Tài liệu đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã chi lăng – huyện chi lăng – tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------- NÔNG VĂN NHẤT Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN XÃ CHI LĂNG HUYỆN CHI LĂNG – TỈNH LẠNG SƠN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Địa chính Môi trường Khoa : Quản lý Tài nguyên Khóa học : 2011 – 2015 Thái Nguyên, năm 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------- NÔNG VĂN NHẤT Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN XÃ CHI LĂNG HUYỆN CHI LĂNG – TỈNH LẠNG SƠN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Địa chính Môi trường Lớp : 43A - ĐCMT Khoa : Quản lý Tài nguyên Khóa học : 2011 - 2015 Giảng viên hướng dẫn : ThS. Trần Thị Mai Anh Thái Nguyên, năm 2015 i LỜI CẢM ƠN Thực tập tốt nghiệp là một giai đoạn cần thiết và hết sức quan trọng của mỗi sinh viên, đó là thời gian để sinh viên tiếp cận với thực tế, nhằm củng cố và vận dụng những kiến thức mà mình đã học được trong nhà trường. Được sự nhất trí của ban giám hiệu nhà trường, ban chủ nhiêm khoa Quản lý tài nguyên, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, em đã nghiên cứu đề tài: “Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất Nông nghiệp trên địa bàn Xã Chi Lăng – Huyện Chi Lăng – Tỉnh Lạng Sơn” Sau một thời gian nghiên cứu và thực tập tốt nghiệp bản báo cáo tốt nghiệp của em đã hoàn thành. Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong khoa Quản lý Tài nguyên, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã giảng dạy và hướng dẫn, tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình học tập và rèn luyện tại trường. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo – Th.S. Trần Thị Mai Anh người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành khóa luận này. Em xin gửi lời cảm ơn đến Phồng Tài nguyên và Môi trường huyện Chi Lăng đã giúp đỡ em trong quá trình thực tập và hoàn thành khóa luận. Em xin chân thành cảm ơn! Chi Lăng, ngày 05 tháng 01 năm 2015 Sinh viên thực hiện Nông Văn Nhất ii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 4.1. Tình hình dân số xã Chi Lăng ..................................................................31 Bảng 4.2. Hiện trạng, cơ cấu sử dụng đất đai ...........................................................36 Bảng 4.3. Diện tích và cơ cấu đất sản xuất nông nghiệp 2013 .................................37 Bảng 4.4. Diện tích và cơ cấu đất lâm nghiệp 2013 .................................................38 Bảng 4.5. Diện tích và cơ cấu đất nuôi trồng thủy sản 2013 ....................................38 Bảng 4.6.Các loại hình, kiểu sử dụng đất .................................................................41 Bảng 4.7. Hiệu quả kinh tế của từng loại cây trồng chính của xã Chi Lăng ...............46 Bảng 4.8. Hiệu quả kinh tế cơ cấu các kiểu sử dụng đất ..........................................47 Bảng 4.9. Bảng phân cấp hiệu quả xã hội các loại hình sử dụng đất ........................49 Bảng 4.10. Đánh giá hiệu quả xã hội các loại hình sử dụng đất của xã Chi Lăng ...............50 Bảng 4.11. Lượng thuốc bảo vệ thực vật thực tế sử dụng và khuyến cáo ................54 iii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 4.1. Só sánh bình quân năng suất một số cây trồng chính của xã Chi Lăng với bình quân năng suất của huyện Chi Lăng .....................................26 Biểu đồ 4.2. Tình hình chăn nuôi của xã Chi Lăng qua các năm .............................27 Biểu đồ 4.3. Cơ cấu sử dụng đất xã Chi Lăng năm 2013 .........................................36 Biểu đồ 4.4 . Tỉ trọng diện tích đất của xã Chi Lăng đất nông nghiệp năm 2013 ................39 Biểu đồ 4.5. Cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp xã Chi Lăng năm 2013 ....................39 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Kí hiệu viết tắt Nguyên nghĩa CPTG, IC Chi phí trung gian FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc GTGT, VA Giá trị gia tăng GTSX, GO Giá trị sản xuất LUT Loại hình sử dụng đất LMUs Bản đồ đơn vị đất đai RRA Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn TNHH Thu nhập hỗn hợp TNT Thu nhập thuần TNHH/CPTG Hiệu quả sử dụng đồng vốn UBND Uỷ ban nhân dân v MỤC LỤC Trang PHẦN 1. MỞ ĐẦU .....................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1 1.2. Mục đích, mục tiêu nghiên cứu của chuyên đề ....................................................2 1.3. Yêu cầu của đề tài ................................................................................................2 1.4. Ý nghĩa của nghiên cứu chuyên đề ......................................................................2 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...........................................................................3 2.1. Cơ sở lý luận đánh giá đất ....................................................................................3 2.1.1. Khái niện về đất đai, đất nông nghiệp ...............................................................3 2.2. Một số luận điểm cơ bản về đánh giá đất.............................................................7 2.2.1. Khái niệm về đánh giá đất .................................................................................7 2.2.2. Các luận điểm đánh giá đất trên thế giới...........................................................8 2.2.3. Ở Việt Nam .....................................................................................................10 2.3. Quy trình đánh giá đất ........................................................................................12 2.3.1. Các nguyên tắc đánh giá đất............................................................................12 2.3.2. Nội dung đánh giá đất .....................................................................................12 2.3.3. Các công đoạn của việc đánh giá đất ..............................................................12 2.4. Nội dung đánh giá thực trạng sử dụng đất .........................................................14 2.4.1. Đánh giá loại hình sử dụng đất .......................................................................14 2.4.2. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất đai ..................................................................15 2.4.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp .......................15 2.4.4. Đánh giá tính bền vững trong sử dụng đất đai ................................................16 2.4.5. Đánh giá mức độ thích hợp sử dụng đất .........................................................17 PHẦN 3. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..18 3.1. Đôi tượng nghiên cứu.........................................................................................18 3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................18 3.3. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................18 vi 3.3.1. Điều tra đánh giá các điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội có ảnh hưởng tới sử dụng đất nông nghiệp của xã Chi Lăng.....................................................................18 3.3.2. Hiện trạng sử dụng đất của xã Chi Lăng .........................................................18 3.3.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất đai ..................................................................18 3.3.4. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp của xã Chi Lăng – huyện Chi Lăng – tỉnh Lạng Sơn. ...........................................................................................................19 3.4. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................19 3.4.1. Phương pháp thu thập, số liệu, tài liệu ............................................................19 3.4.2. Phương pháp điều tra ......................................................................................19 3.4.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu...........................................................19 3.4.4. Phương pháp tính hiệu quả sử dụng đất ..........................................................19 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã Chi Lăng - huyện Chi Lăng – tỉnh Lạng Sơn ...................................................................................................................21 4.1.1 Điều kiện tự nhiên ............................................................................................21 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................29 4.1.2.1. Khu vực kinh tế nông nghiệp .......................................................................29 4.1.2.2. Khu vực kinh tế tiểu thủ công nghiệp – xây dựng .......................................30 4.1.2.3. Khu vực kinh tế thương mại – dịch vụ.........................................................30 4.2. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp của xã chi lăng ........................................36 4.2.1. Thực trạng sử dụng đất của Xã .......................................................................36 4.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp của xã Chi Lăng – huyện Chi Lăng – tỉnh Lạng Sơn .........................................................................................................39 4.3.1. Tỷ trọng diện tích đất nông nghiệp .................................................................39 4.3.2. Cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp .....................................................................39 4.3.3. Hệ số sử dụng đất ............................................................................................40 4.3.4. Đánh giá các loại hình sử dụng đất .................................................................40 4.3.5. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Chi Lăng...............44 4.4. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn Xã Chi Lăng .......................................................................................................57 vii 4.4.1. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp trong tương lai ....................................57 4.4.2. Đề xuất một số giả pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất trên đị bàn xã Chi Lăng ...........................................................................................................................58 PHẦN 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................61 5.1. Kết luận ..............................................................................................................61 5.1.1. Tình hình cơ bản của Xã Chi Lăng – Huyện Chi Lăng – Tỉnh Lạng Sơn...........61 5.2.1. Kết quả đánh giá hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp của xã Chi Lăng – huyện Chi Lăng – tỉnh Lạng Sơn ..............................................................................61 5.2. Kiến nghị ............................................................................................................62 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................63 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Đất là một bộ phận hợp thành quan trọng của môi trường sống, không chỉ là tài nguyên thiên nhiên mà còn là nền tảng để định cư và tổ chức hoạt động kinh tế, xã hội, không chỉ là đối tượng của lao động mà còn là tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế trong sản xuất nông - lâm nghiệp. Chính vì vậy, sử dụng đất nông nghiệp là hợp thành của chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững và cân bằng sinh thái. Xã hội phát triển, dân số tăng nhanh kéo theo những đòi hỏi ngày càng tăng về lương thực và thực phẩm, chỗ ở cũng như các nhu cầu về văn hóa, xã hội. Con người đã tìm mọi cách để khai thác đất đai nhằm thảo mãn những nhu cầu ngày càng tăng đó. Như vậy đất đai, đặc biệt là đất nông nghiệp có hạn về diện tích nhưng lại có nguy cơ bị suy thoái dưới tác động của thiên nhiên và sự thiếu ý thức của con người trong quá trình sản xuất. Đó còn chưa kể đến sự suy giảm về diện tích đất nông nghiệp do quá trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, trong khi khả năng khai hoang đất mới lại rất hạn chế. Do vậy, việc đánh giá hiệu quả để sử dụng hợp lý theo quan điểm sinh thái và phát triển bền vững đang trở thành vấn đề mang tính chất toàn cầu đang được các nhà khoa học trên thế giới quan tâm. Đối với một nước có nền kinh tế nông nghiệp chủ yếu như ở Việt Nam, nghiên cứu, đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Xã Chi Lăng là một xã miền núi của Huyện Chi Lăng, với tổng diện tích tự nhiên là 2438,8 ha, với hơn 5 nghìn dân, gồm 14 đơn vị hành chính thôn. Kinh tế chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên sản xuất nông nghiệp tại địa phương do một số lý do tồn tại mà không được chú trọng năng xuất cây trồng cũng giảm xuống. Đứng trước thực trạng trên, nghiên cứu tiềm năng đất đai, tìm hiểu một số loại hình sử dụng đất nông nghiệp, đánh giá mức độ thích hợp của các loại hình sử dụng đất. 2 Để đánh giá đúng đắn và đầy đủ tình hình sử dụng đất đai, từ đó có cách nhìn tổng quát về hiệu quả kinh tế đạt được đồng thời phát hiện ra những hạn chế trong việc sử dụng đất nông nghiệp. Xuất phát từ tự tiến, dưới sự hướng dấn của Giảng viên Th.S Trần Thị Mai Anh, em tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất Nông nghiệp trên địa bàn Xã Chi Lăng – Huyện Chi Lăng – Tỉnh Lạng Sơn”. 1.2. Mục đích, mục tiêu nghiên cứu của chuyên đề − Đánh giá thực trạng các loại hình sử dụng đất. − Phát hiện được những thuận lợi và khó khăn trong sử dụng đất. − Đề xuất được các giải pháp sử dụng đất nông nghiệp hợp lý để nâng cao hiệu quả sử dụng đất trên địa bàn Xã Chi Lăng – Huyện Chi Lăng – Tỉnh Lạng Sơn. 1.3. Yêu cầu của đề tài − Điều tra, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của trên địa bàn Xã. − Điều tra, xác định các loại hình sử dụng đất. − Đánh giá tiềm năng của các loại hình sử dụng đất. − Phát hiện các yếu tố hạn chế của các loại hình sử dụng đất. 1.4. Ý nghĩa của nghiên cứu chuyên đề − Góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và thúc đẩy sự phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững. − Củng cố kiến thức đã được tiếp thu trong khi học và những kiến thức thực tế trong quá trình thực tập. − Trên cơ sở những đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp để từ đó đề xuất những giải pháp sử dụng đất hiệu quả cao. 3 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở lý luận đánh giá đất 2.1.1. Khái niện về đất đai, đất nông nghiệp 2.1.1.1. Khái niệm về đất đai Đất là một phần của vỏ trái đất, nó là lớp phủ lục địa mà bên dưới nó là đá và khoáng sinh ra nó, bên trên là lớp thực bì và khí quyển. Đất là lớp mặt tươi xốp của trái đất có khả năng sinh ra sản phẩm của cây trồng. Đất là một vật thể tự nhiên, mà nguồn gốc của thể tự nhiên đó là sự hợp thành của bốn thể tự nhiên khác của hành tinh là thạch quyển, khí quyển, thủy quyển và sinh quyển. Sự tác động của bốn quyển trên và thổ quyển diến ra thường xuyên liên tục, sự tác động ấy mang tính cơ bản nhưng cũng là mối quan hệ qua lại sâu sắc. [2] Theo C.Mac: “Đất là tư liệu sản xuất cơ bản và phổ biến quý báu nhất của sản xuất nông nghiệp, là điều kiện không thể thiếu được của sự tồn tại và tái sinh của hàng loạt thế hệ loài người khác nhau”. Trong phạm vi nghiên cứu về sử dụng đất, đất đai được nhìn nhận như một nhân tố sinh thái (FAO, 1967). Trên quan điểm nhìn nhận của FAO thì đất đai bao gồm tất cả các thuộc tính sinh học và tự nhiên cảu bề mặt trái đất có ảnh hưởng nhất định đến tiềm năng và hiện trạng sử dụng đất. Như vậy đất được hiểu như một tổng thể của nhiều yếu tố như: Khí hậu, địa hình, diện mạo, thủy văn, thảm thực vật tự nhiên, động vật tự nhiên, những biến đổi của đất do hoạt động của đất do hoạt động của con người. [1] Đất đai là một vạt đất xác định về mặt đại lý, là một phần diện tích bề mặt của trái đất với những thuộc tính tương đối ổn định hoặc thay đổi có tính chất chu kỳ có thể dự đoán được của môi trường bên trong và bên dưới nó như: Không khí, loại đất, điều kiện địa chất, thủy văn, động thực vật, những tác động từ trước và hiện tại của con người, ở chừng mực mà những thuộc tính này có ảnh hưởng đáng kể đến việc sử dụng vạt đất đó của con người trong hiện tại và tương lai. [3] 4 Từ các định nghĩa trên đất đai được hiểu là: Đất đai là một vùng đất có vị trí cụ thể, có ranh giới cụ thể và có những thuộc tính tổng hợp của các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội như: khí hậu, thổ nhưỡng, địa hình, địa mạo, thủy văn, động thực vật và các hoạt động sản xuất của con người. 2.1.1.2. Khái niệm về đất nông nghiệp Đất nông nghiệp đôi khi còn gọi là đất canh tác hay đất trồng trọt là những vùng đất khu vực thích hợp cho sản xuất, canh tác nông nghiệp, bao gồm cả trồng trọt và chăn nuôi. Đây là một trong những nguồn lực chính trong nông nghiệp. [14] Việc phân loại tiêu chuẩn theo FAO - Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc thì phân chia đất nông nghiệp vào các thành phần sau đây: • Đất canh tác như đất trồng cây hàng năm, chẳng hạn như ngũ cốc, bông, khoai tây, rau, dưa hấu, loại hình này cũng bao gồm cả đất sử dụng được trong nông nghiệp nhưng tạm thời bỏ hoang (đất hoang hóa, đất thoái hóa). • Vườn cây ăn trái và những vườn nho hay cánh đồng nho (thông dụng ở châu Âu) • Đất trồng cây lâu năm (ví dụ như trồng cây ăn quả). • Cánh đồng, thửa ruộng và đồng cỏ tự nhiên cho chăn thả gia súc. Tại Việt Nam, theo luật đất đai năm 2013 và thông tư 28/2004/ TT – BTNMT: Đất nông nghiệp được định nghĩa là đất sử dụng vào mục đích sản xuất, nghiên cứu, thí nghiệm về nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, làm muối và mục đích bảo vệ, phát triển rừng. Đất nông nghiệp bao gồm đất sản xuất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất nuôi trồng thuỷ sản, đất làm muối và đất nông nghiệp khác. [5] 2.1.1.3. Vai trò của đất đai trong sản xuất nông nghiệp − Cung cấp lương thực thực phẩm cho toàn xã hội. Thực phẩm là không thể thay thế bằng bất kỳ một loại hàng hóa nào khác, những hàng hóa này dù cho trình độ khoa học - công nghệ phát triển như hiện nay, vẫn chưa có ngành nào có thể thay thế được. Lương thực, thực phẩm là yếu tố đầu tiên có tính chất quyết định sự tồn tại phát triển của con người và phát triển kinh tế - 5 xã hội của đất nước. Quyết định an ninh lương thực quốc gia, góp phần thúc đẩy sản xuất công nghiệp, các ngành kinh tế khác và phát triển đô thị. [2] − Nguồn thu ngân sách quan trọng của nhà nước. Nông nghiệp là ngành kinh tế sản xuất có quy mô lớn nhất nước ta. Tỷ trọng giá trị tổng sản lượng và thu nhập quốc dân trong khoảng 25% tổng thu ngân sách trong nước. Việc huy động một phần thu nhập từ nông nghiệp được thực hiện dưới nhiều hình thức: Thuế nông nghiệp, các loại thuế kinh doanh khác...Bên cạnh nguồn thu ngân sách cho nhà nước việc xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp làm tăng nguồn thu ngoại tệ góp phần thiết lập cán cân thương mại đồng thời cung cấp vốn ban đầu cho sự phát triển của công nghiệp. [2] − Hoạt động sinh kế chủ yếu của đại bộ phận dân nghèo nông thôn. Nước ta với hơn 70% dân cư tập trung ở nông thôn họ sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, với hình thức sản xuất tự cấp tự túc đáp ứng nhu cầu cấp thiết hàng ngày. − Tái tạo tự nhiên. Nông nghiệp còn có tác dụng bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Trong các ngành sản xuất chỉ có nông nghiệp mới có khả năng tái tạo tự nhiên cao nhất mà các ngành khác không có được. [2] 2.1.1.4. Khái niệm về loại hình sử đất (LUT: Land Use Type) LUT là loại hình đặc biệt của sử dụng đất được mô tả theo các thuộc tính nhất định. LUT là bức tranh mô tả thực trạng sử dụng đất của một vùng đất với những phương thức quản lý sản xuất trong các điều kiện kinh tế - xã hội và kỹ thuật được xác định. Trong sản xuất nông nghiệp, loại hình sử dụng đất được hiểu khái quát là hình thức sử dụng đất đai để sản xuất hoặc phát triển một nhóm cây trồng, vật nuôi trong một chu kỳ nhiều năm. Ngoài ra, LUT còn có nghĩa là kiểu sử dụng đất. [3] 2.1.1.5. Đặc điểm sử dụng đất nông nghiệp vùng khí hậu nhiệt đới − Khí hậu 6 Vùng nhiệt đới ẩm bao gồm các vùng khí hậu mà nhiệt độ trung bình hàng tháng thường cao và quanh năm trên 18°C, lượng mưa vượt quá bốc hơi thủy xuất trong ít nhất 270 ngày trong một năm. Lượng mưa hằng năm thay đổi từ 1500 đến 2500mm, với một số vùng nhận một lượng mưa vượt quá 6000mm mỗi năm. Lượng mưa trung bình trong vùng nhiệt đới ẩm cao hơn mức trung bình thế giới khoảng ba lần. Trên cơ sở chế độ nhiệt ẩm, vùng nhiệt đới ẩm cũng được gọi là “Vùng nhiệt đới nóng ẩm”. Chính số lượng và sự phân phối của mưa thay vì sự biến thiên nhiệt độ là yếu tố xác định các mùa. [15] − Thảm thực vật Một phạm vi rộng các kiểu thảm thực vật sống trong vùng sinh khí hậu nhiệt đới ẩm, với nhiều loài cây gỗ có chiều cao, cấu trúc tán và sinh khối khác nhau. Thảm thực vật chiếm ưu thế của vùng nhiệt đới ẩm gồm trong các vùng đất thấp, rừng ẩm thay lá trong các vùng với mùa khô rõ rệt hơn, và rừng niền núi trong các vùng cao, thảm thực vật cao đỉnh của vùng nhiệt đới ẩm, là kiểu đa dạng và phức tạp nhất và chiếm khoảng 10% của diện tích đất nổi của toàn thế giới.[5] − Đất đai Tổng diện tích đất trên thế giới 14.700 triệu ha, trừ diện tích đóng băng vĩnh cửu là 1.360 triệu ha thì diện tích đất còn lại chỉ có 13.340 triệu ha. Trong đó phần lớn có nhiều hạn chế cho sản xuất đó là khô, quá lạnh, dốc, nghèo dinh dưỡng, quá mặn, quá phèn, hay bị ô nhiễm, bị phá hoại do các hoạt động sử dụng đất không hợp lý của con người. Theo tính toán của tổ chức lương thực thế giới (FAO) với trình độ sản xuất trung bình như hiện nay trên thế giới để có đủ lương thực, thực phẩm thì mỗi người cần có 0,4 ha đất canh tác.[1] 2.1.1.6. Vấn đề suy thoái đất nông nghiệp ở nước ta * Do tự nhiên: + Vận động địa chất của trái đất: Động đất, sóng thần, sông suối thay đổi dòng chảy, núi lở, nước biển xâm nhập… + Do thay đổi khí hậu, thời tiết: Mưa, nắng, nhiệt độ, gió, bão… * Do con người gây nên: 7 + Chặt đốt rừng làm nương rẫy. + Canh tác trên đất dốc lạc hậu: Cạo sạch đồi, chọc lỗ bỏ hạt, không chống xói mòn, không luân canh… + Chế độ canh tác độc canh, bỏ hoang hóa, không bón phân, hoặc bón phân không hợp lý, không phun thuốc trừ sâu, trừ cỏ… + Suy thoái do ô nhiễm đất từ nước thải, chất thải rắn, ô nhiễm dầu, hóa chất độc hại, thuốc trừ sâu... Từ các nguyên nhân trên đã dẫn đến các kiểu thoái hóa đất. + Phèn hóa, nghèo kiệt dinh dưỡng trong đất. + Nhiễm mặn. + Laterit hóa. + Ô nhiễm đất. + Xói mòn, xói lở. + Sa mạc hóa. 2.2. Một số luận điểm cơ bản về đánh giá đất 2.2.1. Khái niệm về đánh giá đất − Đánh giá đất là so sánh, đánh giá khả năng của đất theo từng khoanh đất vào độ màu mỡ và khả năng sản xuất của đất. − Đánh giá đất là sự phân chia có tính chất chuyên canh về hiệu quả của đất do những dấu hiệu khác quan (khí hậu, thủy văn, thảm thực vật tự nhiên, động vật tự nhiên…) và thuộc tính chính của đất đai tạo nên. − Đánh giá đất đai chỉ có ý nghĩa trong lĩnh vực một vùng có điều kiện tự nhiên (trừ yếu tố đất), kinh tế xã hội như nhau. − Theo FAO (1970) đánh giá đất đai là quá trình so sánh đối chiếu những tính chất vốn có của vạt khoanh đất cần đánh giá với những tính chất đất đai mà loại hình sử dụng đất yêu cầu. − Trong sản xuất nông nghiệp, việc đánh giá đất nông nghiệp với những mức độ khác nhau. Mức độ khác nhau của những yếu tố đánh giá đất được tính toán trên cở sở khách quan, phản ánh các thuộc tính của đất và mối tương quan giữa 8 chúng với năng suất cây trồng trong nhiều năm. Nói cánh khác, đánh giá đất đai trong sản sản xuất nông nghiệp thường dựa vào chất lượng (độ phì tự nhiên và độ phì hữu hiệu) của đất và mức sản phẩm mà độ phì của đất tạo nên. [3] 2.2.2. Các luận điểm đánh giá đất trên thế giới 2.2.2.1. Luận điểm đánh giá đất của Docutraiep Docutraiep cho rằng:“ Độ phì tiềm tàng là yếu tố cơ bản nhất để cơ bản nhất để xác định khả năng của đất, sử dụng độ phì tiềm tàng là phương pháp duy nhất thực hiện được để xác định giá trị tương đối của đất”. Khi đánh giá đất cần phải xác định thật chính xác tính chất đặc điểm của đất, trong đó đặc biệt chú ý những tính thể hiện độ màu mỡ của đất (độ phì tiềm tàng) đó là: Loại đất phát sinh và chất đất được quan tâm đặc biệt. Theo ông, khả năng tự nhiên của đất là yếu tố quyết định giá trị của đất và sự thu nhập từ đất. − Những yếu tố đánh giá đất và chỉ tiêu của chúng ở những vùng khác nhau thì khác nhau. − Những yếu tố đánh giá đất chủ yếu là: + Loại đất theo phát sinh. + Những số liệu phân tích về tính chất đất (tính chất hóa học, vật lý học và các dấu hiệu khác). − Việc lựa chọn các yếu tố đánh giá cần được hoàn thiện để phù hợp với điều kiện khí hậu, điều kiện kinh tế - xã hội của vùng. Ngoài ra, một số nhà thổ nhưỡng khác còn cho rằng. Năng suất của cây trồng, địa hình tương đối cũng là các yếu tố quan trọng nhất để căn cứ đánh giá đất. [3] 2.2.2.2. Luận điểm đánh giá đất của Rozop và cộng sự Tại hội nghị Quốc tế về đánh giá đất lần thứ 10 tổ chức tại Matscova (1974), một luận điểm mới về đánh giá đất của Rozop và cộng sự đã được trình bày và nhất trí cao. Nội dung luận điểm của Rozop bao gồm những điểm sau: − Đánh giá đất phải dựa vào vùng địa lý, thổ những khác nhau có yếu tố đánh giá đất khác nhau. 9 − Đánh giá đất phải dựa vào đặc điểm của cây trồng. − Cùng một số loại cây trồng, cùng một loài đất nhưng không thể áp dụng hoàn toàn những chỉ tiêu chuẩn đánh giá đất của vùng này cho vùng khác. − Đánh giá đất phải dựa vào trình độ thâm canh. − Có nột mối tương quan chặt chẽ giữa chất lượng đất và năng suất cây trồng. − Trường hợp không có sự tương quan giữa chất lượng đất và năng suất cây trồng là do: + Trình độ thâm canh khác nhau. + Trong quá trình sản xuất, tiềm năng của đất chưa có điều kiện thuận lợi để biểu thị bằng năng suất. [3] 2.2.2.3. Luận điểm đánh giá đất của Anh Tại Anh đang ứng dụng hai phương pháp đánh giá phân hạng đất đai là dựa vào thống kê sức sản xuất tiềm năng của đất và căn cứ vào thống kê sức sản xuất thực tế của đất. Theo phương pháp thứ nhất, xác định khả năng trồng cây công nghiệp của đất phụ thuộc vào nhóm nguyên nhân chính. Theo phương pháp thứ hai, việc đánh giá đất đai căn cứ hoàn toàn vào năng suất thực tế trên đất được lấy làm tiêu chuẩn, lấy năng suất bình quân nhiều năm trên đất tốt hoặc đất trung bình so sánh với năng suất trên đất tiêu chuẩn. Tuy nhiên, phương pháp này còn gặp nhiều khó khăn vì sản lượng, năng suất còn phụ thuộc vào cây trồng được chọn vào phụ thuộc vào khả năng của người sử dụng đất.[3] 2.2.2.4. Luận điểm đánh giá đất của Pháp Theo ông Dolomong “Khả năng của đất ảnh hưởng rất lớn đến dinh dưỡng của cây trồng và ở mức độ nhất định, sinh trưởng phát triển và khả năng cho năng suất cây trồng đã thực hiện được tính chất đất. Có thể lập được một tháng năng suất biểu thị tương quan sơ bộ giữa đặc tính của đất đai đó là thống kê năng suất nhiều năm”. Tuy nhiên đánh giá đất theo độ phì nhiêu của đất có những bất cập sau: 10 − Không thể chỉ dựa vào một loại cây trồng để làm tiêu cuẩn đánh giá đất có giá trị mà cần phải thống kê năng suất của các loại cây trồng trong hệ thống luân canh. − Đánh giá đất theo năng suất cây trồng ở mức độ nhất định cũng thể hiện trình độ của người sử dụng, bởi vì kết hợp của tất cả các biện pháp kỹ thuật tác động là tiền đề để tăng độ màu mỡ của đất. − Độ phì nhiêu của đất phụ thuộc nhiều vào hình thía phấu diện đất, nhưng độ phì nhiêu đất chỉ đạt mức độ tối đa khi lượng dinh dưỡng cung cấp cho cây trồng đạt mức độ tối ưu. [3] 2.2.2.5. Luận điểm đánh giá đất của FAO (FAO: Food and Agriculture Organization of the United Nations) Theo FAO, việc đánh giá đất cho các vùng sinh thái hoặc các vùng lánh thổ khác nhau là nhằm tạo ra một sức sản xuất mới, bền vững, ổn định và hợp lý. Vì vậy khi đánh đất được nhìn nhận như là “Một vạt đất xác định về mặt địa lý, là một diện tích bề mặt của trái đất với những thuộc tính tương đối ổn định hoặc thay đổi tính chất chu kỳ có thể dự đoán được môi trường xung quanh nó như không khí, loại đất điều kiện địa chất, thủy văn, động thực vật, những tác động trước đây và hiện nay của co người, ở chừng mực mà những thuộc ính này có ảnh hưởng đáng kể đến việc sử dụng vạt đất đó trong hiện tại và tương lai”. Như vậy, theo luận điểm này đánh giá đất phải trên phạm vi rất rộng bao gồm cả không gian và thời gian, cần xem xét cả diều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội. Cũng theo luận điểm này thì những tính chất đất có thể đo lường hoặc ước lượng, định lượng được. Vấn đề quan trọng là cần lựa chọn chỉ tiêu đánh giá đất thích hợp, có vai trò tác động trực tiếp và có ý nghĩa với vùng nghiên cứu. [3] 2.2.3. Ở Việt Nam − Từ nghàn xưa, ông cha ta đã có cách phân hạng ruộng thành ruộng tốt, ruộng xấu. Đánh giá phân hạng ruộng là một đòi hỏi của thực tiễn sản xuất nông nghiệp. Từ thời phong kiến, các triều đai phong kiến nước ta đã thực hiện đo đạc, phân hạng theo kinh nghiệm nhằm quản lý đất đai cả số lượng lấn chất lượng. 11 − Nhà Nguyễn đã chỉ đạo xây dụng địa bàn thống nhất cho các xã, thôn. Ruộng đất lúc này đã phân thành sáu hạng (lục hạng thổ) đối với đất ruộng trồng màu và bốn hạng (tứ đẳng điền) đối với đất ruộng trồng lúa làm cơ sở cho việc mua bán cũng như chính sách khác ban hành ruộng đất. − Thời kỳ Pháp thuộc, cách phân hạng được thực hiện đối với một số đồn điền nhằm đánh thuế. Vào năm 1886, Pavie và cộng sự đã tiến hành khảo sát vùng đất Trung Lào, Trung bộ và Đông Nam Bộ của Việt Nam. Cuối cùng, vào năm 1890 kết quả này được xem là tài liệu nghiên cứu về đất đầu tiên của Việt Nam và cả Đông Dương. − Năm 1954, đất nước ta chia làm hai miền: Ở miền Bắc cùng với công cuộc xây dụng chủ nghĩa xã hội, việc đánh giá đất đai bắt đầu được nghiên cứu, chủ yếu là nghiên cứu ứng dụng phương pháp đánh giá đất của Liên Xô cũ theo trường phái Docutriep. − Ở thập kỷ 70 Nguyễn Văn Thân (Viện thổ nhưỡng nông hóa) đã tiến hành nghiên cứu phân hạng đất với một số cây trồng trên một số loại đất. Sau đó những tiêu chuẩn xếp hạng ruộng đất được xây dựng và thực hiện ở Thái Bình năm 1980 1982. − Vào đầu những năm 1990, nước ta tiến hành nghiên cứu ứng dụng phương pháp đánh giá đất đai của FAO trong dự án quy hoạch tổng thể Đồng Bằng Sông Cửu Long năm 1990 của Phân viện quy hoạch và thiết kế nông nghiệp. − Từ năm 1992 đến nay, phương pháp đánh giá đất của FAO bắt đầu được thực hiện nhiều ở nước ta. Đánh giá đất đai theo FAO được triển khai rộng khắp ở nhiều mức độ chi tiết và tỉ lệ bản đồ khác nhau. − Đến nay, nước ta đã phân chia toàn bộ đất đai thành 6 hạng từ hạng I đến hạng VI, với 3 cấp độ thích nghi. Rất thích hợp (S1), thích hợp (S2) và ít thích hợp (S3), không thích hợp (N). Trong đó chia ra đất không thích hợp hiện tại (N1), đất không thích hợp vinh viễn (N2). [3]