Tài liệu Chuyện hoa, chuyện quả của phạm hổ nhìn từ phương diện chủ đề và nghệ thuật tự

LỜI CẢM ƠN Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu đề tài, được sự giúp đỡ tận tình của cô giáo – Tiến sĩ Nguyễn Thị Nhàn, tác giả khóa luận xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cô! Tác giả khóa luận cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Giáo dục Tiểu học – Trường ĐH Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện tốt nhất cho tác giả hoàn thành khóa luận này. Hà Nội, ngày …tháng…năm2014 Sinh viên Nguyễn Thị Mây LỜI CAM ĐOAN Để hoàn thành khóa luận này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của cô giáo – Tiến sĩ Nguyễn Thị Nhàn. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu không trùng với kết quả của tác giả nào khác. Nếu sai, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày…tháng…năm 2014 Sinh viên Nguyễn Thị Mây MỤC LỤC MỞ ĐẦU........................................................................................................3 1. Lí do chọn đề tài........................................................................................3 2. Lịch sử vấn đề............................................................................................5 3. Mục đích nghiên cứu.................................................................................7 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................7 5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................8 6. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................8 7. Cấu trúc khóa luận....................................................................................9 NỘI DUNG.....................................................................................................10 CHƯƠNG I. PHẠM HỔ VÀ CHUYỆN HOA, CHUYỆN QUẢ VIẾT CHO THIẾU NHI...............................................................................10 1.1. Tác giả Phạm Hổ............................................................................10 1.1.1. Tiểu sử.........................................................................................10 1.1.2. Sự nghiệp văn chương.................................................................11 1.2. Tác phẩm Chuyện hoa, chuyện quả...............................................13 CHƯƠNG II. CHUYỆN HOA, CHUYỆN QUẢ NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN CHỦ ĐỀ.........................................................16 2.1. Tình cảm gia đình thiêng liêng......................................................17 2.2. Tình cảm thầy trò cao đẹp..............................................................23 2.3. Tình cảm bè bạn.............................................................................25 2.4. Tình yêu quê hương đất nước........................................................27 2.5. Một số chủ đề khác........................................................................30 CHƯƠNG III. CHUYỆN HOA, CHUYỆN QUẢ NHÌN TỪ NGHỆ THUẬT TỰ SỰ..............................................................33 3.1. Cách đặt tên truyện.........................................................................33 3.2. Kết cấu truyện................................................................................35 1 3.3. Từ khả năng quan sát đến liên tưởng và hư cấu nghệ thuật...........38 3.4. Thời gian, không gian nghệ thuật..................................................40 KẾT LUẬN....................................................................................................46 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................48 2 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.Văn học thiếu nhi từ lâu đã trở thành “Một bộ phận có vị trí đặc biệt trong mỗi nền văn học dân tộc”. Nó được xem là hành trang quan trọng cho trẻ em trên suốt đường đời, bởi lẽ những gì lưu giữ trong thời niên thiếu rất khó phai mờ. Thực tế, không ai không thừa nhận vai trò của văn học thiếu nhi đối với việc bồi dưỡng tâm hồn, cao hơn là xây dựng nhân cách cho các thế hệ trẻ thơ. Bởi vậy, những tác phẩm sáng tác cho thiếu nhi có vai trò quan trọng, Văn học dành cho thiếu nhi là một bộ phận quan trọng. Chính vì thế, nhiều nhà thơ, nhà văn yêu quý, tâm huyết dành cả cuộc đời say sưa sáng tác dành những tác phẩm hay nhất cho các em nhỏ. 2.Trong bài viết phác thảo 50 năm Văn học Thiếu nhi (T9/1995), Vân Thanh – người có bề dày nghiên cứu Văn học trẻ em – đã gọi một số tác giả yêu mến trẻ thơ, suốt đời viết cho các em là những cây đa, cây đề như: Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng, Võ Quảng, Phạm Hổ. Dẫu rằng từ bấy đến nay, bộ phận văn học thiếu nhi nước nhà đã có thêm nhiều cây bút mới. Hơn nữa, văn học thiếu nhi cũng đã trải qua những thăng trầm, thử thách, nhất là trong thời kỳ hiện đại, nó dễ bị lãng quên bởi trẻ em đang bị thu hút vào những thú vui mới. Nhưng những sáng tác của các nhà văn tên tuổi viết cho các em vẫn để lại ấn tượng sâu sắc trong tâm trí bạn đọc nhỏ tuổi. Trong đó không thể không kể đến một gương mặt quen thuộc mà thiếu nhi Việt Nam rất yêu mến: Phạm Hổ. Sinh thời Phạm Hổ vẫn thường nói đến một khát vọng giản dị nhưng mãnh liệt của mình là được làm bạn với trẻ con: “ Đối với tôi, được sống và viết cho các em là cả một hạnh phúc. Tôi thường lấy lòng yêu các em bé của tôi để làm cái thước đo lòng tôi yêu nhân dân, yêu Đảng, yêu con người. Tôi say mê công việc của tôi”. Đây là lời phát biểu của ông – người mà suốt 50 3 năm qua đã không ngừng, không nghỉ trăn trở tìm tòi và sáng tác cho cho bạn nhỏ. Phạm Hổ đã để lại một sự nghiệp văn học khá đồ sộ dành cho trẻ em nước nhà. Kho tàng văn chương của ông không chỉ có thơ, truyện. Ông còn sáng tác kịch dành cho thiếu nhi. Những sáng tác của ông góp phần không nhỏ đối với nền Văn học thiến nhi hện đại. Một trong những tác phẩm văn xuôi dành cho trẻ em của Phạm Hổ là tập Chuyện hoa, chuyện quả. Đây là tác phẩm viết theo lối cổ tích hiện đại được Phạm Hổ dành nhiều thời gian và tâm sức. Tập truyện có giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc. Những câu chuyện hấp dẫn không chỉ cung cấp cho các em những hiểu biết về sự phong phú, kỳ diệu của thiên nhiên mà còn giúp các em hiểu thêm những số phận, những cảnh đời đi ra từ cuộc đấu tranh không ngừng, không nghỉ trong hành trình đi tìm lẽ phải, đề cao sự dũng cảm, lòng nhân ái, tình yêu thương và đức hi sinh của con người. Được xây dựng trên sự hư cấu tưởng tượng kỳ diệu từ những hiện tượng cây, hoa, quả là những số phận con người, tình cảm con người. Bên cạnh đó, nghệ thuật miêu tả tinh tế cùng cách kể chuyện hấp dẫn đã làm nên những tác phẩm gần gũi, rất đỗi thân quen với trẻ thơ. Bởi vậy, những câu chuyện của Phạm Hổ mà đặc biệt là Chuyện hoa, chuyện quả được các độc giả nhỏ tuổi yêu mến và thích thú. Tập Chuyện hoa, chuyện quả được sử dụng khá nhiều trong việc cho trẻ em làm quen với Văn học, được các em tiếp thu tích cực. Bởi Chuyện hoa, chuyện quả như một khu vườn rộng đầy hương thơm và sắc màu của các loài hoa, loài quả, gần gũi, quen thuộc trong sinh hoạt hàng ngày của người dân Việt Nam. Chuyện hoa, chuyện quả cũng đã được giới mến mộ nhìn nhận trên một số phương diện nội dung và nghệ thuật. Song, chủ yếu ở sự khái quát, gợi mở. Vì vậy, việc tìm hiểu những truyện này một cách cụ thể hơn vẫn là khoảng trống cho chúng tôi thực hiện đề tài khóa luận. 4 Với tất cả những lý do trên cộng thêm niềm yêu quý Phạm Hổ - người đã từng gieo vào tâm hồn bé thơ của chúng tôi những rung động cảm xúc khó phai mờ. Vì vậy, chúng tôi lựa chọn đề tài luận văn “Chuyện hoa, chuyện quả của Phạm Hổ nhìn từ phương diện chủ đề và nghệ thuật tự”. (Khảo sát qua những truyện tiêu biểu) làm vấn đề khoa học của khóa luận. 2. Lịch sử vấn đề Được đánh giá là một trong những cây bút tiêu biểu của nền Văn học thiếu nhi Việt Nam, Phạm Hổ và các sáng tác của ông đã trở thành đề tài của nhiều nhà nghiên cứu. Tập truyện Chuyện hoa, chuyện quả cũng là đối tượng được quan tâm. Trong tham luận “Phạm Hổ với những Chuyện hoa, chuyện quả của anh” do nhà văn Nguyên Ngọc đọc tại cuộc hội thảo về Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng, Phạm Hổ (1968), Nguyên Ngọc đã viết: “ Dường như tác giả Chuyện hoa chuyện quả đang muốn đưa ra một lý thuyết khác về nguồn gốc muôn loài. Anh nói với các em: Các em ạ, thế giới quanh ta muôn vẻ kỳ lạ, kỳ diệu như vậy, tất cả là do con người làm ra đấy. Nguồn gốc của muôn loài chính là ở tình yêu, tình thương và lòng tốt của con người. Đây là nhận xét xứng đáng của Nguyên Ngọc về tập Chuyện hoa, chuyện quả. Bài viết của Nguyên Ngọc nghiêng về khái quát sơ bộ nội dung nhưng chưa quan tâm đến bình diện hình thức nghệ thuật trong tập truyện. Trong cuốn Giáo trình Văn học trẻ em của Lã Thị Bắc Lý (Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Hà Nội- 2002), khi bàn tới mảng văn xuôi Phạm Hổ, đặc biệt là thể loại cổ tích hiện đại. Lã Thị Bắc Lý đánh giá: “ Vấn đề sáng tác cổ tích mới được nhiều nhà văn quan tâm nhưng trong đó, Phạm Hổ là người đầu tiên đã mạnh dạn thể nghiệm sáng tác truyện cổ tích cho các em”. Nổi bật là truyện cổ tích Chuyện hoa, chuyện quả. Lã Thị Bắc Lý đã đánh giá khái quát về tập truyện, đưa ra nguồn gốc ra đời và khái quát nội dung của tập 5 truyện: “Trong câu chuyện bạn đọc sẽ bắt gặp cùng một lúc hai câu chuyện mà tác giả muồn thể hiện, đó là chuyện về cây, hoa, quả và chuyện về con người” (Tr100). Khóa luận của Nguyễn Thị Thúy với đề tài Nghệ thuật Chuyện hoa, chuyện của Phạm Hổ (2010), đã nghiên cứu góc nghệ thuật của tập truyện ở các phương diện như: Nghệ thuật đặt nhan đề; nghệ thuật sử dụng chất liệu dân gian; nghệ thuật xây dựng tình huống và đặc sắc trong nghệ thuật của Pham Hổ. Nhưng khóa luận nghiêng về nghiên cứu phương diện nghệ thuật mà chưa quan tâm tới giá trị nội dung trong tập truyện. Tiểu luận của tác giả Lê Nhật Ký với nhan đề: “Cái kỳ ảo trong Văn học Thiếu nhi Việt Nam” (2013) cũng đã đề cập đến Chuyện hoa, chuyện quả. Lê Nhật Ký tỏ ra rất tâm đắc với Chuyện hoa, chuyện quả của Pham Hổ. Tác giả viết như sau: “ Phạm Hổ người đã làm nên cả một khu vườn cổ tích hoa quả xanh biếc, lạ lùng. Ông trở thành “bác chuyện hoa, chuyện quả”, thủ thỉ kể cho các em về cái kéo cắt nắng, về chiếc vỏ ốc kỳ diệu, về cả bụt, tiên nhân hậu giữa cuộc sống cần lao” (lênhâtky.vnweblogs.com/post/23043/418999). Khóa luận của Nguyễn Ngọc Mai: Giá trị nghệ thuật và nội dung chuyện hoa,chuyện quả của Phạm Hổ (2013), đã tập trung tìm hiểu nguồn gốc ra đời của muôn loài trong tập truyện. Góc nghệ thuật bàn tới các phương diện: Nghệ thuật kể và tả; nghệ thuật tạo cảm giác hồi hộp; quan sát tinh tế, lí giả độc đáo. Chúng tôi lấy đó làm tư liệu tham khảo để kế thừa cũng vừa bổ sung, đồng thời triển khóa luận theo hướng tiếp cận khác. Tiếp thu những thành tựu của giới nghiên cứu, đề tài của khóa luận đi sâu khảo sát một số truyện tiêu biểu trong tập Chuyện hoa, chuyện quả của Phạm Hổ từ góc nhìn nội dung và nghệ thuật. 6 3. Mục đích nghiên cứu - Luận văn tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật trong tập “ Chuyện hoa, chuyện quả” của Phạm Hổ (khảo sát qua một số truyện tiêu biểu) - Thông qua giá trị nội dung và nghệ thuật thấy được tác dụng giáo dục của truyện Phạm Hổ đối với học sinh lứa tuổi Mầm non trong việc bồi dưỡng giáo dục nhân cách của trẻ. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Tài liệu khảo sát - Khóa luận lựa chọn 25 truyện tiêu biểu từ ba văn bản sau trong Chuyện hoa, chuyện quả của Phạm Hổ. + Tuyển tập Phạm Hổ - NXB Văn Học (1999) + Chuyện hoa, chuyện quả (Tác phẩm chọn lọc dành cho thiếu nhi) NXB Kim Đồng (1999) + Chuyện hoa, chuyện quả (Sự tích các loài hoa, quả) - NXB Kim Đồng (2012) - Các truyện khảo sát: + Bài thi nhập học ( Hay là Sự tích cây Nhân Sâm) + Cái kéo kỳ lạ ( Hay là Sự tích hoa Cải Vàng) + Cái ô đỏ ( Hay là Sự tích hoa Râm Bụt) + Cây chanh quả vàng ( Hay là Sự tích cây Quất) + Cây đàn và bầu rượu của người thầy ( Hay là Sự tích cây Ngô Đồng) + Chuyện nàng Mây ( Hay là Sự tích quả Bông Vải) + Cô bé và ông táo ( Hay là Sự tích hoa Mai Vàng) + Em bé hái củi và chú hươu con ( Hay là Sự tích hoa Đại) + Em bé và rồng con ( Hay là Sự tích cây Nhãn) 7 + Một người con có hiếu ( Hay là Sự tích hoa Vạn Thọ) + Những bàn tay nhiều ngón ( Hay là Sự tích cây Chuối) + Những con ốc kỳ lạ ( Hay là Sự tích quả Roi) + Những thanh gươm xanh (Hay là Sự tích hoa Phượng) + Quả tim bằng ngọc ( Hay là Sự tích quả Lòong Boong) + Tiếng sáo và con rắn ( Hay là Sự tích hoa Thiên Lý) + Ngôi đền đỏ ( Hay là Sự tích cây hoa Gạo) + Chim Lưu Ly ( Hay là Sự tích cây Bông Lau) + Mùi hương kì lạ ( Hay là Sự tích hoa Mộc) + Cây một quả ( Hay là Sự tích quả Mơ) + Anh em nhà trăm mắt ( Hay là Sự tích quả Dứa, quả Na) + Tép lên cây ( Hay là Sự tích cây bưởi) + Ruột vàng lắm hạt ( Hay là Sự tích cây Mít và cây Bí Ngô) + Cô gái bán Trầm Hương ( Hay là Sự tích hoa Huệ) + Bông hoa hình mũi kim ( Hay là Sự tích hoa Cỏ May) 4.2. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật Chuyện hoa, chuyện quả ( Thông qua những truyện khảo sát) 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Khóa luận tìm hiểu những tri thức về lý luận liên quan như: truyện cổ tích, nhân vật, các biện pháp nghệ thuật( miêu tả, liên tưởng và hư cấu…) - Tìm hiểu đặc trưng của truyện và sự nghiệp sáng tác của Phạm Hổ. - Tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật của Chuyện hoa, chuyện quả. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thống kê - Phương pháp nghiên cứu tác phẩm theo thể loại 8 - Kết hợp với các thao tác khoa học khác: Phân tích, tổng hợp, bình giảng. 7. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, phần Nội dung của khóa luận gồm 3 chương như sau: Chương I. Phạm Hổ và tác phẩm Chuyện hoa, chuyện quả viết cho thiếu nhi Chương II. Chuyện hoa, chuyện quả nhìn từ phương diện chủ đề Chương III. Chuyện hoa, chuyện quả nhìn từ nghệ thuật tự sự 9 NỘI DUNG CHƯƠNG 1 PHẠM HỔ VÀ CHUYỆN HOA, CHUYỆN QUẢ VIẾT CHO THIẾU NHI 1.1. Tác giả Phạm Hổ 1.1.1. Tiểu sử Vào ngày 28 tháng 11 năm 1928, xã Nhơn An ( ngày trước gọi là xã Thanh Liêm ), Huyện An Nhơn, Tỉnh Bình Định đón chào sự ra đời của một “chú bé” mang cái tên rất dữ: Phạm Hổ ( sau này, Phạm Hổ còn lấy bút danh là Hồ Huy ). Ông sống xa quê hơn 50 năm – hoàn cảnh này là một thôi thúc, tạo nên chiều sâu cho mảng sáng tác với cảm hứng tình yêu quê hương trong sáng tác của ông. Mỗi khi có dịp viết về mảnh đất con người Bình Định, Phạm Hổ luôn tỏ ra say sưa với những tình cảm quê hương ngọt ngào, nhất là khi nó gắn liền với ký ức tuổi thơ trong trẻo, mộc mạc mà thấm sâu trong lòng ông. Năm 1943, Phạm Hổ đỗ thành chung nhưng vì tai nạn nên không thể ra Huế học ban tú tài Trường Quốc học Huế. Ông làm thư ký công nhật cho tòa soạn Sứ Quy Nhơn để giúp đỡ mẹ nuôi các em và tự học để thi tú tài. Cách mạng tháng 8 thành công (theo lời tự thuật của Phạm Hổ) cái duyên nghiệp với văn học nghệ thuật mới bắt đầu, dẫu rằng ông vốn say mê văn học từ nhỏ. Phạm Hổ làm thư ký thường trực ở chi hội Văn hóa cứu quốc do nhà thơ Trần Mai Ninh phụ trách, rồi dự lớp hội họa kháng chiến liên khu 5 do họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung chủ nhiệm, rồi đi thực tế sáng tác ở miền tây Bình Định (vùng giáp Cận Khê). Phạm Hổ vừa vẽ, vừa làm thơ. Đầu năm 1950, Phạm Hổ được cử đi dự đại hội Văn học Toàn Quốc ở Việt Bắc với tư cách là một nhà thơ trẻ liên khu 5. Trong khoảng thời gian 1952 – 2953, Phạm Hổ có “Hai năm vàng” (chữ dùng của Phạm Hổ) ở quê. 10 Ông vừa làm công tác văn hóa thông tin,vừa thâm nhập sâu vào thực tế đời sống để có thể hiểu thế nào là nông dân, thế nào là chân lấm tay bùn, thế nào là đầu tắt mặt tối. Ông xem đó là tư liệu cần thiết để sáng tác phục vụ nhân dân. Tháng 1 năm 1954, Phạm Hổ có mặt ở Hà Nội và làm công tác đối ngoại ở Hội văn nghệ Trung Ương. Năm 1957, ông được kết nạp vào hội nhà văn Việt Nam ngay khóa đầu tiên. Cũng trong thời gian này, Phạm Hổ cùng các nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, Tô Hoài thành lập Nhà xuất bản Kim Đồng – cơ quan chuyên trách ấn hành những tác phẩm dành riêng cho thiếu nhi. Trong những năm chống Mĩ, Phạm Hổ làm việc trong nhiều cương vị ở Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản hội nhà văn, báo văn nghệ…. Năm 1983, Phạm Hổ là chủ tịch Hội đồng Văn học Thiếu nhi của hội nhà văn Việt Nam. Năm 1995, ông về nghỉ hưu nhưng vẫn tiếp tục sáng tác. Ngày 4 tháng 5 năm 2007, Phạm Hổ qua đời ở tuổi 81. Song, ông già tóc bạc ấy vẫn mãi là người bạn thân thiết của tuổi nhỏ. 1.1.2. Sự nghiệp văn chương Là một nhà văn tiêu biểu cho nền Văn học thiều nhi Việt Nam, Phạm Hổ và các sáng tác của ông đã thành công trên nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết cho cả người lớn và trẻ em. Sự phong phú trong thể loại và số lượng dày dặn của tác phẩm đã chứng minh cây bút Phạm Hổ có nguồn tiềm lực sáng tác dồi dào và khá linh động. Viết cho người lớn, Phạm Hổ có những tác phẩm đặc sắc như: Cây bánh tét của người cô, Người vợ lẽ, Vườn xoan (truyện ngắn), Những ô cửa những ngả đường (thơ)… . Tuy nhiên, nói đến sự nghiệp của Phạm Hổ không thể không nói đến sự đóng góp của ông cho nền Văn học thiếu nhi nước nhà. Hơn 60 năm cầm bút vì yêu trẻ, Phạm Hổ đã để lại trên 20 tập thơ, 9 tập truyện và 4 vở kịch tặng riêng các em. 11 Những tác phẩm chính: Thơ: - Em tre (1948) - Chú bò tìm bạn (1957) - Em thích em yêu (1958) - Những người bạn nhỏ (1960) - Bạn trong vườn (1967) - Từ không đến mười (1973) - Me, mẹ ơi, cô bảo (1980) - Những người bạn im lặng (1984) - Đỗ trắng đỗn đen (1991) - Cháu chọn hạt nào (1992) - Câu chuyện về Miu trắng (1993) Truyện: - Viết thư cho cha (1959) - Khẩu súng của người ông (1960) - Cất nhà giữa hồ (1964) - Chuyện hoa, chuyện quả (tập 1, 1974) - Lửa vàng, lửa trắng ( 1976) - Chuyện hoa, chuyện quả (tập 2, 1982) - Tiếng sáo và con rắn (Chuyện hoa, chuyện quả, tập 3, 1985) - Ngựa thần từ đâu đến (1986) - Những chú sẻ con (1988) - Hai vợ chồng và con voi quý (Chuyện hoa, chuyện quả tập 4, 1988) - Chim lưu ly (Chuyện hoa, chuyện quả, tập 5, 1990) 12 - Quả tim bằng ngọc ( Chuyện hoa, chuyện quả, tuyển chọn, 1993) - Lửa vàng, lửa trắng, lửa nâu (1993) Kịch: - Nàng tiên nhỏ thành ốc (1981) - Tìm gặp lại anh (1981) - Người con gái hầu của Mị Châu (1984) - Mị Châu và chiếc áo lông ngỗng (1984) Với những thành công và đóng góp cho Văn học thiếu nhi Phạm Hổ được ghi nhận xứng đáng. Ông đã được tặng các giải thưởng Văn học như: Giải A trong các cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi với các tập thơ Chú bò tìm bạn (1957-1958), Chú vịt bông (1967-1968). Giải thưởng chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của Hội đồng Văn học thiếu nhi, Hội Nhà văn Việt Nam với tập thơ Những người bạn im lặng (1985). Giải thưởng về cuộc thi sáng tác kịch Nàng tiên nhỏ Thành Ốc (1986). Với những đóng góp quan trọng cho nền Văn học thiêú nhi, Phạm Hổ xứng đáng với giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật (đợt 1 – 2001). 1.2. Tác phẩm Chuyện hoa, chuyện quả Có bề dày kinh nghiệm sáng tác phong phú trên các thể loại, những tác phẩm của Phạm Hổ đã đánh dấu son quan trọng trong nền văn học thiếu nhi nước nhà. Chuyện hoa, chuyện quả là một món quà vô giá Phạm Hổ tặng cho trẻ thơ. Gần 30 năm ông miệt mài, tâm huyết để viết về Chuyện hoa, chuyện quả, say sưa kể về sự tích muôn loài cây lá quanh ta. Có thể nói, ông đã rất thành công ở mảng đề tài này với gần năm mươi câu chuyện kể về sự tích của 50 loài cây, loài hoa, loài quả. Mỗi thứ giống cây quả ấy, thứ hoa ấy lại gắn với một số phận con người. Để hướng các em đến tình yêu, tình thương và lòng tốt của con 13 người… Ở cuộc đấu tranh gian nan, mỗi lần con người chiến thắng, cái thiện thắng cái ác; lòng chung hiếu thắng sự bạc nghĩa - vô ơn; tình thương thắng thói hận thù; sự quên mình thắng thói ích kỷ; sự siêng năng thắng thói lười nhác,… thì sẽ có một loài hoa đẹp, một thứ hoa quả lạ trên đời. Đó là thông điệp, là bài học, là giá trị nhân văn sâu sắc mà tác giả để lại trong mỗi câu chuyện hay mỗi loài hoa, loài quả để mang đến cho các em. Nguyên Ngọc đã viết trong tham luận đọc tại hội thảo năm 1968: “Đây là lý thuyết mới của anh Phạm Hổ về nguồn gốc muôn loài quanh ta. Đây không chỉ là một đề tài. Đây là một chủ đề, thú vị và nghiêm túc”. Với 50 loài cây, loài hoa, loài quả tác giả đã cố gắng tìm đủ những cách thể hiện khác nhau, để mỗi chuyện một mới lạ, một hấp dẫn. Thế giới tự nhiên qua cái nhìn của nhà thơ bỗng nhiên bừng sáng, bởi tâm hồn đầy nhạy cảm và thắm thiết của ông. Sự phong phú của hương sắc hoa quả không chỉ gợi cho các em lòng yêu thiên nhiên mà còn kích thích các em tìm hiểu thiên nhiên như một kho báu vô tận, từ đó khơi dậy ý thức trân trọng và bảo vệ thiên nhiên, vừa bao la, vừa gần gũi đối với trẻ thơ. Thế giới trong Chuyện hoa, chuyện quả có thần, có bụt, có tiên, có sự kỳ diệu, có sự biến hóa nhưng vẫn không tách rời cuộc sống hiện thực. Các chuyện kể đẹp một vẻ tự nhiên. Nhà văn không hề lạm dụng các yếu tố ly kỳ hoặc có ly kỳ thì vẫn không vi phạm đến quy luật phát triển của tự nhiên. Ví như hoa quỳnh không nở vào ban mai, hoa mai, hoa đào chỉ nở vào mùa xuân, hoa mộc, hoa thiên lý với mùi hương êm dịu… Bên cạnh đó, truyện được kể bằng ngôn ngữ văn xuôi ngắn gọn, trong sáng, không ít chi tiết sắc nhọn, nhưng cũng chan hòa chất thơ. Ở thiên truyện Cái ô đỏ ca ngợi tình cảm anh em khiến cả thiên thần phải xúc động. Cây đàn và bầu rượu của người thầy thể hiện tình yêu, tình thầy trò qua tiếng đàn vĩnh cửu của thời gian v.v... Phạm Hổ đã đưa các em vào cuộc dạo chơi kỳ thú. Không chỉ làm giàu các 14 giác quan, cho xúc giác, cho thị giác, cho khứu giác và thính giác mà còn làm giàu và trong trẻo thế giới tâm hồn trẻ thơ. Với gần 50 truyện và mẩu chuyện xinh xắn về các loại hoa, loại quả, Chuyện hoa, chuyện quả đã góp một dấu ấn riêng, đặc sắc trong văn xuôi Phạm Hổ. Đánh dấu son quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của ông. 15 CHƯƠNG 2 CHUYỆN HOA, CHUYỆN QUẢ NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN CHỦ ĐỀ Phạm Hổ từng nói: “Tôi mong rằng khi sáng tác ra những câu chuyện, khi tạo tình huống, khi tìm chi tiết chất liệu, khi chọn giọng kể ngôn ngữ, có lẽ chúng ta nên chú ý đến cái tính Việt Nam, cái chất tâm hồn Việt Nam, cái hương vị Việt Nam”. Thật vậy, qua các sáng tác của ông, người đọc dễ dàng nhận ra cái chất Việt Nam, cái hương vị Việt Nam ẩn hiện qua từng câu chữ, ý thơ trong mỗi tác phẩm của ông. Trong thơ của mình, Phạm Hổ đã tạo ra một thế giới loài cây mang đậm phong vị Việt Nam. Hơn 30 loài cây được nhắc đến trong tập thơ Chú bò tìm bạn, từ cây cà rốt, bắp cải, cây dừa đến cây na, cây ổi, cây sung, cây roi, cây táo, cây thị… cây nào, trái nào cũng bước ra từ cuộc sống gắn bó với nhân dân lao động Việt Nam. Còn với Chuyện hoa, chuyện quả, gần 50 loài hoa, loài quả: Hoa mai vàng, hoa phượng, hoa đại, quả lòong boong, quả mít, quả na…,thế giới cây quả ấy đã được Phạm Hổ hình dung qua tâm hồn con người Việt Nam. Trong mỗi tác phẩm, cây quả trở thành phương tiện thể hiện những tình cảm, những phẩm chất cao quý của con người, ẩn chứa trong loài cây đó một triết lý nhân sinh, một ý nghĩa giáo dục đạo lý. Ngay từ cái tên gọi ban đầu, câu chuyện đã thể hiện một dấu hiệu dễ nhận biết đặc điểm bên ngoài của hoa, quả. Đi vào chi tiết, tác giả giải thích nguồn gốc xuất hiện, lý do của mỗi cái tên chúng mang để từ đó nhìn ra số phận con người. Đọc Chuyện hoa, chuyện quả, độc giả nhận ra rất rõ những ý tưởng nghệ thuật sâu sắc mà Phạm Hổ gửi gắm qua những trang văn. Việc giải thích sự ra đời của một loài cây, loài hoa, loài quả nào đó chỉ là một “cái cớ”. Bởi vì ai cũng biết những loài hoa, loài quả ấy có trước trong thiên nhiên, trong 16 vườn trái của chúng ta không rõ từ bao giờ. Vậy mà khi đi vào những thiên truyện của Phạm Hổ, chúng như có một đời sống khác, có một cội nguồn khác. Cái quy trình lý giải ngược này của truyện nhằm truyền tải những nội dung thế sự gắn với cuộc sống của con người, của xã hội. Theo quan niệm của Phạm Hổ, sự tích hoa, quả bao giờ cũng gắn với một phương diện nào đó trong đời sống lao động chiến đấu và tình cảm con người. Từ những câu chuyện, Phạm Hổ thường quan tâm tới những vấn đề (chủ đề) quen thuộc bình dị nhưng có ý nghĩa sâu sắc trong đời sống nhân thế Chủ đề là “ Vấn đề cơ bản, vấn đề trung tâm được tác giả nói lên, đặt ra nội dung cụ thể của tác phẩm văn học […] Nó giải đáp câu hỏi “ vấn đề cơ bản của tác phẩm là gì. Chủ đề và tư tưởng là hạt nhân cơ bản của nội dung tác phẩm” [tr.52]. Xác định như vậy, khi tìm hiểu giá trị nội dung của Chuyện hoa, chuyên quả, khóa luận cho rằng tác phẩm kết tinh những tình cảm cao quý những tình cảm cao quý như tình mẹ con, tình anh em, tình bạn bè, tình thầy trò, tình yêu đôi lứa hay tình vợ chồng, tình yêu quê hương đất nước…Đó là những tình cảm và phẩm chất tốt đẹp của con người và đó cũng là những chủ đề chính của tác phẩm: Tình cảm gia đình, tình cảm thầy trò bạn bè, tình yêu quê hương đất nước… 2.1. Tình cảm gia đình thiêng liêng Những câu chuyện viết về đề tài tình cảm gia đình chiếm phần nhiều trong sáng tác cho thiếu nhi của Phạm Hổ. Với trẻ em, không gì gần gũi và thân thiết bằng gia đình, và cũng biết bao điều thú vị nảy sinh từ môi trường ấy. Qua mỗi câu chuyện, Phạm Hổ đã mang đến cho các em những giá trị nhân bản đầu tiên xuất phát từ tình yêu thương ruột thịt, với những tình huống gây xúc động lòng người khi chạm đến những mối dây thâm tình. Khi viết về tình cảm mẹ (cha) con, Phạm Hổ đã miêu tả mối tương cảm mẫu tử thật thiêng liêng. Nối kết giữa mẹ và con là sợi dây yêu thương – sợi 17 dây có khả năng chống chọi lại với cái ác và muôn ngàn nỗi đau khổ của cuộc đời. Người ta có thể chia cách mọi thứ trong cuộc đời trừ tình cảm sâu sắc của con người, nhất là tình mẹ con. Truyện Sự tích quả Lòong Boong (hay là Quả tim bằng ngọc), là câu chuyện cảm động về tình mẹ con: Con bị đánh đau ở đâu người mẹ đau trên thân thể ở đó. Câu chuyện kể rằng, những ngày xưa lắm, có hai mẹ con nhà nọ nghèo quá, phải đi ở cho một tên nhà giàu. Cả ngày làm hết mọi công việc nặng nhọc, lại bị đánh mắng, hai mẹ con chỉ thấy vui sướng khi đêm đến, được nằm bên nhau trên mảnh chiếu rách trải ở xó nhà. Lúc ấy, người mẹ mới ôm con vào lòng mà vuốt ve, an ủi. Tình cảm thiêng liêng ấy là tình mẫu tử cao cả, chỉ cần được bên nhau dù khó khăn vất vả, khổ cực bao nhiêu hai mẹ con cũng thấy vui sướng. Tình cảm ấy càng lạ lùng thay khi đứa con bị nhà chủ hành hạ đánh đòn: “ Một hôm, em bé gái bị ốm nặng nằm liệt không dậy nổi. Người mẹ thương con, thỉnh thoảng lại nén vào thăm. Tên nhà giàu thấy được, hắn nắm lấy tay em bé giật mạnh một cái và lôi dậy bắt đi làm. Hắn vừa bỏ tay ra thì em bé ngã khụy xuống. Tên nhà giàu càng tức giận. Hắn chộp lấy cái roi mây và quật vào lưng em mấy cái. Em bé và người mẹ cùng thét lên. Mà kỳ lạ quá, tên nhà giàu quật bao nhiêu roi trên lưng đứa con thì bấy nhiêu roi lằn trên lưng bà mẹ”. Tác giả muốn nhắn nhủ tới các em tình mẫu tử là thế đó, con đau mẹ cũng đau, con đau bao nhiêu mẹ cũng đau bấy nhiêu. Và rồi, người mẹ yêu con đã hi sinh mạng sống của mình để cứu con. Mẹ bảo con mình chạy đi khi bị tên nhà giàu phát hiện mất con chim quý. Người mẹ ở lại nhận tội và chịu chết thay con. Nhưng, người mẹ đâu biết khi bị mũi mác đâm vào tim thì đứa con của mình cũng như bị mũi mác đâm vào rồi nằm xuống. Và đây chính là mối tương cảm mẫu tử thiêng liêng của hai mẹ con em bé nhà nghèo. Kết thúc câu chuyện là sự xuất hiện của trái lòong boong. Đó là biểu trưng cho tình mẫu tử thiêng liêng. Ở truyện Sự tích cây Sung có hình ảnh người mẹ chết đi vì không muốn xa 18