Tài liệu đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp phát triển ba kích trên địa bàn huyện ba chẽ, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THẾ HIỀN ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BA KÍCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BA CHẼ, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Thái Nguyên, năm 2020 i ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THẾ HIỀN ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BA KÍCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BA CHẼ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người Hướng dẫn khoa học: TS. Dương Hoài An \ LỜI CAM ĐOAN ii Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chưa từng được ai sử dụng trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Các thông tin, trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Học viên Phạm Thế Hiền iii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Dương Hoài An đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài luận văn tốt nghiệp này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo khoa Kinh tế và PTNT, Phòng Đào tạo, Ban Giám hiệu - Trường Đại học Nông lâm đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tuy nhiên vì kiến thức chuyên môn còn hạn chế và bản thân vẫn chưa có nhiều kinh nghiệm thực tiễn nên trong đề tài còn nhiều thiếu xót, tôi rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo thêm của quý thầy cô để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Học viên Phạm Thế Hiền iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. iii MỤC LỤC ....................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................ vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ............................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu và điều tra: ............................................................. 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu:................................................................................... 3 4. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 3 4.1. Ý nghĩa khoa học........................................................................................ 3 4.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 3 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ....................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 4 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về hiệu quả kinh tế ............................................... 4 1.1.2 Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 8 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng và nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích Ba Chẽ ...................................................................................................... 9 1.2.1. Các yếu tố tự nhiên thuộc hệ sinh thái và môi trường ............................ 9 1.2.2. Nhóm nhân tố kinh tế - xã hội ............................................................... 10 1.2.3. Nhóm nhân tố kỹ thuật .......................................................................... 12 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 17 1.2.1. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả trồng ba kích tại các địa phương ....... 17 1.2.2. Bài học rút ra cho huyện Ba Chẽ .......................................................... 19 v CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 21 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên – Kinh tế xã hội huyện Ba Chẽ............. 21 2.1.1. Vị trí địa lý và các yếu tố tự nhiên ........................................................ 21 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 26 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 30 2.2.1. Tình hình sản xuất ba kích của huyện Ba Chẽ ...................................... 30 2.2.2. Đánh giá hiệu quả của cây ba kích Ba Chẽ theo kết quả điều tra ......... 30 2.2.3. Đánh giá hiệu quả kinh tế và nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ ..................................................................................... 30 2.2.4. Đánh giá chung về tình hình sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ .................................................................. 30 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 30 2.3.1. Phương pháp tiếp cận ............................................................................ 30 2.3.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ..................................................... 30 2.2.3. Phương pháp thu thập dữ liệu và thông tin ........................................... 30 2.2.4. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 34 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 35 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu thể hiện điều kiện, khả năng phát triển sản xuất ba kích ............................................................................................................. 35 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh phát triển sản xuất ba kích theo chiều rộng ... 35 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh phát triển sản xuất ba kích theo chiều sâu ..... 35 2.3.4. Cách tính toán một số chỉ tiêu cụ thể trong nghiên cứu này ................. 35 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................... 37 3.1. Tình hình sản xuất ba kích của huyện Ba Chẽ ......................................... 37 3.1.1. Khái quát cơ cấu sản xuất ba kích của huyện Ba Chẽ .......................... 37 3.1.2. Biến động diện tích, năng suất và sản lượng ba kích huyện Ba Chẽ giai đoạn 2017 – 2019 ............................................................................................ 40 vi 3.2. Đánh giá hiệu quả của cây ba kích Ba Chẽ theo kết quả điều tra ............ 45 3.2.1. Tình hình chung của nhóm hộ nghiên cứu............................................ 45 3.2.2. Diện tích, năng suất, sản lượng ba kích của các hộ điều tra ................. 46 3.2.3. Tình hình đầu tư trong sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ .................. 48 3.2.4. Kết quả và thu nhập từ sản xuất kinh doanh ba kích Ba Chẽ ............... 54 3.3. Đánh giá hiệu quả kinh tế và nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ ..................................................................................... 55 3.3.1. Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích Ba Chẽ ....................... 55 3.3.2. Hiệu quả xã hội và môi trường sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ 57 3.3.3. Những thuận lợi, khó khăn trong quá trình sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế của ba kích tại huyện Ba Chẽ ....................................................... 58 3.4. Đánh giá chung về tình hình sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ .................................................................. 60 3.4.1. Những mặt đạt được .............................................................................. 60 3.4.2. Những mặt còn hạn chế......................................................................... 60 3.4.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế của cây ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ .................................................................................................. 61 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 67 1. Kết luận ........................................................................................................ 67 2. Kiến nghị đối với huyện Ba Chẽ ................................................................. 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 70 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình sử dụng đất của huyện Ba Chẽ giai đoạn 2017-2019 .... 23 Bảng 2.2. Một số thông tin các xã trong vùng nghiên cứu ............................. 30 Bảng 2.3: Số hộ chọn điều tra tại 3 xã ............................................................ 30 Bảng 3.1: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp phân theo ngành của huyện Ba Chẽ ............................................................................................................. 38 Bảng 3.2: Diện tích, sản lượng một số cây dược liệu chính ........................... 38 của huyện Ba Chẽ............................................................................................ 38 Bảng 3.3. Cây dược liệu phân theo các xã của huyện Ba Chẽ ...................... 40 Bảng 3.4 : Diện tích ba kích của huyện Ba Chẽ qua 3 năm 2017- 2019 ........ 41 Bảng 3.5: Diện tích, năng suất, sản lượng ba kích............................................... 42 của huyện Ba Chẽ 2017 - 2019 .......................................................................... 42 Bảng 3.6. Tình hình cơ bản của các hộ được điều tra năm 2019 .................... 46 Bảng 3.7. Diện tích, năng suất, sản lượng ba kích của các hộ điều tra........... 47 Bảng 3.8: Chi phí trồng mới và kiến thiết cơ bản cho 1 ha ba kích ....................... 49 ở huyện Ba Chẽ................................................................................................. 49 Bảng 3.9: Chi phí đầu vào cho 1 ha ba kích Ba Chẽ ở giai đoạn kinh doanh năm 2019 ......................................................................................................... 52 Bảng 3.10: Kết quả sản xuất kinh doanh ba kích Ba Chẽ của các nhóm hộ điều tra (tính trên 1 ha ba kích cho thu hoạch) ............................................... 54 Bảng 3.11: Hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích của các nhóm hộ tại huyện Ba Chẽ năm 2019 ............................................................................................ 56 Bảng 3.12: Các yếu tố của ma trận SWOT trong tình hình sản xuất ba kích Ba Chẽ ở hộ nông dân .......................................................................................... 58 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên đề tài: Đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp phát triển Ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh Ngành đào tạo: Kinh tế nông nghiệp Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là nước có điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội thuận lợi nên có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú và đa dạng. Theo kết quả điều tra nguồn tài nguyên dược liệu Việt Nam giai đoạn 2001 – 2005 của Viện dược liệu (2006) cho biết Việt nam có 3.984 loài thực vật bậc cao, bậc thấp và nấm lớn được dùng làm thuốc để chữa bệnh. Cũng theo Võ Văn Chi (2012) đã thống kê ở Việt nam hiện có 4.700 loài thực vật làm thuốc ở nước ta. Trong đó có khoảng 30% số loài đặc hữu chỉ có ở Việt nam, không tìm thấy ở nơi khác. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy các loại cây dược liệu trong tự nhiên đang bị giảm cả về số lượng và chất lượng. Điều này xuất phát từ việc khai thác bừa bãi, quá mức của con người, những cây ít có giá trị hoặc chưa được nghiên cứu sử dụng lại bị tàn phá nhường chỗ cho hoạt động sản xuất nông nghiệp, công nghiệp; tri thức bản địa về khai thác, sử dụng và bảo tồn các loài cây hữu ích đang bị mai một do không được tư liệu hóa; đặc biệt là sự biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường đang diễn ra ngày một nguy hiểm. Là một huyện miền núi của tỉnh Quảng Ninh, huyện Ba Chẽ là địa phương có nhiều tiềm năng trong việc phát triển các cây dược liệu quý. Với diện tích tự nhiên là 60.855,56 ha. Là huyện có thế mạnh về rừng và đất rừng (rừng và đất rừng chiếm 90,8% diện tích tự nhiên); cộng thêm đặc điểm địa hình hướng phơi, độ cao, khí hậu, thủy văn, tác động của con người kết hợp với các đặc tính sinh thái của từng loài đã tạo nên sự đa dạng của hệ thực vật ix tại huyện Ba Chẽ, đặc biệt là tài nguyên cây thuốc. Trong đó, Ba kích được coi là loài có giá trị sử dụng tốt nhất, mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân. Ba kích huyện Ba Chẽ có chất lượng tốt nhất tại Quảng Ninh có giá từ 1,5 – 1,7 triệu đồng/ kg khô (05 kg tươi được 01 kg khô). Suốt một thời gian dài, Ba kích mọc hoang, phân bổ nhiều ở vùng đồi núi thấp huyện Ba Chẽ, tuy nhiên phần lớn là khai thác tự nhiên, bừa bãi thiếu khoa học nên số lượng Ba kích còn lại rất ít. Bên cạnh đó, diện tích phân bố tự nhiên của loài cây này cũng bị thu hẹp do người dân phát nương, làm rẫy, thay thế rừng tự nhiên bằng rừng trồng dẫn đến hệ lụy là rừng bị tàn phá và nghèo nàn thảm thực vật dưới tán rừng khiến chi Ba kích lâm vào tình trạng gần như tuyệt chủng và được đưa vào sách đỏ Việt nam cần được bảo vệ. Xuất phát từ thực tiễn trên tôi tiến hành thực hiện luận văn: “Đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp phát triển Ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh” nhằm đóng góp các thông tin cơ bản về hiệu quả cũng như các đặc điểm sinh thái, sinh học của loài Ba kích, từ đó góp phần bảo tồn cũng như phát triển loài cây thuốc quý này tại địa phương huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh. 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài - Góp phần hệ thống hoá về cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả kinh tế, nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích. - Phân tích, đánh giá thực trạng sản xuất và hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ năm 2017 - 2019. - Phân tích những thuận lợi, khó khăn trong việc sản xuất và nâng cao hiệu quả cây ba kích. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế của cây ba kích tại huyện Ba Chẽ. x 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu và điều tra: - Đối tượng nghiên cứu là các vấn đề liên quan đến phát triển cây Ba Kích, hiệu quả kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất cây ba kích tại huyện Ba Chẽ - Đối tượng điều tra là các hộ gia đình trồng ba kích tại huyện Ba Chẽ 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu những nội dung về phát triển cây Ba Kích tại huyện Ba Chẽ 4. Những đóng góp mới của đề tài Huyện Ba Chẽ là một huyện mà ngành trồng trọt được xem là ngành mũi nhọn. Đã từ lâu các hộ gia đình vẫn áp dụng việc trồng xen nhiều loại cây với nhau. Cây ba kích Ba Chẽ với những giá trị mà nó đem lại đã và đang ngày càng được phát triển với số lượng và diện tích ngày càng tăng. Qua quá trình điều tra, khảo sát và kết quả phân tích được trình bày ở những chương trước, ta thấy tình hình sản xuất của cây ba kích Ba Chẽ có một số điểm sau: - Khái quát cơ cấu sản xuất ba kích của huyện Ba Chẽ Trong những năm gần đây, thấy được hiệu quả kinh tế trồng ba kích cao hơn hẳn một số cây trồng khác. Nhiều hộ nông dân đã mạnh dạn đầu tư chăm sóc, phát triển cây ba kích, nhiều diện tích trồng cây lương thực: khoai, sắn... đã được chuyển sang trồng ba kích. Có thể khẳng định cây ba kích ngày càng có vị trí quan trọng trong kinh tế hộ. Đối với diện tích ba kích trồng mới tốc độ tăng bình quân qua 3 năm 43,75%. Cụ thể năm 2018 diện tích ba kích trồng mới là 8 ha, tăng 4 ha tức là tăng 100% so với năm 2017. Nhưng đến năm 2019 diện tích ba kích trồng mới giảm đạt 7 ha, giảm 1 ha tức là giảm lên 12,5% so với năm 2018. Đối với diện tích ba kích kiến thiết cơ bản tốc độ tăng bình quân qua 3 năm giảm 18,65%. Cụ thể năm 2017 diện tích ba kích kiến thiết cơ bản là 16,9 ha; Năm 2018 là 12,45ha. Đến năm 2019 diện tích ba kích kiến thiết xi cơ bản là 18,27ha. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là nước có điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội thuận lợi nên có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú và đa dạng. Theo kết quả điều tra nguồn tài nguyên dược liệu Việt Nam giai đoạn 2001 – 2005 của Viện dược liệu (2006) cho biết Việt Nam có 3.984 loài thực vật bậc cao, bậc thấp và nấm lớn được dùng làm thuốc để chữa bệnh. Cũng theo Võ Văn Chi (2012) đã thống kê ở Việt nam hiện có 4.700 loài thực vật làm thuốc ở nước ta. Trong đó có khoảng 30% số loài đặc hữu chỉ có ở Việt nam, không tìm thấy ở nơi khác. Là một huyện miền núi của tỉnh Quảng Ninh, huyện Ba Chẽ là địa phương có nhiều tiềm năng trong việc phát triển các cây dược liệu quý. Với diện tích tự nhiên là 60.855,56 ha. Là huyện có thế mạnh về rừng và đất rừng (rừng và đất rừng chiếm 90,8% diện tích tự nhiên); cộng thêm đặc điểm địa hình hướng phơi, độ cao, khí hậu, thủy văn, tác động của con người kết hợp với các đặc tính sinh thái của từng loài đã tạo nên sự đa dạng của hệ thực vật tại huyện Ba Chẽ, đặc biệt là tài nguyên cây thuốc. Trong đó, Ba kích được coi là loài có giá trị sử dụng tốt nhất, mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân. Ba kích huyện Ba Chẽ có chất lượng tốt nhất tại Quảng Ninh có giá từ 1,5 – 1,7 triệu đồng/ kg khô (05 kg tươi được 01 kg khô). Suốt một thời gian dài, Ba kích mọc hoang, phân bổ nhiều ở vùng đồi núi thấp huyện Ba Chẽ, tuy nhiên phần lớn là khai thác tự nhiên, bừa bãi thiếu khoa học nên số lượng Ba kích còn lại rất ít. Bên cạnh đó, diện tích phân bố tự nhiên của loài cây này cũng bị thu hẹp do người dân phát nương, làm rẫy, thay thế rừng tự nhiên bằng rừng trồng dẫn đến hệ lụy là rừng bị tàn phá và nghèo nàn thảm thực vật dưới tán rừng khiến chi Ba kích lâm vào tình trạng gần như tuyệt chủng và được đưa vào sách đỏ Việt Nam cần được bảo vệ. Do vậy việc phát huy hiệu quả và nghiên cứu gây trồng cây Ba kích đang được coi là hướng đi chủ đạo, góp phần bảo tồn, phát triển nguồn gen 2 dược liệu quý đồng thời giải quyết việc làm, tạo nguồn thu nhập cho người dân. Biết được hiệu quả trên, một số cơ quan nghiên cứu đã có những thử nghiệm bước đầu về nhân giống đối với cây Ba kích; Thực hiện Quyết định số 1976/QĐ-TTg ngày 30/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 (ưu tiên phát triển Ba Kích), tỉnh Quảng Ninh đã chỉ đạo các cơ quan chức năng tham mưu xây dựng Quy hoạch phát triển cây Ba Kích (Quy hoạch vùng nguyên liệu; cơ sở sản xuất giống; cơ sở chế biến tiêu thụ sản phẩm). Tuy nhiên, do tỉnh còn thiếu thông tin về thực trạng công nghệ sản xuất giống, kỹ thuật trồng, vùng trồng nguyên liệu, chế biến, thị trường tiêu thụ… nên đến nay tỉnh Quảng Ninh vẫn chưa xây dựng được Quy hoạch phát triển bền vững cây Ba Kích. Để định hướng cho việc phát triển cây Ba Kích, ngày 27/5/2014, Ủy ban nhân tỉnh Quảng Ninh đã ban hành công văn số 2802/UBND-NLN1 về việc tạm thời chấp thuận phương án vùng trồng Ba Kích tập trung (Hoành Bồ là 200 ha; Ba Chẽ là 616 ha). Xuất phát từ thực tiễn trên tôi tiến hành thực hiện luận văn: “Đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp phát triển Ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh” nhằm đóng góp các thông tin cơ bản về hiệu quả cũng như các đặc điểm sinh thái, sinh học của loài Ba kích, từ đó góp phần bảo tồn cũng như phát triển loài cây thuốc quý này tại địa phương huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài - Góp phần hệ thống hoá về cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả kinh tế, nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích. - Phân tích, đánh giá thực trạng sản xuất và hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ năm 2017 - 2019. - Phân tích những thuận lợi, khó khăn trong việc sản xuất và nâng cao hiệu quả cây ba kích. 3 - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế của cây Ba kích tại huyện Ba Chẽ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu và điều tra: - Đối tượng nghiên cứu là các vấn đề liên quan đến phát triển cây Ba Kích, hiệu quả kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất Ba kích tại Ba Chẽ - Đối tượng điều tra là các hộ gia đình trồng Ba kích tại huyện Ba Chẽ 3.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi không gian Về không gian: Huyện Ba Chẽ - Tỉnh Quảng Ninh Phạm vi thời gian Về thời gian: Thời gian tiến hành: Từ năm 2017 – năm 2019 Phạm vi nội dung Đề tài nghiên cứu những nội dung về tình hình sản xuất, hiệu quả kinh tế và các giải pháp phát triển cây Ba Kích tại huyện Ba Chẽ 4. Ý nghĩa của đề tài 4.1. Ý nghĩa khoa học - Giúp cho học viên hoàn thiện hơn trong học tập và tạo mối quan hệ giữa lý thuyết và thực tế. - Làm quen với phương pháp tiếp cận mới giúp làm quen dần với công việc của ngành nghề mình đang theo học. Nâng cao khả năng sử các phương pháp nghiên cứu, tiếp cận, thu thập và xử lý thông tin. 4.2. Ý nghĩa thực tiễn Là tài liệu tham khảo giúp huyện Ba Chẽ xây dựng quy hoạch phát triển sản xuất cây ba kích. Bên cạnh đó đây cũng là tài liệu đối với các địa phương có điều kiện tương tự. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về hiệu quả kinh tế 1.1.1.1. Các quan điểm khác nhau về hiệu quả kinh tế Hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng của các hoạt động kinh tế. Quá trình tăng cường lợi dụng các nguồn lực sẵn có phục vụ cho lợi ích của con người, có nghĩa là nâng cao chất lượng của các hoạt động kinh tế. Nâng cao hiệu quả kinh tế là một đòi hỏi khách quan của mọi nền sản xuất xã hội xuất phát từ những nhu cầu vật chất của con người ngày càng tăng. Yêu cầu của công tác quản lý kinh tế đòi hỏi phải nâng cao chất lượng của các hoạt động kinh tế làm xuất hiện phạm trù hiệu quả kinh tế. Xuất phát từ góc độ nghiên cứu khác nhau, các nhà kinh tế đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về hiệu quả kinh tế. Quan điểm thứ nhất: Trước đây, người ta coi hiệu quả kinh tế là kết quả đạt được trong hoạt động kinh tế. Ngày nay, quan điểm này không còn phù hợp, bởi vì nếu cùng một kết quả xuất phát từ hai mức chi phí khác nhau thì theo quan điểm này chúng có cùng một hiệu quả. Quan điểm thứ hai: Hiệu quả xác định bằng nhịp độ tăng trưởng sản phẩm xã hội hoặc thu nhập quốc dân, hiệu quả kinh tế sẽ cao khi nhịp độ tăng của các chỉ tiêu đó cao. Nhưng chi phí hoặc nguồn lực được sử dụng tăng nhanh vì sao? Hơn nữa, điều kiện sản xuất hiện tại khác với năm trước, yếu tố bên trong bên ngoài của nền kinh tế bị ảnh hưởng cũng khác nhau. Do đó, quan điểm này chưa thỏa đáng. Quan điểm thứ ba: Hiệu quả là mức độ hữu ích của sản phẩm đó được sản xuất ra, tức là giá trị sử dụng chứ không phải là giá trị được đánh giá toàn diện từ ba khía cạnh: Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội, hiệu quả môi trường. 5 Từ những quan điểm khác nhau về hiệu quả như trên ta thấy rằng hiệu quả là một phạm trù trọng tâm và rất cơ bản của hiệu quả kinh tế và quản lý. Hơn nữa việc xác định hiệu quả là vấn đề hết sức khó khăn và phức tạp về lý luận và cả thực tiễn. Bản chất của hiệu quả xuất phát từ mục đích của sản xuất và phát triển kinh tế xã hội là đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về đời sống vật chất và tinh thần của mọi thành viên trong xã hội. Muốn vậy, sản xuất không ngừng phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Quan điểm về hiệu quả trong điều kiện hiện nay là phải thoả mãn vấn đề tiết kiệm thời gian, tài nguyên trong sản xuất mang lại lợi ích xã hội và bảo vệ môi trường. Chính vì vậy mà hiệu quả của một quá trình nào đó cần được đánh giá toàn diện cả ba khía cạnh: Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Do đó khi xem xét hiệu quả kinh tế chúng ta phải xem xét trên tất cả các góc độ để có cái nhìn toàn diện, chính xác, tùy theo mục đích và yêu cầu nghiên cứu. (Đỗ Kim Chung, 2009) 1.1.1.2. Nội dung và bản chất hiệu quả kinh tế Hiệu quả kinh tế là phạm trù kinh tế chung nhất, có liên qua trực tiếp đến nền sản xuất hàng hóa và tất cả các phạm trù, các quy luật kinh tế khác. Hiệu quả kinh tế được biểu hiện ở mức đặc trưng quan hệ so sánh giữa kết quả đạt được và lượng chi phí bỏ ra. Một giải pháp kỹ thuật quản lý có hiệu quả kinh tế cao là phương án đạt được tương quan tối ưu giữa kết quả đem lại và chi phí đầu tư. Từ khái niệm chung đó cần xác định tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế. Đây là phần phức tạp, còn nhiều ý kiến chưa được thống nhất. Tuy nhiên nhiều nhà kinh tế đều cho rằng tiêu chuẩn cơ bản và tổng quát khi đánh giá hiệu quả kinh tế là mức độ đáp ứng nhu cầu xã hội và sự tiết kiệm lớn nhất về chi phí và tiêu hao các tài nguyên. Tiêu chuẩn hiệu quả kinh tế là các quan điểm, nguyên tắc đánh giá hiệu quả kinh tế trong điều kiện cụ thể, trong giai đoạn nhất định. Việc nâng cao hiệu 6 quả kinh tế là mục tiêu chung và xuyên suốt trong mọi thời kỳ, tiêu chuẩn là lựa chọn đánh giá bằng định lượng theo tiêu chuẩn đã lựa chọn ở từng giai đoạn. Mỗi thời kỳ phát triển kinh tế - xã hội thì tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả cũng khác nhau. Mặt khác tùy thuộc vào nội dung của hiệu quả mà có tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế quốc dân và hiệu quả xí nghiệp. Vì vậy nhu cầu thì đa dạng, thay đổi theo thời gian tùy thuộc vào trình độ khoa học kỹ thuật áp dụng vào sản xuất. Mặt khác nhu cầu còn nhiều loại: nhu cầu tối thiểu, nhu cầu khả năng thanh toán và nhu cầu theo ước muốn chung. Có thể coi thu nhập tối đa trên đơn vị chi phí là tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế hiện nay. Đối với toàn xã hội thì tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế là khả năng thỏa mãn nhu cầu sản xuất và tiêu dùng của xã hội bằng của cải vật chất sản xuất ra, trong nền kinh tế thị trường còn đòi hỏi yếu tố chất lượng và giá thành đáp ứng khả năng cạnh tranh. Đối với doanh nghiệp hoặc tổ chức kinh tế thì tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế phải là thu nhập tối đa trên chi phí hoặc công lao động bỏ ra. (Đỗ Kim Chung, 2009) 1.1.1.3. Phân loại hiệu quả kinh tế a, Phân loại theo nội dung và bản chất Có thể xem xét hiệu quả kinh tế theo nhiều góc độ khác nhau tương đối sau: Hiệu quả kinh tế là thể hiện mối tương quan đạt được về mặt kinh tế với chi phí bỏ ra ra để đạt kết quả đó. Hiệu quả xã hội: Phản ánh mối tương quan giữa kết quả đạt được tổng hợp trong ở các lĩnh vực kinh tế và trong xã hội với các chi phí bỏ ra ðể ðạt ðýợc kết quả ðó nhý: bảo vệ môi trýờng, lợi ích công cộng, trật tự xã hội… Hiệu quả phát triển: Thể hiện sự phát triển của công ty, của vùng, đây là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố như tình hình đời sống, dân trí của công dân, nhân dân, phát triển cơ sở hạ tầng, sự phát triển sản xuất của cả vùng… Hoạt động kinh tế luôn luôn nhằm đạt được mục đích kinh tế và mục 7 đích xã hội. Mục tiêu kinh tế và mục tiêu xã hội luôn gắn với nhau. Hiệu quả kinh tế xem xét dưới góc độ là kết quả sản xuất gồm các chỉ tiêu kinh tế như tổng giá trị sản phẩm, tổng chi phí, tổng sản lượng, thu nhập, lợi nhuận…Hiệu quả xã hội được đánh giá thông qua các chỉ tiêu về giải quyết công ăn việc làm, bảo vệ môi trường, an ninh chính trị xã hội… trong thời kỳ trước mắt cũng như lâu dài. Hiệu quả phát triển được đánh giá thông qua các chỉ tiêu về tốc độ phát triển, mức độ tái sản xuất mở rộng, sự tăng trưởng về kinh tế xã hội. Trong các loại hiệu quả thì hiệu quả kinh tế cho là quan trọng nhất và quyết định nhất. Hiệu quả kinh tế chỉ được đánh giá đầy đủ và đúng đắn nhất khi có sự liên kết hài hòa của hiệu quả xã hội và hiệu quả phát triển. (Đỗ Kim Chung, 2009) b, Phân loại hiệu quả kinh tế theo phạm vi đối tượng xem xét Phạm trù này được đề cập đến mọi đối tượng của nền sản xuất xã hội như các ngành địa phương, các ngành sản xuất đến một phương án sản xuất hay một quyết định quản lý… Có thể phân loại phạm trù hiệu quả kinh tế theo phạm vi và đối tượng xem xét như sau: Hiệu quả kinh tế quốc dân: là hiệu quả kinh tế tính chung trong toàn bộ nền sản xuất xã hội. Hiệu quả kinh tế ngành là hiệu quả tính riêng cho từng ngành sản xuất vật chất như ngành nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ…, trong nông nghiệp được chia thành hiệu quả kinh tế cây công nghiệp, hiệu quả kinh tế cây lương thực, hiệu quả kinh tế chăn nuôi gia súc, gia cầm… Hiệu quả kinh tế theo vùng lãnh thổ: tính theo từng vùng, khu vực và địa phương (từng tỉnh, từng huyện)… Hiệu quả kinh tế của từng quy mô sản xuất - kinh doanh như hộ gia đình, HTX, nông trường quốc doanh, công ty, tập đoàn sản xuất. Hiệu quả kinh tế của từng biện pháp kỹ thuật, từng yếu tố chi phí đầu tư 8 vào sản xuất như biện pháp giống, chi phí phân bón, chi phí bảo vệ thực vật… c, Phân loại hiệu quả kinh tế theo các yếu tố tham gia vào quá trình sản xuất - Hiệu quả sử dụng đất. - Hiệu quả sử dụng lao động. - Hiệu quả sử dụng vốn. - Hiệu quả ứng dụng công nghệ. - Hiệu quả sử dụng biện pháp kỹ thuật. (Đỗ Kim Chung, 2009) 1.1.2 Đặc điểm kinh tế, kỹ thuật sản xuất cây Ba kích * Đặc điểm kinh tế cây ba kích Đời sống kinh tế của cây Ba kích tương đối ngắn, khoảng 5 -7 năm là có thể thu hoạch. Do vậy những biện pháp cơ bản trong khâu trồng mới: Chọn giống, làm đất, bón phân, cải tạo đất cũng như các giải pháp về chính sách kinh tế tác động đến cây ba kích là rất quan trọng, nếu làm tốt thì cây Ba kích sẽ có khả năng làm cho năng suất cao, ổn định và chất lượng tốt. * Ba kích cần lượng vốn đầu tư thấp Vì thế để phát triển ba kích đạt chất lượng cao cần phải quan tâm, chú trọng từ những khâu đầu tiên, áp dụng những chính sách đầu tư hợp lý, loại bỏ dần những phong tục tập quán trồng Ba kích lạc hậu… Để tạo ra được những sản phẩm hàng hóa có sức cạnh tranh cao, thu hút khách hàng và các nhà đầu tư sản xuất trong và ngoài nước. Nếu coi cây Ba kích là cây trồng mũi nhọn thì cần phải thực hiện theo hướng chuyên môn hóa để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm Ba kích góp phần tăng thu nhập cải thiện đời sống người dân trồng ba kích. * Đặc điểm kỹ thuật cây Ba kích Ba kích là cây dây leo bằng thân quấn, hóa gỗ ít, phân cành nhiều. Rễ nạc dài, có nhiều ngấn giống ruột gà. Thân và cành lúc non có lông, khi già thì nhẵn. Lá có cuống ngắn, mọc đối, phiến lá thuôn hình bầu dục, nhọn hai đầu, dài 6 - 14cm, rộng 3 - 6 cm. Lá kèm hình ống mỏng, ôm sát thân. Cụm hoa