Tài liệu Khoá luận tốt nghiệp giá trị nội dung và nghệ thuật thơ chu văn an

TRƯỜNG ĐẠI HỌC su' PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN NGUY ÊN THỊ NGA GIÁ TRỊ• NỘI • DUNG VÀ NGHỆ• THUẬT • THƠ CHU VĂN AN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC • • • • C huyên ngành: V ăn học V iệt Nam Ngưòi hướng dẫn khoa học TS. N G UY ỄN THỊ NHÀN HÀ NỘI - 2015 LỜ I CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình và chu đảo của TS. Nguyên Thị Nhàn và cấc thầy cô trong tô vãn học Việt Nam cùng toàn thê các thây cô trong khoa Ngừ văn - Trường ĐHSP Hà Nội 2. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Nguyên Thị Nhàn cùng toàn thế các thây cỏ trong khoa đã giúp em hoàn thành khóa luận này. Hà Nội, ngày 15 tháng 05 năm 2015 Sinh viên Nguyễn Thị Nga LỜ I CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận tôt nghiệp này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dân của cô giáo TS. Nguyên Thị Nhàn, kết quả này không trùng với kết quả của tác giả khác. Hà Nội, ngày 15 tháng 05 năm 2015 Sinh viên Nguyễn Thị Nga MỤC LỤC MỞ ĐÀU................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đ ề .................................................................................................2 3. Mục đích nghiên cứu...................................................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên c ú n ................................................................ 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................... 6 6. Phương pháp nghiên c ứ u ...............................................................................6 7. Đóng góp của khóa lu ận ................................................................................ 6 8. Cấu trúc của khóa luận................................................................................... 7 NỘI DUNG............................................................................................................ 8 CHƯƠNG 1. TÁC GIẢ CHƯ VĂN A N ............................................................. 8 1.1. Hoàn cảnh lịch sử xã hội thời vãn Trần..................................................... 8 1.2. Tác giả Chu Văn An...................................................................................10 7.2.7. Cuộc đời............................................................................................... 10 1.2.2. Sự nghiệp............................................................................................. 12 1.2.2.1. Sự nghiệp làm quan của Chu Văn A n .........................................13 1.2.2.2. Sự nghiệp trước tác của Chu Văn A n..........................................15 1.2.2.3. Sự nghiệp làm thầy của Chu Văn A n...........................................15 CHƯƠNG 2. GIÁ TRỊ NỘI DƯNG THƠ CHƯ VĂN AN..............................20 2.1. Đề tài về thiên nhiên................................................................................. 20 2.1.1. Thiên nhiên trong thơ Chu Văn An ỉà khách thế thấm m ỹ ..............20 2.7.2. Thiên nhiên trong thơ Chu Vãn An còn giúp tác giả gửi gắm tâm trạng “cải tôi ” nhà thơ................................................................................. 30 2.2. Đe tài về đời sống nhà thơ nơi ấn d ậ t......................................................33 2.2.1. Tâm hôn nhà thơ giao hòa cùng thiên nhiên, cảnh vậ t................... 33 2.2.2. Những khoảnh khắc quên tục lụy mi p h iề n ...................................... 34 2.2.3. Một tâm sự về nôi niêm thê cuộc....................................................... 36 CHƯƠNG 3. GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT THƠ CHƯ VĂN AN ........................40 3.1. Thế thơ và cấu trúc bài th ơ .......................................................................40 3.1.1. Thể th ơ ................................................................................................. 40 3.1.2. Cấu trúc bài thơ................................................................................... 41 3.2. Hình ảnh thơ............................................................................................... 44 3.2.1. Hình ảnh con người............................................................................ 45 3.2.2. Hình ảnh thiên nhiên cảnh vật........................................................... 47 3.3. Ngôn ngữ th ơ ............................................................................................. 51 KẾT LUẬN...........................................................................................................55 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC MỞ ĐÀU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Văn học trung đại Việt Nam trải qua hành trình mười thế kỉ. Những thăng trầm, biến động của lịch sử thường đế lại dấu ấn lớn, sâu sắc qua những sáng tác văn học mỗi thời. Văn học giai đoạn thế kỉ X - XIV là chặng đầu tiên. Những cảm hứng chính, những sáng tác tiêu biểu đã làm nên diện mạo văn học thời đó. Cảm hứng yêu nước hào hùng, cảm hứng tôn giáo, cảm hứng về thiên nhiên là những sắc thái riêng biệt trong dòng văn học của cha ông ta. Cuối thế kỉ XIV, xã hội Việt Nam xảy ra nhiều biến động, triều đại nhà Trần dần dần suy yếu. Giai cấp thống trị ăn chơi sa đọa, đời sống nhân dân cực khổ, nhân dân khởi nghĩa nhiều nơi. Thời vãn Trần đã phai nhạt hào quang “Đông A”. Trong tình hình lịch sử - xã hội như thế xuất hiện khá nhiều sáng tác mang khuynh hướng “cảm thời”. Là một nhân chứng xã hội, chịu những tác động sâu sắc. Thơ ca của Chu Văn An vừa khắc họa chân dung một kẻ sĩ “lỗi thời” nhưng cốt cách thanh cao “ngạnh trực”, vừa phản chiếu phần nào hoàn cảnh thời đại của ông. 1.2 Hon sáu thế kỷ đã trôi qua, biết bao thăng trầm của lịch sử và sự khốc liệt của chiến tranh, nhưng con người và sự nghiệp văn học của Chu Văn An vẫn là những giá trị trường tồn. Chu Văn An xứng đáng là danh nhân văn hóa dân tộc, xúng đáng được tìm hiếu sâu sắc hon về con người và sự nghiệp. Đó là sự nghiệp của một nhà giáo mẫu mực của muôn đòi, là tấm gương sáng cho hậu thế noi theo. 1.3 Bên cạnh nhũng công trình nghiên cún về cuộc đời và sự nghiệp Chu Văn An, việc sưu tầm và nghiên cún các bài thơ còn lại của ông cũng được quan tâm. Tuy nhiên sự quan tâm ấy phần nhiều là giới thiệu văn bản. Giá trị nội dung và nghệ thuật thơ chữ Hán Chu Văn An chưa được đề cập hệ 1 thống, toàn diện. Đặc biệt chưa có công trình nghiên cứu nào khám phá mảng thơ ca này của thi nhân. Đó là lý do khích lệ tác giả luận văn lựa chọn đề tài Giá trị nội dung và nghệ thuật thơ Chu Văn Án. Qua luận văn giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hon về con người, sự nghiệp sáng tác của Chu Văn An đồng thời khẳng định vị trí, vai trò, đóng góp của tác giả với nền văn học dân tộc. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Văn bản thơ Chu Văn An Sáng tác của Chu Văn An còn lại số lượng không nhiều. Mặc dù theo một số thư tịch cũ, ông sáng tác hai tập thơ chữ Hán và chữ Nôm là Tiều Ẩn thi tập và Quốc ngữ thi tập, nhưng đã bị thất lạc, hiện chỉ còn một số bài thơ chữ Hán được các học giả đời sau sưu tập để lại. Cuốn sách sớm nhất lun giữ các bài thơ của ông là Việt âm thi tập, trong đó Phan Phu Tiên ghi lại được 12 bài thơ, gồm hai bài ngũ ngôn (1 bài thuộc cổ thể), 4 bài thất ngôn tứ tuyệt, 6 bài thất ngôn bát cú. Đó là các bài: 1. Nguyệt tịch bộ Tiên Du sơn tùng kính 2. Đe Dương Công Thủy Hoa đình 3. Linh Sơn tạp hứng 4. Thôn Nam Sơn tiêu khê 5. Cung họa ngự chế động chirơng 6. Thanh Lương giang 7. Thứ vận tặng Thủy Vân đạo nhân 8. Xuân đản 9 .Miết trí 10. Giang đình tác 11. Sơ hạ 12. Vọng Thải lăng 2 Bộ sách đồ sộ hơn là công trình Toàn Việt thi lục của Lê Quỷ Đôn. Trong đó, bản A.1262 chép 10 bài. Ớ đây không thấy có bài Thứ vận tặng Thủy Vãn đạo nhân và bài Giang đình tác’, bản A.132 chép 11 bài, trong đó không có bài Thứ vận tặng Thủy Vân đạo nhân. Ngoài ra, sách Trích diễm thi tập và Hoàng Việt thi tuyển chỉ tuyển chọn một số bài của Chu Văn An. Trước tình hình văn bản quá ít của tác giả Chu Văn An, nhà nghiên cứu Trần Thị Băng Thanh đã nhận xét: “Chỉ với 12 bài thơ còn sót lại đến nay để tìm hiểu một con người, quả là vấn đề khó. Cả cuộc đời hon 70 năm đã sống, cả tư tưởng, cả những nỗi niềm tâm sự của một con người, một nhân cách lớn lao dường ấy lẽ nào có thế gói gọn trong vẻn vẹn 12 bài thơ đó chăng? Huống nữa, nếu Tiều Ân thi tập chỉ là tên gọi của các nhà sưu tập đời sau mà không phải là do chính Chu Vãn An đặt cho tập thơ của mình thì chưa hãn đó đã là toàn bộ thơ được viết trong thời gian ông về ở ân ở Chí Linh và cũng sẽ không phải chỉ thế hiện tâm trạng ông trong giai đoạn này” [12, tr.49]. Trong công trình Thơ vãn Lý Trần (Tập III) (1978), Nxb khoa học xã hội, có in 12 bài thơ chữ Hán của Chu Văn An. Ö đó có cả phần nguyên tác chữ Hán, phần phiên âm Hán Việt, phần dịch nghĩa và dịch thơ. Đây cũng là nguồn tư liệu để luận văn của chúng tôi lấy làm cơ sở khảo sát. Như vậy, qua các tài liệu cũng như các ý kiến nhận định về Chu Văn An, chúng ta thấy được số lượng tác phẩm của ông hiện còn lại rất ít. Chúng ta chỉ biết đến sự nghiệp của ông qua 12 bài thơ chữ Hán. Đe tìm hiếu và đánh giá về cuộc đời cũng như sự nghiệp của Chu Văn An qua tư liệu ít ỏi vậy cũng là một khó khăn của tác giả luận văn. 2.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Lâu nay, nghiên cứu về Chu Văn An, người đời biết đến ông với tư cách là danh nhân văn hóa, tư cách là người thầy - “vạn thế sư biếu” nhiều hơn là một nhà thơ. 3 Tuy vậy, khi nghiên cứu về con người, cuộc đời, sự nghiệp Chu Văn An lại thường liên quan đến thơ văn của tác giả này. Qua sự tìm hiểu hạn hẹp, trong phần lịch sử vấn đề này chúng tôi xin nêu ra một số tiểu luận, ý kiến của một số tác giả có liên quan đến đề tài: Tác giả Hồ Nguyên Trừng trong Nam ông mộng lục đã ghi lại giấc mộng của Nam Ông. Hồ Nguyên Trừng viết về Chu Văn An với nhan đề: Văn Trinh ngạnh trực (Khí cốt címg cỏi và cương trực của Văn Trinh). Chính nhan đề trong sáng tác này đã cho thấy khá rõ cách nhìn, sự ngưỡng mộ của Hồ Nguyên Trừng về nhân vật Chu Văn An [11, tr.695 - 696]. Nhà bác học Phan Huy Chú sống cách chúng ta gần một thế kỉ từng nhận xét về Chu Văn An: “...học nghiệp thuần túy, tiết tháo cao thượng, được thời ấy suy tôn, thời sau ngưỡng mộ, tìm trong nhà Nho nước Việt ta, từ trước đến nay chỉ có mình ông, các ông khác không thể so sánh được” [Theo 12, tr.44]. Trong phần “Văn tịch chí”, Phan Huy Chú có mấy lời ngắn gọn, khái quát phong cách thơ Chu Văn An: “Lời thơ rất trong sáng u nhàn” [3, tr.424]. Nguyễn Huệ Chi, trong bài viết “Chu Văn An ngạnh trực”, có những nhận xét khái quát về sáng tác thơ chữ Hán của tác giả. Nhà nghiên cứu viết: “Mười hai bài thơ còn lại của Chu Văn An không đủ để nhận diện một Chu An nhà thơ, tuy nhiên cũng góp phần soi vào một thế giới khác trong tâm hồn còn chứa nhiều bí ẩn của ông [...]. Ở đây là một Chu Văn An tìm vui trong lẽ sống ẩn dật - sự thanh thản của chữ nhàn [2, tr.364]. Ý kiến nhận định của hậu thế về nhân cách cao đẹp của Chu Văn An khá nhất trí nhưng một số điểm chính trong cuộc đời ông thì ngày nay chúng ta vẫn không có cách gì để làm sáng tỏ hơn nữa. Ngay số lượng thơ ít ỏi của ông còn truyền lại có thế bị sai lạc, nhung cũng chưa thống nhất ở sách này hay sách khác. 4 Tóm lại, những ý kiến đánh giá, nhận xét về giá trị thơ Chu Văn An phần nhiều lẻ tẻ, hoặc mang tính khái quát gợi mở, chưa hệ thống, chưa đầy đủ. Như vậy, chúng tôi tiếp tục tìm hiêu giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật những sáng tác của Chu Văn An một cách hệ thống, toàn diện hơn. 3. Mục đích nghiên cứu Tìm hiêu, nhận diện Giá trị nội dung và nghệ thuật thơ Chu Văn An, nhằm khẳng định tài năng của nhà thơ. Tìm hiểu sâu sắc hơn về con người, tâm tư thái độ của Chu Văn An qua thơ ca của ông - một nhân vật văn học lỗi lạc thế kỉ XIII - XIV. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cún 4.1. Tư liệu khảo sát Luận văn khảo sát 12 bài thơ của Chu Văn An in trong công trình Thơ văn Lý - Trần, Tập III, Nxb Khoa học xã hội (1978). Đó là các bài thơ sau: 1. Nguyệt tịch bộ Tiên Du sơn tùng kỉnh {Đêm trăng dạo bước trên đường thông ở núi Tiên Du). 2. Đe Dương Công Thủy Hoa đình (Đe đình thủy hoa của Dương Công). 3. Linh Sơn tạp hứng (Tạp hứng ở Linh Sơn). 4. Thôn Nam Sơn tiêu khệ (Tạm nghỉ ở núi thôn Nam). 5. Cung họa ngự chế động chương (Kính họa thơ vua). 6. Thanh Lương giang (Sông Thanh Lương). 7. Thứ vận tặng Thủy Vân đạo nhân (Họa vân tặng Thủy Vân đạo nhân) 8. Xuân đán (Sáng mùa xuân). 9. Miết trì (Miết trì). 10. Giang đình tác (Làm thơ ở Giang Đình). 11. Sơ hạ (Đầu mùa hè). 12. Vọng Thải lăng (Trông về Thải lảng). 5 4.2. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận tìm hiêu, nhận diện Giá trị nội dung và nghệ thuật thơ Chu Vãn An qua những sáng tác được khảo sát. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiếu bối cảnh lịch sử xã hội thời vãn Trần. - Tìm hiểu về cuộc đời nhà thơ, những yếu tố thời đại có ảnh hưởng đến phong cách, tâm hồn thơ Chu Văn An. - Khảo sát những sáng tác thơ Chu Văn An trên phương diện Giá trị nội dung và nghệ thuật. 6. Phương pháp nghiên cứu Thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng những phương pháp chủ yếu sau: + Phương pháp thống kê. + Phương pháp hệ thống. + Phương pháp so sánh. Ngoài ra, để hoàn thành tốt khóa luận, người viết còn kết họp các thao tác như: phân tích, bình giảng, chứng minh, miêu tả... 7. Đóng góp của khóa luận - Khóa luận tìm hiêu, phân tích Giá trị nội dung và nghệ thuật thơ Chu Văn An một cách hệ thống, toàn diện. Từ đó, có cái nhìn sâu sắc hơn về con người và sự nghiệp của nhà thơ. - Việc nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa quan trọng trong thực tiễn giảng dạy ở trường phồ thông, giúp người giáo viên Ngữ Văn có kiến thức bố trợ khi nghiên cứu, giảng dạy sâu sắc hơn một tác giả văn học trung đại của dân tộc. - Bài học giáo dục từ nhân cách Chu Văn An với lóp trẻ hôm nay. 6 8. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Ket luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, phần Nội dung của luận văn được cấu trúc theo ba chương: Chương 1: Tác giả Chu Văn An Chươìĩg 2: Giả trị nội dung thơ Chu Văn An Chương 3: Giá trị nghệ thuật thơ Chu Văn An 1 NỘI DƯNG CHƯƠNG 1. TAC g i ả c h u văn an 1.1. Hoàn cảnh lịch sử xã hội thời vãn Trần Chu Văn An (?- 1370) sống vào nhũng năm nửa cuối thế kỉ XIV. Sử thường gọi đó là thời vãn Trần. Thời đại Chu Văn An sống là thời đại triều đình quá độ trong bước từ thịnh đến suy của vương triều nhà Trần, một thời đại “bể dâu”, nhiều biến động để lại dấu ấn trong lịch sử. Lúc này, triều chính rối ren, nhiễu loạn. Người đứng đầu triều đình là vua nhu nhược như Trần Nghệ Tông, có ông vua lại ăn chơi phá phách như Trần Dụ Tông. Bọn gian thần thừa cơ khuynh loát triều đình, khiến trăm họ lầm than điêu đứng. Xã hội Đại Việt cuối thế kỉ XIV thời ấy, giai cấp quý tộc củng cố địa vị thống trị. Họ tăng thêm số lượng nông nô, nô tỳ, mở rộng thêm nhiều điền trang thái ấp lớn. Hãy dừng lại đôi chút đế quay về quá khứ, để nhìn vào bức tranh xã hội nhà Trần những năm cuối thế kỉ XIV. Sử sách nói nhiều nhất đến cái tên Trần Dụ Tông. Đấy là ông vua nhà Trần cầm quyền từ năm 1341 đến năm 1369. Vua Dụ Tông nối danh bởi ăn chơi sa đọa: “Có lần Dụ Tông đi chơi đêm ở xa đến canh ba mới trở về bị kẻ cướp chặn đường lấy mất cả gươm báu lẫn ấn báu. Nhà vua cho đó là sự chang lành, khó mà sống lâu hơn nữa nên lại càng thả sức chơi bời...” [14, tr67]. Lúc này, Quốc tử giám tư nghiệp Chu Văn An đã khẳng khái viết sớ lên cho Dụ Tông, nêu đích danh 7 tên nịnh thần phải đáng trị tội chém đầu đế chấn hưng đất nước. Việc dâng sớ của Chu Văn An làm chấn động dư luận đương thời. Đó là một việc làm động trời mà không phải nhà Nho nào cũng dám làm. Bởi vì ông đã nêu ra đích danh tên tuồi và tội trạng của những tên nịnh thần có thế lực nhất lúc bấy giờ. Chúng lại được vua sủng ái. Thất trảm sớ của thầy Chu Văn An nêu rõ tên tuối 7 tên quan sau: 8 1. Mai Thọ Đức - hoạn hoan chi hậu cục 2. Trâu Canh - ngự y 3. Bùi Khoan - chính trưởng phụng ngự 4. Văn Hiến Hầu 5. Nguyễn Thanh Lương - hành khiển tả ty lang trung 6. Tâm Đức Ngưu - hành khiến hữu ty, hữu bộc xạ 7. Đoàn Nhữ cẩu - đồng bình chương sự Viết về thời Trần Dụ Tông, sử gia bàn như sau: “Thời mà dân thường bị cướp là thời loạn, còn như thời mà cả Hoàng đế cũng bị cướp thì phải gọi là đại đại loạn. Nịnh thần lũng đoạn, Chu Văn An dâng Thất trảm sớ mà Dụ Tông vẫn làm ngơ để Chu Văn An ôm thất vọng ê chề xuống suối vàng. Ôi, triều đình bất ôn, bảo sơn hà yên làm sao được” [14, tr.67]. Vua như vậy nên quan lại càng hoành hành. “Quan lại nhân đó thả sức bắt dân xây dựng dinh thự, chùa chiền, nuôi con hát chơi bời. Xuất hiện hang loạt tên nịnh thần và triều chính bị chúng lũng đoạn” [15, tr.247]. Triều đình hỗn loạn, quan lại kéo bè cánh, hãm hại, giết hại lẫn nhau. Năm 1369 Dụ Tông chết, Dương Nhật Lễ là con của một nhà phường hát được Minh Tông đưa lên ngai vị. Lúc này, ngai vàng nhà Trần, thành của họ Dương. Rồi, Dương Nhật Lễ cũng bị giết, nhà Trần lấy được ngai vị nhung từ đó triều Trần suy vong không thể chống đỡ được tình thế. v ề tình hình đối ngoại, các nước láng giềng như nước Ai Lao, nước Chiêm Thành nhân đó không thuần phục. Các vua nhà Trần lại đi chinh phạt họ để lấy lại uy quyền. Vua Duệ Tông phải tử nạn trong đám loạn quân bại chiến tại Chiêm Thành năm 1377, vua Minh Tông đi dẹp Ai Lao hai lần từ 1334 đếnl335. Xã hội loạn lạc, đời sống nhân dân đói khố. Họ khổ do mất mùa đói kém, do chiến tranh xảy ra liên miên. Người dân còn phải chịu nhiều tầng áp 9 bức, xã hội rối ren, nhiễu loạn. Nhà nước không quan tâm đến sản xuất của nhân dân, thiên tai phá hoại đê điều, thủy lợi. Nửa cuối thế kỉ XIV có 9 lần vỡ đê, lụt lớn, có nhũng năm vừa hạn hán vừa lũ lụt. Người dân còn khô cực do bị bọn địa chủ, quý tộc bóc lột. Họ khố cực do chiến tranh xảy ra, xã hội rối ren, loạn lạc càng rối ren loạn lạc. Đó là các năm 1348, năm 1355, năm 1393. Chỉ tính trong khoảng từ đầu thế kỉ XIV đến năm 1379 có 10 nạn đói lớn. Ngân khố nhà nước trống rỗng. Nguyên nhân trên, đã dẫn đến các cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tỳ nố ra. Tiêu biểu phải kể đến các cuộc khởi nghĩa sau: Năm 1343, nhân dân khắp nơi nổi dậy khởi nghĩa, năm 1344 khởi nghĩa Ngô Bệ ở Hải Dương, năm 1354 khởi nghĩa của Tề ở Hải Dương, năm 1379 nổ ra cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Thang ở Thanh Hóa, năm 1399 nố ra cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Nhữ Cái ở Son Tây. Như vậy, nhìn vào hoàn cảnh lịch sử nước nhà thời bấy giờ, chúng ta có thế thấy Chu Văn An đã sống trọn trong khoảng thời gian cuối thế kỉ XIV. Việc ông trực tiếp sống và chứng kiến cảnh nhà Trần đang trên đường đi xuống đã có ảnh hưởng lớn đến tâm sự, cảm hứng và sự nghiệp sáng tác văn học của ông. 1.2.Tác giả Chu Văn An. 1.2.1. Cuộc đời Chu Văn An (?- 1370) hiệu là Tiều Ẩn tên chữ là Linh Triệt, tên thụy là Văn Trinh, sinh năm nào chưa rõ. Ông người làng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm, nay là huyệnThanh Trì, ngoại thành Hà Nội. Ngay từ nhỏ, tuy xuất thân trong gia đình bình thường nhưng Chu Văn An đã được mẹ lo cho ăn học chu đáo. vốn có lòng hiếu học, coi việc học làm đầu nhung không cầu danh lợi, thú vui lớn nhất của Chu Văn An ngay từ nhỏ là ở nhà đọc sách. Chu Văn An rất giỏi, “học vấn tinh thuần, tiếng đồn gần xa”. Sách 10 Đại Việt sử kỳ toàn thư đã nêu: “Khi đỗ Thái học sinh (học vị tiến sĩ thời nhà Trần), ông không ra làm quan mà mở trường dạy học ở quê nhà, mong mỏi đào tạo nên những thế hệ học trò có đủ tài đức đe đóng góp cho đất nước”. Cuộc đời và con người Chu Văn An vừa được chính sử ghi chép vừa được lun truyền bằng các giai thoại. Chính vì vậy cho đến nay, giới nghiên cứu vẫn chưa có kết luận thống nhất, chính xác về cuộc đời ông. Năm sinh, năm mất của ông cũng chỉ là ước đoán theo phương pháp loại trù’ hay so sánh với một số tác giả, một số sự việc đương thời. Theo Đại Việt sử kỷ toàn thư, Chu Văn An mất ngày 26 tháng 11 năm Canh Tuất (1370). Thọ 78 tuổi (1292 - 1370). v ề năm mất của ông, các tài liệu xưa nay vẫn dựa theo cuốn chính sử đó. Ớ bài “Chu Văn An cuộc đời và sự nghiệp” trong sách Chu Văn An với di tích Phượng Hoàng, cho biết: Chu Văn An nguyên có tên là Chu An tự là Linh Triệt. Sinh tại quê mẹ ngày 25 tháng 8 năm Nhâm Thìn niên hiệu Trùng Hưng thứ 2 (1292) tại thôn Văn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Trì (nay thuộc thành phố Hà Nội). Cha là Chu Công Thiện, mẹ là Lê Thị Chiêm. Trong bài “Chu Văn An - thầy dạy học và nhà trí thức nồi tiếng đời Trần” (.Danh nhân Hcỉ Nội), ông vũ Tuấn Sán cho biết, bản thân Thần tích ở Thanh Liệt chép Chu Văn An mất ngày 28/11 năm Canh Tuất, nghĩa là chênh 2 ngày so với Toàn Thư chép. Lý do của ông nêu ra là: “Theo sử, ngày 15/11 âm lịch năm 1370, Nghệ Tông lên Ngôi vua ở phủ Kiến Hưng (tức huyện Nghĩa Hưng tỉnh Nam Hà ngày nay ), ngày 21 mới về đến bến Đông của kinh thành Thăng Long. Sau khi được tin này, Chu Văn An mới lên được đến kinh đô mừng vua. Sau đó, ông lại trở về Chí Linh rồi “không bao lâu ốm chết ở nhà”. Song, theo giả thiết của Trần Lê Sáng, thì Chu Văn An sinh năml292 mất 1370, sinh tại xóm Văn, làng Quang (xưa gọi là làng Voi), huyện Thanh Đàm, nay là làng Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, ngoại thành Hà Nội. Gia đình 11 ông nghèo, thân phụ ông tên là gì, người ở đâu, hiện nay chưa biết. Mẹ ông là bà Lê Thị Chiêm chính gốc làng Quang. Trong cuốn Những nghĩ suy từ văn học trung đại [12, tr.44] của nhà nghiên cứu Trần Thị Băng Thanh, bà cũng bỏ trống phần năm sinh của ông. Hay trong cuốn Thơ vãn Lý Trần [13, tr.52] cũng bỏ trống phần năm sinh của ông và chỉ cho biết ông mất năm 1370. Căn cứ vào các tài liệu và những sáng tác của Chu Văn An, có thể nhận thấy, ông sống ở cuối thời Trần. Đó là một giai đoạn lịch sử có nhiều biến động. Chu Văn An mất năm Thiệu Khánh thứ nhất đời Trần Nghệ Tông (1370), được vua làm lễ tế và đặt tên thụy là Văn Trinh. Tóm lại, cuộc đời Chu Văn An khá gắn bó với các sáng tác của mình. Thơ ông là đòi, là cá tính, lá số phận của ông. Ông là con người của một thời đại rối ren, nhiễu loạn. Ớ đó có sự tàn phai thật nhiều của hào quang quân chủ nhà Trần. Ông xuất thân trong một gia đình nghèo, nhưng bản thân Chu Văn An là một người thông minh, có cá tính, nghị lực nhưng ông không gặp được minh quân. Mặc dù vậy, ông vẫn luôn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống, thể hiện một Chu Văn An bản lĩnh cứng cỏi, mạnh mẽ. về cuối đời, Nhà giáo Chu Văn An đã dồn tâm lực đào tạo các học trò. Nhiều danh sĩ tài danh sau này xuất môn nơi Chu Văn An như Lê Quát, Phạm Sư Mạnh. Ngày nay, khu di tích Phượng Hoàng còn tôn thò’ người thầy mẫu mực đó. Mộ của thầy Chu Văn An cũng ở giữa thiên nhiên núi rùng có thông reo vi vút. Bao lóp học trò vẫn tìm về nơi ấy kính cẩn trước anh linh con người cao khiết, bản lĩnh thuở xưa. 1.2.2. Sự nghiệp Cuộc đời và sự nghiệp Chu Văn An là cuộc đời một nhà giáo, một thầy thuốc, một đại quan nhà Trần trong lịch sử Việt Nam là một danh nhân được suy tôn là người thầy của muôn đời: 12 Trần vãn thử hà thời, dục vịnh đại phi hiền giả lạc Phượng sơn tồn ấn xứ, trĩ lưu trường ngưỡng triết nhân phong. (Cuối Trần đó là thời nào, ngâm vịnh rong chơi đâu phải thú vui hiền giả. Non phượng còn dấu nơi ân, núi sông mãi mãi ngắm nhìn phong cách triết nhân). Đó là đôi câu đối mà người đời mãi mãi còn truyền tụng để tỏ lòng mến phục đối với Chu Văn An - nhà Nho, nhà hiền triết, nhà sư phạm mẫu mực cuối thời Trần. ỉ .2.2.1. Sự nghiệp làm quan của Chu Văn An Chu Vãn An là một người có hoài bão lớn lao. Ông xuất thân trong một gia đình bình thường, nhung ông đã được mẹ lo cho ăn học chu đáo. Ngay từ nhỏ ông đã chuyên cần học tập và học rất giỏi. Chu Văn An còn hiếu thảo với cha mẹ và rất lễ độ với mọi người xung quanh, nghiêm khắc sửa mình, cương trực thắng thắn. Chu An tùng nói: “Làm người, chữ “Hiếu ” là gốc của tất cả đức hạnh, hiếu thảo với cha mẹ và tôn kính anh em là thuận với đạo đứ c”. “Hiếu là cải đức cao nhất mà vua, tôi, kẻ sĩ, thứ dân đểu phải đề cao VCI thi hành Khi trưởng thành, Chu Văn An đạt đến mức thông kinh, bác sử, tài năng, đức độ hơn hắn các nho sĩ đương thời. Chu Văn An đã từng đi thi và đồ Tiến sĩ. Mặc dù đỗ đạt cao nhưng ông không ra làm quan mà ở nhà đọc sách và dạy học ở quê nhà. Sự nghiệp làm quan của Chu Văn An bắt đầu khi vua Minh Tông mời ông ra kinh đô nhận chức Tư Nghiệp Quốc tử dám, dạy dỗ các Thái tử và phò giúp nhà vua khi triều đình rối ren. Chu Văn An còn là một nhân cách củng cỏi, là một con người cương trực, bản lĩnh. Điều này thể hiện rõ trong những ngày ông ở triều đình. Bằng chứng chính là sự kiện ông dâng Thất trảm sớ. Dưới thời Trần Dụ Tông trị vì từ 1341 đến 1369. Vua Trần Dụ Tông lơ là, bỏ bê việc triều chính, Việt Nam sử lược có chép về vua Dụ Tông: “suốt ngày lo rượu chè, chơi bời, xây cung điện, đào hồ, đắp núi, rồi lại cho người giàu vào cung đánh bạc”. 13 Giữa buối loạn lạc ấy, Thất trảm sớ đã trở thành sự kiện chấn động cả Đại Việt mà không phải nhà nho nào cũng dám làm, vì lúc bấy giờ chỉ có những bậc đại quan mới có quyền can gián vua. Chu Văn An đã nêu đích danh tên tuổi và tội trạng của những tên nịnh thần có thế lực nhất lúc bấy giờ và bọn chúng lại được vua yêu quỹ. Chu Văn An còn là một người bất đắc chí, sớ dâng nhưng vua không chấp thuận, Chu Văn An đã treo mũ tại cửa Huyền Vũ và tìm về núi Phượng Hoàng - Chí Linh ở ẩn. Không còn ai thúc ép, Dụ Tông càng đi sâu vào con đường sa đọa, cơ đồ nhà Trần dần suy sụp. Vua tin dùng bọn quan lại chuyên đục khoét, bòn rút của dân lành. Chúng đã đặt ra vô vàn các loại tô thuế vô lý, đắp đê, xây hào, xây cất cung điện làm chết hàng vạn người. Giờ đây cung điện đã trở thành nơi vui chơi của vua quan. Lúc này, quân đội của triều đình trở nên nhút nhát, biên cương dường như bỏ trống khiến vua nước Chiêm Thành nhỏ bé phía nam là Chế Bồng Nga đã hai lần mang quân vào tận kinh thành Thăng Long đốt phá, cướp của hoành hành như vào chỗ không người. Thất trảm sớ của Chu Văn An cho thấy việc làm của thầy Chu đã nói lên phẩm chất tốt đẹp của một chính quan. Làm quan phải có đảm khí, chính trực, phải nói ra sự thật, phải giúp ích cho dân. Làm quan nhỏ mà có ích cho dân, cho đất nước thì càng đáng quý hơn chức tước lớn nhung không làm được gì. Như vậy, chúng ta thấy Chu Văn An là một vị quan liêm khiết, cương trực và đầy bản lĩnh. Như thế, quãng đời làm quan ngắn ngủi của Chu Văn An đã không thuận lợi. Mặc dù vậy, khi ông mất, vua Nghệ Tông được tin liền cho quan đến dụ tế, đặt tên Thụy là Văn Trinh và cho thờ tại Văn Miếu. Ngoài ra, vua còn ban tiền làm đền thò’ ở 27 xã có học trò của thầy Chu thời ấy. Sau này, tại nơi thầy làm nhà dạy học và sống những năm tháng thoái triều đã được dựng 14 ngôi đền thờ thầy gọi là đền Phượng Hoàng nay là đền Chu Văn An, thuộc địa phận phường Văn An, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 1.2.2.2. Sự nghiệp trước tác của Chu Văn An Theo thư tịch cũ thì Chu Văn An viết nhiều sách. Chu Văn An đã để lại cho đời sau những tác phâm có giá trị. v ề văn học có hai tập thơ Quốc ngữ thi tập bằng chữ Nôm và Tiều Ân thi tập bằng chữ Hán. Thất trảm sớ dâng lên vua là một văn kiện để đời. Ông còn viết một cuốn sách biện luận giản ước về Tứ thư nhan đề Tứ thư thuyết ước. Theo một tài liệu nghiên cứu gần đây thì Chu Văn An còn là một nhà đông y đã biên soạn quyển Y học yếu giải tập Chu di biên gồm những lý luận cơ bản về chữa trị bệnh bằng đông y. Như vậy, theo thư tịch xưa, Chu Văn An đã viết ở nhiều lĩnh vực khác nhau như: Y học, Nho học, Văn chương... nay phần lớn đã bị thất lạc. Người ta chỉ thấy 12 bài thơ chữ Hán và tập Y học yểu giải của ông. 1.2.2.3. Sự nghiệp làm thầy của Chu Vãn An Cả một đời, Chu Văn An chỉ mong đào tạo được những người tài đức, cống hiến cho đất nước. Trong sự nghiệp làm thầy, Chu Văn An vừa là bậc thầy của xã hội, vừa là thầy dạy vua và là người thầy của muôn đời. Trước hết, Chu Vãn An là người thầy của xã hội. Nơi khởi đầu sự nghiệp dạy học của Chu Văn An, là ở làng Huỳnh Cung giáp với làng Quang quê mẹ. Tuy là trường ở làng quê nhưng cũng có thư viện, thầy Chu dạy học trò từ bậc vỡ lòng, tiểu học, trung học và đại học, tùy theo mỗi bậc mà thầy có cách dạy khác nhau. Tài liệu cơ bản vẫn là những sách kinh điển của Nho gia: Tứ thư, Ngũ Kinh. Chu Văn An một lòng tin vào giáo lỷ đạo Nho của Khổng Tử, song cũng là người tiếp thu có chọn lọc và sáng tạo. Ông đã soạn Tứ thư thuyết ước 15