LÔØI CAÛM ÔN
Lôøi ñaàu tieân, toâi xin göûi lôøi caûm ôn chaân thaønh ñeán coâ Hoaøng Thò Bích
Mai, ngöôøi ñaõ höôùng daãn toâi thöïc hieän ñeà taøi toát nghieäp naøy. Maëc duø, coâø ñang
baän vôùi luaän aùn tieán só cuûa mình nhöng trong thôøi gian qua coâ cuõng ñaõ giuùp toâi
heát söùc taän tình. Coâ laø moät ngöôøi öa thích caùi môùi trong nghieân cöùu khoa hoïc vaø
coâ ñaõ khuyeán khích toâi ñi theo höôùng môùi trong ñeà taøi naøy. Toâi muoán göûi lôøi
caûm ôn ñaëc bieät ñeán coâ.
Toâi cuõng raát bieát ôn hai thaày Nguyeãn Ñình Trung vaø Nguyeãn Vaên Quyønh
Boâi, ngöôøi ñaõ cung caáp cho toâi moät soá taøi lieäu quan troïng. Hôn nöõa, hai ngöôøi
cuõng ñaõ cho toâi nhieàu chæ daãn vaø ñoùng goùp ñaùng keå trong thôøi gian toâi thöïc taäp
vaø vieát luaän vaên.
Tieáp theo, toâi muoán göûi lôøi caûm ôn ñeán gia ñình hai chuù Phaïm Thanh Minh
vaø Huyønh Coâng Uaån (Cam Ranh, Khaùnh Hoøa), hai ngöôøi ñaõ cho toâi cô sôû thöïc
taäp vaø coù nhieàu lôøi ñoäng vieân tinh thaàn giuùp toâi hoaøn thaønh toát ñôït thöïc taäp vaø
baøi luaän vaên toát nghieäp naøy.
Lôøi sau cuøng, toâi xin daønh loøng bieát ôn ñeán thaày Phaïm Vaên Thôm (Tröôûng
phoøng Thuûy - Ñòa hoùa, Vieän Haûi döông hoïc Nha Trang), ngöôøi ñaõ chæ cho toâi
nhöõng höôùng suy nghó khoa hoïc, ngöôøi ñöa ra cho toâi ñònh höôùng noäi dung
nghieân cöùu vaø giuùp ñôõ toâi ñeå toâi hoaøn thaønh ñeà taøi toát nghieäp naøy. Toâi raát bieát ôn
thaày.
Nha Trang, ngaøy 30 thaùng 10 naêm 2005
Nguyeãn Vaên Thaùi
TOÙM TAÉT
Nuoâi caù Muù thöông phaåm trong ao ñaát söû duïng caù taïp laøm thöùc aên. Vôùi
löôïng thöùc aên laø 5-10% WB/ngaøy, ñieàu naøy coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán dieãn
bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao nuoâi. Thoâng qua quaù trình
tìm hieåu vaøi neùt veà kyõ thuaät nuoâi hieän nay, ñoàng thôøi nghieân cöùu dieãn bieán haøm
löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao theo thôøi gian nuoâi, theo caùc vò trí
trong ao, theo thôøi ñieåm laáy-xaû nöôùc. Caùc maãu nöôùc ñöôïc thu moät caùch khoa
hoïc vaø phaân tích baèng maùy Cecil. Keát quaû cho ta thaáy raèng: ngheà nuoâi caù Muù
trong ao ñaát ñang phaùt trieån toát, caù ít bò beänh, haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng
chöùa N trong ao thay ñoåi khoâng lôùn theo thôøi gian nuoâi vaø giöõa caùc vò trí trong
ao. Haøm löôïng cuûa ammonia-N, NO2-N vaø NO3-N chæ naèm trong giôùi haïn trung
bình so vôùi moâi tröôøng nöôùc bieån vaø haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng naøy bieán
ñoåi phuï thuoäc vaøo möùc ñoä cho aên vaø thay nöôùc.
GIAÛI THÍCH THUAÄT NGÖÕ VAØ CHÖÕ VIEÁT TAÉT
ppm :
part per million (phaàn trieäu)
ppt
:
part per thousand (phaàn nghìn)
h
:
hour (giôø)
mg
:
milligram (1 mg = 0.001 g)
mL
:
millilitre (1 mL = 0.001 L)
%
:
percentage (phaàn traêm)
o
C
:
degrees cetigrade
cm
:
centimetre (1 cm = 0.001 m)
µg
:
microgram= 0.001 mg)
ÑHTS :
Ñaïi hoïc Thuûy saûn
NTTS :
nuoâi troàng thuûy saûn
A1
:
ao nuoâi caù Muù nhoû (nuoâi ñöôïc 5.5 thaùng)
A2
:
ao nuoâi caù Muù lôùn (nuoâi ñöôïc 11 thaùng)
I’
:
ñieåm thu maãu ngay gaàn coáng (töông öùng vôùi vò trí A1 vaø B1)
II’
:
ñieåm thu maãu giöõa ao (töông öùng vôùi vò trí A2 vaø B2)
III’
:
ñieåm thu maãu cuoái ao (töông öùng vôùi vò trí A3 vaø B3)
TB(1) :
giaù trò trung bình cuûa caùc yeáu toá
WB
:
troïng löôïng thaân
ctv
:
coäng taùc vieân
N
:
Nitô
ammonia-N :
toång haøm löôïng NH3-N vaø NH4-N trong nöôùc
MUÏ LUÏC
Lôøi caûm ôn
Toùm taét
Muïc luïc
Danh muïc caùc hình
Giaûi thích thuaät ngöõ vaø chöõ vieát taét
Phaàn 1: Môû ñaàu
Phaàn 2: Toång luaän
I. Ngheà nuoâi caù Muù ôû Vieät Nam
II. Caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao nuoâi thuûy saûn
1. Quaù trình taïo ra muoái dinh döôõng chöùa N trong caùc ao nuoâi thuûy saûn
1.1. Quaù trình nitrate hoùa
1.2. Quaù trình phaûn nitrate hoùa
2. AÛnh höôûng cuûa caùc muoái dinh döôõng chöùa N ñoái vôùi thuûy sinh vaät
2.1. Ammonia ( NH3 vaø NH4+)
2.2. Nitrite (NO2-)
2.3. Nitrate (NO3-)
III. Moät vaøi nghieân cöùu veà ammonia, nitrite vaø nitrate trong caùc ao NTTS ôû
Vieät Nam
Phaàn 3: Phöông phaùp nghieân cöùu
I. Ñòa ñieåm vaø ñoái töôïng nghieân cöùu
II. Phöông phaùp tieáp caän
1. Sô ñoà khoái noäi dung nghieân cöùu
2. Caùch giaûi quyeát vaán ñeà vaø moái lieân heä giöõa caùc noäi dung nghieân cöùu
III. Phöông phaùp thu maãu, phaân tích maãu vaø xöû lyù soá lieäu
1. Phöông phaùp thu vaø coá ñònh maãu
1.1. Phöông phaùp thu maãu
1.2. Phöông phaùp coá ñònh maãu
2. Phöông phaùp phaân tích maãu vaø xöû lyù soá lieäu
2.1. Phöông phaùp phaân tích maãu
2.2. Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu
Phaàn 4: Keát quaû nghieân cöùu
I. Ñieàu kieän töï nhieân Khaùnh Hoøa
II. Vaøi neùt veà kyõ thuaät nuoâi caù Muù
1. Löïa choïn vò trí ao nuoâi
2. Ñaëc ñieåm caáu truùc ao nuoâi
3. Kyõ thuaät nuoâi
3.1. Kyõ thuaät nuoâi caù gioáng
3.2. Kyõ thuaät nuoâi caù Muù thöông phaåm
II. Dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao nuoâi
1. Dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N theo thôøi gian nuoâi
2. Dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N theo thôøi ñieåm thay
nöôùc
3. Dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N theo caùc vò trí
trong ao nuoâi
Phaàn 5: Keát luaän vaø ñeà xuaát yù kieán
I. Keát luaän
II. Ñeà xuaát yù kieán
Taøi lieäu tham khaûo
Phuï luïc
PHAÀN 1
MÔÛ ÑAÀU
Cho ñeán naêm 2003, caû nöôùc coù khoaûng 6.800 loàng nuoâi caù bieån (Boä Thuûy
saûn, 2003), trong ñoù 80% laø loàng nuoâi caù Muù vaø khoaûng 500 ha ao ñìa nuoâi caù
Muù [8]. Vôùi qui moâ saûn xuaát nhö treân, naêm 2003 ngheà nuoâi caù Muù taïo ra khoaûng
3000 taán saûn phaåm, thu nhaäp khoaûng 300 tæ ñoàng cho ngöôøi nuoâi [8]. Nhö vaäy,
coù theå noùi ngheà nuoâi caù Muù coù tieàn naêng lôùn ñeå phaùt trieån ôû nöôùc ta, moät maët
ñem laïi thu nhaäp cho ngöôøi nuoâi, maët khaùc cuõng giaûi quyeát haäu quaû cuûa ngheà
nuoâi toâm Suù ñeå laïi. Tuy nhieân, hieän nay ngheà nuoâi caù Muù ñang phaùt trieån töï
phaùt [8], do ñoù trong thôøi gian tôùi ôû Vieät Nam caàn coù nhieàu nghieân cöùu hôn nöõa
veà ñoái töôïng naøy nhaèm ñöa ngheà phaùt trieån theo höôùng beàn vöõng.
Nuoâi caù Muù thöông phaåm trong ao ñaát söû duïng caù taïp laøm thöùc aên. Vôùi
löôïng löôïng thöùc aên laø 5-10% WB/ngaøy, maø theo Boyd (1985) chæ coù 25-30%
haøm löôïng nitô, phoátpho vaø chaát höõu cô ñoù ñöôïc thu hoaïch theo caù, phaàn coøn laïi
goàm thöùc aên thöøa, chaát thaûi vaø xaùc cheát cuûa vaät nuoâi [6]. Nhö vaäy, phaàn coøn laïi
naøy seõ ñöôïc caùc vi sinh vaät tieâu thuï vaø phaân huûy taïo ra caùc saûn phaåm khaùc nhau
trong ñoù coù caùc muoái dinh döôõng chöùa N. ÔÛ Vieät Nam vaø treân theá giôùi ñaõ coù
nhieàu nghieân cöùu chæ ra aûnh höôûng (tích cöïc hoaëc tieâu cöïc) cuûa caùc muoái dinh
döôõng chöùa N ñoái vôùi thuûy sinh vaät. Ñieån hình laø nghieân cöùu cuûa Chin vaø Chen
(1987) cho bieát LC50 trong 24 giôø vaø 96 giôø cuûa NH3 ñoái vôùi post larvae cuûa toâm
Suù (Penaeus monodon) laø 5710 vaø1260 µg/L theo thöù töï. Khi Colt vaø Armstrong
(1979) nghieân cöùu veà ñoäc tính cuûa NO2- ñaõ chæ ra LC50 trong 96 giôø cuûa NO2-N
vôùi caù nöôùc ngoït laø 660 – 250000 µg/L, vôùi giaùp xaùc nöôùc ngoït laø 8500 – 15400
µg/L. Coøn ñoái vôùi NO3- thì theo Deborah Chapman (1996) cho bieát: haøm löôïng
NO3-N vöôït quaù 5000 µg/L thöôøng chæ thò cho vöïc nöôùc bò oâ nhieãm bôûi con
ngöôøi, nhöng khi haøm löôïng NO3-N lôùn hôn 200 µg/L seõ coù taùc duïng kích thích
söï phaùt trieån cuûa taûo, coù taùc ñoäng tích cöïc cho thuûy vöïc.
Qua ñaây ta thaáy ñöôïc vai troø vaø taàm quan troïng cuûa nhöõng nghieân cöùu veà
muoái dinh döôõng chöùa N ñoái vôùi nuoâi troàng thuûy saûn, ñaëc bieät laø ngheà nuoâi caù
Muù ñang phaùt trieån töï phaùt nhö hieän nay.
Döïa treân laäp luaän ñoù, cuøng vôùi söï ñoàng yù cuûa Khoa Nuoâi troàng Thuûy saûn vaø
Boä moân Quaûn lyù Moâi tröôøng vaø Nguoàn lôïi Thuûy saûn, toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi
toát nghieäp: “Dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong caùc ao
nuoâi caù Muù taïi Cam Ranh – Khaùnh Hoøa”
Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc ñích: tìm kieám bieän phaùp ñeå toái öu hoùa vai
troø cuûa caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao nuoâi caù Muù noùi rieâng vaø trong caùc
ao NTTS noùi chung. Thoâng qua ñoù, ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm cuûa muoái dinh
döôõng chöùa N trong caùc ao nuoâi caù Muù theo tieâu chuaån chaát löôïng nöôùc NTTS.
Ñeå thöïc hieän ñöôïc muïc ñích ñoù, ñeà taøi ñöôïc nghieân cöùu vôùi caùc noäi dung
chính sau:
1.
Tìm hieåu vaøi neùt veà kyõ thuaät nuoâi caù Muù.
2.
Dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao nuoâi.
2.1.
Dieãn bieán theo thôøi gian nuoâi.
2.2.
Dieãn bieán theo thôøi ñieåm thay nöôùc.
2.3.
So saùnh söï khaùc nhau giöõa caùc vò trí trong ao nuoâi.
Ñeà taøi naøy khi hoaøn thaønh seõ cung caáp theâm cho khoa hoïc moät soá thoâng tin
veà quaù trình dieãn bieán haøm löôïng caùc muoái dinh döôõng chöùa N theo thôøi gian
nuoâi, giöõa caùc thôøi ñieåm thay nöôùc vaø taùc ñoäng cuûa moät soá bieän phaùp kyõ thuaät
ñeán quaù trình ñoù. Coøn ñoái vôùi nhöõng ngöôøi NTTS, ñeà taøi naøy seõ ñöa ra moät soá
bieän phaùp höõu ích nhaèm giaûm thieåu caùc taùc ñoäng xaáu cuûa muoái dinh döôõng chöùa
N trong ao nuoâi caù Muù.
PHAÀN 2
TOÅNG LUAÄN
I. Ngheà nuoâi caù Muù ôû Vieät Nam.
Caù Muù laø loaøi coù giaù thò kinh teá, vôùi chaát löôïng thòt ngon vaø ñöôïc öa
chuoäng ôû thò tröôøng phía Nam Asian. Caù Muù ñöôïc nuoâi trong loàng vaø ao ñìa ôû
Thaùi Lan, Malaysia, Singapore, Hoàng Koâng vaø Trung Quoác. Caù lôùn nhanh vaø
ñaït kích thöùc thöông phaåm (600 – 800 g) trong 6 -8 thaùng (Chu vaø Teng, 1980;
Chen, 1979) [17].
ÔÛ Vieät Nam caù Muù ñöôïc nuoâi chính thöùc töø naêm 1988 (Edwards vaø ctv,
2004), ngheà naøy phaùt trieån töø Baéc vaøo Nam nhöng taäp chung chuû yeáu ôû Quaûng
Ninh – Haûi Phoøng, Phuù Yeân – Khaùnh Hoøa vaø gaàn ñaây laø ôû Vuõng Taøu [8]. Cho
ñeán naêm 2003, caû nöôùc coù khoaûng 6.800 loàng nuoâi caù bieån (Boä Thuûy saûn, 2003),
trong ñoù 80% laø loàng nuoâi caù Muù vaø khoaûng 500 ha ao ñìa nuoâi ca ùMuù vôùi saûn
löôïng öôùc tính khoaûng 3000 taán, trong ñoù nuoâi loàng chieám 2/3 toång saûn löôïng.
Caùc ñoái töôïng nuoâi chính bao goàm caù muù Chaám Ñen Epinephelus malabaricus,
caù muù Soâng E. coioides, caù muù Chaám Ñoû E. akaara, caù muù Chaám Toå Ong E.
merra, caù muù Môõ E. tauvina [8].
Vôùi qui moâ saûn xuaát nhö treân, naêm 2003 ngheà nuoâi caù Muù taïo ra khoaûng
3000 taán saûn phaåm, thu nhaäp 300 tæ ñoàng cho ngöôøi nuoâi [8]. Nhö vaäy, coù theå
noùi ngheà nuoâi caù Muù coù tieàm naêng lôùn ñeå phaùt trieån ôû nöôùc ta, moät maët ñem laïi
thu nhaäp cho ngöôøi nuoâi, maët khaùc cuõng giaûi quyeát ñöôïc haäu quaû cuûa ngheà nuoâi
toâm Suù ñeå laïi. Nhöng hieän nay, ngheà nuoâi caù Muù ôû nöôùc ta ñang phaùt trieån töï
phaùt [8]. Do ñoù, ñeå traùnh khoûi “veát xe ñoã” cuûa ngheà nuoâi toâm Suù, ôû Vieät Nam
trong thôøi gian tôùi caàn coù nhieàu nghieân hôn nöõa veà ñoái töôïng naøy, ñaëc bieät laø
vaán ñeà veà qui hoaïch vuøng nuoâi, quaûn lyù chaát löôïng nöôùc, saûn xuaát gioáng vaø
nguoàn thöùc aên nhaân taïo.
*. Moät soá yeáu toá moâi tröôøng phuø hôïp cho ao nuoâi caù Muù [14].
- Nhieät ñoä nöôùc 27 – 32oC
- Ñoä maën cuûa nöôùc 18 – 35 ppt
- Haøm löôïng oxi hoøa tan lôùn hôn 3 ppm
- pH nöôùc dao ñoäng töø 7.5 – 8.5
II. Caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao nuoâi Thuûy saûn
1. Quaù trình taïo thaønh caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao NTTS.
Cuøng vôùi söï gia taêng daân soá, nhu caàu veà löông thöïc, thöïc phaåm cuõng taêng
theo. Ngheà nuoâi caù truyeàn thoáng (nuoâi quaûng canh) khoâng coøn ñaùp öùng ñuû nhu
caàu cuûa con ngöôøi. Do vaäy, NTTS theo höôùng thaâm canh ñang ñöôïc nhieàu ngöôøi
löïa choïn nhaèm taêng saûn löôïng vaø hieäu quaû nuoâi. Trong hình thöùc nuoâi thaâm
canh, ngöôøi nuoâi caàn boå xung moät löôïng thöùc aên lôùn (coù theå laø caù taïp, thöùc aên
nhaân taïo hay phaân boùn). Tuy nhieân, töø löôïng thöùc aên ñoù chæ coù moät phaàn nhoû laø
ñöôïc thu hoaïch theo caù, phaàn coøn laïi seõ toàn löu trong moâi tröôøng nöôùc hoaëc ñi
vaøo traàm tích.
Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi nghieân cöùu cuûa Boyd (1985), theo oâng chæ coù 25 30% haøm löôïng nitô, phoátpho vaø chaát höõu cô laø ñöôïc thu hoaïch theo caù. Nhö
vaäy, 70 – 75% löôïng nitô, phoátpho vaø chaát höõu ñaõ ñöôïc thaûi ra nöôùc hoaëc laéng
xuoáng ñaùy ao vaø ñi ra ngoaøi khi caûi taïo ao [6].
Caùc nghieân cöùu treân caù Hoài cuõng cho keát quaû töông töï, theo Pillay (1996)
töø moät loàng nuoâi caù Hoài ôû caùc nöôùc Baéc AÂu: Cöù moät taán caù saûn xuaát ra seõ thaûi
vaøo moâi tröôøng moät löôïng chaát dinh döôõng goàm 10 - 20 kg phoátpho vaø 75 – 95
kg nitô. Töø ñoù taùc giaû so saùnh: chaát thaûi töø traïi nuoâi coù saûn löôïng 50 taán/naêm seõ
töông ñöông vôùi chaát thaûi cuûa moät thò traán khoaûng 7000 daân [6].
Moät nghieân cöùu khaùc töø caùc loàng nuoâi caù Muù (E. areolatus), Leung vaø ctv
(1999) cho bieát: Chæ coù 8.6% nitô töø thöùc aên laø ñöôïc thu hoaïch theo caù, 87.7%
coøn laïi thoaùt ra moâi tröôøng vaø 3.7% nitô ôû daïng caù cheát [18].
Khaùc vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi, ôû Vieät Nam chöa coù nhieàu caùc döõ lieäu
ñaùnh giaù soá löôïng vaø chaát löôïng nguoàn nöôùc thaûi höõu cô töø caùc traïi NTTS noäi
ñòa vaø ven bôø ra moâi tröôøng [6]. Tuy vaäy, Buøi Hoàng Long vaø ctv (1996), khi
nghieân cöùu veà nuoâi toâm He thöông phaåm, taùc giaû cho bieát: Sau moät vuï nuoâi 4
thaùng moät ha ñìa nuoâi toâm coù theå thaûi ra moâi tröôøng löôïng chaát höõu cô laø1380
kg. Vôùi 430 ha xung quanh Vònh Vaên Phong thì trong 4 thaùng nuoâi coù theå thaûi ra
moâi tröôøng 474.72 taán chaát thaûi höõu cô [6].
Nhö vaäy, caùc hôïp chaát höõu cô chöùa nitô töø nguoàn thöùc aên dö thöøa (nhö ñaõ
noùi ôû treân) vaø töø moät soá nguoàn khaùc (nhö töø nguoàn nöôùc vaøo, chaát thaûi vaø xaùc
cheát cuûa vaät nuoâi ...), thoâng qua hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät, caùc hôïp chaát höõu cô
naøy seõ bò phaân huûy taïo ra ammonia toång soá. Quaù trình taïo ra ammonia ñöôïc goïi
laø quaù trình ammon hoùa (ammonification) , noù laø quaù trình dò döôõng xaûy ra
trong caû ñieàu kieän kî khí vaø hieáu khí. Ammonia vaø ammonium sinh ra töø quaù
trình ño ùcoù theå ñöôïc haáp thuï bôûi thöïc vaät thuûy sinh hoaëc thoâng qua quaù trình
nitrate hoùa bieán ñoåi thaønh nitrate vaø cuoái cuøng cuõng ñöôïc thöïc vaät thuûy sinh haáp
thuï.
1.1. Quaù trình nitrate hoùa (nitrification).
Nitrate hoùa laø quaù trình goàm 2 giai ñoaïn vaø ñöôïc thöïc hieän bôûi hai nhoùm vi
khuaån nitrate hoùa töï döôõng, chuùng bieán ñoåi ammonia thaønh nitrate (NO3-).
- Trong giai ñoaïn 1: Caùc vi khuaån oxi hoùa ammonia thaønh nitrite (NO2-)
theo phaûn öùng (1).
NH3 + O2
NO2-
+
3H+ +
2e-
(1)
Gioáng Nitrosomonas laø thöôøng xuyeân ñöôïc tìm thaáy trong giai ñoaïn 1 naøy.
Ngoaøi ra, coøn tìm thaáy moät soá gioáng khaùc nhö: Nitrosococcus vaø Nitrospira
(Watson vaø ctv, 1981).
- Trong giai ñoaïn 2: Caùc vi khuaån oxi hoùa nitrite thaønh nitrate theo phaûn
öùng (2).
NO2- + H2O
NO3- + 2H+ + 2e-
(2)
Gioáng Nitrobacter laø thöôøng xuyeân ñöôïc tìm thaáy trong giai ñoaïn 2 naøy.
Ngoaøi ra, cuõng coù moät soá gioáng khaùc cuøng tham gia nhö Nitrospina, Nitrococcus
vaø Nitrospira coù theå oxi hoùa töï döôõng nitrite (Watson vaø ctc, 1981). Cuõng theo
taùc giaû naøy thì vaøi nhoùm vi khuaån dò döôõng vaø naám cuõng coù khaû naêng tham gia
vaøo quaù trình nitrate hoùa, maëc duø toác ñoä chaäm hôn so vôùi vi khuaån töï döôõng.
1.2. Quaù trình phaûn nitrate hoùa (denitrification).
Phaûi nitrate hoùa laø quaù trình bieán ñoåi nitrate thaønh khí nitô trong ñieàu kieän
yeám khí (Boyd,1995). Quaù trình ñöôïc thöïc hieän qua chuoãi phaûn öùng sau [13]:
NO3-
NO2-
NO
N2O
N2
Caùc vi sinh vaät tham gia vaøo quaù trình phaûn nitrate hoùa treân laø caùc loaøi yeám khí
tuyeät ñoái. Chuùng thuoäc nhoùm vi sinh vaät di döôõng goàm caùc gioáng nhö:
Pseudomonas, Micrococcus, Bacillus vaø Alcaligenes [14].
2. AÛnh höôûng cuûa muoái dinh döôõng chöùa N ñoái vôùi thuûy sinh vaät.
Töø hoaït ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn thaâm canh nhö ñaõ noùi ôû treân, haøm löôïng
caùc muoái dinh döôõng chöùa N ñaõ gia taêng ñaùng keå, ñoâi khi gaây ra moät soá taùc
ñoäng xaáu leân moâi tröôøng vaø caùc thuûy sinh vaät. Ñeå hieåu bieát theâm veà vaán ñeà naøy,
ñoàng thôøi coù ñònh höôùng khaéc phuïc haäu quaû (neáu coù), phaàn sau ñaây seõ trình baøy
moät soá thöû nghieäm ñieån hình veà aûnh höôûng cuûa caùc muoái dinh döôõng chöùa N ñoái
vôùi thuûy sinh vaät.
2.1. Ammonia.
Ammonia laø saûn saûn phaåm cuûa quaù trình ammo hoùa vaø laø saûn phaåm ñaàu
tieân cuûa quaù trình nitrate hoùa, noù coù vai troø voâ cuøng quan troïng ñeå hoaøn thaønh
chu trình nitô cuûa thuûy vöïc. Tuy nhieân, khi haøm löôïng ammonia trong nöôùc quaù
nhieàu seõ gaây ñoäc cho caù vaø caùc sinh vaät thuûy sinh khaùc. Toång nitô ôû daïng
ammonia goàm: NH4+-ammonia ñöôïc ion hoùa (ammonium) vaø NH3-ammonia
khoâng ion hoùa. Hai daïng naøy toàn taïi trong nöôùc ôû traïng thaùi caân baèng, traïng thaùi
naøy phuï thuoäc vaøo pH, nhieät ñoä vaø ñoä maën cuûa nöôùc (Ferene Pekar, 1995) [17].
Baûng 1. Baûng tính tæ leä NH3 (%) so vôùi toång (NH3 + NH4+) trong nöôùc phaân tích.
Ñoä muoái 0 ppt
toC/pH
6.5
7.0
7.5
Ñoä muoái 10 ppt
8.0
8.5
toC/pH
6.5
7.0
7.5
8.0
8.5
0
0.025 0.078
0.247 0.778
2.42
0
0.024
0.076 0.241
0.759 2.26
10
0.050 0.185
0.582
1.82
5.53
10
0.057
0.180 0.569
1.77
5.40
12
0.069 0.218
0.686
2.14
6.46
12
0.067
0.212 0.669
2.08
17.5
14
0.081 0.256
0.806
2.50
7.51
14
0.079
0.250 0.786
2.44
20.0
16
0.095 0.301
0.945
2.93
8.71
16
0.093
0.293 0.921
2.85
22.7
18
0.112 0.352
1.10
3.41
10.0
18
0.109
0.343
1.08
3.33
25.6
20
0.130 0.411
1.29
3.96
11.5
20
0.127
0.401
1.26
3.87
28.7
22
0.152 0.479
1.50
4.59
13.2
22
0.148
0.467
1.46
4.48
31.9
24
0.177 0.557
1.74
5.30
15.0
24
0.172
0.543
1.70
5.18
35.3
26
0.205 0.646
2.02
6.11
17.1
26
0.200
0.630
1.96
5.96
38.8
28
0.238 0.748
2.33
7.01
19.3
28
0.230
0.729
2.27
6.84
42.3
30
0.27
2.68
8.02
21.6
30
0.268
0.843
2.62
7.83
45.9
0.865
Ñoä muoái 20 ppt
toC/pH
6.5
7.0
7.5
Ñoä muoái 30 ppt
8.0
8.5
toC/pH
6.5
7.0
7.5
8.0
8.5
0
0.024 0.074
0.235 0.739
2.30
0
0.023
0.072 0.229
0.720 2.24
10
0.056 0.176
0.553
1.73
5.27
10
0.054
0.171 0.539
1.68
5.14
12
0.066 0.207
0.651
2.03
6.15
12
0.064
0.202 0.635
1.98
6.01
14
0.077 0.243
0.766
2.38
7.16
14
0.075
0.237 0.746
2.32
6.99
16
0.090 0.286
0.897
2.78
9.30
16
0.088
0.278 0.874
2.71
8.11
18
0.106 0.334
1.05
3.24
9.50
18
0.103
0.325
1.02
3.16
9.26
20
0.124 0.394
1.22
3.77
11.0
20
0.121
0.380
1.19
3.68
10.8
22
0.144 0.455
1.42
4.37
12.6
22
0.141
0.443
1.39
4.26
12.3
24
0.168 0.529
1.65
5.05
14.1
24
0.164
0.515
1.61
4.93
14.1
26
0.195 0.614
1.92
5.82
16.3
26
0.190
0.598
1.87
5.88
16.0
28
0.226 0.711
2.1
6.68
18.5
28
0.220
0.693
2.16
6.52
18.1
30
0.261 0.821
2.55
7.56
20.7
30
0.254
0.800
2.49
7.47
20.3
Theo Downing vaø Merkens (1955) vaø Boyd (1981), ammonia daïng khoâng
ion hoùa (NH3) laø ñoäc vôùi thuûy sinh vaät nhöng ammonium (NH4+) laïi khoâng ñoäc
vôùi thuûy sinh vaät. Maëc duø vaäy, nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ cho thaáy caû
ammonia vaø ammonium ñeàu gaây ñoäc cho caù nhöng ñoäc tính cuûa NH3 lôùn hôn
NH4+ (Meade, 1985).
Moät nghieân cöùu khaùc cuûa EIFAC (1973) cho raèng: Noàng ñoä NH3 gaây ñoäc
cho caù nöôùc ngoït trong thôøi gian ngaén laø 700 – 2400 µg/L. Coøn theo Ball (1967)
vaø Colt vaø Tchobanoglous (1976) thì LC50 trong 96 giôø cuûa NH3 vôùi caù laø 500 –
3800 µg/L. Hasan vaø Macintosh (1986) khi nghieân cöùu treân caù Cheùp gioáng cho
bieát: LC50 trong 48 giôø, 96 giôø vaø168 giôø cuûa NH3 laø 2100, 2100 vaø 2000 µg/L
theo thöù töï treân.
Nhöõng nghieân cöùu veà ñoäc tính NH3 ñoái vôùi giaùp xaùc cuûa Chin vaø Chen
(1987) thì LC50 trong 24 giôø vaø 96 giôø ñoái vôùi post larvae cuûa toâm Suù laø 5710
vaø1260 µg/L theo thöù tö treân. Cuõng theo taùc giaû naøy, noàng ñoä 130 µg/L NH3-N
laø möùc an toaøn cho caùc ao nuoâi toâm Suù thöông phaåm.
2.1. Nitrite (NO2-).
Nitrite (NO2-) laø saûn phaåm trung gian cuûa quaù trình nitrate hoùa, oxi hoùa
ammonia thaønh nitrate ñöôïc thöïc hieän bôûi vi khuaån. Trong phaàn lôùn caùc thuûy
vöïc töï nhieân vaø caùc heä thoáng NTTS nitrite coù maët ôû noàng ñoä raát thaáp (Alex
Midlen, 2000).
Khi nghieân cöùu ñoäc tính cuûa nitrite vôùi caùc loaøi thuûy saûn nöôùc ngoït, Colt vaø
Armstrong (1979) vaø Colt vaø ctv (1981) ñaõ chæ ra: LC50 trong 96 giôø cuûa nitrite
vôùi caù nöôùc ngoït laø 660 – 25000 µg/L, coøn ñoái vôùi giaùp xaùc nöôùc ngoït laø 8500 –
15400 µg/L.
Trong moâi tröôøng nöôùc lôï vaø nöôùc maën coù noàng ñoä cao cuûa canxi vaø caùc
hôïp chaát chöùa clo daãn ñeán ñoäc toá cuûa nitrite bò giaûm (Crawford vaø Allen,1977;
Perrone vaø Meade,1977; Russo vaø ctv,1981). Nhöng noàng ñoä döôùi möùc gaây cheát
cuûa nitrite seõ laøm taêng khaû naêng maéc beänh vi khuaån cho caù (Hamson vaø
Grizzle,1985). Moät nghieân cöùu khaùc cuûa Schwedle vaø ctv (1985) ñaõ chæ ra caùc
yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoäc tính cuûa NO2- goàm: caùc hôïp chaát chöùa clo trong nöôùc,
pH, haøm löôïng oxi hoøa tan, traïng thaùi dinh döôõng vaøtình traïng nhieãm ñoäc cuûa
caù. Chính vì vaäy, ta haàu nhö khoâng theå ñöa ra ñöôïc noàng ñoä gaây cheát hoaëc noàng
ñoä an toaøn cuûa nitrite cho NTTS. Ñieàu chuùng ta caàn laøm laø giôùi haïn noàng ñoä
nitrite trong caùc ao NTTS ôû möùc caøng thaáp caøng toát.
2.3. Nitrate (NO3-).
Nitrate laø moät muoái dinh döôõng caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa thuûy sinh
vaät. Haøm löôïng NO3-N trong töï nhieân hieám khi vöôït quùa 100 µg/L. Khi chòu aûnh
höôûng bôûi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, haøm löôïng cuûa NO3-N trong nöôùc coù
theå vöôït quaù 5000 µg/L. Haøm löôïng vöôït quaù 5000 µg/L cuûa NO3-N trong nöôùc
thöôøng chæ thò cho oâ nhieãm bôûi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, chaát thaûi cuûa ñoäng
vaät vaø khu vöc saûn xuaát phaân boùn. ÔÛ caùc hoà, haøm löôïng NO3-N lôùn hôn 200
µg/L coù taùc duïng toát ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa taûo, taïo nguoàn thöùc aên cho
caùc ñoäng vaät thuûy sinh khaùc [15].
III. Moät vaøi nghieân cöùu veà ammonia, nitrite vaø nitrate trong caùc ao NTTS ôû
Vieät Nam.
Naém baét ñöôïc taàm quan troïng cuûa caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong ao
NTTS, trong nhöõng naêm gaàn ñaây Vieät Nam ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu xung quanh
vaán ñeà naøy, ñaëc bieät laø NH3 vaø NO2- .
Ñieån hình laø nghieân cöùu cuûa Vieän Sinh hoïc Nhieät ñôùi TP. Hoà Chí Minh
(2003), nghieân cöùu oâ nhieãm hoùa hoïc trong caùc moâ hình nuoâi toâm Suù taïi aáp Bình
Trung, xaõ Bình Khaùnh, huyeän Caàn Giôø, TP. Hoà Chí Minh cho thaáy: Haøm löôïng
NH4-N, NO2-N vaø NO3-N coù xu höôùng taêng theo thôøi gian nuoâi nhöng vaãn naèm
trong giôùi haïn cho pheùp ñoái vôùi ngheà nuoâi toâm. Tuy nhieân, dieãn bieán cuûa NH4-N
vaø NO2-N thay ñoåi thaát thöôøng phuï thuoäc vaøo bieän phaùp kyõ thuaät can thieäp (nhö
vieäc söû duïng caùc cheá phaåm sinh hoïc) [11].
Beân caïnh ñoù, Phaïm Khaùnh Ly (1999) nghieân cöùu bieán ñoäng moät soá yeáu toá
moâi tröôøng trong ao nuoâi toâm Suù taïi Quí Kim – Haûi Phoøng. Keát quaû cho ta thaáy,
haøm löôïng NH4-N vaø NO2-N cuõng coù xu höôùng taêng theo thôøi gian nuoâi. Haøm
löôïng NH4-N bieán ñoäng töø 200 – 1230 µg/L, NO2-N bieán ñoäng töø 0 – 50 µg/L
[4].
Moät nghieân cöùu khaùc cuûa Trung taâm Nghieân cöùu NTTS (ÑHTS, Nha
Trang) tieán haønh naêm 2002 nhaèm: “Xaây döïng lòch muøa vuï nuoâi toâm Suù hôïp lyù
taïi tænh Quaûng Nam naêm 2003”. Sau khi tieán haønh thu vaø phaân tích maãu nöôùc
trong 36 ao thuoäc 17 xaõ vaø thò traán, nhoùm nghieân cöùu ñaõ thu ñöôïc keát quaû nhö
sau: Haøm löôïng NH3-N, NO2-N vaø NO3-N ñeàu naèm trong khoaûng thích hôïp cho
nuoâi toâm. Haøm löôïng NH3-N dao ñoäng töø 10 – 32 µg/L, NO2-N dao ñoäng töø 9 –
14 µg/L coøn NO3-N dao ñoäng töø 90 – 300 µg/L [1].
Trong naêm 1994, tröôùc tình hình toâm nuoâi bò cheát treân qui moâ lôùn ôû khu
vöïc phía Nam, gaây toån thaát naëng neà veà vaät chaát vaø lo aâu cho ngö daân, Boä tröôûng
Boä Thuûy saûn ñaõ chæ thò cho Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II phoái hôïp
vôùi caùc cô quan vaø ñòa phöông lieân quan thöïc hieän chöông trình ñoät xuaát mang
teân “Khaûo saùt nguyeân nhaân gaây cheát toâm nuoâi taïi khu vöïc phía Nam vaø bieän
phaùp phoøng tröø ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi toâm” [5]. Chöông trình nghieân cöùu ñaõ
khaûo saùt nhieàu yeáu toá thuûy lyù, thuûy hoùa vaø thuûy sinh, trong ñoù coù ño haøm löôïng
caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong caùc ao nuoâi, keát quaû thu ñöôïc theå hieän trong
baûng 2.
Baûng 2. Haøm löôïng (µg/L) caùc muoái dinh döôõng chöùa N trong caùc ao nuoâi toâm ôû
khu vöïc phía Nam [5].
Ñòa ñieåm
Huyeän An Minh –
tænh Kieân Giang
Huyeän Ngoïc Hieån –
tænh Minh Haûi
Huyeän Vónh Lôïi –
tænh Minh Haûi
Huyeän Vónh Chaâu –
tænh Soùc Traêng
Huyeän Thaïch Phuù –
tænh Beán Tre
Huyeän An Bieân –
tænh Kieân Giang
Yeáu toá
Ao toâm ñang cheát
Ao toâm chöa cheát
BÑ
TB
BÑ
TB
NH4-N
100 - 150
116
100 - 150
116
NH3-N
14 - 174
94
4
4
NO2-N
20
20
10 - 50
35
NH4-N
1200 - 1500
1330
950 - 4200
2050
NH3-N
20 - 465
190
87 - 1504
620
NO2-N
20 - 35
25
10
10
NH4-N
1500 - 1950
1780
1600 - 1800
1700
NH3-N
148 - 230
192
132 - 368
215
NO2-N
5
5
5
5
NH4-N
50 - 100
80
50
50
NH3-N
0-4
2
-
-
NO2-N
-
-
-
-
NH4-N
50 - 100
60
-
50
NH3-N
0 - 70
35
-
-
NO2-N
-
-
-
-
NH4-N
100
100
100 - 200
150
NH3-N
1 - 76
26
50 - 76
44
NO2-N
0
0
0
0
NH4-N
1400 - 1500
1430
1800 - 2000
1900
NH3-N
30 - 105
57
50 - 270
130
NO2-N
30 - 550
230
20 - 30
25
Ghi chuù: - BÑ : khoaûng bieán ñoäng.
- TB : giaù trò trung bình.
Caùc nghieân cöùu treân cho ta thaáy, trong caùc ao nuoâi toâm haøm löôïng muoái
dinh döôõng chöùa N luoân coù xu höôùng taêng theo thôøi gian nuoâi nhöng vaãn naèm
trong giôùi haïn cho pheùp ñoái vôùi NTTS. Tuy nhieân, caùc nghieân cöùu naøy chæ môùi
ñöôïc tieán haønh trong caùc ao nuoâi toâm vaø chöa coù nghieân cöùu naøo tieán haønh trong
ao nuoâi caù Muù. Hôn nöõa, caùc nghieân cöùu vaãn chöa thieát laäp ñöôïc moái quan heä
giöõa quaù trình dieãn bieán haøm löôïng muoái dinh döôõng chöùa N trong ao vaø caùc
bieän phaùp kyõ thuaät nuoâi taùc ñoäng leân noù. Trong hoaøn caûnh ñoù, ñeà taøi naøy ñöôïc
tieán haønh nhaèm boå xung phaàn naøo nhöõng thieáu soùt treân.
PHAÀN 3
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
I. Ñòa ñieåm vaø ñoái töôïng nghieân cöùu.
- Xem thêm -