Tài liệu Một số thủ thuật sử dụng kênh hình trong giảng dạy môn sinh học thcs theo chương trình sách giáo khoa mới

phßng gi¸o dôc huyÖn triÖu s¬n trêng trung häc c¬ së thä t©n S¸ng kiÕn kinh nghiÖm PhÇn 1 :MỘT SỐ THỦ THUẬT SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC THEO CHƯƠNG TRÌNH SÁCH GIÁO KHOA MỚI Ngêi thùc hiÖn : Chøc vô : §¬n vÞ c«ng t¸c : Lª ThÞ Ph¬ng Gi¸o viªn Trêng THCS Thä T©n phßng gi¸o dôc huyÖn triÖu s¬n trêng trung häc c¬ së thä t©n S¸ng kiÕn kinh nghiÖm PhÇn 1 :Mét sè thñ thuËt sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y m«n sinh häc theo ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi ATh¸ng ®Æt4 n¨m vÊn ®Ò 2008 I Lý do chän ®Ò tµi Nh ta ®· biÕt s¸ch gi¸o khoa míi ch¬ng tr×nh bËc THCS hiÖn ®ang sö dông t¹i c¸c trêng gåm chñ yÕu c¸c kªnh th«ng tin ®Ó truyÒn t¶i kiÕn thøc cho häc sinh nh : Kªnh ch÷ , kªnh h×nh , thÝ nghiÖm thùc hµnh .... §Ó truyÒn t¶i kiÕn thøc mét c¸ch ®Çy®ñ cho häc sinh ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i biÕt sö dông c¸c kªnh th«ng tin nh thÕ nµo ®¹t hiÖu qu¶ nhÊt lµ mét vÉn ®Ò . Do quan niÖm xa ®Õn nay ( Th«ng qua d¹y ch÷ ®Ó d¹y ngêi ) dÉn ®Õn viÖc truyÒn ®¹t kiÕn thøc bé m«n cßn nhiÒu h¹n chÕ . 1 Trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn . Ngêi gi¸o viªn khi sö dông c¸c kªnh th«ng tin nµy ®ßi hái ph¶i cã c¸c thñ thuËt kh¸c nhau . Trong ph¹m vi h¹n hÑp cña mét s¸ng kiÕn kinh nghiÖm t«i xin tr×nh bÈy mét néi dung ®ã lµ “ Thñ thuËt khi sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y m«n sinh häc líp 7 “ II: Thùc tr¹ng vÊn ®Ò nghiªn cøu 1 . Thèng kª chÊt lîng m«n sinh häc líp 7 trêng THCS Thä T©n trong nh÷ng n¨m gÇn®©y Khè SÜ Giái Kh¸ TB YÕu KÐm N¨m SL % SL % SL % SL % SL % i sè 2006 7 103 3 2.9 15 14.5 72 69.9 9 8.7 3 2.9 2007 7 104 3 2.9 17 16.3 75 72.1 6 5.7 3 2.9 2 NhËn xÐt Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc thay s¸ch gi¸o khoa t¹i c¸c cÊp häc diÔn ra trªn ®Þa bµn c¶ níc . S¸ch gi¸o khoa míi cã rÊt nhiÒu u ®iÓm víi s¸ch gi¸o khoa cñ vµ ®îc thèng nhÊt ch¬ng tr×nh trªn c¶ níc . Tuy ch¬ng tr×nh ®· cã sù nghiªn cøu ®Ó phï hîp víi c¸c vïng miÒn vµ c¸c ®èi tîng häc sinh . Tuy nhiªn s¸ch gi¸o khoa míi biªn so¹n cã lîng kiÕn thøc n»m trong hÖ thèng kªnh h×nh chiÕm tû lÖ cao ®· lµm cho viÖc d¹y häc cña gi¸o viªn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n trong d¹y häc . KÕt qu¶ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do gi¸o viªn cha gióp häc sinh häc tËp ®¹t chÊt lîng cao theo ý ®å cña t¸c gi¶ ®ã lµ “ C¸ biÖt hãa trong qu¸ tr×nh d¹y häc “ ViÖc h¹n chÕ trong d¹y häc vµ mét sè vÊn ®Ò ph¸t sinh kh¸c mµ häc sinh Ýt ph©n hãa vÒ 2 cùc ®ã lµ” Kh¸ , giái vµ yÕu ,kÐm “ Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh vËy trong ®ã viÖc sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc còng lµ mét nguyªn nh©n gãp phÇn Ýt ph©n cùc mét c¸ch râ rÖt h¬n tû lÖ häc sinh giái gi¶m . B Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I Mét sè gi¶i ph¸p trong viÖc ph¸t triÓn kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cho häc sinh 1 . Trang bÞ s¸ch gi¸o khoa vµ ®å dïng häc tËp Nh ta ®· biÕt s¸ch gi¸o khoa lµ mét tµi liÖu kh«ng thÓ thiÕu trong häc tËp cña häc sinh . Kh«ng cã s¸ch gi¸o khoa th× häc sinh kh«ng cã tµi liÖu ®Ó tham kh¶o cha nãi ®Õn nhiÒu bµi trong s¸ch gi¸o khoa ®îc biªn so¹n theo th«ng tin tranh vµ ph¸t vÊn . S¸ch gi¸o khoa míi lîng kªnh h×nh chiÕm mét vai trß hÕt søc quan träng. Nã chiÕm mét lîng lín kiÕn thøc truyÒn t¶i cho häc sinh . Trong ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ®ang ®îc ¸p dông hiÖn nay . Gi¸o viªn chñ ®¹o trong truyÒn b¸ tri thøc cßn häc sinh tÝch cùc chñ ®éng chiÕm lØnh kiÕn thøc th× s¸ch gi¸o khoa cµng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng . 2 Theo thèng kª nh÷ng n¨m gÇn ®©y tû lÖ häc sinh thiÕu s¸ch gi¸o khoa vµ c¸c tµi liÖu phôc vô häc tËp cßn chiÕm tû lÖ cao mµ nguyªn nh©n rÊt nhiÒu nh : Gia ®×nh khã kh¨n kh«ng cã tiÒn mua s¸ch , do gia ®×nh kh«ng quan t©m ®Õn s¸ch c¸c m«n phô ( Theo quan ®iÓm m«n sinh häc hiÖn nay t¹i c¸c vïng n«ng th«n ).... 2 §æi míi Ph¬ng ph¸p d¹y häc Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ h×nh thøc tæ chøc d¹y häc cña ngêi thÇy gi¸o . Trong d¹y häc tÝch cùc hiÖn ®ang ¸p dông hiÖn nay ®ßi hái mäi ®èi tîng häc sinh ®Òu ®îc tham gia vµ ®Òu tÝch cùc ho¹t ®éng chiÕm lÜnh tri thøc “ C¸ biÖt hãa trong gi¶ng d¹y “ . Gi¸o viªn kh«ng nh÷ng ph¶i n¾m v÷ng tri thøc ,kiÕn thøc mµ cßn ph¶i n¾m v÷ng c¸c ®èi tîng häc sinh . Bªn c¹nh ®ã ph¶i chuÈn bÞ hÖ thèng c©u hái ph¸t vÊn ®Ó phï hîp víi c¸c ®èi tîng häc sinh trong khèi líp II. Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao 1.BiÖn ph¸p trang bÞ s¸ch gi¸o khoa vµ thiÕt bÞ d¹y häc Nh trªn ®· nªu s¸ch gi¸o khoa vµ dông cô häc tËp lµ mét tµi liÖu rÊt cÇn thiÕt cho gi¸o viªn vµ häc sinh . ®Ó trang bÞ tµi liÖu cho c¸c em . Gi¸o viªn ph¶i dïng c¸c biÖn ph¸p sau ®©y : - Phæ biÕn cho phô huynh sù cÇn thiÕt cña s¸ch gi¸o khoa trong tiÕp thu kiÕn thøc cña c¸c em trong buæi häp phô huynh tæ chøc ®Çu n¨m . - §èi víi nh÷ng gia ®×nh phô huynh cha hiÓu hÕt tÇm quan träng cña m«n sinh häc trong viÖc gi¸o dôc cho häc sinh tõ ®ã phô huynh mua s¸ch cho c¸c em - §èi víi nh÷ng gia ®×nh phô huynh cã hoµn c¶nh khã kh¨n kh«ng cã tiÒn mua s¸ch cho c¸c em t«i tæ chøc vËn ®éng c¸c häc sinh khèi tríc cho s¸ch nh÷ng häc sinh khèi sau hoÆc thµnh lËp tæ chøc tñ s¸ch dïng chung . - §èi víi c¸c thiÕt bÞ phôc vô thùc hµnh ,tËn dông c¸c lo¹i cã s¼n ë ®Þa ph¬ng ®Ó lµm ®å dïng häc tËp . - §èi víi c¸c tranh ¶nh phôc vô cho bµi thùc hµnh , ¸p dông d¹y häc tÝch hîp t«i cho häc sinh vÏ thªm tranh ¶nh ®Ó cã thªm tµi liÖu vµ th«ng qua ®ã gióp c¸c em yªu nghÖ thuËt h¬n , ®ång thêi t¨ng cêng kh¶ n¨ng t×m hiÓu c¸c yªu cÇu bé m«n 1. §æi míi ph¬ng ph¸p Trong ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n sinh häc còng nh nhiÒu bé m«n kh¸c ®ã lµ c¶ mét vÊn ®Ò . Trong ph¹m vi cña mét s¸ng kiÕn kinh nghiÖm t«i chØ nãi vÒ thñ thuËt sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc m«n sinh häc líp 7 nh sau : a . Kªnh h×nh khi sö dông lµm th«ng tin cÇn cã c¸c yªu cÇu * §èi víi h×nh ¶nh ®îc in trong s¸ch gi¸o khoa : 3 Gi¸o viªn sö dông phÇn lín trong mét ho¹t ®éng tæ chøc d¹y häc , khi ®ã c¸c em thêng cã ®Çy ®ñ nªn Ýt chó ý quan s¸t dÉn ®Õn néi dung tranh kh«ng ®îc tËn dông triÖt ®Ó . Khi sö dông gi¸o viªn cÇn chó ý c¸c thñ thuËt + Gi¸o viªn ph¶i ®Æt c©u hái ®Çu võa mang tÝnh kh¸i qu¸t võa mang tÝnh chi tiÕt . VÝ dô d¹y phÇn : CÊu t¹o ngoµi( c¸ chÐp – bµi 31 – SGK trang 102 ) khi gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh ®Æt c©u hái nh sau . GV :Em h·y quan s¸t tranh cÊu t¹o ngoµi cña c¸ chÐp vµ cho c« biÕt th©n c¸ chÐp cã cÊu t¹o gièng h×nh g× ?T¹i sao c¸ l¹i cã h×nh nh vËy ? - Tõ quan s¸t kh¸i qu¸t gi¸o viªn gióp häc sinh n¾m ®îc phÇn chÝnh bøc tranh qua ®ã híng dÉn c¸c em quan s¸t c¸c chi tiÕt vµ kh¾c s©u ý chÝnh . - GV : T¹i sao v©y c¸ l¹i cã h×nh b¬i chÌo.? - GV : khi ta b¾t con c¸ ( cßn sèng ) ta thÊy th©n c¸ bao phñ mét líp nhên t¹i sao l¹i cã nh vËy ? ( gi¸o viªn cã thÓ hái thªm) líp nhên cã t¸c dông nh thÕ nµo trong viÖc gi¶m ma s¸t khi b¬i léi ?...... - Qua sù quan s¸t tranh vµ hÖ thèng c©u hái cña gi¸o viªn häc sinh th¶o luËn vµ tù t×m ra ®îc néi dung cña ho¹t ®éng . Yªu cÇu khi ®Æt c©u hái kh«ng qu¸ tØ mÈn vµ chi tiÕt mµ c¸c c©u hái tr¸nh häc sinh häc vÑt theo kªnh ch÷ s¸ch gi¸o khoa sÏ kh«ng kh¾c s©u kiÕn thøc  §èi víi c¸c tranh gi¸o viªn sö dông trªn b¶ng( dïng chung cho c¶ líp ) - Yªu cÇu tranh ph¶i cã ®é chÝnh x¸c t¬ng ®èi cao , võa cã thÈm mÜ , kÝch thíc tranh ph¶i ®ñ lín ®Ó c¸c em ngåi t¹i c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau ®Òu cã thÓ nh×n râ. - Tranh tr¸nh t« mµu lße loÑt t« mµu kh«ng hîp lý thùc tiÔn dÔ lµm häc sinh ph©n t¸n träng t©m kiÕn thøc cÇn truyÒn ®¹t . - Tranh sö dông lµm thiÕt bÞ ph¶i ®îc gi÷ kÝn ®Õn ®óng ho¹t ®éng míi ®îc cho häc sinh quan s¸t . Tr¸nh ®Ó häc sinh quan s¸t nhiÒu lÇn sÏ b×nh phÈm vÒ mü thuËt lµ chÝnh Ýt ®Ó ý ®Õn néi dung bøc tranh cÇn truyÒn ®¹t. - Khi sö dông tranh gi¸o viªn cÇn chó ý ®Õn thêi ®iÓm xuÊt hiÖn cña bøc tranh vµ thêi gian lu trªn b¶ng cña bøc tranh ( Sau khi quan s¸t xong , häc sinh ®· tr¶ lêi ®îc néi dung bøc tranh cÇn truyÒn t¶i ) Gi¸o viªn ph¶i cÊt ngay tr¸nh t×nh tr¹ng lu tranh thêi gian l©u häc sinh sÏ bÞ ph©n t¸n ë c¸c ho¹t ®éng kh¸c . b . Mét sè lu ý khi sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y . * ®èi víi bµi t×m hiÓu kiÕn thøc míi : HÖ thèng c©u hái ph¸t vÊn ph¶i ®îc chuÈn bÞ chi tiÕt víi tÊt c¶ c¸c ®èi tîng häc sinh . 4 - Nh÷ng c©u hái dÔ vµ kh¸i qu¸t nªn cho nhãm c¸c ®èi tîng trung b×nh vµ yÕu tr¶ lêi . C¸c c©u hái nay nªn tung ra ë phÇn ®Çu ho¹t ®éng . - Nh÷ng c©u hái chi tiÕt vµ nh÷ng c©u hái khã ( Më réng ) dµnh cho c¸c ®èi tîng kh¸ giái vµ häc sinh n¨ng khiÕu bé m«n. - TÊt c¶ c¸c ®èi tîng ( Nhãm ) ®Òu ®îc hái ph¸t vÊn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau sÏ lµm cho tÊt c¶ c¸c em ®Òu ®îc lµm viÖc tõ ®ã c¸c em kh«ng lµm viÖc riªng, kh«ng quan s¸t hoÆc ph©n t¸n - Chó ý : Khi ph¸t vÊn c¸c c©u hái thø tù hái cã thÓ thay ®æi tríc sau nhng kh«ng thÓ thay ®æi ®èi tîng ®îc hái ph¸t vÊn dÔ lµm häc sinh ch¸n häc 1 Mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu Sau khi sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc sinh 7 mét c¸ch hîp lý t«i ®· thu ®îc mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu kh¶ quan. SÜ Giái Kh¸ TB YÕu KÐm N¨m Khèi SL % SL % SL % SL % SL % sè 2008 7 91 5 5.4 18 19.7 62 68.1 4 4.3 2 2.1 Qua kiÓm tra chÊt lîng kú I Khèi t«i d¹y tû lÖ kh¸ giái ®· t¨ng so víi n¨m häc tríc Sè häc sinh yÕu kÐm gi¶m so víi cïng kú . ®©y lµ mét tÝn hiÖu ®¸ng mõng trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ®µo t¹o m«n sinh t¹i c¸c trêng THCS hiÖn nay. II .bµi häc vµ kiÕn nghÞ . 1 .Bµi häc - Muèn cã trß giái ph¶i cã thÇy giái . Tuy nhiªn thÇy giái ph¶i cã ph¬ng ph¸p phï hîp vµ ®îc vËn dông s¸ng t¹o trong gi¶ng d¹y ph¶i lu«n t×m tßi vµ häc hái. - §Ó d¹y häc hiÖu qu¶ bªn c¹nh tri thøc ngêi gi¸o viªn ph¶i cã lßng nhiÖt t×nh vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm. - ®Ó cã thiÕt bÞ d¹y häc trong c«ng t¸c x· héi hãa trong gi¸o dôc ph¶i ®Èy lªn mét tÇng cao míi ,. 2 KiÕn nghÞ . * §èi víi nhµ trêng : CÇn ®Çu t thªm thiÕt bÞ vµ ®å dïng phôc vô d¹y häc bé m«n . Tham mu víi c¸c cÊp x©y dùng CSVC quy chuÈn nh phßng bé m«n, phßng thùc hµnh... * §èi víi ngµnh gi¸o dôc cÇn trang bÞ bæ xung c¸c tranh ¶nh khæ lín ®Çy ®ñ vµ cung cÊp c¸c tµi liÖu tham khao ®Ó gi¸o viªn cã ®iÒu kiÖn tham kh¶o . C Kªt luËn Trªn ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm vµ thñ thuËt sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y m«n sinh häc líp 7 . V× lµ trong ph¹m vi h¹n hÑp cña mét s¸ng kiÕn , thêi gian ¸p 5 dông cha l©u tÊt nhiªn c«ng t¸c kiÓm chøng cha chuÈn x¸c rÊt mong ®îc sù gãp ý gióp ®ì cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó t«i hoµn thµnh phÇn 2 cña bé s¸ng kiÕn nµy . Thä T©n th¸ng 4 n¨m 2008 Ngêi viÕt Lª ThÞ Ph¬ng 6