc, mơ hồ, có biểu hiện suy giảm niềm tin cộng sản, sa sút về phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng đang là vấn đề mà công tác giáo dục, đào tạo của Học viện Hải quân phải quan tâm đặc biệt. Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên là cơ sở vững chắc cho xây dựng và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị cho họ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đào tạo đội ngũ sĩ quan Hải quân trong tình hình mới là một nhiệm vụ vừa cơ bản lâu dài, vừa cấp thiết hiện nay. Vì vậy, tác giả chọn vấn đề "Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hiện nay" làm đề tài luận văn của mình. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Thế giới quan duy vật biện chứng đã và đang được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu, có nhiều công trình khoa học đã đề cập đến vai trò của thế giới quan duy vật biện chứng như: - A.P.Môi-Xô-ep và IA môi-ep, "Thế giới quan và hệ tư tưởng", Tạp chí nghiên cứu, 1985, số 1. - Ch. L Xmecnop: "Những vấn đề cấp bách của việc hình thành thế giới quan Mác Lênin", Tạp chí giáo dụclí luận, 1985, số 3. - Trần Thanh Hà: " Vấn đề giáo dục thế giới quan khoa học cho cán bộ đảng viên người dân tộc Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long trong giai đoạn cách mạng hiện nay", Luận văn Thạc sĩ triết học, Học viện Chính trị quốc gia, Hà Nội. 1993. - Trần Thước: "Sự hình thành thế giới quan xã hội chủ nghĩa ở tầng lớp trí thức Việt Nam", Luận án phó tiến sĩ triết học, Học viện Chính trị quốc gia, Hà Nội 1993. - Nguyễn Văn Vinh: " Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng cho sĩ quan cấp phân đội Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay", Luận án Tiến sĩ 5 Triết học, Học viện chính trị quân sự, 2001. Ngoài ra, còn rất nhiều những công trình khoa học của các tác giả khác liên quan đến vấn đề này. Nhìn chung, những tác giả trong và ngoài nước nói trên đã đề cập tới: Khái niệm, vị trí, vai trò, cấu trúc thế giới quan nói chung, thế giới quan duy vật biện chứng nói riêng. Tầm quan trọng và tính tất yếu của việc xây dựng, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan để hình thành thế giới quan duy vật biện chứng. Những nguyên tắc và phương pháp luận chung trong xây dựng thế giới quan duy vật biện chứng cho nhân dân trong thời kỳ quá độ. Đưa ra một số quan điểm và giải pháp nhằm xây dựng thế giới quan duy vật biện chứng của một số đối tượng cụ thể trong từng lĩnh vực và vùng, miền trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một công trình khoa học nào tập trung và trực tiếp nghiên cứu một cách cơ bản, hệ thống dưới góc độ triết học - xã hội học về: "Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hiện nay". 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn * Mục đích của luận văn. Làm rõ bản chất phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân. Đánh giá thực trạng, đề xuất một số giải pháp cơ bản góp phần luận chứng cơ sở lí luận khoa học và thực tiễn cho việc phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân trước nhiệm vụ bảo vệ vùng biển, đảo, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay. * Nhiệm vụ của luận văn. 6 - Làm rõ khái niệm, đặc điểm, thực chất và vai trò phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hiện nay - Đánh giá thực trạng, chỉ ra mâu thuẫn của quá trình phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hiện nay - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hiện nay. 4. Cơ sở lí luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lí luận: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở lí luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. Cơ sở thực tiễn: Luận văn dựa trên những tài liệu, báo cáo thống kê, tổng kết của Học viện Hải quân về thực tiễn đào tạo trong những năm gần đây, cùng với kết quả, tư liệu mà tác giả trực tiếp, khảo sát, phỏng vấn, điều tra thực tế. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn vận dụng thế giới quan, phương pháp luận chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Đồng thời, trên cơ sở thực tiễn hoạt động đào tạo của Học viện Hải quân trong những năm vừa qua và yêu cầu, nhiệm vụ của những năm tới. Luận văn vận dụng trực tiếp phương pháp luận của chủ nghiã duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, cùng các phương phương pháp nghiên cứu cụ thể khác như: Phân tích tổng hợp; lôgic và lịch sử; các phương pháp điều tra xã hội học...để hoàn thành luận văn. 5. Ý nghĩa của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho các hoạt động thực tiễn xây dựng và phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hiện nay. Luận văn 7 có thể sử dụng làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo trong các nhà trường và các đơn vị quân đội. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 2 chương (4 tiết), mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục. Chương 1 BẢN CHẤT PHÁT TRIỂN THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN Ở HỌC VIỆN HẢI QUÂN 1.1. Khái niệm và vai trò phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân 1.1.1. Thế giới quan duy vật biện chứng Phạm trù thế giới quan đã được sử dụng từ khoảng thế kỷ thứ VII, từ đó đến nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về thế giới quan, và còn nhiều ý kiến tranh luận xung quanh phạm trù này. Tuỳ theo cách tiếp cận và phân tích, các tác giả đã làm sáng tỏ nội dung của thế giới quan ở nhiều góc độ và cấp độ khác nhau. Dù ở cấp độ nào, thế giới quan vẫn là sự phản ánh những điều kiện sinh hoạt vật chất của con người, là sản phẩm tinh thần của con người phản ánh thế giới hiện thực thông qua nhu cầu, lợi ích, lý tưởng của cá nhân và xã hội, phát triển cùng sự phát triển nhận thức và hoạt động thực tiễn. Thế giới quan "là cách thức nhìn nhận và giải thích các hiện tượng tự nhiên, xã hội thành hệ thống quan điểm thống nhất" [32, 1557]. Thế giới quan là sự phản ánh tồn tại vật chất và xã hội của con người. Thế giới quan trực tiếp phụ thuộc vào trình độ hiểu biết mà con người đã đạt 8 được trong một giai đoạn lịch sử nhất định, cũng như phụ thuộc vào chế độ xã hội đang thống trị. Vì vậy, thế giới quan mang tính lịch sử xã hội, xã hội dần dần phát triển lên thì thế giới quan cũng dần thay đổi theo. Khởi nguyên của thế giới quan là thế giới quan thần thoại, là hình thức đặc trưng cho người nguyên thuỷ sơ khai, phản ánh những kết quả cảm nhận ban đầu của người nguyên thuỷ về thế giới mà trong đó các yếu tố hiện thực và tưởng tượng, cái có thực và hoang đường, lý trí và tín ngưỡng, tư duy và xúc cảm quyện vào nhau. Cùng với thế giới quan thần thoại là thế giới quan duy tâm tôn giáo, sự phản ánh hiện thực một cách hư ảo, con người thần thánh hoá các hiện tượng tự nhiên, gán cho chúng một bản chất siêu tự nhiên, một sức mạnh siêu thế gian, từ đó tin vào sự tồn tại và sức mạnh của đấng siêu tự nhiên, của thần thánh, nguyện vọng là giải thoát khỏi những khổ đau của con người và vươn tới hạnh phúc. Nền tảng trong thế giới quan tôn giáo là niềm tin tôn giáo, tin vào khả năng đạt được một cuộc sống tốt đẹp ở thiên đường. Trong thời kỳ đó, triết học cũng dần hình thành và phát triển, tách ra khỏi thần học, diễn tả vấn đề thế giới quan bằng hệ thống khái niệm, phạm trù, chứng minh cho các quan điểm đó bằng lý tính. Triết học không chỉ nêu ra các quan điểm của mình về thế giới mà còn chứng minh các quan điểm đó mà không một ngành khoa học cụ thể nào làm được. Triết học là hệ thống các quan điểm chung nhất về thế giới và về vị trí của con người trong thế giới đó, và là hạt nhân lí luận của thế giới quan. Thế giới quan là hệ thống những quan niệm của con người về thế giới, nhằm giải đáp những vấn đề về mục đích, ý nghĩa cuộc sống của con người. Trong sự tiến hoá của thế giới quan triết học, đỉnh cao nhất mà nó đạt được chính là thế giới quan duy vật biện chứng. Thế giới quan duy vật biện chứng không chỉ là phương thức định 9 hướng cho con người trong thế giới, phương thức cải tạo hiện thực mà còn là phương thức con người tự ý thức được về bản thân mình. Như vậy, quá trình hình thành, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng là quá trình hình thành những quan điểm mà cốt lõi là những quan điểm chính trị, đạo đức, triết học... Mặc dù thế giới quan ra đời sớm hơn, song không thể tách rời quá trình hình thành và phát triển của triết học, vì triết học đóng vai trò là cơ sở lí luận, là hạt nhân lí luận của thế giới quan. Do đó, giữa triết học và thế giới quan có mối quan hệ tất yếu khách quan. Vấn đề trung tâm của thế giới quan là quan hệ “con người và thế giới”. Tất cả các kiểu thế giới quan ở giai đoạn tương đối phát triển đều liên quan tới vấn đề cơ bản của triết học. Thậm chí vấn đề cơ bản của triết học là vấn đề chính trong kết cấu của thế giới quan. Song, xét về mặt lịch sử, sự xuất hiện của thế giới quan ít ra cũng gắn liền với thời kỳ bộ tộc, còn triết học là khoa học chỉ xuất hiện khi có sự tách lao động trí óc khỏi lao động chân tay. Sự hình thành của triết học với tư cách là hình thái ý thức xã hội diễn ra trên cơ sở phát triển của những vấn đề thế giới quan xuất hiện trong quá trình nhận thức thế giới. Thế giới quan duy vật biện chứng là trình độ phát triển cao của thế giới quan triết học mà hạt nhân lí luận của nó là chủ nghĩa duy vật biện chứng, là hệ thống những quan niệm chung nhất của con người về thế giới, về con người và cuộc sống của con người. Thế giới quan duy vật biện chứng là loại hình thế giới quan mang tính khoa học và tính cách mạng triệt để nhất, nêu cao tính phê phán đối với xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, đánh giá đúng vị trí của con người trong thế giới hiện thực cũng như vai trò của con người trong thực tiễn cải tạo thế giới. Do vậy, thế giới quan duy vật biện chứng khác hẳn về chất so với các thế giới quan đối lập, như thế giới quan duy tâm tôn giáo, thế giới quan tư sản… Thế giới quan duy tâm tôn giáo lấy sự hoạt động của tinh thần, của ý 10 thức, của những lực lượng tinh thần siêu tự nhiên, của thần thánh để giải thích vũ trụ, giải thích tất cả những hiện tượng của tự nhiên và xã hội. Dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, thế giới quan tư sản là thế giới quan của giai cấp bóc lột và thống trị. Ở giai đoạn đầu của xã hội tư bản, giai cấp tư sản là giai cấp tiến bộ trong cuộc đấu tranh chống chế độ phong kiến lỗi thời, giai cấp này dựa trên những tư tưởng tiên tiến trong thời đại bấy giờ. Nhưng khi nắm được chính quyền, giai cấp tư sản liền rời bỏ những tư tưởng tiên tiến ấy và thế giới quan của nó trở thành phản động, chỉ phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị mà thôi. Thế giới quan duy vật biện chứng được phát triển trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, nó thể hiện những quan điểm khoa học của con người về thế giới mang tính khái quát và chính xác cao. Thế giới quan duy vật biện chứng phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan và những lợi ích căn bản của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, đem đến một cách nhìn hoàn toàn mới mẻ về con người, khẳng định con người là chủ thể sáng tạo ra lịch sử. Thế giới quan duy vật biện chứng là sự thống nhất giữa lí luận và thực tiễn, sự thống nhất đó bắt nguồn từ bản chất triết học Mác - Lênin. Khi phê phán các nhà triết học trước đây và khẳng định mục đích của triết học mới, Mác đã viết: “Các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới bằng nhiều cách khác nhau, vấn đề là cải tạo thế giới” [16, 12]. Vấn đề chủ yếu trong thế giới quan cũng là vấn đề cơ bản của triết học. Đó là vấn đề quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Dĩ nhiên, trong quá trình phát triển, thế giới quan duy vật biện chứng đã tiếp thu những thành tựu của chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng. Nhưng chỉ chủ nghĩa Mác mới thống nhất được học thuyết duy vật với phép biện chứng và hình thành một thế giới quan duy vật biện chứng. Cấu trúc của thế giới quan duy vật biện chứng là sự thống nhất biện 11 chứng của các yếu tố tri thức, niềm tin, lí tưởng. Tri thức: Cũng giống như ý thức xã hội, thế giới quan duy vật biện chứng bao gồm những tri thức đúng đắn về tự nhiên, xã hội và bản thân con người. Nhưng không phải bất kỳ tri thức nào về tự nhiên, xã hội và con người cũng là tri thức thế giới quan duy vật biện chứng. Trái lại, chỉ những tri thức khoa học, biểu thị những quan điểm chung về tồn tại, về nhận thức mới là tri thức của thế giới quan duy vật biện chứng. Tri thức chỉ gia nhập vào thế giới quan duy vật biện chứng khi nó trở thành niềm tin khoa học của con người, chỉ khi biến thành niềm tin khoa học, tri thức mới trở nên sâu sắc, bền vững và trở thành cơ sở cho hành động của con người. Tri thức trong thế giới quan duy vật biện chứng không chỉ là tri thức về thế giới nói chung, mà còn là tri thức về vị trí con người trong thế giới. Nó không chỉ dừng lại ở sự phản ánh thụ động lối sống của con người, cùng với lối sống nó còn là vị thế sống tích cực của con người, là nguyên tắc sống, sự thông thái về cuộc sống để chỉ dẫn cho cả nhận thức lẫn hành động của con người. Trong nội dung tri thức thế giới quan duy vật biện chứng, tri thức triết học Mác - Lênin đóng vai trò nền tảng, là hạt nhân của thế giới quan duy vật biện chứng. Triết học Mác - Lênin đã lí giải toàn bộ các sự kiện mà khoa học và thực tiễn đem lại, từ đó đưa ra bức tranh khái quát đúng đắn về tự nhiên, xã hội và con người, cũng như vai trò của con người đối với hiện thực khách quan. Niềm tin: Là động lực thúc đẩy khát vọng nhận thức và cải tạo hiện thực của con người, nó được phát triển trên cơ sở của tri thức khoa học, là sự hoà quyện giữa tri thức, tình cảm và ý chí cá nhân. Niềm tin khoa học là một trạng thái tâm lí - tinh thần đăc biệt, có vai trò to lớn trong hoạt động của con người. Nếu con người làm một việc gì đó mà không có niềm tin vào sự đúng đắn của tri thức, thì con ngưòi sẽ bị tước mất những rung động của ý chí, khát vọng, nghị lực, lòng nhiệt tình và sự cổ 12 vũ cần thiết đối với công việc. Niềm tin thế giới quan duy vật biện chứng còn là tư tưởng được thể hiện thông qua hành động, hành động được soi sáng bởi tư tưởng, thể hiện tính tích cực của cá nhân mang thế giới quan duy vật biện chứng trong quan hệ đối với nhân loại. Thế giới quan duy vật biện chứng biểu thị niềm tin vào sự tiến bộ xã hội loài người, niềm tin vào con người. Niềm tin đó được xây dựng trên cơ sở khái quát thực tiễn, kinh nghiệm hoạt động thực tiễn phù hợp với quy luật khách quan và lợi ích của quần chúng. Hiện nay, niềm tin đó chính là niềm tin cộng sản, tin vào sự thắng lợi tất yếu của chủ nghĩa xã hội, niềm tin đó giúp con người có nghị lực để vượt qua những giây phút hiểm nghèo và dám hy sinh vì những mục tiêu mà mình cho là cao cả. Niềm tin được xác lập trên cơ sở tri thức khoa học sẽ có tác dụng thúc đẩy con người vươn tới khát vọng nhận thức và cải tạo hiện thực, chi phối một cách mạnh mẽ nhận thức, tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống và hành động cách mạng của mỗi con người. Người có niềm tin đúng đắn, sâu sắc vào một vấn đề gì đó thì họ coi đó là chân lý của mình, họ sẽ cương quyết hành động, xử thế theo những tư tưởng, nguyên tắc mà họ đã tin, đã lựa chọn. Trái lại, sống mà không có niềm tin khoa học, hoặc thiếu niềm tin sâu sắc, con người sẽ mất phương hướng trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn, thậm chí bị đẩy vào tình trạng khủng hoảng, bế tắc. Lý tưởng: Lý tưởng là hình mẫu, sự hoàn thiện, mục tiêu tối cao của ý nguyện và hoạt động thực tiễn đối với một cá nhân, một nhóm người hay một xã hội. Lý tưởng là nhân tố quan trọng của thế giới quan duy vật biện chứng, nó có sức mạnh định hướng to lớn đối với chủ thể trong hoạt động thực tiễn, là nguyên tắc điều chỉnh hành vi và hoạt động của con người trong xã hội. Trong việc thực hiện hoá khả năng của con người để đạt đến lí tưởng, và hướng tất cả mọi nỗ lực của mình vào cải tạo thế giới là điều cực kỳ quan 13 trọng trong đời sống xã hội loài người. Những quan niệm của con người về tương lai, là sự tìm tòi những khả năng khác nhau về một tồn tại tương lai. Trong quá trình tồn tại đó, sẽ hình thành một hình thái tâm lí với tư cách là niềm hy vọng. Không có niềm hy vọng với tư cách là sự khát khao hiến dâng mình cho tương lai thì không thể có một lập trường sống tích cực. Hiện nay, lí tưởng của loài người là lý tưởng cộng sản, hướng hoạt động của con người vào việc đạt đến chân lí và cải tạo hiện thực, xây dựng một cuộc sống tốt đẹp, một xã hội tiến bộ - xã hội chủ nghĩa. Các yếu tố tri thức, niềm tin, lý tưởng thống nhất biện chứng với nhau tạo nên thế giới quan duy vật biện chứng. Trong đó, yếu tố tri thức là cơ sở, nền tảng để phát triển niềm tin, lý tưởng. Ngược lại, niềm tin, lý tưởng tác động trở lại quá trình lĩnh hội tri thức. Nhờ kết tinh những tinh hoa của toàn bộ lịch sử phát triển tư tưởng nhân loại. Thế giới quan duy vật biện chứng có vai trò vô cùng to lớn trong quá trình cải tạo hiện thực đặc biệt là quá trình cách mạng vô sản nhằm xây dựng chủ nghĩa xã hội trên toàn thế giới. Tóm lại: Thế giới quan duy vật biện chứng có ý nghĩa không phải chỉ thiên về mặt lí luận nhận thức mà còn có một ý nghĩa lớn lao về mặt thực tiễn. Sự thống nhất biện chứng của những yếu tố tri thức, niềm tin, lý tưởng, giúp cho con người nhận thức và cải tạo thế giới ngày càng hiệu quả hơn theo sự vận động của quy luật khách quan. Trở thành “kim chỉ nam” cho mọi hoạt động nhận thức và cải tạo thực tiễn của con người nói chung, của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân nói riêng. 1.1.2. Khái niệm phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân * Đặc điểm học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân và thế giới quan duy vật biện chứng của họ Học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là những hạ sĩ quan, 14 chiến sĩ và thanh niên có độ tuổi từ 18 đến 25, đủ tiêu chuẩn về thể lực, sức khoẻ, trình độ văn hoá, phẩm chất đạo đức. Họ trải qua thi tuyển sinh theo quy chế của Bộ Giáo dục- Đào tạo, Bộ Quốc phòng, của Học viện Hải quân và được đào tạo ở Học viện Hải quân 4 đến 5 năm. Khi ra trường, trở thành sĩ quan Hải quân có trình độ đại học về chuyên ngành đào tạo, được phong hàm thiếu uý, hoặc trung uý đối với học viên tốt nghiệp loại giỏi. Họ có đủ phẩm chất, năng lực đảm đương vị trí lãnh đạo, chỉ huy, quản lý và huấn luyện bộ đội ở cấp phân đội theo chức trách đựơc giao, đảm nhiệm được chức trách ngành trưởng trên tàu cấp 3 hoặc thuyền phó tàu cấp 4, qua quá trình công tác có thể phát triển lên các chức vụ cao hơn. Ngoài những nét chung của học viên đào tạo trong các nhà trường Quân đội thì học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân có những đặc điểm riêng được tạo nên do quy luật riêng mang tính đặc thù của môi trường đào tạo và hoạt động quân sự Hải quân. Về mặt tâm sinh lý xã hội: Họ là những người đang trong quá trình thích nghi với môi trường, điều kiện học tập và rèn luyện ở Học viện Hải quân. Họ đang trong độ tuổi tiếp tục hình thành, phát triển và hoàn thiện nhân cách người học viên, là những người có sức khoẻ và năng lực nhận thức tốt, có nhu cầu cao trong khẳng định cá tính, nhanh thích nghi và hoà nhập với cuộc sống hiện tại, khả năng thích ứng cao. Nhưng họ cũng dễ bị ảnh hưởng, dao động trước những tác động của hoàn cảnh xã hội. Về nguồn gốc xuất thân: Đại đa số học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân xuất thân từ nông dân - vùng nông thôn, một số ít xuất thân từ các gia đình cán bộ, công nhân, viên chức, từ các vùng có biển, ven biển trên cả nước, nhưng chủ yếu là ở các tỉnh Duyên hải miền Trung và miền Bắc. Họ sinh ra sau chiến tranh, được nuôi dưỡng và giáo dụcdưới mái trường xã hội chủ nghĩa, được kế thừa các yếu tố tâm lý truyền thống văn hoá dân tộc, thể 15 hiện ở tính cần cù, say mê lao động và sáng tạo, yêu nước thương người, có động cơ học tập, xu hướng nghề nghiệp ổn định. Yêu biển và gắn bó với biển, đặc biệt họ rất tự hào được là người sĩ quan Hải quân tương lai. Phẩm chất chính trị đạo đức: Học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là những người được lựa chọn về phẩm chất, nhân cách đạo đức, là những thanh niên có phẩm chất đạo đức tốt, ý thức công dân tốt, không có tiền án, tiền sự. Nhìn chung, trước khi trở thành học viên đào tạo sĩ quan Hải quân, họ đã có nhận thức ban đầu về lý tưởng cách mạng, vai trò, trách nhiệm của người thanh niên đối với dân tộc, với Tổ quốc, với sự nghiệp cách mạng của Đảng, tin vào sự thắng lợi của sự nghiệp đổi mới đất nước. Họ là những người có tinh thần và trách nhiệm trong học tập, rèn luyện, nghiên cứu khoa học. Ý thức tổ chức kỷ luật tốt, chấp hành tốt nội quy, quy chế của Học viện Hải quân, Điều lênh, Điều lệ quản lý bộ đội. Trình độ năng lực: Học viên đào tạo sĩ quan Hải quân có nền tảng tri thức văn hoá cơ bản, khả năng nhận thức tốt, tư duy linh hoạt, biện chứng, tư duy khoa học quân sự. Biểu hiện cụ thể là năng lực quan sát tinh, nhạy, có khả năng nắm bắt và giải quyết những vấn đề mới, những mâu thẫn mới xuất hiện. Đồng thời, họ có khả năng vận dụng và tích luỹ kinh nghiệm, có óc liên tưởng và trí tưởng tượng cao, say mê nghiên cứu và tích luỹ kiến thức khoa học quân sự và các khoa học liên ngành. Có năng lực sáng tạo và vận dụng linh hoạt kiến thức khoa học vào nghiên cứu thực tiễn sinh động. Tuy nhiên, phần lớn học viên còn hạn chế về kiến thức quân sự, nhất là về Hải quân. Đặc biệt là hoạt động trên tàu chiến đấu, yêu biển nhưng chưa hiểu hết được về tầm quan trọng và tầm chiến lược của biển trong nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Họ chưa hình dung được diễn biến tư tưởng tâm lý, khi làm nhiệm vụ và khi hành quân trên biển, đảo, lúc neo đậu, cứu hộ, cứu nạn, diễn tập tuần tiễu hay chiến đấu trên biển cả khi sóng to, gió lớn. Xa 16 đất liền, khó khăn về thông tin liên lạc và thiếu thốn về vật chất, tinh thần, họ chưa từng tham gia và trải qua hoạt động thực tiễn quân sự Hải quân. Từ khái niệm thế giới quan duy vật biện chứng và những đặc điểm của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân, chúng tôi quan niệm thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân: Là những tri thức khoa học, niềm tin cộng sản, lý tưởng cách mạng đang được hình thành và phát triển ở một đối tượng đặc thù trong môi trường hoạt động thực tiễn ở Học viện Hải quân. Về nguyên tắc chung, thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân hoàn toàn phù hợp với thế giới quan duy vật biện chứng nói chung. Tuy nhiên, có sự giới hạn về phạm vi và cấp độ. Xét về bản chất, thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là sự phản ánh thế giới quan duy vật biện chứng nói chung thông qua “lăng kính” của chủ thể học viên, vừa thống nhất với nguyên lí chung của thế giới quan duy vật biện chứng vừa mang tính đặc thù do môi trường quân sự Hải quân và đặc điểm của chủ thể học viên quy định. Quá trình nhận thức và tư duy của học viên luôn tuân thủ quy luật của quá trình nhận thức chân lý, đồng thời lại chịu quy định của tính đặc thù môi trường hoạt động thực tiễn quân sự Hải quân và ở Học viện Hải quân. Ngoài những biểu hiện chung, thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân còn biểu hiện ở một phẩm chất cực kỳ quan trọng của người sĩ quan Hải quân tương lai là khả năng "trực giác quân sự”. Vì hệ thống tri thức trong thế giới quan của họ chủ yếu là tri thức khoa học về lĩnh vực quân sự Hải quân và những tri thức khoa học khác có liên quan đến lĩnh vực quân sự. Khả năng “trực giác quân sự” của họ thể hiện sự nhanh nhạy, nắm bắt, chớp thời cơ và tạo thời cơ chính xác, đúng đắn. Nhanh chóng phân tích tình huống phức tạp và tìm ra cách giải quyết và hành động đúng đắn, “trong lĩnh vực chính trị thuần tuý cũng như trong lĩnh vực quân sự, muốn trở thành nhà chiến lược giỏi phải có 17 những phẩm chất riêng biệt, trong đó phẩm chất quan trọng nhất là cái mà người ta gọi là trực giác, tức là khả năng phân tích một cách nhanh chóng, tìm ra tất cả tính chất phức tạp của các hiện tượng xung quanh, dừng lại ở cái chủ yếu nhất và trên cơ sở tính toán, xét đến cùng cái chủ yếu nhất đó là vạch ra một kế hoạch đấu tranh và công tác nhất định” [26, 206 -207]. Tuy nhiên, thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân đang trong giai đoạn định hình và phát triển chứ chưa phải đã hoàn thiện, họ còn phải trải qua một quá trình lâu dài, trước mắt là quá trình đào tạo 4 đến 5 năm ở Học viện Hải quân. Do vậy, tính ổn định chưa cao. Nó được định hình ở năm học thứ nhất và phát triển, hoàn thiện hơn ở các năm học tiếp theo, năm sau cao hơn năm trước. Do đặc thù về tuổi đời còn rất trẻ, tuổi quân thì ít, chưa hề trải qua thực tiễn chiến đấu, thực tiễn hoạt động quân sự Hải quân và hoạt động chính trị xã hội, nên họ còn hạn chế về tư duy lí luận và vốn sống, kinh nghiệm thực tiễn. Những tri thức mà họ tiếp thu được còn mang nặng yếu tố cảm tính, trình độ tri thức, kinh nghiệm còn hạn chế, sự sáng tạo còn thiếu cơ sở vững chắc. Đặc biệt là tri thức lí luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các tri thức khoa học khác còn hạn hẹp, chưa đạt đến trình độ kỹ năng, kỹ xảo để đạt hiệu quả cao trong giải quyết các vấn đề thực tiễn. Tất cả những biểu hiện thế giới quan duy vật biện chứng của học viên còn ở dạng khả năng và chưa hoàn thiện. Vì vậy, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của họ lên một trình độ cao hơn, hoàn thiện hơn, đáp ứng được mục tiêu yêu cầu của thời đại là vấn đề quan trọng và hết sức cấp thiết. * Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân Qúa trình sống của con người là quá trình không ngừng nhận thức, chinh phục và cải tạo thế giới khách quan, là quá trình thích ứng với môi 18 trường, điều kiện bên ngoài bằng việc cải tạo hoàn cảnh theo yêu cầu, mục đích của mình. Sự vật, hiện tượng của thế giới khách quan không ngừng biến đổi và phát triển. Nhận thức của con người cũng luôn vận động phát triển, bắt kịp quá trình vận động phát triển của thế giới khách quan. Từ những yêu cầu thực tiễn hiện nay, nhất là từ vị trí, vai trò của thế giới quan duy vật biện chứng trong hoạt động thực tiễn quân sự Hải quân, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là một trong những nhiệm vụ quan trọng của quá trình đào tạo ở Học viện Hải quân. Theo quan điểm của triết học Mác - Lênin:“Phát triển là môt phạm trù triết học dùng để khái quát quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn” [10, 227]. Thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân không tự nhiên mà có và cũng không hình thành từ ý muốn chủ quan của họ, mà nó được hình thành và phát triển trải qua một quá trình lâu dài trong cuộc sống lao động, học tập, rèn luyện có mục đích, có lý tưởng. Chịu sự quy định của vấn đề có tính quy luật về mối quan hệ, tác động biện chứng lẫn nhau giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, giữa quá trình đào tạo và tự đào tạo, trong cùng một mục đích phát triển, nâng cao hơn nữa tri thức, niềm tin, lí tưởng, những yếu tố đã có lên tầm cao hơn. Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là sự tác động hợp quy luật vào những yếu tố tri thức khoa học, niềm tin cộng sản, lý tưởng cách mạng của người học viên, nhằm tạo ra sự biến đổi những yếu tố đó theo hướng hình thành và phát triển cao hơn, hoàn thiện hơn. Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân biểu hiện bằng những đặc trưng cơ bản sau: Thứ nhất, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên 19 đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân diễn ra một cách cơ bản, hệ thống, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm cơ sở nền tảng Việc phát hiện ra những đặc điểm có tính quy luật của quá trình phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân là cơ sở lí luận và thực tiễn, cho phép xác định đúng phương pháp và cách thức đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng và phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên một cách cơ bản và có hệ thống. Hiện nay, vấn đề xây dựng Quân đội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa nói chung, xây dựng và phát triển lực lượng Hải quân nhân dân Việt Nam nói riêng, đang đặt ra nhiều vấn đề mới, đòi hỏi lí luận khoa học phải trả lời. Đặc biệt, cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ, tác động sâu sắc và ảnh hưởng trực tiếp đến mọi quá trình phát triển xã hội. Việc nhận thức đúng đắn bản chất của khoa học và công nghệ hiện đại cũng như tiếp thu, vận dụng các thành tựu của nó để thực hiện Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá đất nước, xây dựng nền quốc phòng hiện đại, lực lượng Hải quân vững mạnh, đặt ra yêu cầu khách quan phải phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân. Trong quá trình học tập, rèn luyện ở Học viện Hải quân, người học viên có điểm khởi đầu bằng một nền tảng mà họ đã đạt được như: Trình độ văn hoá cơ bản, phẩm chất đạo đức, lối sống, niềm tin, lý tưởng, tâm sinh lí ổn định, sức khoẻ, thể lực tốt, khả năng tư duy quân sự, khả năng khái quát và tổng kết thực tiễn... đang ở giai đoạn đầu của quá trình phát triển. Những phẩm chất, yếu tố đó chưa hoàn thiện, tính ổn định chưa cao và còn ở dạng cơ sở cảm tính ban đầu. Nếu không có quá trình tác động của điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan một cách cơ bản, hệ thống, đồng bộ và khoa học thì sự phát triển đó sẽ thiếu toàn diện và không vững chắc, dễ bị lạc hướng dẫn đến sai lầm, đánh mất dần những yếu tố, phẩm chất tốt đẹp ban đầu mà họ đã 20 có. Trong quá tình giáo dục, đào tạo ở Học viện Hải quân, học viên được trang bị một khối lượng kiến thức cơ bản và hệ thống về các môn khoa học tự nhiên, ngoại ngữ, khoa học xã hội và nhân văn, khoa học quân sự Hải quân... trong đó tri thức lí luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh được coi là cơ sở nền tảng trong quá trình phát triển thế giới quan duy vật biện chứng học viên. Thực tiễn cách mạng đã chỉ ra rằng, ngày nay học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều nhưng chỉ có chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là đúng đắn nhất, cách mạng nhất, là vũ khí tư tưởng sắc bén, công cụ nhận thức cần thiết cho chúng ta định hướng trong nhận thức tri thức khoa học, phát triển niềm tin, lý tưởng, là công cụ không thể thiếu trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt nam xã hội chủ nghĩa. Trong Điều lệ và cương lĩnh của Đảng Cộng sản Việt Nam trước sau như một khẳng định "Đảng lấy chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động” [4,21]. Làm cho “ Thế giới quan Mác –Lênin, đạo đức Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội”[4,10]. Đối với học viên đào tạo sĩ quan Hải quân, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là cơ sở nền tảng góp phần hình thành thế giới quan duy vật biện chứng của họ. Hơn nửa thế kỷ qua, với tư cách là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đã trở thành vũ khí tinh thần của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, đem lại tự do và hạnh phúc cho nhân dân. Trước đây đã như vậy, hiện nay và tương lai cũng sẽ mãi như vậy, luôn là ngọn đuốc sáng, soi đường, dẫn lối, đưa dân tộc ta vượt qua thử thách, khó khăn, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốcViệt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong hành trang của người sĩ quan Hải quân ở thế kỷ XXI có nhiều 21 phẩm chất. Song, có một phẩm chất không thể thiếu được là sự nhận thức sâu sắc, nắm vững bản chất khoa học, cách mạng và phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Điều đó là cơ sở định hướng đúng đắn cho họ về nhận thức, tư duy,và hành động cách mạng, đồng thời giúp họ luôn có bản lĩnh chính trị vững vàng, giải quyết các vấn đề họ gặp phải trong hoạt động thực tiễn quân sự Hải quân. Thứ hai, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là qúa trình phát triển có tính quy luật của nhận thức và hoạt động thực tiễn từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện hơn Thực chất của phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân là quá trình chuyển hoá hệ thống các gía trị văn hoá, khoa học, phẩm chất, năng lực chung thành phẩm chất năng lực riêng của mỗi người, thông qua hệ thống quan điểm triết học, đạo đức, pháp quyền, thẩm mỹ, và các tri thức khoa học khác từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Song, qúa trình đó không chỉ diễn ra ở sự tác động một chiều của các yếu tố khách quan như kinh tế, chính trị, xã hội, môi trường hoạt động quân sự Hải quân, môi trường văn hoá quân sự ở Học viện Hải quân... vào đối tượng được đào tạo mà còn phụ thuộc vào nhân tố chủ quan, đó là sự nỗ lực học tập, rèn luyện, trau dồi tri thức, là quá trình tự vận động và phát triển của mỗi học viên. Qúa trình đó diễn ra liên tục và lâu dài, có sự kế thừa, phát triển về trình độ học vấn, bản lĩnh chính trị, thể lực, sức khoẻ, tư chất cá nhân, động cơ lý tưởng của học viên. Quá trình đó như dòng chảy liên tục và chịu sự tác động của các yếu tố chủ quan, khách quan. Phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân là quá trình hoàn thiện hơn về tri thức, niềm tin, lý tưởng từ thấp đến cao, giúp học viên có được nền tảng tri thức, niềm tin, lý tưởng vững 22 chắc. Từ hệ thống tri thức, niềm tin, lý tưởng mà họ tích luỹ được còn ở giai đoạn “định hình và đang phát triển” thì trong quá trình học tập, rèn luyện, hoạt động thực tiễn, những tri thức đó được kiểm nghiệm, bổ sung những tri thức mới, kinh nghiệm mới. Có sự khái quát thành lí luận khoa học hơn, chính xác hơn. Mặt khác, loại bỏ được những yếu tố không còn phù hợp với thực tiễn. Cứ như vậy, thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan Hải quân ngày càng phát triển, năm sau cao hơn năm trước. Thứ ba, phát triển thế giới quan duy vật biện chứng của học viên đào tạo sĩ quan ở Học viện Hải quân là quá trình liên tục nhận thức và giải quyết các mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình học tập, rèn luyện của học viên Qúa trình đó diễn ra trên cả hai bình diện, trong từng tập thể đơn vị và mỗi cá nhân học viên, đồng thời luôn gắn liền với những đặc điểm riêng, những yêu cầu về nhiệm vụ và vai trò của họ trong quá trình học tập, rèn luyện và các quan hệ xã hội. Việc giải quyết mâu thuẫn ở đây diễn ra với chủ thể là học viên, sự tiếp nhận, chuyển hoá tri thức khoa học thành khả năng nhận thức, năng lực tư duy trong quá trình hình thành phát triển thế giới quan duy vật biện của học viên diễn ra ở Học viện Hải quân. Học viện Hải quân là nơi đào tạo ra đội ngũ sĩ quan Hải quân cho lực lượng Hải quân nhân dân Việt Nam. Nhiệm vụ giáo dục, đào tạo ở Học viện Hải quân luôn đặt ra những yêu cầu ngày càng cao đối với việc học tập, rèn luyện của học viên. Một mặt, học viên được trang bị một cách toàn diện về tri thức khoa học, đặc biệt là tri thức khoa học quân sự Hải quân, khác với các đối tượng khác trong Quân đội cũng như sinh viên các trường đại học bên ngoài. Mặt khác, môi trường ở Học viện Hải quân là môi trường có tính đặc thù, có tổ chức, kỷ luật, học viên không chỉ được quản lý một cách chặt chẽ trong giờ hành chính mà còn cả trong hoạt động sinh hoạt vui chơi, văn hoá văn nghệ, thể thao...