Trêng ®¹i häc s ph¹m hµ néi 2
Khoa gi¸o dôc tiÓu häc
------------®µm thÞ xoa
Mét sè biÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng
tËp ®äc cho häc sinh tiÓu häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc
Chuyªn ngµnh: TiÕng ViÖt
Ngêi híng dÉn khoa häc
Th.S. Lª ThÞ Lan Anh
Hµ Néi - 2008
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu kho¸ luËn nµy, chóng t«i gÆp rÊt
nhiÒu khã kh¨n vµ bì ngì. Nhng díi sù chØ b¶o tËn t×nh cña th¹c sÜ Lª ThÞ
Lan Anh, chóng t«i ®· tõng bíc tiÕn hµnh vµ hoµn thµnh kho¸ luËn víi ®Ò tµi:
1
“Mét sè biÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tËp ®äc cho häc sinh tiÓu häc”. Chóng t«i xin
ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c«!
Qua ®©y, chóng t«i xin göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn c¸c thÇy c« trong
khoa Gi¸o dôc TiÓu häc, c¸c thÇy c« trong khoa Ng÷ v¨n vµ c¸c thÇy c« gi¸o
trong trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi 2 cïng c¸c thÇy c«, tËp thÓ líp 3C, 4C trêng TiÓu häc Liªn Minh - thµnh phè VÜnh Yªn - tØnh VÜnh Phóc vµ trêng TiÓu
häc VÜnh ThÞnh 1 - VÜnh Têng - VÜnh Phóc ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì chóng t«i
hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 05 n¨m 2008
Sinh viªn
§µm ThÞ Xoa
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu,
c¨n cø, kÕt qu¶ cã trong kho¸ luËn lµ trung thùc. §Ò tµi nµy cha ®îc c«ng bè
trong bÊt k× c«ng tr×nh khoa häc nµo kh¸c.
Sinh viªn
§µm ThÞ Xoa
2
Danh môc c¸c ký hiÖu viÕt t¾t
®
: ®óng
HS
Nxb
SGK
T
: häc sinh
: nhµ xuÊt b¶n
: s¸ch gi¸o khoa
: tËp
Tv
: TiÕng ViÖt
3
Môc lôc
Më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
2. LÞch sö vÊn ®Ò
8
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ®Ò tµi
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
7. CÊu tróc ®Ò tµi
Néi dung
Ch¬ng 1. C¬ së lÝ luËn
1.1. Kh¸i niÖm ®äc
1.2. C¬ së khoa häc cña viÖc ®äc
1.3. VÞ trÝ, nhiÖm vô ph©n m«n TËp ®äc ë tiÓu häc
1.4. KÜ n¨ng ®äc
Ch¬ng 2. Thùc tr¹ng cña viÖc d¹y vµ häc TËp ®äc ë trêng tiÓu häc
2.1. Néi dung ch¬ng tr×nh vµ ph©n bè thêi lîng
2.2. Quy tr×nh d¹y TËp ®äc
2.3. Thùc tr¹ng viÖc d¹y vµ häc TËp ®äc ë tiÓu häc
2.3.1. Thùc tr¹ng viÖc d¹y TËp ®äc ë tiÓu häc
2.3.2. Thùc tr¹ng viÖc häc TËp ®äc ë tiÓu häc
Ch¬ng 3. C¸c biÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng TËp ®äc cho häc sinh tiÓu häc
3.1. LuyÖn ®äc thµnh tiÕng
3.1.1. VÊn ®Ò luyÖn chÝnh ©m
3.1.2. Ng¾t nghØ h¬i khi ®äc
3.1.3. Ng÷ ®iÖu ®äc
3.2. LuyÖn ®äc diÔn c¶m
3.2.1. Ng¾t giäng biÓu c¶m
3.2.2. Tèc ®é ®äc
3.2.3. Cêng ®é ®äc
3.2.4. Cêng ®é ®äc
3.3. LuyÖn kÜ n¨ng c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc
3.3.1. Quan niÖm vÒ c¶m thô v¨n häc
3.3.2. LuyÖn kÜ n¨ng c¶m thô t¸c phÈm cho häc sinh
3.4. Mét sè bµi tËp luyÖn kÜ n¨ng ®äc cho häc sinh
3.4.1. Bµi tËp luyÖn ®äc thµnh tiÕng
3.4.2. Bµi tËp d¹y ®äc hiÓu
PhÇn kÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
4
8
8
10
11
11
11
11
12
13
13
13
15
21
24
25
25
26
31
31
34
44
44
44
46
51
54
54
55
55
56
57
57
57
57
57
59
62
63
më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
Chóng ta ®ang sèng trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XXI, c«ng cuéc ®æi
míi ®ang diÔn ra s«i ®éng trªn mäi lÜnh vùc, c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ¨n s©u
vµo ®êi sèng cña mçi con ngêi. Thùc tÕ ®ã ®a ra cho ta mét c©u hái: “Cuéc sèng
sÏ ra sao nÕu con ngêi kh«ng biÕt ®äc? Cuéc sèng cßn g× thó vÞ nÕu nh nh÷ng
¸ng th¬ v¨n bÊt hñ kh«ng ai biÕt ®Õn, nh÷ng th«ng tin trªn b¸o, trªn nh÷ng trang
web kh«ng mét ai cã thÓ ®äc?...”. §ã sÏ lµ c¶ mét thÕ giíi thiÕu th«ng tin, thiÕu
hiÓu biÕt. Cã ý kiÕn cho r»ng con ngêi cã ba ch×a kho¸ vµng ®Ó më ra tri thøc,
t×nh c¶m cña nh©n lo¹i, ®ã lµ: ch÷ c¸i, ch÷ sè vµ nèt nh¹c. Nh vËy, biÕt ®äc tøc lµ
ta ®· n¾m gi÷ ch×a kho¸ ®Ó më c¸nh cöa cña kho tµng v¨n ho¸, v¨n minh cña d©n
téc vµ cã c«ng cô ®Ó häc suèt ®êi. BiÕt ®äc nghÜa lµ biÕt giao tiÕp víi ngêi kh¸c
kh«ng bÞ giíi h¹n bëi kh«ng gian, thêi gian.
Nh÷ng kinh nghiÖm cña ®êi sèng, nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸, khoa häc, t tëng, t×nh c¶m cña c¸c thÕ hÖ tríc vµ cña c¶ nh÷ng ngêi ®¬ng thêi, phÇn lín ®· ®îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt. NÕu kh«ng biÕt ®äc th× con ngêi kh«ng thÓ tiÕp thu nÒn
v¨n minh cña loµi ngêi, kh«ng thÓ sèng mét cuéc sèng b×nh thêng, cã h¹nh phóc
víi ®óng nghÜa cña tõ nµy trong x· héi hiÖn ®¹i. §äc chÝnh lµ häc, häc n÷a, häc
m·i, ®äc ®Ó tù häc, häc suèt ®êi. V× vËy, d¹y ®äc cã ý nghÜa rÊt quan träng.
H¬n n÷a, viÖc d¹y ®äc ®îc chó träng ngay ë cÊp tiÓu häc. Trong m«n häc
TiÕng ViÖt, ph©n m«n TËp ®äc chiÕm sè tiÕt, thêi lîng nhiÒu nhÊt trong sè c¸c
ph©n m«n. §©y lµ ph©n m«n cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trong ch¬ng tr×nh v× nã ®¶m nhiÖm
viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho häc sinh kÜ n¨ng ®äc, mét kÜ n¨ng quan träng
hµng ®Çu cña häc sinh ë cÊp häc ®Çu tiªn trong trêng phæ th«ng.
MÆt kh¸c, khi viÕt mét t¸c phÈm, t¸c gi¶ muèn göi g¾m vµo ®ã t©m t, t×nh
c¶m, suy nghÜ, nh÷ng quan ®iÓm, t tëng cña m×nh. Nh÷ng ®iÒu ®ã Èn chøa trong
5
ng«n tõ v¨n b¶n. Mçi t¸c phÈm ®Òu béc lé tµi hoa cña con ngêi, nh©n c¸ch, “c¸i
t«i” cña nhµ v¨n. Muèn t¸c phÈm ®Õn víi b¹n ®äc vµ sèng m·i víi b¹n ®äc lµ
mét ®iÒu khã. Nh÷ng g× t¸c gi¶ muèn göi g¾m cã ®îc c¶m nhËn mét c¸ch ®Çy ®ñ
hay kh«ng, ®ã l¹i lµ do c¸ch ®äc, c¸ch hiÓu cña ngêi c¶m nhËn nã. ChÝnh v× thÕ
cÇn d¹y cho häc sinh c¸ch ®äc, c¸ch hiÓu t¸c phÈm v¨n mét c¸ch trän vÑn.
Häc sinh khi bíc ch©n vµo líp mét c¸c em ®· cã vèn ng«n ng÷ kh¸ phong
phó. Tuy nhiªn, c¸c em cha thÓ ®äc hoÆc hiÓu mét c¸ch chÝnh x¸c trän vÑn c¸c tõ
ng÷ c©u v¨n. §Ó gióp c¸c em cã thÓ tiÕp thu ®îc tri thøc cña c¸c m«n häc trong
nhµ trêng, ®Ó c¸c em cã thÓ tiÕp tôc häc lªn th× nhiÖm vô quan träng cña mçi
gi¸o viªn lµ d¹y cho c¸c em kÜ n¨ng ®äc.
Trong khi ®ã, ë trêng tiÓu häc, viÖc d¹y ®äc, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng,
cßn nhiÒu h¹n chÕ. Häc sinh cha ®äc ®îc nh chóng ta mong muèn. KÕt qu¶ häc
®äc cña c¸c em cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng ®äc. C¸c
em cha n¾m ch¾c ®îc c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó lÜnh héi tri thøc, t tëng t×nh c¶m cña
ngêi kh¸c chøa ®ùng trong v¨n b¶n ®îc ®äc. Gi¸o viªn tiÓu häc vÉn cßn lóng
tóng khi d¹y TËp ®äc. Cã nh÷ng gi¸o viªn ®äc kh«ng ®óng chÝnh ©m, ®äc kh«ng
hay, hiÓu kh«ng ®óng nh÷ng ®iÒu ®îc ®äc tõ cÊp ®é tõ ®Õn c©u, ®o¹n vµ toµn v¨n
b¶n, …
Trong t¬ng lai kh«ng xa, chóng t«i sÏ lµ nh÷ng gi¸o viªn tiÓu häc, chóng t«i
cã nh÷ng tr¨n trë khi d¹y mét bµi TËp ®äc: lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em ®äc nhanh
h¬n, hay h¬n, lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em hiÓu ®îc v¨n b¶n ®· ®äc, cÇn ®äc bµi TËp
®äc víi giäng nh thÕ nµo? Lµm sao ®Ó cho nh÷ng g× ®äc ®îc t¸c ®éng vµo chÝnh
cuéc sèng cña c¸c em?... H¬n thÕ, viÖc d¹y ®äc tr¶i dµi tõ líp 1 ®Õn líp 12 vµ ®i
cïng chóng ta suèt cuéc ®êi.
ChÝnh v× vËy, ®äc lµ kÜ n¨ng quan träng trong viÖc d¹y häc ë trêng tiÓu häc.
Vµ chóng t«i chän ®Ò tµi nµy ®Ó ®i s©u nghiªn cøu vµ t×m ra: “Một số biện pháp
rèn luyện kĩ năng tập đọc cho học sinh tiểu học”.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
§äc vµ viÕt lµ hai kÜ n¨ng d¹y häc sinh biÕt xö lÝ v¨n b¶n ch÷. KÜ n¨ng ®äc
kh«ng chØ tiÕp nhËn th«ng tin mµ ®äc cßn ®Ó béc lé kh¶ n¨ng hiÓu cña ngêi ®äc.
6
§iÒu nµy ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn trong cuèn “T×m vÎ ®Ñp bµi v¨n ë tiÓu häc” , (2005),
NXB Gi¸o dôc, cña hai t¸c gi¶ NguyÔn TrÝ vµ NguyÔn Träng Hoµn.
Theo PGS.TS Lª Ph¬ng Nga trong cuèn “D¹y tËp ®äc cho häc sinh tiÓu
häc”, (2003), NXB Gi¸o dôc, ®· xem xÐt viÖc d¹y häc chÝnh lµ c¸ch d¹y t×m
hiÓu, ®¸nh gi¸ cuéc sèng, chÝnh lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc.
Trong cuèn ThÕ giíi quanh ta sè Chuyªn ®Ò TËp ®äc th¸ng 9 n¨m 2002,
bµi Hái - ®¸p vÒ d¹y TËp ®äc ë tiÓu häc ®· coi TËp ®äc lµ ph©n m«n thùc hµnh,
n¨ng lùc ®äc ®îc t¹o nªn tõ bèn kÜ n¨ng lµ ®äc ®óng, ®äc nhanh, ®äc cã ý thøc
vµ ®äc hay.
Trong bµi “H×nh thµnh n¨ng lùc ®äc cho häc sinh trong d¹y häc ng÷
v¨n” cña TiÕn sÜ NguyÔn Träng Hoµn (Vô Gi¸o dôc Trung häc Bé Gi¸o dôc vµ
§µo t¹o) ®a ra nh÷ng quan ®iÓm tr¸i ngîc nhau cña nh÷ng nhµ nghiªn cøu níc
ngoµi vÒ viÖc ®äc. Walcutt.C.C xem ®äc díi gãc ®é ng«n ng÷ cßn Tinker M.A
coi ®äc lµ mét s¶n phÈm cña t duy.
Cïng quan niÖm vÒ ®äc, trong cuèn “Sæ tay thuËt ng÷ ph¬ng ph¸p d¹y
häc tiÕng Nga”, (1988), ViÖn sÜ M.R.L¬r«p l¹i nghiªn cøu viÖc ®äc, kh¸i niÖm
®äc tõ gãc ®é ng«n ng÷ vµ «ng còng cho r»ng ®äc lµ qu¸ tr×nh gi¶i m· ch÷ nghÜa. Nh vËy, theo «ng viÖc d¹y ®äc lµ kÕt hîp cña hai qu¸ tr×nh ®äc thµnh tiÕng
vµ ®äc hiÓu.
NguyÔn Minh ThuyÕt ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy trong cuèn “Hái - ®¸p vÒ d¹y
häc TiÕng ViÖt 5”, (2007), NXB Gi¸o dôc díi hai møc ®é cña ®äc lµ ®äc th«ng
vµ ®äc hiÓu.
Trªn T¹p chÝ Ng«n ng÷, sè 11 n¨m 2000, kh¸i qu¸t vÒ gi¸o dôc Ng÷ v¨n níc ngoµi, giíi gi¸o dôc Ng÷ v¨n mét sè níc ¢u - Mü cho r»ng d¹y ®äc lµ mét
qu¸ tr×nh t©m lÝ gåm nhiÒu kh©u, tõ c¶m nhËn v¨n tù, lÝ gi¶i ý nghÜa, ®Õn liªn tëng, tëng tîng…
Trong SGK Ng÷ v¨n 6, tËp mét, (2002), NXB Gi¸o dôc, xem xÐt viÖc ®äc
díi ba cÊp ®é: ®äc - suy ngÉm - liªn tëng.
ViÖc nghiªn cøu c¸c ph¬ng ph¸p rÌn kÜ n¨ng ®äc cho häc sinh tiÓu häc
kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò míi mÎ, nã ®· ®îc ®Ò cËp mét c¸ch kh¸i qu¸t hay cô thÓ
trong c¸c bµi b¸o, trªn c¸c t¹p chÝ Ng«n ng÷ vµ ®êi sèng, c¸c cuèn s¸ch vµ c¶
trong c¸c c«ng tr×nh khoa häc. Mçi quan niÖm, mçi c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Òu ®i
s©u vµo mét khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay cha cã
mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®Ò cËp ®Õn biÖn ph¸p cô thÓ rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®äc
7
cho häc sinh ë cÊp häc ®Çu tiªn. V× vËy, chóng t«i m¹nh d¹n ®a ra ®Ò tµi nµy
nh»m t×m ra ph¬ng ph¸p cô thÓ ®Ó rÌn kÜ n¨ng ®äc cho häc sinh tiÓu häc.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
§Ò tµi nh»m t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng ®äc, n©ng
cao hiÖu qu¶ ®äc trong nhµ trêng.
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ®Ò tµi
- C¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®äc cho häc sinh.
- ViÖc ®äc c¸c bµi TËp ®äc, ®o¹n trÝch trong s¸ch gi¸o khoa tiÓu häc c¸c líp
3, 4, 5.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
- C¬ së lÝ luËn cña viÖc ®äc
- §èi chiÕu quy t¾c ®Ó t×m hiÓu thùc tr¹ng cña viÖc d¹y vµ häc TËp ®äc ë
trêng tiÓu häc.
- C¸c biÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng ®äc cho häc sinh tiÓu häc.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
- Ph¬ng ph¸p chung: quy n¹p, diÔn dÞch
- Ph¬ng ph¸p cô thÓ:
+ Ph¬ng ph¸p thèng kª ph©n lo¹i
+ Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp
+ Ph¬ng ph¸p hÖ thèng
7. CÊu tróc ®Ò tµi
PhÇn 1: Më ®Çu
PhÇn 2: Néi dung
Ch¬ng 1. C¬ së lÝ luËn cña viÖc ®äc
Ch¬ng 2. Thùc tr¹ng cña viÖc d¹y vµ häc TËp ®äc cña häc sinh tiÓu häc
Ch¬ng 3. C¸c biÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tËp ®äc cho häc sinh tiÓu häc
PhÇn 3: KÕt luËn
8
Néi dung
Ch¬ng 1
C¬ së lÝ luËn
1.1. Kh¸i niÖm ®äc
1.1.1. Quan niÖm vÒ ®äc
Suèt thêi gian häc tËp tõ nhá ®Õn lín, häc sinh sö dông ho¹t ®éng ®äc
nhiÒu nhÊt. C¸c em ®äc bµi häc, ®äc bµi ghi, ®äc s¸ch gi¸o khoa, ®äc truyÖn, ®äc
bµi tËp, ®äc s¸ch b¸o, ®äc b¸o c¸o trong c¸c cuéc héi th¶o… Khi lín lªn, häc tËp
vµ ho¹t ®éng trong mçi ngµnh nghÒ l¹i cã ho¹t ®éng ®äc kh¸c nhau. Cã ngêi
nh×n vµo tÊm phim ®Ó ®äc (b¸c sÜ nh×n vµo tÊm phim chôp X quang), cã ngêi l¹i
nh×n vµo c¸c h×nh vÏ, nh÷ng con sè ®Ó ®äc ®ã lµ kiÕn tróc s, nh÷ng kÕ to¸n, ®äc
trªn b¶n vÏ kÜ thuËt vµ b¶ng sè liÖu thèng kª. §ã còng lµ ho¹t ®éng ®äc. Nhng
trong ®Ò tµi nµy, chóng t«i chØ ®Ò cËp ®Õn ®äc ch÷, ®äc v¨n b¶n, xem xÐt ®äc
trong ph©n m«n TËp ®äc.
VÒ kh¸i niÖm ®äc ®· cã nhiÒu quan niÖm, ®Þnh nghÜa vÒ ®äc. Theo Tõ ®iÓn
TiÕng ViÖt: “§äc lµ hµnh ®éng nh×n vµo ch÷ hoÆc kÝ hiÖu, dÊu hiÖu ®Ó hiÓu néi
dung”[17; 520]. Nh vËy, theo ®Þnh nghÜa nµy ®äc ®îc hiÓu theo nghÜa réng, bao
hµm c¶ ®äc ch÷, ®äc sè liÖu, b¶n vÏ…
TiÕn sÜ NguyÔn TrÝ cho r»ng: “§äc còng lµ mét qu¸ tr×nh võa t¹o c¶m xóc,
võa thÓ hiÖn t×nh c¶m cña m×nh víi nh©n vËt, víi bøc tranh cuéc sèng hoÆc víi
néi dung ®îc nªu trong bµi v¨n” [13; 7]. Qu¸ tr×nh ®äc g¾n liÒn víi nh÷ng biÓu
hiÖn c¶m xóc cña ngêi ®äc. §äc lµ suy ngÉm ®Ó thÊy ®îc c¸i hay trong ng«n tõ.
Trong cuèn “Sæ tay thuËt ng÷ ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng Nga” (1998), viÖn
sÜ M.R.L¬r«p ®· ®Þnh nghÜa: “§äc lµ mét d¹ng ho¹t ®éng ng«n ng÷, lµ qu¸ tr×nh
chuyÓn d¹ng thøc ch÷ viÕt sang lêi nãi cã ©m thanh vµ th«ng hiÓu nã (øng víi
h×nh thøc ®äc thµnh tiÕng), lµ qu¸ tr×nh chuyÓn trùc tiÕp tõ h×nh thøc ch÷ viÕt
thµnh c¸c ®¬n vÞ nghÜa kh«ng cã ©m thanh (øng víi ®äc thÇm)” [8; 8]. §©y lµ
mét ®Þnh nghÜa rÊt phï hîp víi d¹y TËp ®äc ë tiÓu häc. §Þnh nghÜa nµy thÓ hiÖn
mét quan niÖm ®Çy ®ñ vÒ ®äc, xem ®ã lµ mét qu¸ tr×nh gi¶i m· hai bËc: ch÷ viÕt
©m thanh vµ ch÷ viÕt (©m thanh) ®Þnh nghÜa.
Cè Thñ tíng Ph¹m V¨n §ång nãi trong bµi “D¹y v¨n lµ mét qu¸ tr×nh rÌn
luyÖn toµn diÖn” ®· nh¾c ®Õn viÖc ®äc nh sau: “Ph¶i lµm sao cã s¸ch vµ híng
9
dÉn häc sinh ®äc, ph¶i ®äc rÊt nhiÒu, ®äc gÊp mÊy m¬i lÇn nh÷ng ®iÒu «ng thÇy
gi¶ng d¹y ë líp… Vµ chèt l¹i yªu cÇu ®¹t ®îc lµ ph¶i gîi ý suy nghÜ, t×m tßi, rÌn
luyÖn ãc th«ng minh, s¸ng t¹o. Ph¶i lµm cho häc sinh thÊy ®îc trong bµi v¨n ngêi ta nãi nh vËy, vµ ®ã lµ c¸i hay ph¶i thÊy”[1; 17]. ¤ng cho r»ng ®äc chÝnh lµ
ho¹t ®éng t duy, ®äc ®Ó thÊy ®îc c¸i hay, c¸i ®Ñp trong bµi v¨n.
Sau khi xem xÐt c¸c ®Þnh nghÜa, quan niÖm kh¸c nhau vÒ ®äc, chóng t«i
nhËn thÊy c¸c ®Þnh nghÜa thêng nhÊn m¹nh nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®äc.
§äc kh«ng chØ lµ “®¸nh vÇn”, ph¸t ©m thµnh tiÕng theo ®óng c¸c kÝ hiÖu ch÷ viÕt,
còng kh«ng chØ lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®Ó cã kh¶ n¨ng th«ng hiÓu nh÷ng g× ®îc
®äc. §äc chÝnh lµ sù tæng hîp cña hai qu¸ tr×nh ®ã. Nh vËy, ho¹t ®éng ®äc ph¶i
xem xÐt ®ång thêi hai mÆt ng«n ng÷ vµ t duy. §Þnh nghÜa cña viÖn sÜ M.R.L¬r«p
®· xem xÐt viÖc ®äc ë c¶ hai khÝa c¹nh ®ã. Do vËy, chóng t«i ®· chän vµ sö dông
®Þnh nghÜa nµy ®Ó lµm c¬ së thùc hiÖn ®Ò tµi.
Vµ do ®ã, ®äc chÝnh lµ biÕn h×nh thøc ch÷ viÕt cña v¨n b¶n thµnh h×nh thøc
©m thanh ®Ó ngêi ®äc, ngêi nghe hiÓu ®îc nh÷ng ®iÒu mµ t¸c gi¶ nãi qua ch÷ viÕt.
1.1.2. CÊp ®é ®äc
ThÕ nµo lµ häc sinh “biÕt ®äc”? §ã còng lµ vÊn ®Ò cÇn quan t©m vµ cÇn
lµm s¸ng râ. “BiÕt ®äc” ®îc hiÓu theo nhiÒu møc ®é. Mét em bÐ míi ®i häc, biÕt
®¸nh vÇn “mê - e - me - nÆng - mÑ”, ngËp ngõng ®äc tõng tiÕng mét, thÕ còng gäi
lµ biÕt ®äc. §äc, th©u tãm ®îc t tëng cña mét cuèn s¸ch trong vµi ba trang còng
lµ biÕt ®äc. Chän trong biÓn s¸ch b¸o cña nh©n lo¹i nh÷ng g× m×nh cÇn, trong
mét ngµy n¾m ®îc tinh thÇn cña hµng chôc cuèn s¸ch còng gäi lµ biÕt ®äc.
Nh vËy, quan niÖm vÒ ngêi “biÕt ®äc” kh«ng ph¶i lµ c¸i nhÊt thµnh bÊt biÕn,
nã kh«ng cè ®Þnh, tuú thuéc vµo tr×nh ®é cña mçi ngêi. Nhng ®Ó ®¹t ®Õn møc
“biÕt ®äc” th× ngêi ®äc ph¶i ®äc th«ng v¨n b¶n vµ n¾m ®îc néi dung, ý nghÜa tõ
nh÷ng con ch÷.
1.1.3. Kh¸i niÖm v¨n b¶n
Cã rÊt nhiÒu ý kiÕn cho r»ng v¨n b¶n bao hµm c¶ d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt. Nhng theo t¸c gi¶ Mai Thanh Th¾ng v¨n b¶n ®îc quan niÖm nh sau: “V¨n b¶n lµ
s¶n phÈm cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, nã lµ mét thÓ thèng nhÊt cã
tÝnh trän vÑn vÒ néi dung, hoµn chØnh vÒ h×nh thøc” [3; 13]. §©y lµ mét quan
niÖm chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ v× nã ®· bao qu¸t tÊt c¶ c¸c d¹ng cña s¶n phÈm ho¹t
®éng giao tiÕp ng«n ng÷.
10
VÒ t¸c phÈm, cã quan niÖm cho r»ng “t¸c phÈm v¨n häc lµ mét hÖ thèng
ng«n ng÷ hoµn chØnh chøa ®ùng mét phÇn hiÖn thùc cïng víi lêi nãi cña nhµ
v¨n”. Nh vËy, v¨n b¶n lµ h×nh thøc Èn giÊu sau nã tiÒm tµng néi dung th«ng tin lîng ý nghÜa v« cïng v« tËn. V¨n b¶n lµ c¸i vá trong ®ã chøa ®ùng lîng nghÜa vµ
ý lín lao.
Tãm l¹i, v¨n b¶n lµ mét hÖ thèng ng«n tõ chøa ®ùng trong nã néi dung t¸c
phÈm. Muèn hiÓu ®îc t¸c phÈm - c¸i t«i cña nhµ v¨n, néi dung th«ng b¸o th× ph¶i
®äc v¨n b¶n. T¸c phÈm Èn sau ng«n tõ cña v¨n b¶n.
1.2. C¬ së khoa häc cña viÖc ®äc
1.2.1. C¬ chÕ cña ®äc
C¬ chÕ cña ®äc lµ c¬ së cña viÖc d¹y ®äc v× nã sÏ gióp chóng ta x¸c ®Þnh
môc ®Ých, néi dung cña qu¸ tr×nh ®äc, còng nh x¸c ®Þnh môc ®Ých, néi dung cña
qu¸ tr×nh d¹y häc ®äc.
§äc lµ mét ho¹t ®éng trÝ tuÖ phøc t¹p mµ c¬ së lµ viÖc tiÕp nhËn th«ng tin
b»ng ch÷ viÕt dùa vµo ho¹t ®éng cña c¬ quan thÞ gi¸c, sö dông bé m· ch÷ - ©m
dùa vµo c¬ quan ph¸t ©m ®Ó ph¸t ra mét c¸ch trung thµnh nh÷ng dßng v¨n tù ghi
l¹i lêi nãi ©m thanh. Trong qu¸ tr×nh ®äc con ngêi t duy ®Ó nhËn thøc, sö dông bé
m· ch÷ - nghÜa, tøc lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c con ch÷ vµ ý tëng, c¸c kh¸i niÖm chøa
®ùng bªn trong ®Ó nhí vµ hiÓu ®îc néi dung nh÷ng g× ®îc ®äc.
Nh vËy, ®äc bao gåm nh÷ng yÕu tè nh tiÕp nhËn b»ng m¾t, ho¹t ®éng cña
c¬ quan ph¸t ©m, c¬ quan thÝnh gi¸c vµ sù th«ng hiÓu nh÷ng g× ®îc ®äc. NhiÖm
vô cña sù ph¸t triÓn kÜ n¨ng ®äc lµ ®¹t ®Õn sù tæng hîp gi÷a nh÷ng mÆt riªng lÎ
nµy cña qu¸ tr×nh ®äc. Cµng cã kh¶ n¨ng tæng hîp c¸c mÆt trªn bao nhiªu th×
viÖc ®äc cµng hoµn thiÖn, cµng chÝnh x¸c vµ biÓu c¶m bÊy nhiªu.
KÜ n¨ng ®äc lµ mét kÜ n¨ng phøc t¹p, ®ßi hái mét qu¸ tr×nh luyÖn tËp l©u
dµi. Theo T.G.Eg«r«p viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng nµy chia ra lµm ba giai ®o¹n: ph©n
tÝch, tæng hîp vµ giai ®o¹n tù ®éng ho¸. Giai ®o¹n d¹y häc vÇn (líp 1) lµ sù ph©n
tÝch c¸c ch÷ c¸i vµ ®äc tõng tiÕng theo c¸c ©m. Giai ®o¹n tæng hîp th× ®äc thµnh
c¶ tõ trän vÑn, trong ®ã sù tiÕp nhËn tõ b»ng thÞ gi¸c vµ ph¸t ©m hÇu nh trïng víi
nhËn thøc ý nghÜa. Bíc sang líp 2, líp 3 häc sinh b¾t ®Çu ®äc tæng hîp. Trong
nh÷ng n¨m cuèi cÊp, häc sinh ®äc ngµy cµng tù ®éng ho¸, nghÜa lµ ngêi ®äc
ngµy cµng Ýt quan t©m ®Õn chÝnh qu¸ tr×nh ®äc mµ chó ý ®Õn viÖc chiÕm lÜnh v¨n
b¶n.
11
ViÖc ®äc cã ý thøc bµi ®äc nh»m vµo sù nhËn thøc. ChØ cã thÓ xem lµ ®øa
trÎ biÕt ®äc khi nã ®äc mµ hiÓu ®îc ®iÒu m×nh ®äc. §äc lµ hiÓu ®îc nghÜa cña
ch÷ viÕt. NÕu trÎ kh«ng hiÓu nh÷ng tõ ta ®a cho chóng ®äc, chóng sÏ kh«ng cã
høng thó häc tËp vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thµnh c«ng. ViÖc ®äc kh«ng thÓ t¸ch rêi
khái viÖc chiÕm lÜnh mét c«ng cô ng«n ng÷. Môc ®Ých nµy chØ cã thÓ ®¹t ®îc
th«ng qua con ®êng luyÖn giao tiÕp cã ý thøc. Mét ph¬ng tiÖn luyÖn tËp quan
träng vµ còng lµ môc tiªu ph¶i ®¹t tíi trong sù chiÕm lÜnh ng«n ng÷ chÝnh lµ viÖc
®äc, c¶ ®äc thµnh tiÕng vµ ®äc thÇm.
Dùa vµo h×nh thøc ©m thanh cã thÓ chia viÖc ®äc thµnh bèn cÊp ®é: ®äc to ®äc thµnh tiÕng; ®äc nhá - gi¶m dÇn ©m thanh; ®äc nhÈm - chØ mÊp m¸y m«i
theo con ch÷; ®äc thÇm - ®äc b»ng m¾t. Sù tri gi¸c v¨n b¶n b»ng m¾t ®i kÌm víi
ho¹t ®éng cña c¬ quan ph¸t ©m vµ c¸c c¬ quan thÝnh gi¸c. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ
nhÊt khi ®äc thµnh tiÕng. Lóc nµy c¶ ba kªnh th«ng tin ®Òu ho¹t ®éng ®ång thêi:
m¾t nh×n, miÖng ®äc vµ tai nghe v¨n b¶n ®· ®îc ®äc lªn.
Nh vËy, ë cÊp ®é nµo th× c¸c c«ng cô ®Ó thùc hiÖn ®äc (thÞ gi¸c, c¬ quan
ph¸t ©m, t duy ®Ó nhËn thøc vµ thÝnh gi¸c) ®Òu tham gia ho¹t ®éng. Tuú thuéc
vµo cÊp ®é ®äc nµo yªu cÇu mµ tõng c«ng cô, yÕu tè ph¸t huy thÕ m¹nh, chiÕm u
thÕ.
Dùa vµo møc ®é, phÈm chÊt, tr×nh ®é cña ®äc chia viÖc ®äc thµnh bèn lo¹i:
®äc ®óng, ®äc hiÓu, ®äc diÔn c¶m vµ ®äc nghÖ thuËt. §äc ®óng lµ ®äc theo v¨n
b¶n kh«ng thªm, kh«ng bít, ®äc ®óng theo c¸c cÊp ®é cña ng«n ng÷ trong v¨n
b¶n tõ ®¬n vÞ nhá ®Õn lín. §äc hiÓu x¸c ®Þnh b»ng néi dung chøa trong v¨n b¶n,
hiÓu néi dung v¨n b¶n nh thÕ nµo sÏ ®äc nh vËy ®Ó thÓ hiÖn c¶m hiÓu cña ngêi
®äc ®èi víi v¨n b¶n. §äc diÔn c¶m chÝnh lµ biÕt nhÊn vµo c¸c tõ quan träng trong
c©u (tõ ng÷ gîi t¶, gîi c¶m, tõ ng÷ “ch×a kho¸”) ®Ó lµm næi lªn ý chÝnh; biÕt ®iÒu
chØnh giäng ®äc, ng÷ ®iÖu ®äc ®Ó hiÓu vµ biÓu ®¹t néi dung, ngêi ®äc ph¶i lµm
chñ giäng ®äc cña m×nh. §äc nghÖ thuËt lµ cÊp ®é cao nhÊt cña ®äc. §ã lµ kh¶
n¨ng nhËp vai, ho¸ th©n vµo nh©n vËt trong qu¸ tr×nh ®äc.
ViÖc nghiªn cøu c¬ chÕ cña ®äc gióp chóng ta tr¶i ®îc ho¹t ®éng ®äc theo
chuçi tuyÕn tÝnh, nhê ®ã cã thÓ h×nh dung ®îc trËt tù c¸c viÖc cÇn lµm ®Ó tæ chøc
qu¸ tr×nh häc ®äc cho häc sinh. Tõ ®ã, cã thÓ d¹y tèt c¸c bµi TËp ®äc cho häc
sinh.
1.2.2. C¬ së vÒ ©m thanh cña ng«n ng÷ khi ®äc
1.2.2.1. ChÝnh ©m
12
ChÝnh ©m lµ c¸c chuÈn mùc ph¸t ©m cña mét ng«n ng÷ cã gi¸ trÞ vµ hiÖu lùc
vÒ mÆt x· héi. ChÝnh ©m sÏ quy ®Þnh néi dung luyÖn ph¸t ©m ë tiÓu häc. HiÖn
nay, trong trêng häc cha cã v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ chuÈn chÝnh ©m. §iÒu nµy lµm
cho viÖc x¸c ®Þnh néi dung ®äc thµnh tiÕng ë tiÓu häc gÆp nhiÒu khã kh¨n, kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng lóng tóng khi x¸c ®Þnh néi dung ®äc ®óng, ®äc diÔn c¶m.
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶i quyÕt nh thÕ nµo nh÷ng nÐt kh¸c biÖt trªn b×nh
diÖn ng÷ ©m gi÷a c¸c ph¬ng ng÷, mét hiÖn tîng kh¸ch quan cã liªn quan trùc
tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh chuÈn chÝnh ©m. Trong bèn thËp kØ nay, giíi ViÖt ng÷ häc
cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ chuÈn mùc ng÷ ©m tiÕng ViÖt, trong ®ã ý kiÕn
cho r»ng nªn lÊy ph¬ng ng÷ B¾c Bé (chuÈn lµ Thñ ®« Hµ Néi) lµm c¬ së ®Ó x¸c
®Þnh chuÈn mùc ng÷ ©m tiÕng ViÖt ®ång thêi bæ sung mét sè ng÷ ©m tÝch cùc cña
c¸c ph¬ng ng÷ kh¸c. §©y lµ quan ®iÓm ®îc nhiÒu ngêi t¸n thµnh. HiÖn nay trong
trêng häc, mét c¸ch tù nhiªn, hÖ thèng ng÷ ©m ®îc ph¶n ¸nh trªn ch÷ viÕt ®îc
coi lµ hÖ thèng ng÷ ©m chuÈn mùc cña tiÕng ViÖt hiÖn t¹i. §ã lµ c¸ch ph¸t ©m lÊy
ph¬ng ng÷ B¾c Bé (tiªu biÓu lµ tiÕng Hµ Néi) bæ sung thªm ba phô ©m ®Çu cña
miÒn Trung, nh÷ng ©m ®îc biÓu hiÖn trªn ch÷ viÕt b»ng c¸c con ch÷ tr, s, r vµ
hai vÇn ¬u, u. §©y lµ c¸ch ph¸t ©m cã sù khu biÖt ©m vÞ häc tèi ®a cña ch÷ viÕt
®Ó kh¾c phôc nh÷ng ©m ®· mÊt ®i hoÆc ®· bÞ biÕn d¹ng cña tiÕng ®Þa ph¬ng.
Ph¸t ©m ®óng chuÈn ch÷ viÕt sÏ mang l¹i nhiÒu lîi Ých: tríc hÕt nã gióp häc
sinh viÕt ®óng chÝnh t¶, sau ®ã cßn gióp häc sinh ph¸t ©m dÔ dµng h¬n khi häc
ngo¹i ng÷. Song chóng ta kh«ng nªn ®Èy tÊt c¶ g¸nh nÆng cña chÝnh t¶ sang cho
ng÷ ©m. V× ph¸t ©m sai nªn viÕt sai chÝnh t¶ nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®Ó
viÕt ®óng l¹i chØ cã c¸ch luyÖn ph¸t ©m. Cßn ph¶i kh¾c phôc ®iÒu nµy b»ng c¸ch
d¹y ý thøc chÝnh t¶ cho häc sinh tõ rÊt sím. Häc sinh cµng biÕt c¸ch ph¸t ©m
nhiÒu ©m kh¸c nhau cµng cã lîi. Nhng ®Æt thµnh vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c b¾t
buéc th× l¹i kh«ng ®îc v× cÊp tiÓu häc chØ cã thÓ ®Æt ra vÊn ®Ò luyÖn c¸c kÜ n¨ng
c¬ b¶n kh«ng thÓ thiÕu ®îc mµ cha thÓ luyÖn tÊt c¶ c¸c kÜ n¨ng cÇn cã.
Thùc ra kh«ng thÓ lóc nµo còng b¾t häc sinh ph¸t ©m theo ®óng chuÈn ph¸t
©m. §iÒu nµy kh«ng cÇn thiÕt. NÕu lµm nh vËy sÏ g©y ra biÕt bao nhiªu khã kh¨n
®èi víi viÖc trau dåi c¸ch ph¸t ©m chuÈn mùc trong nhµ trêng. V× vËy, ®Ó luyÖn
®äc ®óng cho häc sinh, chóng ta ph¶i ®Æt vÊn ®Ò chÊp nhËn hai chuÈn chÝnh ©m.
VËy nh÷ng trêng hîp nµo cÇn xem lµ häc sinh m¾c lçi ph¸t ©m ph¶i söa ch÷a vµ
nh÷ng trêng hîp nµo cÇn chÊp nhËn chuÈn chÝnh ©m thø hai?
13
Dùa vµo t©m lÝ cña ngêi b¶n ng÷, chóng ta cã thÓ chia c¸c trêng hîp ph¸t
©m lÖch chuÈn thµnh hai nhãm: nhãm lçi ph¸t ©m vµ nhãm biÕn thÓ ph¬ng ng÷.
Chóng ta chØ luyÖn cho c¸c trêng hîp ®îc xem lµ m¾c lçi ph¸t ©m cßn ®Æt vÊn ®Ò
chÊp nhËn hai chuÈn chÝnh ©m cho c¸c trêng hîp ®îc xem lµ biÕn thÓ ph¬ng ng÷.
HiÖn nay, chØ coi lµ lÖch chuÈn khi ph¸t ©m lÉn l/n hay kh«ng trßn vµnh râ ch÷
kiÓu “Cu«n cïa bia bÝa” (Con cß be bÐ) cña mét sè ngêi miÒn B¾c. Nh÷ng c¸ch
ph¸t ©m nµy lµm c¶n trë hoÆc lµm gi¶m hiÖu qu¶ giao tiÕp, Ýt ra lµ ë nh÷ng cÆp
ngêi nghe - ngêi nãi nhÊt ®Þnh.
Chóng ta nhËn thÊy c¶m gi¸c vÒ ph¸t ©m hay hay kh«ng hay còng lµ ®¸nh
gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña giao tiÕp vÒ mÆt ph¸t ©m cã thÓ mang tÝnh chñ quan, tïy
theo ng÷ c¶m cña ngêi nghe. Tuy nhiªn, kh«ng b¾t lçi ®èi víi trêng hîp ph¸t ©m
kh«ng ph©n biÖt tr/ch, r/d,gi, vµ s/x chÊp nhËn chuÈn chÝnh ©m thø hai. Còng nh
vËy, trong qu¸ tr×nh häc sinh ®äc diÔn c¶m gi¸o viªn kh«ng nhÊt thiÕt yªu cÇu
häc sinh ph¶i ®äc ®óng ba ©m quÆt lìi vµ hai vÇn u, ¬u.
Nh vËy, luyÖn chÝnh ©m gióp häc sinh cã mét giäng ®äc trau chuèt h¬n,
chuÈn h¬n, hay h¬n vµ cã thÓ chÊp nhËn nhiÒu chuÈn chÝnh ©m. Häc sinh thuéc
ph¬ng ng÷ B¾c Bé sÏ kh«ng b¾t buéc ph¶i ph©n biÖt c¸c cÆp phô ©m ®Çu tr/ch,
r/d(gi), s/x.
1.2.2.2. Träng ©m vµ ng÷ ®iÖu ®äc
1.2.2.2.1. Träng ©m
Träng ©m lµ ®é vang vµ ®é m¹nh khi ph¸t ra ©m tiÕt. Dùa vµo sù ph¸t ©m
mét tiÕng m¹nh hay yÕu, kÐo dµi hay kh«ng kÐo dµi, ®êng nÐt thanh ®iÖu râ hay
kh«ng râ, ngêi ta chia c¸c tiÕng trong chuçi lêi nãi thµnh tiÕng cã träng ©m vµ
kh«ng cã träng ©m. Träng ©m m¹nh r¬i vµo c¸c tõ truyÒn ®¹t th«ng tin míi hoÆc
cã tÇm quan träng trong c©u. Träng ©m yÕu ®i víi nh÷ng tõ kh«ng cã hoÆc cã Ýt
th«ng tin míi.
Tõ ghÐp chÝnh phô chØ cã mét träng ©m cßn tõ ghÐp ®¼ng lËp hay hai tõ ®¬n cã
quan hÖ song song trong c©u th× ®Òu mang träng ©m. ë ng÷ ®o¹n danh tõ, träng ©m
m¹nh thêng r¬i vµo ®Þnh ng÷, thùc tõ míi cã träng ©m. Lo¹i tõ vµ h tõ mang
träng ©m yÕu.
Träng ©m kh«ng cã t¸c dông ph©n biÖt c¸c tiÕng vÒ mÆt nghÜa mµ chØ cã t¸c
dông ph©n c¾t c¸c ng÷ ®o¹n vµ gãp phÇn x¸c ®Þnh ý nghÜa ng÷ ph¸p. Trong c©u,
mçi ng÷ ®o¹n (mçi chç ng¾t nghØ) ®îc kÕt thóc lµ mét träng ©m, trõ khi ng÷ ®o¹n
kÕt thóc b»ng mét ng÷ thÕ tõ.
14
VÝ dô: khi ®äc c©u th¬:
“TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa”
(C¶nh khuya - Hå ChÝ Minh)
NÕu ng¾t ë tríc tõ trong nghÜa lµ träng ©m r¬i vµo tõ suèi sÏ hiÓu nghÜa c©u
th¬ nµy lµ nhÊn m¹nh ®é trong cña tiÕng suèi. Cßn nÕu ng¾t ë tríc tõ nh träng
©m cña c©u sÏ r¬i vµo tõ trong nhÊn m¹nh sù so s¸nh tiÕng suèi trong víi tiÕng
h¸t xa.
Sù kÕt thóc mçi ng÷ ®o¹n b»ng mét träng ©m lµ c¨n cø quan träng ®Ó x¸c
®Þnh chç ng¾t nghØ trong c©u v¨n, c©u th¬, còng lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng chç
cÇn luyÖn ng¾t giäng trong bµi.
1.2.2.2.2. Ng÷ ®iÖu
Theo nghÜa hÑp, ng÷ ®iÖu lµ sù thay ®æi giäng nãi, giäng ®äc, lµ sù lªn cao
hay h¹ thÊp giäng nãi, giäng ®äc. Theo nghÜa réng, ng÷ ®iÖu lµ sù thèng nhÊt cña
mét tæ hîp c¸c ph¬ng tiÖn siªu ®o¹n cã quan hÖ t¬ng t¸c lÉn nhau ®îc sö dông ë
b×nh diÖn c©u nh cao ®é (®é cao thÊp cña ©m thanh), cêng ®é (®é lín, nhá, m¹nh,
yÕu cña ©m thanh), tèc ®é (®é nhanh, chËm, ng¾t, nghØ), trêng ®é (®é dµi ng¾n
cña ©m thanh) vµ ©m s¾c. Nh÷ng yÕu tè nµy kh«ng tån t¹i mét c¸ch c« lËp mµ
thèng nhÊt thµnh mét tæ hîp ph¶n ¸nh ®óng th¸i ®é, t×nh c¶m, c¶m xóc cña t¸c
gi¶ khi m« t¶ míi t¹o thµnh ng÷ ®iÖu. Ng÷ ®iÖu chÝnh lµ sù hoµ ®ång vÒ ©m hëng
cña bµi ®äc.
LuyÖn ®äc thµnh tiÕng kh«ng dõng l¹i ë viÖc luyÖn chÝnh ©m mµ cÇn ph¶i
luyÖn ®äc ®óng ng÷ ®iÖu. §Ó t¹o ra ng÷ ®iÖu, häc sinh ph¶i lµm chñ c¸c th«ng sè
©m thanh cña giäng t¹o ra cêng ®é b»ng c¸ch ®iÒu khiÓn ®äc to, nhá, nhÊn giäng,
l¬i giäng, t¹o ra tèc ®é b»ng c¸ch ®iÒu khiÓn ®é nhanh chËm, vµ chç ng¾t nghØ
cña lêi, t¹o ra cao ®é b»ng c¸ch n©ng giäng, h¹ giäng, t¹o ra trêng ®é b»ng c¸ch
kÐo dµi giäng (ng©n) hay kh«ng kÐo dµi.
Suy cho cïng muèn ®äc ®îc hay, diÔn c¶m th× ngêi ®äc cÇn chó ý ®Õn
träng ©m, ng÷ ®iÖu ®äc ®ång thêi cÇn ph¸t ©m ®óng chuÈn chÝnh t¶ - ®äc ®óng
chÝnh ©m cña tiÕng.
1.3. VÞ trÝ vµ nhiÖm vô ph©n m«n TËp ®äc ë tiÓu häc
1.3.1. VÞ trÝ ph©n m«n TËp ®äc
TËp ®äc cïng víi Häc vÇn vµ TËp viÕt lµ nhãm bµi häc khëi ®Çu gióp cho
häc sinh chiÕm lÜnh ®îc c«ng cô míi - ch÷ viÕt; cã ®îc mét n¨ng lùc míi - ®äc
th«ng, viÕt th¹o. Tõ ®ã, më c¸nh cöa bíc vµo thÕ giíi cña nh÷ng ngêi biÕt ®äc,
15
biÕt viÕt ®Ó cã ®iÒu kiÖn tiÕn lªn n¾m lÊy kho tµng tri thøc vµ v¨n ho¸ cña loµi ngêi. §èi víi häc sinh tiÓu häc, nhê biÕt ®äc mµ c¸c em cã ®iÒu kiÖn häc c¸c m«n
kh¸c trong ch¬ng tr×nh.
Cã mét ®iÒu cÇn ph©n biÖt ë ®©y lµ ph©n m«n TËp ®äc, TËp viÕt chø kh«ng
ph¶i lµ ph©n m«n §äc hay ph©n m«n ViÕt. T¹i sao l¹i nh vËy? §äc vµ viÕt lµ hai
trong bèn kÜ n¨ng mµ gi¸o viªn cÇn rÌn cho häc sinh. Häc sinh khi míi bíc ch©n
vµo cæng trêng cha cã hoÆc cã nhng cha thµnh th¹o c¸c kÜ n¨ng ®ã mµ ph¶i häc,
ph¶i tËp luyÖn ®Ó cã kÜ n¨ng thµnh thôc. Qu¸ tr×nh rÌn luyÖn ®Ó h×nh thµnh kÜ
n¨ng nµy kÐo dµi suèt nh÷ng n¨m th¸ng häc phæ th«ng. Tuy nhiªn, do môc tiªu
cña m«n TiÕng ViÖt cÊp tiÓu häc “§øa trÎ khi kÕt thóc n¨m n¨m häc trong nhµ
trêng tiÓu häc hiÖn ®¹i lµ ®øa trÎ ®· cã nh÷ng c¬ së ban ®Çu cho viÖc ph¸t triÓn
toµn diÖn vÒ nh©n c¸ch vµ t×nh c¶m, trÝ tuÖ, thÓ chÊt: cã nh÷ng tri thøc vµ kÜ
n¨ng c¬ b¶n ®Ó häc tËp tiÕp hoÆc ®i ngay vµo cuéc sèng vµ thÝch øng víi cuéc
sèng; biÕt sö dông cã hiÖu qu¶ tiÕng mÑ ®Ó khi ®äc, viÕt, nghe, nãi phôc vô môc
®Ých giao tiÕp vµ thu nhËn kiÕn thøc th«ng tin” [1; 9]. HÕt líp 5, häc sinh ph¶i cã
kÜ n¨ng ®äc thµnh th¹o. Lªn c¸c cÊp trªn viÖc rÌn kÜ n¨ng ®äc kh«ng cßn lµ mét
ph©n m«n riªng lÎ, träng t©m mçi bµi ®äc kh«ng cßn lµ rÌn kÜ n¨ng ®äc mµ lµ rÌn
kÜ n¨ng c¶m thô, hiÓu biÕt cña c¸c em. Bëi vËy, tõ líp 6 trë lªn kh«ng cßn gäi lµ
ph©n m«n TËp ®äc mµ trë thµnh m«n Ng÷ v¨n. B¶n chÊt cña nã chÝnh lµ qu¸
tr×nh ®äc hiÓu.
Cã thÓ nãi, ®äc lµ kÜ n¨ng quan träng cÇn ph¶i rÌn luyÖn cho häc sinh. Ph©n
m«n TËp ®äc rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc ®ã. Bëi vËy, TËp ®äc cã vai trß rÊt
lín trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch cho häc sinh tiÓu häc.
1.3.2. NhiÖm vô ph©n m«n TËp ®äc
TËp ®äc ®îc b¾t ®Çu tõ cuèi häc k× 2 cña líp 1. KÜ n¨ng ®äc cã ë häc sinh,
rÌn cho häc sinh tõ ®Çu líp 1 nhng díi d¹ng luyÖn ®äc nh÷ng tõ kho¸, c©u, ®o¹n
ng¾n ®¬n gi¶n, trong c¸c bµi v¨n. §Õn k× 2 th× TËp ®äc ®îc d¹y riªng lµ mét ph©n
m«n, mçi bµi ®äc lµ nh÷ng bµi v¨n, th¬ ng¾n cã néi dung dÔ hiÓu, dÔ ®äc, chøa
®ùng nh÷ng ©m, vÇn ®· häc. B¾t ®Çu sang líp 2, häc sinh ®îc häc 4 tiÕt TËp ®äc
trªn 1 tuÇn chiÕm 40% sè tiÕt häc TiÕng ViÖt, ë líp 3 häc sinh häc 3 tiÕt TËp ®äc
trªn tuÇn chiÕm 33,33% tæng sè tiÕt häc TiÕng ViÖt. Sang ®Õn líp 4, líp 5 häc
sinh chØ cßn 2 tiÕt TËp ®äc trªn mét tuÇn chiÕm 25% tæng sè tiÕt häc m«n TiÕng
ViÖt, ph©n m«n TËp ®äc chiÕm thêi lîng kh¸ cao so víi c¸c ph©n m«n kh¸c. Líp
2, 3 tËp trung ph¸t triÓn kÜ n¨ng ®äc nªn tËp ®äc chiÕm tØ lÖ cao h¬n; líp 4, 5 häc
16
sinh ®· ®äc thµnh th¹o, kÜ n¨ng ®äc ®îc h×nh thµnh, ë giai ®o¹n nµy tËp trung
ph¸t triÓn kh¶ n¨ng c¶m hiÓu cho c¸c em. §ång thêi, cÇn ph¸t triÓn ë c¸c em
nh÷ng kÜ n¨ng kh¸c nh kÜ n¨ng dïng tõ, giao tiÕp. Do ®ã mµ thêi lîng cho TËp
®äc gi¶m ®i vµ thêi lîng cho ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” t¨ng lªn.
TËp ®äc lµ ph©n m«n thùc hµnh. NhiÖm vô quan träng nhÊt cña nã lµ h×nh
thµnh n¨ng lùc ®äc cho häc sinh. N¨ng lùc ®äc ®îc t¹o nªn tõ bèn kÜ n¨ng bé
phËn lµ: ®äc ®óng, ®äc nhanh, ®äc cã ý thøc vµ ®äc hay. Bèn kÜ n¨ng nµy ®îc
h×nh thµnh trong hai h×nh thøc ®äc: ®äc thµnh tiÕng vµ ®äc thÇm, chóng ®îc rÌn
luyÖn ®ång thêi vµ hç trî lÉn nhau, sù hoµn thiÖn kÜ n¨ng nµy sÏ cã t¸c ®éng tÝch
cùc ®Õn kÜ n¨ng kh¸c. V× vËy, trong d¹y häc kh«ng thÓ xem nhÑ kÜ n¨ng nµo vµ
còng kh«ng thÓ t¸ch rêi chóng.
NhiÖm vô thø hai cña d¹y ®äc lµ gi¸o dôc lßng ham ®äc s¸ch, h×nh thµnh
ph¬ng ph¸p vµ thãi quen lµm viÖc víi s¸ch cho häc sinh. Nãi c¸ch kh¸c, th«ng
qua viÖc d¹y ®äc ph¶i lµm cho häc sinh thÝch ®äc vµ thÊy ®îc nh÷ng kh¶ n¨ng
®äc lµ cã Ých cho c¸c em trong c¶ cuéc ®êi.
NhiÖm vô thø ba cña ph©n m«n TËp ®äc lµ lµm giµu kiÕn thøc vÒ ng«n ng÷,
®êi sèng vµ kiÕn thøc v¨n häc cho häc sinh. Trong mçi tiÕt häc TËp ®äc, mçi bµi
häc ®Òu cã nh÷ng tõ míi, s¸ch gi¸o khoa ®· gi¶i thÝch céng víi sù gi¶ng gi¶i cña
gi¸o viªn häc sinh hiÓu thªm vÒ ý nghÜa cña c¸c tõ ng÷ vµ biÕt ®îc c¸ch sö dông
chóng. Bªn c¹nh ®ã, qua mçi bµi häc néi dung bµi ®äc phong phó hÊp dÉn cung
cÊp thªm vèn hiÓu biÕt cho häc sinh. ViÖc d¹y ®äc sÏ gióp c¸c em hiÓu biÕt h¬n,
gi¸o dôc c¸c em lßng yªu c¸i thiÖn, c¸i ®Ñp… D¹y ®äc kh«ng chØ gi¸o dôc t tëng, ®¹o ®øc mµ cßn gi¸o dôc tÝnh c¸ch, thÞ hiÕu thÈm mÜ cho häc sinh.
Nh vËy, d¹y ®äc cã nhiÖm vô gi¸o dìng, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn.
1.3.3. ý nghÜa cña d¹y häc TËp ®äc ë trêng tiÓu häc
§äc trë thµnh mét ®ßi hái c¬ b¶n ®Çu tiªn cña mçi ngêi ®i häc. §Çu tiªn trÎ
ph¶i häc ®äc sau ®ã ®äc ®Ó häc. §äc gióp c¸c em chiÕm lÜnh ®îc mét ng«n ng÷
®Ó dïng trong giao tiÕp vµ häc tËp, nã lµ c«ng cô gióp c¸c em häc c¸c m«n kh¸c.
§äc t¹o ra høng thó vµ ®éng c¬ häc tËp, ®äc t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh kh¶ n¨ng
tù häc vµ tinh thÇn häc, häc n÷a, häc m·i.
TËp ®äc víi t c¸ch lµ mét ph©n m«n cña m«n TiÕng ViÖt ë tiÓu häc cã
nhiÖm vô ®¸p øng yªu cÇu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc ®äc cho häc sinh.
17
1.4. KÜ n¨ng ®äc
Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt ®Þnh nghÜa: “KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng vËn dông nh÷ng kiÕn
thøc thu nhËn ®îc trong mét lÜnh vùc nµo ®ã vµo trong thùc tÕ”. §©y lµ mét ®Þnh
nghÜa mang hµm ý réng. KÜ n¨ng chÝnh lµ kh¶ n¨ng vËn dông lÝ thuyÕt vµo thùc
tÕ. KÜ n¨ng ®¹t ®Õn møc thuÇn thôc gäi lµ kÜ x¶o.
VËy kÜ n¨ng ®äc lµ g×? KÜ n¨ng ®äc chÝnh lµ kh¶ n¨ng vËn dông nh÷ng kiÕn
thøc vÒ ng÷ ©m häc ®Ó tri gi¸c v¨n b¶n, tõ ®ã hiÓu ®îc néi dung, ý nghÜa cña
tõng con ch÷ trong v¨n b¶n vµ hiÓu ®îc néi dung cña v¨n b¶n.
Nh vËy, ®äc lµ sù tæng hîp cña hai qu¸ tr×nh ph¸t ©m thµnh tiÕng vµ nhËn
thøc ®Ó cã kh¶ n¨ng th«ng hiÓu nh÷ng g× ®îc ®äc. Ngêi biÕt ®äc ph¶i ®äc th«ng
v¨n b¶n vµ n¾m ®îc néi dung, ý nghÜa tõ nh÷ng con ch÷. Gi¸o viªn vµ häc sinh,
d¹y vµ häc ph©n m«n TËp ®äc dùa trªn c¬ chÕ cña viÖc ®äc vµ nh÷ng c¬ së vÒ ©m
thanh cña nã. Trªn nh÷ng c¨n cø ®ã, chóng t«i tiÕp tôc ®i nghiªn cøu thùc tr¹ng
cña viÖc d¹y vµ häc TËp ®äc hiÖn nay trong trêng tiÓu häc.
Ch¬ng 2
Thùc tr¹ng cña viÖc d¹y vµ häc tËp ®äc ë tiÓu häc
Chóng t«i xin ®a ra néi dung ch¬ng tr×nh ph©n m«n TËp ®äc ë tiÓu häc vµ
quy tr×nh chung khi gi¶ng d¹y mét bµi TËp ®äc ®Ó cã thÓ ®èi chiÕu víi thùc tr¹ng
cña viÖc d¹y vµ häc cña häc sinh tiÓu häc.
18
2.1. Néi dung ch¬ng tr×nh vµ ph©n bè thêi lîng
Líp 2: mçi tuÇn cã 3 tiÕt TËp ®äc
+ Sè lîng bµi: tæng céng cã 93 bµi TËp ®äc trong ®ã cã 60 bµi lµ v¨n b¶n
nghÖ thuËt (cã 45 bµi lµ v¨n xu«i vµ 15 bµi lµ th¬) vµ 33 bµi kh«ng ph¶i v¨n b¶n
nghÖ thuËt.
+ KÜ n¨ng cÇn rÌn luyÖn: ®äc ®óng vµ tr«i ch¶y ®o¹n v¨n hoÆc bµi v¨n ng¾n;
bíc ®Çu biÕt t×m ý chÝnh cña ®o¹n; häc thuéc lßng mét sè bµi v¨n vÇn trong s¸ch
gi¸o khoa.
Líp 3: mçi tuÇn cã 3 tiÕt TËp ®äc, trong ®ã mét bµi d¹y trong 2 tiÕt gåm cã 1,5
tiÕt häc TËp ®äc cßn l¹i 0,5 tiÕt lµ KÓ chuyÖn.
+ Sè lîng bµi ®äc: cã 93 bµi TËp ®äc, trong ®ã 62 bµi lµ v¨n xu«i, 31 bµi th¬.
+ KÜ n¨ng cÇn rÌn: ®äc râ rµng, rµnh m¹ch c¸c v¨n b¶n nghÖ thuËt, hµnh
chÝnh, b¸o chÝ…; tËp ®äc c¸c ®o¹n ®èi tho¹i, c¸c ®o¹n cã xen lêi ng êi dÉn
chuyÖn; luyÖn ®äc thÇm nhanh h¬n líp 2; tËp ®Æt ®Çu ®Ò cho ®o¹n v¨n; tËp nhËn
xÐt vÒ mét sè h×nh ¶nh, nh©n vËt, chi tiÕt trong bµi ®äc.
Líp 4: mçi tuÇn cã 2 tiÕt TËp ®äc.
+ Sè lîng bµi: cã 62 bµi TËp ®äc (trong ®ã v¨n b¶n v¨n xu«i lµ 41 bµi vµ 17
bµi th¬), trong ®ã cã mét tiÕt TËp ®äc d¹y hai bµi th¬ vµ 5 bµi kh«ng ph¶i lµ v¨n
b¶n nghÖ thuËt.
+ KÜ n¨ng cÇn rÌn: tËp ®äc c¸c v¨n b¶n nghÖ thuËt; tËp ®äc diÔn c¶m mét
sè bµi th¬, mét ®o¹n truyÖn; n¾m ®îc ý chÝnh cña v¨n b¶n ng¾n; tËp chia ®o¹n;
tËp sö dông tõ ®iÓn, tËp ghi chÐp nh÷ng th«ng tin ®· ®äc; häc thuéc lßng mét sè
bµi v¨n trong s¸ch gi¸o khoa.
Líp 5: mçi tuÇn 2 tiÕt TËp ®äc.
+ Sè lîng bµi: cã 60 bµi TËp ®äc, trong ®ã cã31 bµi lµ v¨n xu«i, 17 bµi lµ
th¬ vµ 9 bµi kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n nghÖ thuËt.
+ KÜ n¨ng cÇn rÌn luyÖn: luyÖn c¸ch ®äc phï hîp víi c¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c
nhau; tËp ®äc mét mµn kÞch hay mét vë kÞch ng¾n cã giäng ®äc phï hîp víi
nh©n vËt vµ t×nh huèng kÞch; tËp ®äc diÔn c¶m bµi v¨n, bµi th¬; t×m ý chÝnh, tãm
t¾t bµi v¨n, chia ®o¹n, rót ra ®¹i ý cña bµi; nhËn biÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸c th«ng
tin trong bµi v¨n; tËp nhËn xÐt vÒ nh©n vËt vµ ng«n ng÷ trong c¸c bµi ®äc cã gi¸
trÞ v¨n ch¬ng; ®äc hiÓu c¸c kÝ hiÖu, c¸c d¹ng viÕt t¾t th«ng thêng, c¸c sè liÖu trªn
s¬ ®å, biÓu ®å, b¶ng biÓu, …; häc thuéc lßng mét sè bµi v¨n vÇn trong s¸ch gi¸o
khoa.
19
* CÊu tróc bµi TËp ®äc
Mét bµi TËp ®äc thêng cã ba phÇn:
- PhÇn 1: V¨n b¶n ®äc
Néi dung v¨n b¶n ®äc lµ mét ®o¹n truyÖn, mét bµi v¨n miªu t¶, mét bµi th¬
bµi v¨n chÝnh luËn, hay mét vë kÞch.
- PhÇn 2: Chó gi¶i
§©y lµ phÇn gi¶i nghÜa nh÷ng tõ míi, nh÷ng tõ khã hiÓu ®èi víi häc sinh.
- PhÇn 3: Híng dÉn t×m hiÓu bµi
Néi dung nµy gåm nh÷ng c©u hái xoay quanh néi dung bµi ®äc nh»m gióp
häc sinh t¸i hiÖn nh÷ng chi tiÕt cña bµi hay ph¸t hiÖn ra ý nghÜa, néi dung cña bµi ®äc.
2.2. Quy tr×nh d¹y TËp ®äc
2.2.1. Quy tr×nh d¹y TËp ®äc ë líp 2, 3
A. KiÓm tra bµi cò
- KiÓm tra kÜ n¨ng ®äc vµ häc thuéc lßng cña häc sinh.
- KiÓm tra kh¶ n¨ng hiÓu néi dung bµi häc: kiÓm tra néi dung bµi ®äc hoÆc
ghi nhí, bµi häc sau bµi ®äc.
B. D¹y- häc bµi míi
1. Giíi thiÖu bµi
- Sö dông tranh ¶nh, gîi ý liªn quan ®Õn néi dung bµi häc
- Cã thÓ nªu néi dung cña chñ ®iÓm ®èi víi mçi bµi ë ®Çu chñ ®iÓm.
Lµm tèt bíc nµy gi¸o viªn gióp häc sinh tËp trung vµo bµi míi.
2. LuyÖn ®äc ®óng
- Gi¸o viªn ®äc mÉu.
- LuyÖn ®äc c©u kÕt hîp luyÖn ph¸t ©m.
+ Tæ chøc cho häc sinh ®äc nèi tiÕp.
+ LuyÖn ph¸t ©m: gi¸o viªn luyÖn cho häc sinh ph¸t ©m ®óng nh÷ng
trêng hîp c¸c em ph¸t ©m lÖch chuÈn.
- LuyÖn ®äc ®o¹n kÕt hîp gi¶i nghÜa tõ.
+ Gi¸o viªn quy ®Þnh ®o¹n, c¸ch ®äc ®o¹n.
+ Häc sinh ®äc nèi tiÕp ®o¹n.
+ Gi¶i nghÜa tõ khã, tõ míi.
+ LuyÖn cho häc sinh ®äc mét sè c©u dµi, c©u khã ®äc.
+ LuyÖn ®äc ®o¹n trong nhãm.
20
- Xem thêm -
.DOC 
50 
1474 
147 
