Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
Trường THCS Lý Tự Trọng
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
đĐộc lập- Tự do- Hạnh phúc
TÊN ĐỀ TÀI:
BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI LỚP 9
VỚI DẠNG BÀI TẬP P2O5 TÁC DỤNG VỚI NaOH hoặc KOH
Họ và tên tác giả: Trần Thị Đức Hạnh.
Chức vụ : Giáo viên giảng dạy môn Hóa – Sinh lớp 9
A/ HOÀN CẢNH NẢY SINH ÁP DỤNG SKKN
I -Lêi më ®Çu:
NghÞ quyÕt Quèc héi khãa X kú häp thø 8 vÒ c«ng t¸c ®æi míi gi¸o dôc phæ
th«ng víi môc tiªu lµ x©y dùng néi dung ch¬ng tr×nh vµ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc toµn diÖn
cho thÕ hÖ trÎ, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc phôc vô cho sù nghiÖp c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc , phï hîp víi thùc tiÔn vµ truyÒn thèng ViÖt Nam, tiÕp
cËn tr×nh ®é gi¸o dôc ë c¸c níc ph¸t triÓn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
§Ó thùc hiÖn tèt môc tiªu gi¸o dôc ngêi gi¸o viªn cÇn cã sù hiÓu biÕt vµ n¾m b¾t ch¾c
ch¾n nh÷ng sù thay ®æi vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y còng nh nh÷ng yªu cÇu
trong c«ng t¸c ®æi míi ph¬ng ph¸p - ®ã chÝnh lµ lÊy häc trß lµm trung t©m , ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh . Häc sinh tù t×m tßi kiÕn thøc, vËn dông nh÷ng kiÕn
thøc ®· häc vµo qu¸ tr×nh gi¶i c¸c bµi tËp vµo thùc tÕ ®êi sèng .
§èi víi bé m«n hãa häc th× ®©y lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm , häc sinh cÇn
nghiªn cøu c¸c kiÕn thøc trªn c¬ së c¸c thÝ nghiÖm biÓu diÔn, thÝ nghiÖm thùc hµnh ....
Qua ®ã häc sinh ph¶i biÕt tæng hîp kiÕn thøc ®ång thêi vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc
vµo gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng . Th«ng qua viÖc gi¶i c¸c bµi
tËp Êy nh»m gióp häc sinh còng cè c¸c kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch cã hÖ thèng , ®ång
thêi ph©n lo¹i ®îc c¸c d¹ng to¸n , c¸c d¹ng bµi tËp mét c¸ch v÷ng ch¾c .
§èi víi bé m«n hãa häc th× thêng cã hai d¹ng bµi tËp lµ bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ bµi tËp
®Þnh lîng . Víi hai d¹ng bµi tËp nµy th× cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch
quan , tr¾c nghiÖm tù luËn hoÆc hoÆc ph¬ng ph¸p tù luËn ®Ó häc sinh lµm quen.
Trong c«ng t¸c båi dìng häc sinh giái ngoµi viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi tËp cho
häc sinh cßn mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng n÷a ®ã lµ nh÷ng kiÕn thøc cña ngêi thÇy . Lµ
gi¸o viªn gi¶ng d¹y bé m«n hãa häc ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã sù hiÓu biÕt réng vÒ vèn
kiÕn thøc , ph¶i biÕt ph©n lo¹i c¸c d¹ng bµi tËp vµ ph¸t triÓn c¸c d¹ng bµi tËp Êy ë d¹ng
cao h¬n thµnh c¸c chuyªn ®Ò qua ®ã gióp cho häc sinh n¾m kü h¬n kiÕn thøc vµ ®i s©u
vµo c¸c d¹ng bµi tËp c¬ b¶n , bµi tËp n©ng cao, hÖ thèng hãa ®îc ch¬ng tr×nh ®· häc vµ
cã tÝnh s¸ng t¹o trong häc tËp, trong viÖc gi¶i to¸n hãa häc.
Đề tài đã được thục nghiệm và áp dụng có kết quả tốt.
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
1
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
II – Thực trạng của vấn đề cần nghiên cứu :
1- Thực trạng của vấn đề nghiên cứu :
B¶n th©n lµ mét gi¸o viªn ®· tham gia båi dìng häc sinh giái m«n hãa häc trong
qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ®· ph¸t hiÖn ra mét sè sai lÇm cña c¸c em khi gi¶i c¸c bµi tËp hãa
häc n©ng cao d¹ng P2O5 t¸c dông víi kiÒm. Tõ ®ã t«i ®i tíi suy nghÜ cÇn ph¶i cã mét hÖ
thèng bµi tËp d¹ng nµy mét c¸ch tæng qu¸t vµ hÖ thèng nh»m gióp gi¸o viªn vµ häc sinh
tr¸nh ®îc nh÷ng sai sãt ®¸ng tiÕc vµ gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp nµy mét c¸ch dÔ dµng h¬n.
2 – Kết quả của thực trạng trên:
Cã mét lÇn khi luyÖn to¸n cho mét nhãm häc sinh khi gi¶i ®Õn d¹ng bµi tËp P 2O5
t¸c dông víi dd NaOH ( hoÆc KOH ) t«i ph¸t hiÖn ra sai lÇm cña häc sinh nh sau :
VÝ dô: Cho 14,2 g P2O5 t¸c dông víi 150 g dd KOH 11,2% . TÝnh khèi lîng muèi t¹o
thµnh.
Häc sinh thêng gi¶i nh sau :
Nhãm häc sinh thø nhÊt :
Số mol P2O5 =
14,2
142
Số mol KOH =
150.112
100.56
= 0,1 mol
= 0,3 mol
P2O5 + 6KOH � 2K3PO4 +3 H2O
Theo PT : n KOH = 6 n P2O5
Bµi ra : n KOH = 3n P2O5 nªn P2O5 d , s¶n phÈm tÝnh theo KOH �
nK3PO4
=
1
n
3
KOH =
1
.0,3 = 0,1 mol
3
m K3PO4 = 0,1.212 = 21,2 g
Nhãm häc sinh thø hai :
P2O5 + 4KOH � 2 K2HPO4 +H2O
Theo PT: n KOH = 4 n P2O5
Bµi ra :
n KOH = 3n P2O5 � P2O5 d , s¶n phÈm tÝnh theo KOH
Vµ häc sinh tÝnh :
nK2HPO4 =
1
2
n KOH = 1 .0,3 = 0,15 (mol)
2
m K2HPO4 = 0,15.174 =26,1 g
Nhãm häc sinh thø ba :
2 P2O5 + 10 KOH � 2K3PO4 +2K2HPO4 +4H2O
Theo PT : n KOH = 5 n P2O5
Bµi ra
: n KOH = 3n P2O5 � P2O5 d, s¶n phÈm tÝnh theo KOH
Vµ häc sinh tÝnh ®îc : nK3PO4 = nK2HPO4 = 1 nKOH = 0,3 = 0,06 mol
5
5
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
2
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
m K3PO4 = 0,06 . 212 =12,72 ( g)
m K2HPO4 = 0,06. 174 = 10,44 (g)
Vµ mét sè sai lÇm n÷a mµ häc sinh m¾c ph¶i...
Tãm l¹i: Khi gi¶i to¸n hãa häc c¸c em thêng m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm trªn lµ do c¸c em
quan niÖm r»ng :
Theo tÝnh chÊt hãa häc cña ¤xÝt axÝt lµ ¤xÝt axÝt t¸c dông víi dd baz¬ t¹o thµnh muèi
vµ níc ( trong phÇn lý thuyÕt c¸c em ®îc häc lµ nh vËy ). Cho nªn khi gÆp nh÷ng bµi
to¸n nh vËy c¸c em cø thÕ tiÕn hµnh viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng ®Ó tÝnh to¸n , còng cã
nh÷ng em khi viÕt ph¬ng tr×nh cã thÓ t¹o ra nh÷ng muèi nµy hay muèi kh¸c hoÆc hçn
hîp cña hai muèi nhng cuèi cïng c¸c em vÉn cha cã c¸ch gi¶i d¹ng to¸n nµy , c¸c em
cha hiÓu vµ cha cã kü n¨ng vËn dông ®Ó viÕt ph¬ng tr×nh vµ tÝnh to¸n chÆt chÏ, sö dông
hÕt c¸c ®iÒu kiÖn cña bµi ra.
Tríc thùc tr¹ng nh vËy khi ®îc nhµ trêng ph©n c«ng d¹y bé m«n hãa häc líp 9 vµ
båi dìng häc sinh giái líp 9 ®Ó c¸c em tham gia kú thi häc sinh giái cÊp thành phố, cấp
tỉnh , b¶n th©n t«i hÕt søc b¨n kho¨n tr¨n trë ®Ó lµm sao khi gi¶ng d¹y vµ truyÒn thô cho
c¸c em dÓ c¸c em tiÕp thu mét c¸ch tèt nhÊt vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt.
§Çu n¨m häc 2008 - 2009 t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t chÊt lîng bé m«n hãa häc ë hai
líp 9 kÕt qu¶ thu ®îc nh sau :
Líp
Sè häc sinh
Giái
Kh¸
TB
YÕu- KÐm
91
41
0
5
19
17
92
40
0
8
20
12
§Æc biÖt d¹ng bµi tËp P2O5 t¸c dông víi KOH hoÆc NaOH c¸c em ®Òu m¾c ph¶i sai
lÇm nh ®· nªu ë trªn
§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy cña häc sinh b¶n th©n t«i lµ mét gi¸o viªn d¹y hãa häc
vµ ®îc giao nhiÖm vô båi dìng häc sinh giái t«i thÊy cÇn thiÕt ph¶i ®a ra mét gi¶i pháp
tèt nhÊt nh»m gióp c¸c em häc sinh khi gi¶i to¸n kh«ng m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm vµ tõ ®ã
c¸c em cã kü n¨ng vËn dông gi¶i bµi tËp hãa häc mét c¸ch tèt h¬n , ®Æc biÖt víi d¹ng bµi
tËp P2O5 t¸c dông víi dd kiÒm cÇn cã mét hÖ thèng tæng qu¸t chung cho c¸c trêng hîp
x¶y ra- chän híng viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra nhanh nhÊt , tÝnh to¸n thuËn lîi nhÊt
®Ó c¸c em lµm quen.
KÕt qu¶ ®· thµnh c«ng ®èi víi c¸c em häc sinh do t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y vµ båi dìng
.
ChÝnh v× vËy sau ®©y t«i xin nªu mét s¸ng kiÕn nhá cña t«i nh»m gióp häc sinh vÒ
ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi KOH hoÆc NaOH
B- QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP :
I/ Nội dung và các giải pháp thực hiện:
D¹ng bµi tËp P2O5 t¸c dông víi dd NaOH hoÆc KOH thùc chÊt lµ axÝt H3PO4 (do P2O5
+ H2O trong dd NaOH ) t¸c dông víi NaOH cã thÓ x¶y ra c¸c ph¶n øng sau :
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
3
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
H3PO4 + NaOH � NaH2PO4 + H2O
H3PO4 + 2NaOH � Na2HPO4 + 2H2O
H3PO4 + 3NaOH � Na3PO4
+ 3H2O
(1)
(2)
(3)
Gi¶ sö cã dung dịch chøa a mol H3PO4 t¸c dông víi dung dịch cã chøa b mol NaOH thu
®îc dung dịch A ta cã thÓ biÖn luËn c¸c chÊt theo t¬ng quan gi÷a a vµ b nh sau :
nNaOH
nH 3 PO4
b
a
1- NÕu 0 <
2 - NÕu
b
a
=
b
a
<1 chØ x¶y ra ph¶n øng (1) taä ra NaH2PO4vµ H3PO4 cßn d
= 1 ph¶n øng (1) võa ®ñ t¹o ra NaH2PO4
3- NÕu NÕu 1 <
b
a
<2 x¶y ra c¶ ph¶n øng(1) vµ ph¶n øng (2) taä ra NaH2PO4
vµ Na2HPO4
4 - NÕu
b
a
= 2 ph¶n øng (2) võa ®ñ t¹o ra Na2HPO4
5 - NÕu NÕu 2 <
b
a
<3 x¶y ra c¶ ph¶n øng (2) vµ ph¶n øng (3) taä ra Na3PO4
vµ Na2HPO4
6 - NÕu
b
a
= 3 ph¶n øng (3) võa ®ñ t¹o ra Na3PO4
7 - NÕu
b
a
> 3 chØ x¶y ra ph¶n øng (3) t¹o ra Na3PO4 vµ NaOH cßn d.
Víi c¸c trêng hîp x¶y ra nh trªn häc sinh cã thÓ ¸p dông lµm c¸c vÝ dô cô thÓ tõ ®ã
h×nh thµnh ë c¸c em kü n¨ng gi¶i c¸c c¸c d¹ng bµi tËp nµy.
VÝ dô 1: Cho häc sinh ¸p dông lµm c¸c bµi tËp mµ c¸c em thêng m¾c sai lÇm ®Ó tõ ®ã
c¸c em ®èi chøng vµ rót ra sai lÇm ë ®©u :
Cho14,8gP2O5 t¸c dông víi 150 g dd KOH 11,2%.Muèi nµo ®îc t¹o thµnh?Khèi lîng
mçi muèi lµ bao nhiªu ?
Gi¶i : Muèn x¸c ®Þnh ®îc muèi nµo t¹o thµnh th× häc sinh ph¶i xÐt tØ lÖ mol cña c¸c chÊt
tham gia.
Bµi to¸n nµy cã thÓ sÏ x¶y ra c¸c ph¶n øng sau :
�
P2O5 + 3H2O
2H3PO4
(1)
H3PO4 + KOH � KH2PO4 + H2O
(2)
H3PO4 + 2KOH � K2HPO4+ 2H2O
(3)
H3PO4 + 3KOH � K3PO4 + 3H2O
(4)
Theo (1) nH3PO4 = 2n P2O5 = 0,1.2 = 0,2 mol
nKOH =
150.11,2
=
100.56
0,3 mol
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
4
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
TØ lÖ
nKOH
nH 3 PO4
= b = 0,2 =1,5 � 1 <
0,3
a
b
a
<2
VËy x¶y ra ph¶n øng (2) vµ (3) t¹o ra hai muèi lµ KH2PO4 vµ K2HPO4
PhÇn tÝnh to¸n häc sinh viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra vµ tÝnh.
C¸ch 1 : NÕu viÕt ph¬ng tr×nh song song th× lËp hÖ ph¬ng tr×nh to¸n häc ®Ó tÝnh
Cô thÓ :
H3PO4 + KOH � KH2PO4+ H2O
x mol x mol
x mol
H3PO4 +2KOH � K2HPO4+ 2H2O
y mol 2y mol y mol
Ta cã:
x y 0,2
x 2 y 0,3
gi¶i ra ta ®îc
x o,1
y 0,1
Nh vËy m KH2PO4 = 0,1. 136 = 13,6 g
m K2HPO4 = 0,1. 174 = 17,4 g
C¸ch 2 : HoÆc nÕu viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng nèi tiÕp nh sau :
H3PO4+ KOH � KH2PO4 + H2O
n KH2PO4 = nKOH = n H3PO4= 0,2 (mol) ( tÝnh theo H3PO4 )
KOH d : 0,3 - 0,2 = 0,1 mol
V× KOH d nªn :
KOH + KH2PO4 � K2HPO4 + H2O
nKH2PO4=n K2HPO4= nKOH d = 0,1 mol
VËy nKH2PO4 thu ®îc sau cïng lµ : 0,2- 0,1 = 0,1 mol
nK2HPO4 = 0,1 mol
mKH2PO4 = 0,1. 136 = 13,6g
mK2HPO 4= 0,1.174 = 17,4 g
Tõ ®ã häc sinh ®èi chiÕu víi bµi lµm cña m×nh lóc ®Çu khi c¸c em cha h×nh thµnh c¸ch
gi¶i ®Ó rót ra sai sãt
VÝ dô 2 : §èt ch¸y hoµn toµn 6,2 gam Ph«t pho thu ®îc chÊt A , cho chÊt A t¸c dông
víi 800 ml dd NaOH 0,6 M th× thu ®îc muèi g× ? TÝnh khèi lîng cña muèi ®ã .
Gi¶i :
np =
6,2
31
= 0,2 mol
Cã thÓ x¶y ra c¸c ph¶n øng sau :
4P + 5O2 � 2P2O5
P2O5 + 3H2O � 2H3PO4
H3PO4 + NaOH � NaH2PO4+ H2O
H3PO4 + 2 NaOH � Na2HPO4+2 H2O
H3PO4 + 3NaOH � Na3PO4+3 H2O
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
5
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
Theo ph¬ng tr×nh (1) nP2O5 =
1
2
nP = 0,1 mol
Theo ph¬ng tr×nh (2) n H3PO4= 2nP2O5 = 0,1.2 = 0,2 mol
n NaOH = 0,8.0,6 = 0,48 mol
TØ lÖ
nNaOH
nH 3 PO4
=b=
a
0,48
=
0,2
2,4 => 2<
b
a
<3
X¶y ra hai ph¶n øng (4) vµ (5) t¹o ra hai muèi Na 2HPO4 vµ Na3PO4.Khi x¸c ®Þnh ®îc
muèi t¹o thµnh ë ph¶n øng (4) vµ (5) häc sinh tiÕn hµnh gi¶i theo hai c¸ch nh vÝ dô 1 ,
c¸c em cã thÓ viÕt ph¬ng tr×nh song song hoÆc nèi tiÕp .C¸c ph¶n øng x¶y ra :
H3PO4 + 2NaOH � Na2HPO4 +2H2O
xmol 2x mol
xmol
H3PO4 + 3NaOH � Na3PO4 + 3H2O
ymol
3ymol
ymol
x y 0,2
Ta có:
2 x 3 y 0,48
�
x 0,12
y 0,08
VËy khèi lîng muèi Na2HPO4 = 0,12.142 = 17,04 (g)
Khối lượng muối Na3PO4 = 0,08.164 = 13,12 (g)
VÝ dô 3: Cho 21,3g P2O5 t¸c dông víi 200g dung dÞch KOH 8,4%. Muèi nµo ®îc t¹o
thµnh? Khèi lîng lµ bao nhiªu?
Gi¶i:
T¬ng tù nh vÝ dô 1, 2 häc sinh viÕt c¸c ph¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra - x¸c ®Þnh tØ lÖ
mol c¸c chÊt tham gia ph¶n øng ®Ó xem muèi nµo t¹o thµnh vµ tÝnh to¸n t¬ng tù nh vÝ
dô 1, 2.
C¸c ph¶n øng x¶y ra : P2O5 + 3H2O � 2H3PO5
(1)
H3PO4 + KOH � KH2PO4 + H2O (2)
H3PO4 + 2KOH � K2HPO4 + 2H2O(3)
H3PO4 + 3KOH � K3PO4 + 3H2O (4)
Theo ph¬ng tr×nh (1) nH3PO4= 2nP2O5 = 2 �21,3 : 142 = 0,3 mol
nKOH = (200 �8,4) : (100 �56) = 0,3 mol
Ta cã tØ lÖ nKOH : nH3PO4 = 0,3 : 0,3 = 1 vËy chØ x¶y ra ph¶n øng (2) võa ®ñ
H3PO4 + KOH � KH2PO4 + H2O
Muèi t¹o thµnh lµ KH2PO4 cã sè mol = nKOH = nH3PO4 = 0,3 mol
mKH2PO4 = 0,3 . 136 = 40,8 (g)
VÝ dô 4 : Cho 28,4 gam P2O5t¸c dông víi 400 ml dd NaOH 2M - Muèi t¹o thµnh cã
khèi lîng lµ bao nhiªu ?
Gi¶i :
nP2O5 = 28,4: 142 = 0,2 mol; nNaOH = 0,4.2 = 0,8mol
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
6
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
nH3PO4 = 2 nP2O5 = 0,4 mol.
C¸c ph¶n øng x¶y ra t¬ng tù nh vÝ dô 2
XÐt tØ lÖ mol n NaOH : n H3PO4 = 0,8: 0,4 = 2
ChØ x¶y ra ph¶n øng (4) võa ®ñ t¹o ra Na2HPO4 ( PTHH nh vÝ dô 2)
H3PO4 + 2NaOH � Na2HPO4 + 2H2O
nNa2HPO4 = nH3PO4 =
1
2
nNaOH = 0,4 mol
� mNa2HPO4 = 0,4. 142 =56,8 (g)
VÝ dô 5 : Cho 14,2 gam P2O5 t¸c dông víi dd KOH 20 % . TÝnh nång ®é % cña mçi
muèi trong dd thu ®îc sau ph¶n øng.
Gi¶i : C¸c ph¶n øng x¶y ra nh vÝ dô 3
nH3PO4 = 2nP2O5 = 2. 14,2 : 142 = 0,2 mol
nKOH = (168.20) :(100.56) = 0,6 mol
TØ lÖ nKOH : nH3PO4 = 0,6 : 0,2 = 3 VËy ph¶n øng (4) võa ®ñ t¹o muèi K3PO4
H3PO4 + 3KOH � K3PO4 + 3H2O
Theo ph¬ng tr×nh nK3PO4 = nH3PO4 =
1
nKOH
3
= 0,2 mol
� mK3PO4 = 0,2 . 212 = 42,4 (g)
Khèi lîng dd sau ph¶n øng : 14,2 + 168 = 182,2 (g)
C% (K3PO4) = (42,4 : 182,2 ).100% = 23,27 %
Nh vËy ®èi víi vÝ dô 3, 4 vµ 5 hai chÊt tham gia ph¶n øng võa ®ñ , s¶n phÈm t¹o thµnh
chØ cã mét muèi duy nhÊt
VÝ dô 6 :Cho 63,9 gam P2O5 t¸c dông víi 144 gam dung dÞch NaOH 20% . TÝnh nång
®é phÇn tr¨m c¸c chÊt trong dung dÞch thu ®îc sau khi ph¶n øng kÕt thóc .
Gi¶i : C¸c ph¶n øng x¶y ra ( xem vÝ dô 2 ) . Ph¶n øng (2),(3),(4),(5)
nH3PO4 = 2nP2O5 = 2 �3,9 :142 = 0,9 mol
nNaOH = (144 �20 ) :(100 �40) = 0,72 mol
TØ lÖ nNaOH : nH3PO4 = 0,72 : 0,9 = 0,8 (mol) < 1
VËy ph¶n øng chØ t¹o ra NaH2PO4 vµ H3PO4 d
H3PO4 + NaOH � NaH2PO4 + H2O
nNaH2PO4 = nNaOH = nH3PO4 p = 0,72 mol(tÝnh theo NaOH )
mNaH2PO4 = 0,72 �120 = 86,4 g
mH3PO4 d = ( 0,8 - 0,72). 98 = 7,84g
mdd sau phản ứng: 63,9 + 144 = 207,9g
C% NaH2PO4 = (86,4 : 207,9 ) �100% 41,56%
C% H3PO4 d = (7,84 :207,9 ) �100% 3,77 %
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
7
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
VÝ dô 7: Cho 10,65g P2O5 t¸c dông víi 300ml dung dÞch NaOH 2M. TÝnh khèi lîng c¸c
chÊt thu ®îc trong dung dÞch sau ph¶n øng.
Gi¶i:
C¸c ph¶n øng x¶y ra ( nh vÝ dô 2) ph¶n øng 2, 3, 4, 5.
nH3PO4 = 2nP2O5 = 10,65 �2:142 = 0,15 mol.
nNaOH = 0,3 �2 = 0,6 mol
TØ lÖ nNaOH: nH3PO4 = 0,6 : 0,15 = 4. VËy chØ x¶y ra ph¶n øng t¹o Na 3PO4 vµ NaOH
cßn d.
H3PO4 + 3NaOH � Na3PO4 + 3H2O.
nNa3PO4 = nH3PO4 = 0,15 mol.
nNaOHp = 3nH3PO4 = 3 �0,15 = 0,45mol.
m Na3PO4 = 0,15 �120 = 18g
mNaOHd = ( 0,6 - 0,45) �40 = 6g
Nh vËy ®èi víi vÝ dô 6 vµ 7 chØ x¶y ra ph¶n øng t¹o mét muèi - trong dung dÞch sau ph¶n
øng cßn H3PO4 d hoÆc NaOH d.
Trªn ®©y lµ 7 vÝ dô ¸p dông cho 7 trêng hîp ( nh ®· biÖn luËn phÇn ®Çu). Qua c¸c
vÝ dô nµy häc sinh cã thÓ h×nh thµnh ®îc kÜ n¨ng x¸c ®Þnh muèi t¹o thµnh, c¨n cø vµo tØ
lÖ mol NaOH hoÆc KOH víi H3PO4 - khi x¸c ®Þnh muèi t¹o thµnh ë c¸c trêng hîp nµo
th× viÕt ph¶n øng x¶y ra ®Ó tÝnh to¸n.
Cã thÓ t¹o ra 1 ph¶n øng t¹o 1 muèi.
Cã thÓ t¹o ra 1 ph¶n øng t¹o 1 muèi cßn H3PO4 d hoÆc NaOH d.
Cã thÓ x¶y ra 2 ph¶n øng t¹o 2 muèi NaH 2PO4 vµ Na2HPO4 hoÆc Na2HPO4 vµ
Na3PO4.
II/ PhÇn tÝnh to¸n:
- NÕu bµi to¸n chØ yªu cÇu tÝnh lîng s¶n phÈm, ta nªn tr×nh bµy c¸c ph¬ng tr×nh
ph¶n øng theo ph¬ng ph¸p song song ( víi trêng hîp t¹o ra hai muèi) råi dïng ph¬ng
ph¸p ®¹i sè ®Ó gi¶i nh vÝ dô 1, 2 hoÆc dïng ph¬ng ph¸p viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng nèi
tiÕp.
- Nhng nÕu bµi to¸n cßn yªu cÇu m« t¶ hiÖn tîng thÝ nghiÖm, b¾t buéc ta ph¶i viÕt
ph¬ng tr×nh ph¶n øng theo thø tù x¶y ra ( ph¬ng ph¸p nèi tiÕp) ®Ó lËp luËn.
Sau ®©y lµ bµi to¸n cho trêng hîp nµy:
Bµi to¸n 1: TiÕn hµnh hai thÝ nghiÖm sau:
a- Cho tõ tõ dung dÞch chøa 0,12 mol H3PO4 vµo dung dÞch chøa 0,2 mol NaOH.
b - Cho tõ tõ dung dÞch chøa 0,2 mol NaOH vµo dung dÞch chøa 0,12 mol H3PO4.
Gi¶i thÝch qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm b»ng ph¬ng t×nh hãa häc.
TÝnh sè mol muèi t¹o thµnh.
Gi¶i:
*XÐt thÝ nghiÖm a
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
8
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
V× cho tõ tõ dung dÞch H3PO4 vµo dd NaOH nªn c¸c ph¶n øng x¶y ra theo thø tù:
H3PO4 + 3NaOH � Na3PO4 + 3H2O (1)
nH3PO4 = nNa3PO4 =
1
nNaOH
3
Sau ph¶n øng (1) cßn : 0,12 -
=
0,2
3
1
.0,2
3
=
0,16
3
mol
(mol )H3PO4 do ®ã cã ph¶n øng sau :
H3PO4 + 2Na3PO4 � 3Na2HPO4 (2)
nH3PO4 =
1
2
nNa3PO4 = 0,2 = 0,1 (mol)
6
nNa2HPO4 =
0,16 0,1
=
3
3
3
2
3
nNa3PO4 = 0,1(mol).Sau phản ứng(2)vÉn cßn d H3PO4 :
0,02 (mol) nªn cã ph¶n øng sau x¶y ra :
H3PO4 + Na2HPO4 � 2NaH2PO4 (3)
nH3PO4 = nNa2HPO4 = 0,02 (mol)
nNaH2PO4 = 2nH3PO4= 2 . 0,02 = 0,04 (mol)
VËy dung dÞch sau thÝ nghiÖm cã chøa 0,04 mol NaH2PO4
vµ 0,1 - 0,02 = 0,08 mol Na2HPO4
XÐt thÝ nghiÖm b: V× cho tõ tõ dung dÞch NaOH vµo dung dÞch H 3PO4 nªn c¸c ph¶n øng
x¶y ra theo thø tù :
Tríc hÕt :
NaOH + H3PO4 � NaH2PO4 +H2O
(1)
nNaOH = nH3PO4= nNaH2PO4= 0,12 (mol) (tÝnh theo H3PO4 )
Sau ph¶n øng (1) cßn d 0,2 - 0,12 =0,08 mol NaOH do ®ã cã ph¶n øng sau : NaOH +
NaH2PO4 � Na2HPO4 + H2O
(2)
nNa2HPO4 = nNaH2PO4 = nNaOHd = 0,08 (mol)
Nh vËy dung dÞch sau thÝ nghiÖm cã chøa 0,08 mol Na2HPO4
vµ 0,12 - 0,08 = 0,04 mol NaH2PO4
Bµi to¸n 2 : Khi cho dung dÞch H3PO4 t¸c dông víi dung dÞch NaOH ta thu ®îc dung
dÞch A
a)Hái A cã thÓ chøa nh÷ng muèi nµo ?
b)Ph¶n øng nµo cã thÓ x¶y ra khi thªm KOH vµo A ?
c)Ph¶n øng nµo cã thÓ x¶y ra khi thªm H 3PO4 ( hoÆc P2O5 ) vµo dung dÞch A. ViÕt
ph¬ng tr×nh ph¶n øng.
d)X¸c ®Þnh thµnh phÇn A víi nH3PO4 = 0,18 mol; nNaOH = 0,3 mol
Gi¶i : Khi cho dung dÞch H3PO4 t¸c dông víi dung dÞch NaOH x¶y ra c¸c ph¶n øng sau
:
H3PO4 + NaOH � NaH2PO4 + H2O (1)
H3PO4 + 2NaOH � Na2HPO4 + 2H2O (2)
H3PO4 + 3NaOH � Na3PO4+ 3H2O
(3)
a- Dung dÞch A chøa hçn hîp 1, ®Õn 2 hoÆc 3 muèi t¹o ra c¸c ph¬ng tr×nh trªn
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
9
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
b- Thªm KOH vµo dd A( thªm ba z¬ m¹nh ) cã c¸c ph¶n øng sau :
3NaH2PO4 + 6KOH � Na3PO4 + 2K3PO4 + 6H2O
3Na2HPO4 + 3KOH � 2Na3PO4 + K3PO4 + 3 H2O
c - Thªm H3PO4 vµo dung dÞch A ( thªm a xÝt yÕu)
H3PO4 + Na3PO4 �
Na2HPO4
2H3PO4 + Na3PO4 � 3 NaH2PO4
H3PO4 + Na2HPO4 � 2 NaH2PO4
Thªm P2O5 th× : P2O5 + 3H2O � 2H3PO4
Sau ®ã x¶y ra c¸c ph¶n øng nh trªn.
d - Ta cã tØ lÖ nNaOH:nH3PO4 = 0,3:0,18 = 1,667 < 2
V× vËy sÏ t¹o ra hai ph¶n øng(1) vµ (2) nh c©u a ®Ó t¹o ra hai muèi:
H3PO4 + NaOH � NaH2PO4 + H2O
x mol x mol
x mol
H3PO4 + 2NaOH � Na2HPO4 + 2H2O
y mol
2y mol y mol
x y 0,18
x 2 y 0,3
x 0,06
y 0,12
Nh vËy dd A cã chøa 0,06 mol NaH2PO4 vµ 0,12 mol Na2HPO4.
C- KÕt luËn:
1. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n hãa häc còng nh trong c«ng t¸c båi dìng häc sinh
giái hµng n¨m, b¶n th©n t«i ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai sãt cña c¸c em khi gi¶i c¸c bµi tËp
cho P2O5 vµo NaOH. C¸c em ®· quan niÖm OxÝt axÝt t¸c dông víi dung dÞch baz¬ nªn
viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng:
P2O5 + 6 NaOH � 2 Na3PO4 + 3H2O vµ tõ ®ã b¾t tay vµo tÝnh to¸n.
V× vËy khi ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai sãt Êy cña c¸c em b¶n th©n t«i ®· cñng cè l¹i
cho c¸c em d¹ng to¸n nµy ®Ó c¸c em hiÓu ®îc tríc hÕt P2O5 t¸c dông víi níc t¹o ra
H3PO4. Sau ®ã H3PO4 t¸c dông víi dung dÞch NaOH theo 3 ph¬ng tr×nh hãa häc nh ®·
tr×nh bµy ë trªn - vµ tïy theo vµo tØ lÖ sè mol NaOH vµ H 3PO4 cã thÓ bµi to¸n sÏ t¹o ra
hçn hîp 2 muèi hoÆc chØ t¹o ra 1 muèi ( ph¶n øng võa ®ñ) hoÆc t¹o ra 1 muèi ( trong ®ã
H3PO4 d hoÆc NaOH d). Lµm nh thÕ sÏ dÔ dµng cho c¸c em h¬n.
Khi xÐt vÝ dô 1: ph¶n øng x¶y ra t¹o hai muèi ë ph¶n øng 2, 3. häc sinh l¹i hái,
vËy cã thÓ t¹o ra hai muèi ë ph¶n øng 3, 4 kh«ng? Gi¸o viªn l¹i ®a ra VD2 ph¶n øng
t¹o ra hai muèi ë ph¶n øng 3, 4 . Häc sinh l¹i th¾c m¾c vËy cã khi nµo ph¶n øng x¶y ra
chØ t¹o cã mét muèi nµo ®ã kh«ng ? vµ gi¸o viªn lÇn lît cho c¸c vÝ dô 4,5,6,7 ®Ó kh¼ng
®Þnh b¶y trêng hîp cã thÓ x¶y ra ( nh ®· tr×nh bµy ë trªn )
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
10
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
2- Th¸o gì cho c¸c em tõng phÇn nh÷ng th¾c m¾c ®· gióp c¸c em dÔ hiÓu h¬n Khi
gi¶i nh÷ng bµi tËp hãa häc d¹ng nµy , tõ ®ã g©y cho c¸c em høng thó häc tËp vµ lßng say
mª ham häc bé m«n, chÞu khã nghiªn cøu t×m tßi nh÷ng bµi to¸n khã vµ nh÷ng lêi gi¶i
hay. Trªn c¬ së ®ã gi¸o viªn n©ng cao dÇn kiÕn thøc cho c¸c em ®Ó c¸c em cã høng thó
tiÕp cËn víi c¸c d¹ng to¸n míi khã vµ phøc t¹p h¬n nhiÒu .
Trªn ®©y lµ néi dung vµ nh÷ng biÖn ph¸p thùc hiÖn mµ b¶n th©n t«i ®· «n luyÖn cho
c¸c em häc sinh líp 9 , tuy nã chØ lµ mét d¹ng bµi tËp nhá trong rÊt nhiÒu c¸c d¹ng bµi
tËp khã, bµi tËp phøc t¹p kh¸c . Song theo t«i nghÜ ®ã còng lµ mét ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt
®Ó mçi gi¸o viªn khi d¹y häc m«n hãa häc cÇn ph¶i båi dìng cho häc sinh ®Ó c¸c em dÔ
dµng n¾m b¾t vµ tõ ®ã ®Þnh híng cho c¸c em khi gÆp ph¶i c¸c d¹ng to¸n kh¸c , gióp c¸c
em tr¸nh ®îc nh÷ng sai lÇm ®¸ng tiÕc .
C¸c vÝ dô vµ c¸c bµi to¸n mµ t«i da ra ( t«i kh«ng cã tham väng ®a ra nhiÒu) mµ chØ
®a ra c¸c trêng hîp cã thÓ x¶y ra ®Ó tõ ®ã h×nh thµnh cho c¸c em kü n¨ng vËn dông vµ
lµm d¹ng bµi tËp nµy mét c¸ch thµnh th¹o, gióp c¸c em lÜnh héi thªm kiÕn thøc vµ tõ ®ã
lµm ®îc c¸c bµi tËp tæng hîp , bµi tËp khã h¬n trong qu¸ tr×nh gi¶i to¸n .
3 -KÕt qu¶ qua mét sè lÇn kiÓm tra t«i thÊy chÊt lîng cña häc sinh ®· ®îc n©ng lªn râ rÖt
:
LÇn 1 : Tríc khi cha ¸p dông néi dung vµ biÖn ph¸p trªn
Tæng sè
Giái
%
0
SL
5
Kh¸
%
25
SL
10
TB
%
50
Sl
5
LÇn 2 Sau khi ¸p dông néi dung vµ c¸c biÖn ph¸p trªn :
Tæng sè
Giái
Kh¸
TB
Sl
%
SL
%
SL
%
15
6
40
5
33
4
27
Sl
0
20
Sl
0
YÕu
YÕu
%
25
%
0
LÇn 3 : Khi c¸c em ®· h×nh thµnh kü n¨ng vËn dông vµ lµm thµnh th¹o d¹ng bµi tËp nµy
th× kÕt qu¶ nh sau :
Tæng sè
Giái
Kh¸
TB
YÕu
Sl
%
SL
%
SL
%
Sl
%
15
11
73
4
27
0
0
0
0
§©y lµ kÕt qu¶ kiÓm tra thùc tÕ cña ®éi tuyÓn häc sinh giái trêng THCS do b¶n
th©n t«i trùc tiÕp båi dìng . Ngoµi ra c¸c em cßn biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· ®îc tiÕp
thu ®Ó gi¶i nh÷ng bµi tËp khã h¬n vµ phøc t¹p h¬n nhiÒu để thi tuyển vào trường chuyên
Tãm l¹i tong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ®ßi hái ngêi gi¸o viªn cÇn n¾m b¾t vµ tiÕp cËn víi
sù thay ®æi cña ch¬ng tr×nh vµ néi dung s¸ch gi¸o khoa, ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nh»m
ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp bé m«n cña häc sinh. Tõ ®ã h×nh thµnh ë c¸c em kü n¨ng
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
11
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
lÜnh héi kiÕn thøc do ®Æc thï bé m«n. Ngoµi ra cßn rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn
thøc ®Ó lµm c¸c bµi tËp . Song song víi viÖc trang bÞ cho c¸c em vÒ nh÷ng kiÕn thøc c¬
b¶n cña bé m«n th× viÖc «n luyÖn ®Ó n©ng cao kiÕn thøc lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan
träng nh»m n©ng cao chÊt lîng mòi nhän .
Muèn vËy ®ßi hái ë ngêi thÇy cÇn ph¶i cã kiÕn thøc, cã ph¬ng ph¸p ®Ó dÉn d¾t c¸c
em t×m tßi nghiªn cøu , ®ång thêi còng h×nh thµnh ë c¸c em thãi quen tù häc tù nghiªn
cøu vµ cã sù s¸ng t¹o trªn c¬ së nh÷ng híng dÉn cña thÇy .
Qua mét sè n¨m båi dìng häc sinh giái b¶n th©n t«i ®· rót ra ®îc mét bµi häc ®ã lµ
®ßi hái ë ngêi thÇy ngoµi viÖc n¾m kiÕn thøc c¬ b¶n cÇn ph¶i nghiªn cøu tæng hîp kiÕn
thøc x¾p xÕp thµnh hÖ thèng tõng d¹ng, tõng chuyªn ®Ò ®Ó «n luyÖn cho c¸c em , v×
chóng ta ®ang d¹y ®èi tîng lµ nh÷ng häc sinh b×nh thêng chø kh«ng ph¶i lµ líp chän, trêng chuyªn.
B¶n th©n t«i lµ mét gi¸o viªn ®· tham gia båi dìng häc sinh giái m«n hãa häc ,
trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i ®· ph¸t hiÖn ra mét sè sai lÇm cña c¸c em khi gi¶i bµi tËp
hãa häc d¹ng P2O5 t¸c dông víi kiÒm . Tõ ®ã t«i ®i tíi suy nghÜ cÇn ph¶i cã mét hÖ
thèng bµi tËp d¹ng nµy mét c¸ch tæng qu¸t nh»m gióp c¸c em tr¸nh ®îc nh÷ng sai lÇm
®¸ng tiÕc vµ gi¶i c¸c bµi tËp d¹ng nµy mét c¸ch dÔ dµng vµ nhanh chãng h¬n .
Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh néi dung vµ c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn kh«ng thÓ tr¸nh ®îc
nh÷ng sai sãt , b¶n th©n t«i rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c ®ång nghiÖp.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n
Nhận xét của HĐKH Trường
Phan rang, Ngày 01 tháng 3 năm 2010
Người viết
Trần Thi Đức Hạnh
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
12
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
PHÒNG GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO PHAN RANG THÁP CHÀM
TRƯỜNG THCS LÝ TỰ TRỌNG
******************
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài :
DANG BAI TÂP P2O5 TAC DUNG
VƠI NaOH HOĂC KOH
Họ và tên : TRẦN THỊ ĐỨC HẠNH
Tô :
Sinh – Hóa – Thể dục
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
13
Bµi tËp d¹ng P2O5 t¸c dông víi NaOH hoÆc KOH
Đơn vị :
Trường THCS Lý Tự Trọng
Năm học : 2009-2010
Tháng 3/ 2010
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2009-2010
14
- Xem thêm -