Tài liệu Xung đột nghệ thuật trong truyện ngắn nguyễn quang sáng

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh nguyÔn v¨n lÞch xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n nguyÔn quang s¸ng luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh - 2008 Vinh - 2008 2 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh nguyÔn v¨n lÞch xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n nguyÔn quang s¸ng Chuyªn ngµnh: lý luËn v¨n häc M· sè: 60 22 32 luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. BiÖn minh ®iÒn Vinh - 2008 Vinh - 2008 3 Môc lôc Trang Më ®Çu..................................................................................................3 1. Lý do chän ®Ò tµi........................................................................................3 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu.........................................................................4 3. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi, giíi h¹n cña ®Ò tµi...............................7 4. NhiÖm vô nghiªn cøu.................................................................................7 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..............................................................................8 6. §ãng gãp vµ cÊu tróc cña luËn v¨n...........................................................8 Ch¬ng 1: vÞ trÝ NguyÔn Quang S¸ng trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ thµnh c«ng ®Æc s¾c vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n............................................................9 1.1. NguyÔn Quang S¸ng, mét g¬ng mÆt xuÊt s¾c cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i nöa sau thÕ kû XX............................................................................9 1.1.1. Sù nghiÖp v¨n häc NguyÔn Quang S¸ng.............................................9 1.1.2. NguyÔn Quang S¸ng trong v¨n häc tríc 1975....................................11 1.1.3. NguyÔn Quang S¸ng trªn hµnh tr×nh v¨n häc tõ 1975 ®Õn nay..........14 1.2. NguyÔn Quang S¸ng víi thÓ lo¹i truyÖn ng¾n.......................................15 1.2.1. KÞch tÝnh trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng.............................20 Ch¬ng 2: C¸c d¹ng th¸i xung ®ét vµ xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng ........................................................................................................................27 2.1. Kh¸i niÖm xung ®ét nghÖ thuËt vµ xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong s¸ng t¸c v¨n häc...................................................................................27 2.1.1. Xung ®ét nghÖ thuËt vµ vai trß cña nã trong s¸ng t¸c v¨n häc..........27 2.1.2. Xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong s¸ng t¸c v¨n häc...........................32 2.1.3. T¹o dùng vµ thÓ hiÖn xung ®ét - thµnh c«ng næi bËt trong thi ph¸p truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng..................................................................35 2.2. C¸c d¹ng th¸i xung ®ét trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng..........39 2.2.1. Xung ®ét gi÷a hai thÕ lùc ®èi ®Þch thuéc hai hÖ thèng h×nh tîng kh¸c nhau .......................................................................................................39 2.2.2. Xung ®ét trong cïng mét thÕ lùc thuéc mét hÖ thèng h×nh tîng ......43 2.2.3. Xung ®ét néi t©m ................................................................................51 2.3. Xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng. .55 4 2.3.1. Sù ®a d¹ng vµ thèng nhÊt trong xung ®ét nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng...........................................................55 2.3.2. Xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng...59 Ch¬ng 3: NghÖ thuËt thÓ hiÖn xung ®ét trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng.............................................................64 3.1. T¹o dùng t×nh huèng bÊt ngê, c¨ng th¼ng, ®Çy kÞch tÝnh......................64 3.2. NghÖ thuËt tr×nh bµy, khai ®oan, th¾t nót, ph¸t triÓn, ®Ønh ®iÓm, kÕt thóc ..........................................................................................................69 3.3. X©y dùng nh©n vËt víi sù ®èi lËp, t¬ng ph¶n.........................................75 3.4. NghÖ thuËt tæ chøc, giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷.........................................81 3.4.1. Giäng ®iÖu............................................................................................81 3.4.2. Ng«n ng÷..............................................................................................86 KÕt luËn...................................................................................................91 Tµi liÖu tham kh¶o.......................................................................................94 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. NguyÔn Quang S¸ng lµ mét nhµ v¨n lín, c©y bót v¨n xu«i miÒn Nam xuÊt hiÖn thêi kú ®Çu nh÷ng n¨m n¨m m¬i thÕ kû XX, ë vïng Nam Bé trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Tr¶i qua h¬n 50 n¨m cÇm bót, sè luîng s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang S¸ng kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó: tiÓu thuyÕt, truyÖn võa, nhiÒu tËp truyÖn ng¾n vµ hµng chôc kÞch b¶n phim. TruyÖn ng¾n lµ thÓ lo¹i ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña nhµ v¨n. T×m hiÓu, nghiªn cøu NguyÔn Quang S¸ng lµ nhu cÇu cÇn thiÕt hiÖn nay. 1.2. NguyÔn Quang S¸ng ®Ó l¹i mét khèi lîng s¸ng t¸c phong phó ®a d¹ng, ®Æc biÖt ë thÓ lo¹i truyÖn ng¾n. C¸c s¸ng t¸c cña nhµ v¨n cho thÊy ®©y lµ phong c¸ch ®éc ®¸o, g©y nhiÒu Ên tîng cho ®éc gi¶. Cã thÓ nãi, thµnh c«ng ®Æc s¾c nhÊt trong truyÖn ng¾n nãi riªng, trong toµn bé s¸ng t¸c cña «ng nãi 5 chung lµ nghÖ thuËt t¹o dùng xung ®ét. Qu¶ thùc, truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang S¸ng ®· trë thµnh mét hiÖn tîng v¨n häc lý thó ®îc kh¸ nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò vÒ truyÖn ng¾n cña «ng cha ®îc nghiªn cøu, trong ®ã cã vÊn ®Ò xung ®ét nghÖ thuËt. Xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng. Mét mÆt nã thÓ hiÖn nh÷ng ®ãng gãp xuÊt s¾c cña NguyÔn Quang S¸ng trong c¸ch khai th¸c, chiÕm lÜnh c¸c hiÖn tîng ®êi sèng, mÆt kh¸c nã thÓ hiÖn ®iÓm nh×n vµ dÊu Ên phong c¸ch riªng cña nhµ v¨n. 1.3. Bªn c¹nh mét sè t¸c gi¶ miÒn Nam kh¸c, truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng ®· gãp nh÷ng nÐt riªng trong viÖc lµm phong phó thªm diÖn m¹o v¨n häc miÒn Nam viÕt vÒ ®Ò tµi kh¸ng chiÕn nãi riªng vµ v¨n häc hiÖn ®¹i nãi chung. T×m hiÓu truyÖn ng¾n cña «ng ta cã thÓ hiÓu thªm vÒ cuéc kh¸ng chiÕn thÇn th¸nh cña d©n téc, hiÓu thªm vÒ b¶n s¾c con ngêi ViÖt Nam qua nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh, ®èi víi ®Êt níc cïng søc sèng m·nh liÖt cã ý nghÜa x· héi, thÈm mÜ s©u s¾c cña nhµ v¨n. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, luËn v¨n cßn hy väng ®ãng gãp Ýt nhiÒu vµo c«ng t¸c gi¶ng d¹y c¸c t¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng ë trêng phæ th«ng. 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. LÞch sö nghiªn cøu NguyÔn Quang S¸ng nãi chung NguyÔn Quang S¸ng mét t¸c gi¶ v¨n häc ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu. ThÕ nhng, lÞch sö nghiªn cøu vÒ «ng cßn cha xøng ®¸ng víi nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n. Tríc chóng t«i, mét sè nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu phª b×nh cã quan t©m ®Õn c¸c t¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng nh: Vò Tó Nam, Hoµng Trung Th«ng, T« Hoµi, V©n Thanh, Bïi ViÖt Th¾ng, TrÇn §¨ng Khoa, Phan Hoµng... thÓ hiÖn qua c¸c bµi phª b×nh, lêi giíi thiÖu ®¨ng trªn c¸c T¹p chÝ, TËp san hoÆc c¸c TuyÓn tËp. Trong cuèn V¨n häc gi¶i phãng miÒn Nam (1979), T¸c gi¶ Ph¹m V¨n Sü nhËn ®Þnh: “NguyÔn Quang S¸ng ®îc chó ý h¬n hÕt víi nh÷ng truyÖn ng¾n viÕt vÒ cuéc sèng cña ngêi d©n Nam Bé trong chiÕn tranh. §ã lµ nh÷ng bøc tranh kh¸c nhau thÓ hiÖn nh÷ng vÎ ®Ñp kh¸c nhau cña d©n thêng, ngêi c¸n bé c¬ së, ngêi chiÕn sÜ gi¶i phãng. T¸c gi¶ tá ra nh¹y c¶m trong viÖc n¾m b¾t nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu, tinh tÕ trong viÖc khai th¸c tÝnh c¸ch cña con ngêi Nam Bé”. 6 Khi viÕt lêi tùa 25 truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng, (1989), TrÞnh C«ng S¬n viÕt: “Nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng lµ mét thùc tÕ cã thÓ ch¹m ®Õn ®îc vµ tõ ®ã cã quyÒn yªu thÝch hoÆc kh«ng. T«i quen anh tõ sau ngµy ®Êt níc thèng nhÊt, ngêi ta cã thÓ yªu v¨n phong ngêi nµy vµ khíc tõ mét lèi hµnh v¨n kh¸c. T«i lµ kÎ yªu lo¹i v¨n ch¬ng tr¸ng lÖ. ë NguyÔn Quang S¸ng khã t×m ra c¸i thñ ph¸p ®Çy quyÕn rò cña ch÷ nghÜa. Ngêi ta nãi vµ nh¾c l¹i nhiÒu lÇn trªn s¸ch b¸o v¨n lµ ngêi. Trêng hîp nay r¬i xuèng ®óng ®êi v¨n - ®êi ngêi NguyÔn Quang S¸ng. Nãi nh thÕ nµo, nghÜ nh thÕ nµo vµ sèng nh thÕ nµo th× viÕt nh thÕ Êy. MÆc dï, ph¶i xa ®Õn nhiÒu n¨m dßng s«ng Cöu Long m¹nh mÏ, ®á rùc phï sa, nhng trong v¨n ch¬ng cña anh vÉn lµ v¨n ch¬ng cña kÎ tha thÈn trªn nh÷ng dßng s«ng Nam Bé. NÕu t«i kh«ng nhÇm lÉn qu¸ th× h×nh nh ®Þa lý cña mçi miÒn thêng ¶nh hëng, thËm chÝ quy ®Þnh ®é bÒn, chiÒu s©u, ®é dµi cña t¸c phÈm mçi con ngêi lµm v¨n häc. MiÒn Nam theo t«i, Ýt ngêi viÕt truyÖn ng¾n. ChÝn con rång ®Çy phï sa nh thÕ lµm sao mµ thu gän sóc tÝch trong vµi trang viÕt cho ®îc. NguyÔn Quang S¸ng lµ kÎ muèn ®¸nh l¹c m×nh ra ngoµi ®Þa lý vµ ngoµi kh«ng gian quy ®Þnh ®Ó lµm ngêi kÓ chuyÖn méc m¹c mµ tinh tÕ nh÷ng chuyÖn m×nh vµ chuyÖn ®êi nh mét quµ tÆng gän ghÏ chuyÓn ®Õn cho mäi ngêi mét c¸ch thÇm lÆng”. Trong bµi viÕt Cßn l¹i t×nh yªu, (2000), t¸c gi¶ Bïi ViÖt Th¾ng nhËn ®Þnh vÒ truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng: “c¸i chÊt Nam Bé thÓ hiÖn râ trong v¨n cña «ng, nã ®îc thÓ hiÖn b»ng mét lèi viÕt phãng kho¸ng thÓ hiÖn qua tõng lêi nãi nh©n vËt, chÊt Nam Bé trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng cßn lµ c¸i t×nh cña nhµ v¨n ®èi víi quª h¬ng”. Khi tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh trong bµi Vµi phót víi NguyÔn Quang S¸ng, (2000), nhµ v¨n TrÇn §¨ng Khoa kÕt luËn: “Trong h¬i v¨n cña NguyÔn Quang S¸ng nã sôc lªn mïi vÞ cña s«ng níc Th¸p Mêi, c¶ c¸i chÊt ®Ëm ®Æc kh«ng thÓ trén lÉn”. V©n Thanh viÕt bµi TruyÖn ng¾n NguyÔn S¸ng, cho r»ng “... NguyÔn S¸ng vèn lµ c©y bót khÐo sö dông c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn cã thÓ x¶y ra, ®ãng vai trß chÊt xóc t¸c thùc sù, ®Èy c¸c t×nh huèng ph¸t triÓn, truyÖn ng¾n NguyÔn S¸ng tuy ®Ëm tÝnh kÞch nhng vÉn mang nhiÒu chÊt tr÷ t×nh. TruyÖn ng¾n cña anh ®i vµo tõng m¶ng nhá cña ®êi sèng, lµm cho ta thÊy sù kÕt hîp cña chÊt anh hïng cao c¶ vµ chÊt th¬ trong trÎo, ®¬n gi¶n...” 7 §Æc biÖt n¨m 2001, ®Ó ghi nhËn nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n, Nhµ xuÊt b¶n B¨n nghÖ Thµnh phè Hå ChÝ Minh xuÊt b¶n NguyÔn Quang S¸ng tuyÓn tËp. Cuèn s¸ch lµ c«ng tr×nh tËp hîp kh¸ ®Çy ®ñ c¸c truyÖn ng¾n ®Æc s¾c vµ tiÓu thuyÕt cña nhµ v¨n. Khi viÕt lêi tùa cho tËp s¸ch Phan §¾c LËp nhËn xÐt: “Dï viÕt vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh hay chuyÖn ®êi thêng, phÇn lín c¸c t¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng ®Òu hÊp dÉn. Sù hÊp dÉn do nhiÒu yÕu tè: chñ ®Ò, bè côc, chi tiÕt... nhng tríc hÕt t¸c phÈm cña anh lµ giµu kÞch tÝnh”. §¸ng chó ý, gÇn ®©y cã luËn v¨n th¹c sÜ Phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng cña TrÇn ThÞ Thóy KiÒu (2008), §¹i häc Vinh kÕt luËn: “Phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng ®îc thÓ hiÖn râ trªn nhiÒu ph¬ng diÖn, tõ t tëng nghÖ thuËt víi c¸i nh×n ®éc ®¸o vÒ con ngêi vµ cuéc sèng, ®Õn bót ph¸p giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷...” . Nh×n chung c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ NguyÔn Quang S¸ng ®Òu Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thµnh c«ng c¬ b¶n cña t¸c gi¶, nhÊt lµ vÒ truyÖn ng¾n 2.2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng ViÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng cßn lµ vÊn ®Ò míi mÎ. Qua kh¶o s¸t, chóng t«i thÊy cho tíi thêi ®iÓm hiÖn nay sè lîng ý kiÕn nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ cha nhiÒu, vÒ vÊn ®Ò xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n cña «ng cµng hiÕm hoi. ChØ cã mét vµi ý kiÕn nh¾c ®Õn nhng cßn rÊt s¬ bé. Ph¹m V¨n Sü trong bµi viÕt TruyÖn ng¾n miÒn Nam, (1979), nhËn xÐt: “TruyÖn ng¾n cña anh cã nhiÒu nh©n tè tÝch cùc ®¸ng chó ý. Anh vËn dông rÊt khÐo lÐo nh÷ng xung ®ét mang tÝnh thÈm mü. Nh÷ng xung ®ét ®ã lµm t¨ng kh«ng Ýt sù hÊp dÉn cña truyÖn ng¾n”. Cha cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn vÊn ®Ò nµy. 2.3. LuËn v¨n cña chóng t«i cã thÓ nãi lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy víi c¸i nh×n tËp trung, hÖ thèng. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, chóng t«i nhËn thÊy viÖc nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ NguyÔn Quang S¸ng vµ truyÖn ng¾n cña «ng míi dõng l¹i ë nh÷ng bµi giíi thiÖu trong nh÷ng tuyÓn tËp s¸ch hoÆc mét sè bµi viÕt ®¨ng trªn t¹p chÝ vµ ®¨ng b¸o. Nh×n chung c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc ®©y vÒ truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n cha ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc s¾c nghÖ thuËt vÒ néi dung còng nh h×nh thøc t¸c phÈm. 8 3. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi, giíi h¹n cña ®Ò tµi 3.1. §èi tîng nghiªn cøu Xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng. 3.2. Ph¹m vi vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi LuËn v¨n kh¶o s¸t xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang S¸ng. V¨n b¶n chóng t«i dùa vµo kh¶o s¸t lµ mét sè nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu cña nhµ v¨n ®îc tËp hîp trong NguyÔn Quang S¸ng tuyÓn tËp, Nxb V¨n NghÖ, Thµnh Phè Hå ChÝ Minh, 2001. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, luËn v¨n ®Æt ra 3 nhiÖm vô nghiªn cøu: 4.1. §a ra mét c¸i nh×n chung vÒ v¨n nghiÖp NguyÔn Quang S¸ng vµ vai trß, vÞ trÝ cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n trong s¸ng t¸c cña nhµ v¨n. 4.2. Kh¶o s¸t x¸c ®Þnh c¸c d¹ng th¸i xung ®ét vµ xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng. 4.3. Kh¶o s¸t ph©n tÝch, x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc s¾c trong thi ph¸p thÓ hiÖn xung ®ét nghÖ thuËt cña NguyÔn Quang S¸ng. Cuèi cïng, rót ra mét sè kÕt luËn vÒ xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, luËn v¨n chóng t«i vËn dông quan ®iÓm thi ph¸p häc víi nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau trong ®ã cã c¸c ph¬ng ph¸p chÝnh sau: Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t - tæng hîp, ph¬ng ph¸p so s¸nh - ®èi chiÕu, ph¬ng ph¸p thèng kª - miªu t¶, ph¬ng ph¸p cÊu tróc - hÖ thèng, môc ®Ých nh»m t×m ra nh÷ng nÐt ®éc ®¸o riªng biÖt cña xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng. 6. §ãng gãp vµ cÊu tróc cña luËn v¨n 6.1. §ãng gãp Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô víi nh÷ng ph¬ng ph¸p nªu trªn, luËn v¨n lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ®i s©u t×m hiÓu, kh¶o s¸t, ph©n tÝch, x¸c ®Þnh vÊn ®Ò xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng víi mét c¸i nh×n hÖ thèng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ d¹y - häc hiÖn tîng v¨n häc NguyÔn Quang S¸ng ë häc ®êng. 9 6.2. CÊu tróc cña luËn v¨n Ngoµi Më ®Çu, KÕt luËn vµ Tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc triÓn khai trong 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: HiÖn tîng NguyÔn Quang S¸ng trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ thµnh c«ng ®Æc s¾c vÒ thÓ läai truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n Ch¬ng 2: C¸c d¹ng th¸i xung ®ét vµ xung ®ét nghÖ thuËt c¬ b¶n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng Ch¬ng 3: NghÖ thuËt thÓ hiÖn xung ®ét trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng 10 Ch¬ng 1 vÞ trÝ NguyÔn Quang S¸ng trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ thµnh c«ng ®Æc s¾c vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n 1.1. NguyÔn Quang S¸ng, mét g¬ng mÆt xuÊt s¾c cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i nöa sau thÕ kû XX 1.1.1. Sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Quang S¸ng NguyÔn Quang S¸ng cßn cã bót danh lµ NguyÔn S¸ng, sinh ngµy 12/01/1932 t¹i lµng Mü Lu«ng, Chî Míi, TØnh Long Xuyªn thuéc An Giang ngµy nay. ¤ng sím må c«i mÑ, sinh ra vµ lín lªn trong mét gia ®×nh thî thñ c«ng, cã truyÒn thèng lµm nghÒ thî b¹c, chó ruét lµ §¶ng viªn §¶ng Céng s¶n tõ nh÷ng n¨m ®Çu thµnh lËp. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nh÷ng n¨m 1946, vïng ®Êt Nam Bé ®ang trong cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú chèng thùc d©n Ph¸p, NguyÔn Quang S¸ng xung phong vµo bé ®éi khi míi 14 tuæi. N¨m 1948 ®îc ®i häc thªm v¨n ho¸ trêng trung häc kh¸ng chiÕn NguyÔn V¨n Tè. N¨m 1950 lµm c¸n bé nghiªn cøu t«n gi¸o t¹i phßng chÝnh trÞ Bé T lÖnh ph©n khu miÒn T©y Nam Bé, n¨m 1955 theo ®¬n vÞ tËp kÕt ra B¾c, chuyÓn ngµnh víi cÊp bËc chuÈn uý, c«ng t¸c t¹i Phßng V¨n nghÖ §µi ph¸t thanh tiÕng nãi ViÖt Nam. Cho ®Õn n¨m 1958 «ng c«ng t¸c t¹i Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, lµm biªn tËp viªn nhµ xuÊt b¶n, c¸n bé s¸ng t¸c cña Héi V¨n nghÖ Gi¶i phãng. Sau ngµy gi¶i phãng th¸ng 4 n¨m 1975 «ng trë vÒ Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµm Tæng Th ký Héi Nhµ v¨n Thµnh phè kho¸ 1, ®ång thêi lµm ñy viªn Ban ChÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam kho¸ 2, 3 vµ lµ Phã Tæng th ký Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam kho¸ 4. Cho tíi nay nhµ v¨n ®ang sèng vµ lµm viÖc t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. NguyÔn Quang S¸ng b¾t ®Çu s¸ng t¸c tõ n¨m 1952. §· h¬n n¨m m¬i n¨m cÇm bót, sè lîng t¸c phÈm cña «ng phong phó gåm nhiÒu thÓ lo¹i: TiÓu thuyÕt, truyÖn võa, truyÖn ng¾n, ký, kÞch b¶n phim... VÒ truyÖn ng¾n, «ng cã c¸c tËp truyÖn: Con chim vµng (1957); Ngêi Quª h¬ng (1958); ChiÕc lîc ngµ (1968); B«ng cÈm th¹ch (1969); Ngêi con ®i xa (1977); Bµn thê tæ cña mét c« ®µo (1985); T«i thÝch lµm vua (1988); 25 truyÖn ng¾n (1990); Paris - tiÕng h¸t TrÞnh C«ng S¬n (1990); Con mÌo Foujita (1991). 11 C¸c tiÓu thuyÕt: NhËt ký ngêi ë l¹i (1962); §Êt löa (1962); Mïa giã chíng (1975); Dßng s«ng th¬ Êu (1985). ThÓ lo¹i truyÖn võa: C©u chuyÖn bªn trËn ®Þa ph¸o (1966); C¸i ¸o th»ng h×nh r¬m (1975). C¸c s¸ng t¸c kÞch b¶n phim: Mïa giã chíng (1977); C¸nh ®ång hoang (1978); Pho tîng (1981); Cho ®Õn bao giê (1982); Mïa níc næi (1986); Dßng s«ng h¸t (1988); C©u nãi dèi ®Çu tiªn (1988); Thêi th¬ Êu (1995); Gi÷a dßng (1995); Nh mét huyÒn tho¹i (1995). Cã thÓ thÊy, sù nghiÖp s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang S¸ng ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu. NhiÒu t¸c phÈm cña «ng ®îc gi¶i cao trong nh÷ng lÇn dù thi: ¤ng N¨m H¹ng, truyÖn ng¾n ®¹t gi¶i thëng cuéc thi truyÖn ng¾n b¸o Thèng nhÊt, T Qu¾n truyÖn ng¾n ®¹t gi¶i thëng cuéc thi truyÖn ng¾n cña T¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi (1959), Dßng s«ng th¬ Êu gi¶i thëng Héi ®ång ThiÕu nhi Héi Nhµ v¨n (1985), Con mÌo Foujita tËp truyÖn ng¾n, gi¶i thëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1993), C¸nh ®ång hoang kÞch b¶n phim, bé phim ®îc tÆng huy ch¬ng vµng t¹i Liªn hoan phim toµn quèc (1980), huy ch¬ng vµng Liªn hoan phim quèc tÕ Matxc¬va (1981), Mïa giã chíng kÞch b¶n phim ®o¹t huy ch¬ng b¹c t¹i Liªn hoan phim toµn quèc Hµ Néi (1980). Cã thÓ nãi, sù nghiÖp s¸ng t¸c v¨n häc cña NguyÔn Quang S¸ng ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu. Lý tëng vµ néi dung yªu níc còng nh yªu chñ nghÜa x· héi lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt trong toµn bé sù nghiÖp s¸ng t¸c cña nhµ v¨n. C¸c s¸ng t¸c cña «ng dï ë thÓ lo¹i nµo còng lu«n g¾n víi ®êi sèng cña nh©n d©n, g¾n liÒn víi hiÖn thùc cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc Mü x©m lîc. T¸c gi¶ xøng ®¸ng lµ nhµ v¨n tiªu biÓu, cã nh÷ng ®ãng gãp xuÊt s¾c ®èi víi nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam. 1.1.2. NguyÔn Quang S¸ng trong v¨n häc tríc 1975 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, d©n téc ®îc gi¶i phãng, v¨n häc còng ®îc t¸i sinh tho¸t khái nh÷ng trãi buéc cña x· héi cò. Quan hÖ nghÖ thuËt tiÕn bé ®· tõng bíc kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ, v¨n häc vÒ víi thùc tiÔn ®êi sèng cña ®Êt níc vµ nh©n d©n, høa hÑn mét sù thay ®æi vÒ h×nh thøc vµ néi dung cña v¨n häc. Díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, mét ®éi ngò s¸ng t¸c ®«ng ®¶o ®îc tËp hîp, cã sù gãp mÆt ®Çy ®ñ vµ bæ sung lÉn nhau cña c¸c thÕ hÖ nh©n d©n hä lµ ®èi t îng ph¶n ¸nh, lµ ®éc gi¶ vµ còng chÝnh lµ ngêi s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Cuéc sèng vµ quan hÖ míi cïng nh÷ng t×nh c¶m cña ngêi ViÖt tù do t¹o nªn nh÷ng c¶m 12 xóc m·nh liÖt trong c¸c s¸ng t¸c, xu híng thêi ®¹i lµ c¶m høng chñ yÕu trong c¸c s¸ng t¸c cña «ng. So víi thêi kú tríc C¸ch m¹ng, c¸c nhµ v¨n cã nhiÒu thuËn lîi trong viÖc häc tËp vµ kÕ thõa còng nh ph¸t huy nh÷ng tinh hoa cña v¨n häc nh©n lo¹i vµ trao ®æi, häc hái nhau vÒ nh÷ng kinh nghiÖm trong s¸ng t¸c. ChÕ ®é x· héi ë miÒn B¾c g¾n víi cuéc sèng míi, mÆc cho nh÷ng gian khæ vµ thö th¸ch tríc m¾t, ®éi ngò nhµ v¨n vÉn gi÷ trän niÒm tin vµo chÕ ®é. Trªn lËp trêng ®ã, hä cã ®îc c¸ch nh×n cïng nh÷ng quan niÖm kh¸ s©u s¾c ®Ó nhËn thøc vÒ ®Êt níc. Trong ®au th¬ng chiÕn ®Êu phÈm chÊt cao ®Ñp cña nh©n d©n miÒn Nam vÉn ngêi s¸ng, gi÷ trän nghÜa t×nh, lu«n kh¸t khao cuéc sèng hoµ b×nh, ®éc lËp vµ tù do, mong muèn kh¼ng ®Þnh m×nh trong mäi khã kh¨n cña hoµn c¶nh ®Êt níc. Cã mét thêi ph¬ng ph¸p s¸ng t¸c theo khuynh híng hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa ®îc xem lµ ngän cê tËp hîp, vÉy gäi c¸c nhµ v¨n. Vµ ®Õn b©y giê chñ nghÜa hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa ®îc ®¸nh gi¸ l¹i th× ngãt mét phÇn ba thÕ kû, v¨n häc cña chóng ta ®· nhËn nhiÖm vô chÝnh trÞ, cæ vò chiÕn ®Êu cña mét nÒn v¨n häc phôc vô c¸ch m¹ng, v× Tæ quèc, v× nh©n d©n. TÝnh tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, nhµ v¨n ®îc s¸ng t¸c díi ¸nh s¸ng cña lý tëng Céng s¶n, trong m«i trêng chñ nghÜa yªu níc vµ chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng, v¨n häc ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn ®¸ng ghi nhËn. “VÒ ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh, ®ã lµ nÒn v¨n häc theo khuynh híng sö thi, ®îc thÓ hiÖn trªn sù thèng nhÊt trªn quan ®iÓm sö thi” [29]. NÒn v¨n häc sö thi cña ba m¬i n¨m Êy cã nh÷ng ®ãng gãp riªng cho tiÕn tr×nh v¨n häc d©n téc. NÒn v¨n häc 1945 - 1975 lµ sù kÕt tinh chÝn muåi cña lý tëng thÈm mü, rung c¶m nghÖ thuËt. Cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú gian khæ ®· tiÕp nguån c¶m xóc, t¸c ®éng m¹nh ®Õn thÕ giíi tinh thÇn cña ngêi s¸ng t¸c. V¨n häc thÓ hiÖn tinh thÇn, khÝ ph¸ch c¸ch m¹ng mµ ë ®ã mét thÕ hÖ nhµ v¨n “võa lµ chiÕn sÜ võa lµ nghÖ sÜ”. Trßn 30 n¨m chiÕn tranh (1945 - 1975) h×nh tîng chiÕn tranh vµ ngêi lÝnh ®· trë thµnh h×nh tîng trung t©m xuyªn suèt qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn v¨n häc. Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, yÕu tè tiªu cùc vÉn tån t¹i, chi phèi m¹nh mÏ bíc ®i cña v¨n häc thêi kú nµy. Bëi vËy, sau n¨m 1975 khi chÝnh c¸c nhµ v¨n nhËn thøc ®îc lèi t duy Êy kh«ng phï hîp th× sù thay ®æi, c¸ch nhËn thøc vÒ cuéc chiÕn ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn tÝnh c¸ch vµ sè phËn cña nh©n vËt, bªn c¹nh nçi Ðo le cïng nh÷ng bi kÞch xãt xa. 13 Nh÷ng hoµn c¶nh ®ã ®· t¹o c¶m xóc cho c¸c nhµ v¨n s¸ng t¸c, trong ®ã cã NguyÔn Quang S¸ng. TruyÖn ng¾n ®Çu tay Con chim vµng, ®îc ®éc gi¶ chó ý tõ c¸ch viÕt tù nhiªn, gi¶n dÞ vµ xóc ®éng. TiÕp ®ã, nhµ v¨n cho ra ®êi nh÷ng t¸c phÈm: Con chim vµng (tËp truyÖn ng¾n, 1958), Ngêi quª h¬ng (tËp truyÖn ng¾n, 1960), NhËt ký ngêi ë l¹i (tiÓu thuyÕt, 1962), §Êt löa (tiÓu thuyÕt, 1963), C©u chuyÖn bªn trËn ®Þa ph¸o (truyÖn ng¾n, 1966). Trong ®ã cã nh÷ng t¸c phÈm rÊt ®éc ®¸o nh §Êt löa. §©y lµ mét trong sè nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng, nhµ v¨n ®· t¸i hiÖn h×nh ¶nh quª h¬ng trong nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p v« cïng ¸c liÖt bªn c¹nh nh÷ng m©u thuÉn néi bé cña d©n téc cÇn gi¶i quyÕt. N¨m 1966, víi bót danh NguyÔn S¸ng, nhµ v¨n trë vÒ chiÕn trêng miÒn Nam, «ng trë thµnh mét trong nh÷ng c©y bót quen thuéc cña V¨n nghÖ gi¶i phãng. Ngêi ®äc quan t©m ®Õn nh÷ng t¸c phÈm «ng viÕt trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh chèng Mü ë miÒn Nam: NguyÔn V¨n BÐ (truyÖn ký, 1966), ChiÕc lîc ngµ (tËp truyÖn ng¾n, 1969), B«ng cÈm th¹ch (tËp truyÖn ng¾n, 1971), C¸i ¸o th»ng h×nh r¬m (truyÖn võa, 1973), Mïa giã chíng (tiÓu thuyÕt, 1975), ChiÕc lîc ngµ vµ B«ng cÈm th¹ch ®îc xem hai tËp truyÖn ng¾n xuÊt s¾c, ®· ®¹t ®îc nh÷ng gi¸ trÞ thµnh c«ng vÒ néi dung còng nh nghÖ thuËt. ¤ng viÕt víi tinh thÇn phôc vô, nhµ v¨n ghi l¹i h×nh ¶nh nh÷ng ngêi d©n Sµi Gßn anh dòng kiªn cêng trong chiÕn ®Êu nh truyÖn ng¾n ChÞ Nhung, Sµi Gßn díi nh÷ng tÇm khãi. Ngêi n«ng d©n ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®i vµo trong t¸c phÈm cña «ng víi tinh thÇn kiªn cêng bÊt khuÊt. H×nh ¶nh anh B¶y Ngµn quÇn nhau víi giÆc, sau nhiÒu lÇn chÕt hôt, vÉn ung dung ®Õn ngåi bªn c¹nh mét c©y trµm bÞ tªn löa b¾n cßn nghi ngót khãi, hót thuèc, thë khãi phµ phµ. Mét chuyÖn vui, Ngêi ®µn bµ Th¸p Mêi nhµ v¨n t¸i hiÖn h×nh ¶nh ngêi phô n÷ mong muèn cuéc sèng yªn æn lµm ¨n g¾n víi ý thøc chiÕn ®Êu. HoÆc h×nh ¶nh kiªn cêng cña ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng Ba Hoµnh anh dòng chÞu ®ùng tõng trËn ®ßn tra tÊn tµn b¹o cña kÎ thï ®Õn ho¸ c©m, sèng cïng vî con trong qu¸n rîu nhá ven s«ng, ®¸nh l¹c híng theo dâi cña kÎ thï qua hµnh ®éng gi¶ c©m, råi chuÈn bÞ lùc lîng ®Õn ngµy khëi nghÜa, t¹o tÝnh bÊt ngê ®èi víi kÎ thï Qu¸n rîu ngêi c©m. Cã thÓ nãi, ®©y lµ giai ®o¹n c¸c s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang S¸ng ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu. NhiÒu t¸c phÈm ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc, s©u s¾c lÞch sö ®Êt níc nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng kÎ thï x©m lîc. 14 1.1.3. NguyÔn Quang S¸ng trªn lÞch tr×nh v¨n häc tõ 1975 ®Õn nay Tõ sau n¨m 1975, v¨n häc nãi chung, truyÖn ng¾n nãi riªng ®· cã sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ. §ã lµ sù chuyÓn biÕn tÊt yÕu cña lÞch sö dÉn ®Õn chuyÓn biÕn tÊt yÕu cña v¨n häc. V¨n häc tríc n¨m 1975 ®îc viÕt tõ c¶m høng hµo hïng mang ®Ëm nÐt sö thi. Sau gi¶i phãng, nhiÖm vô trung t©m cña lÞch sö lµ x©y dùng ®Êt níc. T duy, c¶m høng cña nghÖ sü ®îc chuyÓn dÇn tõ cao c¶ hµo hïng sang thÕ sù ®êi t. Tõ sau n¨m 1975, v¨n häc ®· trùc tiÕp ®Ò cËp ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ cña con ngßi c¸ nh©n. §»ng sau c¸c sè phËn mçi c¸ thÓ lµ nh÷ng vÊn ®Ò mang ý nghÜa nh©n sinh cña thêi ®¹i. Nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u, Ma V¨n Kh¸ng, NguyÔn Kh¶i, Lª Lùu, Vâ ThÞ H¶o, D¬ng Thu H¬ng, NguyÔn Huy ThiÖp... cho ta thÊy râ ®iÒu ®ã. TruyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang S¸ng viÕt sau n¨m 1975 còng cã nh÷ng chuyÓn biÕn kh¸ râ nÐt vÒ ph¬ng diÖn ®Ò tµi. §èi diÖn víi «ng lóc nµy kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò sèng, chÕt cña nh÷ng trËn chiÕn ¸c liÖt mµ lµ sè phËn c¸ nh©n, lµ thÕ giíi néi t©m cña con ngêi, trong ®ã bao hµm nh÷ng mÆt ®èi lËp cña c¸i tèt, c¸i xÊu, c¸i thËt vµ c¸i gi¶... nh÷ng mÆt ®èi lËp ®ã tån t¹i ®an xen, khuÊt lÊp nhau trong mçi mét con ngêi. Ta cã thÓ thÊy ®iÒu ®ã qua nh÷ng truyÖn ng¾n: T«i thÝch lµm vua, ThÕ vâ, Nh©n vËt Êy kh«ng ®îc chÕt, C©y gËy ba sè, Con chim quªn tiÕng hãt, Nhi ®ång cô... Trong kh«ng khÝ thiªng liªng ®ã cña ®Êt níc, NguyÔn Quang S¸ng lÇn lît cho ra ®êi nh÷ng t¸c phÈm míi giµu gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: Dßng s«ng th¬ Êu (tiÓu thuyÕt, 1985), Bµn thê tæ cña mét c« ®µo (truyÖn ng¾n, 1985) ... Bªn c¹nh ®ã «ng cßn lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu kÞch b¶n phim truyÖn: Bøc tîng, Ngêi thµnh phè, Mïa giã chíng, C¸nh ®ång hoang, Con gµ trèng. §Æc biÖt kÞch b¶n phim C¸nh ®ång hoang ®îc ®¸nh gi¸ xuÊt s¾c ®¹t gi¶i thëng Huy ch¬ng vµng liªn hoan phim quèc tÕ t¹i Maxkva Liªn X« (1981). Tõ nh÷ng ®ãng gãp tiªu biÓu cña m×nh ®èi víi nÒn v¨n häc níc nhµ, n¨m 2000, NguyÔn Quang S¸ng ®îc Nhµ níc tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. NguyÔn Quang S¸ng lµ nhµ v¨n tiªu biÓu cña nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i níc nhµ. ¤ng ®· thÓ hiÖn mét phong c¸ch viÕt truyÖn ng¾n ®Æc s¾c. TruyÖn thêng chø ®ùng nhiÒu chi tiÕt bÊt ngê, ngÉu nhiªn nhng còng rÊt tù nhiªn, t¹o nªn nh÷ng xung ®ét nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n. C¸c s¸ng t¸c cña 15 «ng giµu nh÷ng chi tiÕt sèng ®éng vµ kú diÖu, pha lÉn c¶ nh÷ng xung ®ét kich nhng vÉn mang ®Ëm chÊt tr÷ t×nh vµ hµi híc trong tõng t¸c phÈm. 1.2. NguyÔn Quang S¸ng víi thÓ lo¹i truyÖn ng¾n TruyÖn ng¾n lµ thÓ lo¹i gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang S¸ng, truyÖn ng¾n viÕt vÒ ®êi sèng cña qu©n vµ d©n ta trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc Mü, ®· thÓ hiÖn sù thay ®æi vÒ thÓ lo¹i trªn ®Ò tµi chñ ®¹o vµ cã ý nghÜa quan träng. Cuéc kh¸ng chiÕn gian khæ ¸c liÖt anh dòng cña nh©n d©n hai miÒn ®· dîc thÓ hiÖn trong nhiÒu t¸c phÈm cña c¸c nhµ v¨n: NguyÔn Thi, NguyÔn S¸ng, Phan Tø... h×nh thøc thÓ hiÖn trong truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i, phong phó vµ ®a d¹ng bªn c¹nh nh÷ng cèt truyÖn truyÒn thèng. HiÖn nay, truyÖn ng¾n më ra nhiÒu híng míi ®Ó tiÕp cËn ®êi sèng, cã nh÷ng kiÓu truyÖn ng¾n luËn ®Ò phï hîp víi sù biÕn ®éng vµ x· héi ph¸t triÓn cïng nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p. Trong hoµn c¶nh kh¸ng chiÕn chèng Mü gian khæ vµ ¸c liÖt, nh©n d©n thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn ®Êu vµ x©y dùng ®Êt níc. Tõ sù ®a d¹ng Êy truyÖn ng¾n kh«ng ®îc gß bã vµo mét khu«n khæ nµo. V× nh÷ng lý do trªn, NguyÔn Quang S¸ng kh«ng Ðp c¸c s¸ng t¸c cña m×nh theo nh÷ng khu«n thíc chuÈn mùc. Nhµ v¨n lu«n lu«n t×m tßi, s¸ng t¹o, c¸ch t©n c¸c t¸c phÈm cña m×nh sao cho phï hîp víi thùc tiÔn. ChÝnh v× vËy, «ng ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng trªn hµnh tr×nh v¨n nghiÖp. Sau 50 n¨m cÇm bót, NguyÔn Quang S¸ng ®· cã nh÷ng t¸c phÈm phong phó ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i. Cã nh÷ng truyÖn ng¾n tån t¹i cïng thêi gian vµ ®¹t nh÷ng gi¶i thëng cao trong nh÷ng lÇn tham ra dù thi. C¸c s¸ng t¸c cña «ng ®· ®îc tËp hîp trong TuyÓn tËp NguyÔn Quang S¸ng, dµy h¬n 900 trang, gåm 27 truyÖn ng¾n chon läc vµ hai tiÓu thuyÕt: §Êt löa (1963), Dßng s«ng th¬ Êu (1985). §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp ®Æc s¾c cña nhµ v¨n ®èi víi nÒn v¨n häc ®¬ng ®¹i níc nhµ. Xin dùng l¹i lîc ®å hµnh tr×nh s¸ng t¸c truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang S¸ng nh sau: Thêi kú tríc n¨m 1975 TT Tªn truyÖn ng¾n N¨m s¸ng t¸c 1 Con chim vµng Th¸ng1 n¨m 1956 2 ¤ng N¨m H¹ng Th¸ng 9 n¨m 1959 3 ChiÕc lîc ngµ Th¸ng 9 n¨m 1966 4 ChÞ x· ®éi trëng Th¸ng 10 n¨m 1966 5 Mét chuyÖn vui 1966 6 Ngêi ®µn bµ Th¸p Mêi Th¸ng 12 n¨m 1966 16 7 8 9 10 Qu¸n rîu ngêi c©m ChÞ Nhung B«ng cÈm th¹ch Con gµ trèng Th¸ng 5 n¨m 1967 Th¸ng7 n¨m 1968 Th¸ng 10 n¨m 1968 Th¸ng 5 n¨m 1970 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 Thêi kú sau n¨m 1975 Tªn truyÖn ng¾n N¨m s¸ng t¸c Th¸ng 5 n¨m 1976 B¹n hµng xãm Linh §a Th¸ng 8 n¨m 1976 Th¸ng 11 n¨m 1976 §ång chÝ giµ trë vÒ Sù mÊt tÝch mét bµi ca Th¸ng 11 n¨m 1976 Th¸ng 11 n¨m 1976 H¹nh DÊu ch©n Th¸ng 01 n¨m 1977 Th¸ng 12 n¨m 1977 Ngêi con ®i xa ChuyÖn nhá ®Êt Cñ Chi Th¸ng 3 n¨m 1978 Th¸ng 12 n¨m 1981 C« g¸i thÝch soi g¬ng Bµn thê tæ cña mét c« ®µo Th¸ng 4 n¨m 1984 Th¸ng 2 n¨m 1985 Ngêi b¹n g¸i Tªn cña ®øa con Th¸ng 6 n¨m 1985 Th¸ng 01 n¨m 1978 Nh©n vËt Êy kh«ng ®îc chÕt Nhi ®ång cô Th¸ng 6 n¨m 1978 Th¸ng 7 n¨m 1987 T«i thÝch lµm vua ThÕ vâ Th¸ng 7 n¨m 1987 Th¸ng 7 n¨m 1987 C©y gËy ba sè Thua trËn Th¸ng 8 n¨m 1987 Th¸ng 8 n¨m 1988 Con khøu sæ lång Con mÌocña Foujita 1989 1990 Bµi häc tuæi th¬ Con chim quªn tiÕng hãt Th¸ng 4 n¨m 1991 Th¸ng 6 n¨m 1991 Ngêi ®µn bµ ®øc h¹nh §¹o trëng Th¸ng 4 n¨m 1982 1984 Ngêi b¹n lÝnh Con khØ må c«i 1984 1985 Con ma da TÝm b»ng l¨ng Th¸ng 10 n¨m 1992 Th¸ng 11 n¨m 1993 VÓnh r©u Nhí anh trªn bíc ®êng vÒ Th¸ng 7 n¨m 1993 Th¸ng 01 n¨m 1994 BÐ hai Ngêi d× tªn §îi Th¸ng 4 n¨m 1995 Th¸ng 9 n¨m 1996 C¸i g¸o mï u T Qu¾n 1996 1997 Ngêi b¹n míi quen D©n ch¬i 1997 Nh÷ng truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng viÕt tríc 1975 nh: ¤ng N¨m H¹ng, ChiÕc lîc ngµ, ChÞ x· ®éi trëng, Qu¸n rîu ngêi c©m, ChÞ Nhung... c¸c chi tiÕt thêng chän läc, cèt truyÖn rÊt hÊp dÉn, t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o giµu 17 kÞch tÝnh. Trong nh÷ng truyÖn ng¾n nh thÕ nhµ v¨n ®· dån nÐn c¸c chi tiÕt lµm t¨ng sù m©u thuÉn t¹o nªn nh÷ng xung ®ét nghÖ thuËt, ®Ó t¸c phÈm chøa ®ùng nhiÒu bÊt ngê vµ hÊp dÉn ngêi ®äc. TruyÖn ng¾n ChÞ x· ®éi trëng lµ mét khuynh híng tiªu biÓu cña c¸ch viÕt nµy. Nh©n vËt Dung, c« x· ®éi trëng dòng c¶m vµ xinh ®Ñp ®· kh«n khÐo s¾p ®Æt ®Ó thö th¸ch ngêi yªu. “Sèng trong cuéc sèng chiÕn ®Êu ®Çy bom ®¹n, ch¼ng biÕt lóc nµo m×nh bÞ hi sinh, bÞ tµn tËt, nhng ®iÒu ®ã kh«ng ¸m ¶nh chÞ. ChÞ vÉn sèng mét c¸ch b×nh thêng, vÉn yªu, yªu mét c¸ch r¾c rèi vµ hån nhiªn nh vËy ®ã - vµ ®ã lµ søc m¹nh cña chÞ”... TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng tríc 1975 ®· ph¶n ¸nh vÊn ®Ò trªn, mét sù sèng ®a d¹ng l¾m s¾c mµu, cã tiÕng khãc xen lÉn tiÕng cêi, cïng sù kÕt hîp cña khæ ®au vµ c¶ niÒm hy väng vµo nh÷ng thay ®æi phÝa tríc. Trong cuéc sèng cßn nhiÒu nh÷ng thay ®æi bÊt ngê. Cã lÏ nã ®· trë thµnh triÕt lý riªng cña nhµ v¨n. NguyÔn S¸ng miÖt mµi viÕt truyÖn ng¾n nh chÝnh mét phÇn cuéc sèng cña «ng, còng cã thêi ®iÓm nhµ v¨n t×m c¸ch thay ®æi c¸ch viÕt cho hîp thêi ®¹i. Nhng nh÷ng s¸ng t¸c ®ã cha ®îc chÊp nhËn. NguyÔn Quang S¸ng nhËn ra ®iÒu ®ã vµ «ng l¹i trë vÒ víi c¸ch viÕt quen thuéc cña chÝnh m×nh. TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng lu«n chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè bÊt ngê. Sù “bÊt ngê” thÓ hiÖn qua nh÷ng t×nh huèng ®Æc biÖt. Nhng víi nhµ v¨n nh÷ng t×nh huèng ®ã ®· trë thµnh b×nh thêng. Nã kh«ng ph¶i do yÕu tè ®Æc biÖt mµ lµ do con ngêi t¹o nªn. C¸c t×nh huèng trong nh÷ng truyÖn ng¾n: Mét chuyÖn vui, Qu¸n rîu ngêi c©m, ChÞ Nhung, Ngêi ®µn bµ Th¸p Mêi, B«ng cÈm th¹ch, ChiÕc lîc ngµ... ®· thÓ hiÖn râ ®iÒu ®ã. Cã ®îc nh÷ng chi tiÕt ®ã trong t¸c phÈm cña m×nh chÝnh lµ nhê sù th©m nhËp mét c¸ch s©u s¾c vµo thùc tÕ ®êi sèng cña nh©n d©n, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ®Êt níc ®ang diÔn ra cuéc chiÕn tranh chèng ®Õ quèc Mü. V¨n häc trong nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh thêng chøa ®ùng tinh thÇn l¹c quan c¸ch m¹ng. Gieo mét lßng tin trong lßng ngêi ®äc khi ®Êt níc ®ang diÔn ra chiÕn tranh lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt. NguyÔn Quang S¸ng ®· rÊt cè g¾ng thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã b»ng c¸c truyÖn ng¾n cña m×nh, ®iÒu ®¸ng nãi lµ tõ nh÷ng m¶ng nhá cña ®êi sèng víi c¸ch kÕt hîp hµi hoµ gi÷a chÊt anh hïng cao c¶, chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, NguyÔn Quang S¸ng ®· x©y dùng ®îc nh÷ng h×nh tîng nghÖ thuËt cã søc lay ®éng t×nh c¶m, c¶m xóc lín ®èi víi ngêi ®äc. Nhµ v¨n ®¾m ®uèi vµo nh÷ng c©u chuyÖn lµm ngêi ®äc v« cïng xóc ®éng khi ®äc nhiÒu truyÖn ng¾n cña «ng. Nhng kh«ng v× thÕ mµ hä bÞ ch×m ®¾m vµo thø 18 t×nh c¶m uû mÞ, bi quan. Sù xóc ®éng ®ã loÐ s¸ng lªn mét niÒm tin, tin vµo th¾ng lîi tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng, sù chiÕn th¾ng cña c¸i cao c¶ tríc nh÷ng c¸i thÊp hÌn. C¸c s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang S¸ng viÕt sau 1975 chän läc trong tuyÓn tËp cña nhµ v¨n ®· thÓ hiÖn tinh thÇn s¸ng t¹o cña «ng. Khi ®äc c¸c truyÖn ng¾n: Con chim quªn tiÕng hãt, T«i thÝch lµm vua, Nh©n vËt Êy kh«ng ®îc chÕt, ThÕ vâ... trong mçi s¸ng t¸c ®ã nh lµ nh÷ng truyÖn luËn ®Ò, cha ®äc hÕt th× ngêi ®äc ®· hiÓu ®îc néi dung toµn c©u chuyÖn. Cã lÏ mét phÇn nµo ®ã, nhµ v¨n ®· nhËn ra thùc tr¹ng vÊn ®Ò. NguyÔn S¸ng ®· t×m tßi tr¨n trë råi ®a ra ph¬ng thøc thay ®æi, «ng ®· viÕt nh÷ng truyÖn ng¾n míi nh: Ngêi ®µn bµ ®øc h¹nh, TÝm b»ng l¨ng, Con mÌo Foujita, ®îc in trªn b¸o V¨n nghÖ. Trong c¸c truyÖn ng¾n nµy NguyÔn Quang S¸ng thªm mét lÇn kh¼ng ®Þnh ®îc nh÷ng thµnh c«ng cïng nh÷ng ®ãng gãp tiªu biÓu vÒ thÕ lo¹i. C¸c truyÖn ng¾n cña «ng kh¸m ph¸ c¶ mét thÕ giíi quan giµu chÊt sèng, võa cô thÓ sinh ®éng nhng còng rÊt gîi më liªn tëng cïng nh÷ng triÕt lý hiÖn thùc vÒ cuéc sèng. 1.3. KÞch tÝnh trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng Trong t¸c phÈm v¨n häc, cèt truyÖn lµ nét hÖ thèng c¸c sù kiÖn nã ph¶n ¸nh nh÷ng diÔn biÕn cña cuéc sèng nhÊt lµ c¸c xung ®ét x· héi cã tÝnh nghÖ thuËt, tõ ®ã c¸c tÝnh c¸ch h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i môc ®Ých chÝnh lµ lµm râ nh÷ng xung ®ét nghÖ thuËt cña t¸c phÈm, truyÖn ng¾n còng lµ mét lo¹i tù sù nhng nã ë d¹ng nhá h¬n. TruyÖn ng¾n thêng híng tíi vÊn ®Ò kh¾c ho¹ nh÷ng tÝnh c¸ch, ®iÓn h×nh vµ c¸ tÝnh ®Çy ®Æn t¬ng quan tõng hoµn c¶nh. Dung lîng cña mçi truyÖn ng¾n chØ cho phÐp nhµ v¨n thÓ hiÖn con ngêi trong nh÷ng thêi ®iÓm chèc l¸t, cã ý nghÜa cùc kú quan träng trong ®êi sèng. V× vËy, cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n thêng lµ cèt truyÖn ®¬n tuyÕn, hÖ thèng sù kiÖn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt chÝnh. Khi x©y dùng cèt truyÖn, nhµ v¨n kh«ng chØ x©y dùng c¸c t×nh tiÕt nghÖ thuËt mµ cßn chó ý tíi kÞch tÝnh cña truyÖn. KÞch tÝnh gãp phÇn béc lé nh÷ng b¶n chÊt ®éc ®¸o cña truyÖn ng¾n: ng¾n - hµm sóc - c« ®äng, bªn c¹nh ®ã kÞch tÝnh cßn chøa ®ùng nh÷ng xung ®ét nghÖ thuËt trong t¸c phÈm. Do vËy c¸c nhµ v¨n, c¸c nhµ lý luËn rÊt chó ý ®Õn vai trß cña kÞch tÝnh trong truyÖn ng¾n. Theo t¸c gi¶ NguyÔn Minh Ch©u: “T×nh thÕ truyÖn kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng gay g¾t nh kÞch, nhng nã lµ c¸i c¾t cí ch¾c ch¾n, hÕt søc cô thÓ mµ mang tÝnh riªng, ë ®ã cèt truyÖn dùa vµo ®Ó thÓ hiÖn ®¾c lùc cña t¸c gi¶, vÝ nh nh÷ng c©y 19 cäc v÷ng ch¾c ®Ó cho c©y bÝ leo lªn mµ ra hoa tr¸i... nh÷ng nhµ v¨n cã tµi ®Òu lµ nh÷ng ngêi cã tµi t¹o ra t×nh thÕ x¶y ra truyÖn võa rÊt c¸ biÖt võa mang tÝnh phæ biÕn ho¨c tîng trng”. T¸c gi¶ NguyÔn Kiªn quan niÖm: “§iÒu quan träng ®èi víi truyÖn ng¾n lµ ph¶i lùa chän ®îc t×nh thÕ tù nã béc lé ra nÐt chñ yÕu cña tÝnh c¸ch sè phËn, tù nã ®Æc trng cho mét hiÖn tîng x· héi”. Khi s¸ng t¸c truyÖn ng¾n, NguyÔn Quang S¸ng ®· chñ ®éng trong viÖc s¸ng t¹o ra nh÷ng kÞch tÝnh trong t¸c phÈm thËt ®Æc s¾c ®Ó ph¶n ¸nh sù ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña cuéc sèng. Quan niÖm cña nhµ v¨n trong s¸ng t¸c lµ lùa chän nh÷ng c©u chuyÖn cã bè côc gîi cho ngêi ®äc nhiÒu liªn tëng. T¸c gi¶ lµ nhµ v¨n ®Ò cao gi¸ trÞ cña kÞch, nã lµ mét phÇn quan träng chøa ®ùng t©m lý nh©n vËt còng nh ®é c¨ng cña cèt truyÖn. Nhµ v¨n ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc sö dông kü thuËt ®Ó t¹o nªn nh÷ng xung ®ét c¨ng th¼ng nhng tù nhiªn, t¹o nªn sù hÊp dÉn l«i cuèn ngêi ®äc. Giai ®o¹n v¨n häc gi¶i phãng miÒn Nam, c¸c nhµ v¨n khai th¸c c¸c chi tiÕt sèng ®éng chøa ®ùng chiÒu s©u t¹o tiÒn ®Ò cho cèt truyÖn ph¸t triÓn. TruyÖn ng¾n Anh §øc, nh÷ng truyÖn ng¾n cña NguyÔn Thi ®· th©m nhËp kh¸ s©u vµo ®êi sèng néi t©m ®Ó diÔn t¶ chÝnh x¸c qua tr×nh t©m lý con ngêi: MÑ v¾ng nhµ, Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh... TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng l¹i ®i s©u vµo khai th¸c c¸c chi tiÕt truyÖn t¹o nªn nh÷ng cèt truyÖn s¾c nhän chøa ®ùng nhiÒu kÞch tÝnh. ë c¸c truyÖn ng¾n s¸ng t¸c tríc n¨m 1975, nhµ v¨n thêng chó träng viÖc x©y dùng nh÷ng kÞch tÝnh, nh÷ng chi tiÕt ®Çy kÞch tÝnh ®îc tæ chøc ®an xen vµo nhau, cø thÕ xung ®ét mçi lóc mét gay g¾t, quyÕt liÖt, dÉn tíi cao trµo, ®Ønh ®iÓm. §Ó t¹o kÞch tÝnh trong truyÖn ng¾n t¸c gi¶ ®· vËn dông nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt cña kÞch nh xung ®ét, hµnh ®éng kÞch, ng«n ng÷ kÞch. TruyÖn ng¾n ¤ng N¨m H¹ng lµ mét thµnh tùu tiªu biÓu cho nghÖ thuËt s¸ng t¹o ®Çy kÞch tÝnh cña NguyÔn S¸ng. Cô thÓ diÓn ra nh sau: mét c¸n bé kh¸ng chiÕn nh©n vËt T«i tõng giÕt mét tªn ngôy con cña mét c¸n bé c¬ së «ng N¨m H¹ng. Nhng «ng N¨m H¹ng l¹i cho r»ng: “ngêi ta giÕt con «ng v× thï nh¬ o¸n ch¹”, nhng thùc ra ngêi giÕt con «ng chÝnh lµ nh©n vËt xng t«i. L©u nay anh giÊu «ng, lÇn nµy ®Þnh nãi thËt mäi chuyÖn cho «ng râ, nhng t¹i nhµ «ng, anh ®· ch¹m tr¸n víi mét tªn ngôy kh¸c lµ b¹n cò cña con «ng gi¶ danh bé ®éi vÒ ph¸ ho¹i c¬ së c¸ch m¹ng. Xung ®ét kÞch thùc sù x¶y ra khi nh©n vËt thø ba nµy xuÊt hiÖn, h¾n ®· nãi cho «ng biÕt ngêi giÕt con «ng chÝnh 20 lµ anh. KÞch tÝnh lµm cho mäi viÖc khã xö b¾t buéc nh©n vËt chÝnh «ng N¨m H¹ng ph¶i chän lùa b¹n - thï. Nhµ v¨n ®Æt ra t×nh tiÕt nµy chÝnh lµ ®Ó miªu t¶ sù lùa chän cña ngêi d©n, ®øng trong hµng ngò c¸ch m¹ng hay ®øng vÒ phÝa kÎ thï. Khi xung ®ét thùc tÕ x¶y ra, nh©n vËt kh«ng thÓ kh«ng ®¾n ®o, suy nghÜ, c©n nh¾c, ®«i khi lµ d»n vÆt tríc mét quyÕt ®Þnh quan träng cña ®êi m×nh. ¤ng N¨m H¹ng còng vËy, sù thËt trong t¸c phÈm lµm cho t©m tr¹ng nh©n vËt cã nhiÒu chuyÓn ®æi bÊt ngê. Trong truyÖn ng¾n Qu¸n rîu ngêi c©m, NguyÔn S¸ng ®· s¸ng t¹o ra chi tiÕt truyÖn ®Ëm chÊt ly kú hÊp dÉn c¨ng th¼ng vµ ®Çy kÞch tÝnh: mét chiÕn sÜ ho¹t ®éng bÝ mËt bÞ tra tÊn cùc h×nh ph¶i gi¶ c©m, anh ®· ®ãng vai kÞch cña m×nh rÊt thµnh c«ng. Xung ®ét trong truyÖn kh«ng ph¶i lµ sù va ch¹m gi÷a c¸c nh©n vËt, xung ®ét ë ®©y g¾n liÒn víi xung ®ét ®Þch - ta nhng dÇn di chuyÓn thµnh xung ®ét ngay chÝnh néi t©m cña nh©n vËt. Nã thÓ hiÖn qua nh÷ng phót im lÆng: “«ng ngåi im, miÖng h¸ hèc, m¾t lê ®ê”. Miªu t¶ khu«n mÆt, ®«i m¾t ®Æc biÖt cña ngêi c©m trë thµnh nh÷ng ®êng nÐt ®· thµnh biÓu tîng cã ý nghÜa phï hîp víi tÝnh c¸ch nh©n vËt. KÞch tÝnh ®ã lµ ®iÒu kiÖn t¬ng øng víi sù ph¸t triÓn vµ sù vËn ®éng vÒ sau cña cèt truyÖn, téi ¸c cña kÎ thï chång chÊt kh¾p n¬i, c¸c cuéc biÓu t×nh liªn tiÕp næ ra, ë c¸i lµng nµy còng nh bÊt cø lµng nµo ®Òu tham gia §ång Khëi. Mäi ngêi håi hép chê ®îi ngêi l·nh ®¹o phong trµo. Gi÷a lóc ®ã th× Ba Hoµnh, mét ngêi c©m vÉn thêng ngµy b¸n rîu xuÊt hiÖn, sù xuÊt hiÖn cña anh lµm cho d©n lµng vµ ngay c¶ ngêi ®äc hÕt søc bÊt ngê, söng sèt. Còng chÝnh tõ sù kiÖn ®ã mµ mäi th¾c m¾c, nghi ngê còng nh m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt. Nhê ®ã, tÝnh c¸ch cña Ba Hoµnh ®îc kh¼ng ®Þnh. Trong c¸c truyÖn ChiÕc lîc ngµ, B«ng cÈn th¹ch, ChÞ x· ®éi trëng nhµ v¨n ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng chi tiÕt kÞch tÝnh giµu ý nghÜa thÈm mÜ. KÞch tÝnh trong t¸c phÈm ®· nãi lªn chiÒu s©u t tëng, kh¶ n¨ng n¾m b¾t vÊn ®Ò nh¹y c¶m cña nhµ v¨n trong cuéc sèng chiÕn ®Êu chøa ®ùng nhiÒu ®iÒu kú diÖu cña con ngêi. Khi viÕt ChiÕc lîc ngµ, nhµ v¨n ®· x©y dùng xung ®ét: Anh bé ®éi tõ chiÕn trêng vÒ th¨m gia ®×nh mong ®îc gÆp ngêi con yªu quý nhng cha tõng thÊy mÆt, thÕ mµ khi gÆp, ®øa con g¸i ®· kh«ng nhËn anh lµ cha. T×nh huèng Ðo le ®· më ®Çu cho sù ph¸t triÓn cña truyÖn vµ t¸c ®éng ®Õn diÔn biÕn t©m tr¹ng cïng nh÷ng hµnh ®éng cña hai cha con. Anh S¸u b»ng t×nh yªu con cña ngêi cha ®i ®¸nh giÆc xa con chØ íc m¬ thÌm kh¸t tiÕng gäi “ba” nhng con bÐ kh«ng chÞu gäi. Anh nh©n ®îc tõ con “nh÷ng vÕt c¾n h»n s©u nh÷ng dÊu