Tài liệu Xuất khẩu lao động của việt nam sang nhật bản trong những năm đầu thế kỉ xxi thực trạng và giải pháp

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh ------ ------- XuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam sang NhËt b¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Chuyªn ngµnh Gi¸o dôc chÝnh trÞ Ngêi híng dÉn khoa häc: Ngêi thùc hiÖn: ThS §inh Trung Thµnh Lª ThÞ Minh Vinh, th¸ng 5/ 2009 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ- x· héi xuÊt hiÖn tõ l©u vµ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn quy m« toµn thÕ giíi. Víi nhiÒu quèc gia, XKL§ lµ mét trong nh÷ng chiÕn lîc quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i v× nh÷ng gi¸ trÞ to lín vÒ kinh tÕ- x· héi cña nã. §èi víi níc ta, XKL§ lµ chñ tr¬ng lín cña §¶ng vµ Nhµ níc nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ vÊn ®Ò viÖc lµm, chÊt lîng nguån nh©n lùc, n©ng cao thu nhËp cho NL§… ChÝnh v× vËy, trong thêi gian qua §¶ng vµ 1 Nhµ níc ®· cã nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch nh»m khuyÕn khÝch, hç trî NL§ ra níc ngoµi t×m kiÕm viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp. Nhê ®ã, ®· cã hµng tr¨m ngµn NL§ ViÖt Nam ®îc ®a ®i lµm viÖc ë h¬n 40 quèc gia trªn thÕ giíi, mçi n¨m göi vÒ gÇn 2 tû USD gãp phÇn t¹o nªn sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cho ®Êt níc. Trong c¸c thÞ trêng XKL§ cña ViÖt Nam th× NhËt B¶n ®îc x¸c ®Þnh lµ thÞ trêng träng ®iÓm bëi møc thu nhËp kh¸ cao vµ tÝnh æn ®Þnh viÖc lµm cho NL§ cña thÞ trêng nµy. §Õn nay, mçi n¨m níc ta ®· ®a ®îc hµng ngµn NL§ sang lµm viÖc t¹i NhËt B¶n vµ thu vÒ gÇn 100 triÖu USD. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ®¹t ®îc vÉn cßn qu¸ nhá bÐ vµ cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng lao ®éng cña níc ta còng nh nhu cÇu lao ®éng cña NhËt B¶n. ChÝnh v× vËy, t¨ng cêng, ®Èy m¹nh XKL§ sang NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tiÕp theo lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn mµ chóng t«i ®· lùa chän vÊn ®Ò“XuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” lµm ®Ò tµi khãa luËn tèt nghiÖp. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn kho¸ luËn XuÊt khÈu lao ®éng lµ vÊn ®Ò thu hót nhiÒu sù quan t©m cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¸ nh©n trong x· héi. §· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc, bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ vÒ vÊn ®Ò nµy nh: C¸c gi¶i ph¸p nh»m ®æi míi qu¶n lý Nhµ níc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng giai ®o¹n 1995- 2010, TS TrÇn V¨n H»ng, Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi, 1996; XuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam vµ Th¸i Lan: Nghiªn cøu vµ so s¸nh, T¹p chÝ kinh tÕ Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng, sè 1/2001; VÒ t¹o nguån nh©n lùc tiÕn hµnh CNH, H§H, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2002; VÊn ®Ò vÒ xuÊt khÈu lao ®éng cña níc ta, §Æng §×nh §µo, TrÇn ThÞ Thu Ph¬ng, T¹p chÝ Céng s¶n, th¸ng 5- 2005; Mét sè vÊn ®Ò vÒ giíi vµ xuÊt khÈu lao ®éng, TrÇn Minh Ngäc, T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 3/2005; XuÊt khÈu lao ®éng cña mét sè níc §«ng Nam ¸: Kinh nghiÖm vµ bµi häc, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2007; Tù do di chuyÓn con ngêi ®Ó cung cÊp dÞch vô trong WTO vµ vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam, Lu V¨n Hng, T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, sè 7/2007. Tuy nhiªn cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu cô thÓ vµ chi tiÕt vÒ XKL§ cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m võa qua. ChÝnh v× vËy, viÖc lùa chän vÊn ®Ò nµy kh«ng trïng lÆp víi c¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu - Môc ®Ých nghiªn cøu 2 Nghiªn cøu vÒ thùc tr¹ng XKL§ cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, chØ ra nh÷ng khã kh¨n, h¹n chÕ còng nh nguyªn nh©n cña khã kh¨n, h¹n chÕ ®ã vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh h¬n n÷a XKL§ cña níc ta sang NhËt B¶n trong thêi gian tíi. - NhiÖm vô nghiªn cøu Ph©n tÝch c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ XKL§ vµ XKL§ cña ViÖt Nam. Lµm râ nhu cÇu cña NhËt B¶n vÒ lao ®éng níc ngoµi. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng XKL§ cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh h¬n n÷a ho¹t ®éng XKL§ cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong thêi gian tíi. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi tîng nghiªn cøu Ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam. - Ph¹m vi nghiªn cøu XuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - Khãa luËn ®îc nghiªn cøu dùa trªn c¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn cña Chñ nghÜa M¸c- Lªnin, c¸c quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ XKL§. - §Ò tµi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña kinh tÕ chÝnh trÞ còng nh mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu chuyªn ngµnh. 6. §ãng gãp cña khãa luËn ChØ ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc trong ho¹t ®éng XKL§ cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, nh÷ng khã kh¨n h¹n chÕ trong ho¹t ®éng XKL§ cña ViÖt Nam vµo thÞ trêng NhËt B¶n nh÷ng n¨m qua, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng XKL§ trong nh÷ng n¨m tíi. Khãa luËn cã thÓ sö dông lµm tµi liÖu nghiªn cøu, tham kh¶o cho c¸c ®Þa ph¬ng ®Ó t¨ng cêng XKL§, lµm tµi liÖu tham kh¶o cho sinh viªn chuyªn ngµnh. 7. KÕt cÊu cña khãa luËn. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o, khãa luËn cßn gåm 2 ch¬ng, 6 tiÕt. 3 Ch¬ng 1 T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt nam sang thÞ trêng nhËt b¶n trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû xxi 1.1. C¥ Së Lý LUËN Vµ THùC TIÔN VÒ XUÊT KHÈU LAO §éNG Vµ XUÊT KHÈU LAO §éNG CñA VIÖT NAM 1.1.1. XuÊt khÈu lao ®éng: Mét h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ 1.1.1.1. B¶n chÊt cña hoat ®éng xuÊt khÈu lao ®éng XuÊt khÈu lao ®éng lµ häat ®éng mang tÝnh kinh tÕ x· héi s©u s¾c, cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè kinh tÕ x· héi kh¸c. VÒ thùc chÊt, XKL§ lµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña mét quèc gia cung cÊp mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt lµ søc lao ®éng cho mét quèc gia kh¸c trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh, hiÖp íc hay hîp ®ång gi÷a c¸c Nhµ níc,c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n. Ho¹t ®éng XKL§ tríc hÕt lµ ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ. Lîi Ých kinh tÕ cña ho¹t ®éng XKL§ thÓ hiÖn ë c¶ 3 mÆt: c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ Nhµ níc - §èi víi c¸ nh©n, XKL§ mang l¹i nguån thu nhËp cao ®Ó æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh. - §èi víi c¸c tæ chøc kinh tÕ,lîi Ých mµ XKL§ mang l¹i lµ nguån kinh phÝ ®Ó æn ®Þnh vµ më réng ho¹t ®éng. - §èi víi Nhµ níc, XKL§ lµ nguån thu ngo¹i tÖ quan träng ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch hµng n¨m, lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, b¶o ®¶m sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cho x· héi còng nh më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ. VÒ mÆt chÝnh trÞ- x· héi XKL§ lµ ho¹t ®éng gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña c¶ níc nhËp khÈu vµ níc XKL§. Kh«ng nh÷ng thÕ, qua qu¸ tr×nh sinh sèng vµ lµm viÖc cña nh÷ng ngêi ®i XKL§ nh÷ng nÐt truyÒn thèng v¨n hãa, b¶n s¾c d©n téc cña ®Êt níc hä ®îc béc lé vµ hßa nhËp vµo ®êi sèng ®Êt níc n¬i mµ NL§ tíi lµm viÖc, nhê ®ã gãp phÇn vµo viÖc cñng cè vµ t¨ng cêng sù hiÓu biÕt lÉn nhau, t×nh h÷u nghÞ vµ mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai níc. ChÝnh v× vËy, XKL§ lµ ho¹t ®éng mang tÝnh phøc t¹p, 4 lu«n g¾n víi quy luËt cung- cÇu vÒ lao ®éng còng nh c¸c vÊn ®Ò vÒ luËt ph¸p quèc tÕ, chñng téc vµ t«n gi¸o… Trong bèi c¶nh hiÖn nay, khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi ngµy cµng mang tÝnh toµn cÇu hãa s©u s¾c th× XKL§ lµ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, mét h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ kh«ng t¸ch khái sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Song, vÒ b¶n chÊt XKL§ lµ sù di c lao ®éng quèc tÕ tõ nh÷ng n¬i thõa lao ®éng víi møc thu nhËp thÊp ®Õn nh÷ng n¬i cã møc thu nhËp cao h¬n nhng l¹i thiÕu lao ®éng. Cïng víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÕn kinh tÕ toµn cÇu, qu¸ tr×nh di c lao ®éng quèc tÕ ®· diÔn ra c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m vµ ®ang ngµy cµng më réng c¶ vÒ quy m« vµ h×nh thøc. Cã thÓ chia qu¸ tr×nh di c Êy lµm 3 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n 1: Tõ thÕ kû XV ®Õn ®Çu thÕ kû XVIII Di c lao ®éng quèc tÕ ®îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XV b»ng viÖc bu«n b¸n n« lÖ tõ Ch©u Phi cña c¸c thñy thñ Ch©u ¢u. Ban ®Çu ho¹t ®éng nµy cßn nhá lÎ, víi sè lîng Ýt, ngêi n« lÖ chØ míi ®îc sö dông trong c¸c gia ®×nh lín ë Ch©u ¢u. Tr¶i qua h¬n mét thÕ kû, cïng víi viÖc më réng s¶n xuÊt vµ ph¸t hiÖn ra nh÷ng vïng ®Êt míi nhê c¸c cuéc ph¸t kiÕn ®Þa lý mµ häat ®éng di c lao ®éng ngµy cµng t¨ng, nh÷ng ngêi n« lÖ kh«ng nh÷ng ®îc ®a vÒ Ch©u ¢u mµ cßn ®îc ®a sang c¸c vïng ®Êt míi ë Ch©u MÜ ®Ó trång mÝa, trång thuèc l¸… §Õn thÕ kû XVIII khi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi víi sù v¬n lªn m¹nh mÏ cña c¸c níc T b¶n chñ nghÜa Ch©u ¢u, nhu cÇu vÒ nguån lao ®éng ®Ó më réng s¶n xuÊt ngµy cµng lín. Do vËy, vÊn ®Ò di c lao ®éng quèc tÕ ®îc ®Èy m¹nh, mét sè níc Ch©u ¢u ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ nguån lao ®éng trong níc di c ra níc ngoµi. - Giai ®o¹n 2: Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®Õn sau nh÷ng n¨m 1970 Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt kÕt thóc, nÒn kinh tÕ thÕ giíi khñng ho¶ng trÇm träng vµo c¸c n¨m 1929-1933. T×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trë nªn trÇm träng buéc tÊt c¶ c¸c níc ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch kÞp thêi, cã hiÖu qu¶ nh»m b¶o vÖ lao ®éng trong níc tríc sù c¹nh tranh cña lao ®éng níc ngoµi. ChÝnh v× vËy, thêi kú nµy vÊn ®Ò di c lao ®éng quèc tÕ bÞ h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a. Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai ®· ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ nghiªm träng cho c¸c níc. ViÖc t¸i thiÕt l¹i ®Êt níc sau chiÕn tranh lµ nhiÖm vô cÊp 5 b¸ch. C¸c quèc gia ph¶i níi láng chÝnh s¸ch h¹n chÕ nhËp c ®Ó thu hót lao ®éng níc ngoµi phôc vô cho môc ®Ých x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. Nhê ®ã, vÊn ®Ò di c lao ®éng quèc tÕ trë nªn dÔ dµng h¬n, mét sè lîng lín lao ®éng ®· di chuyÓn tõ vïng nµy ®Õn vïng kh¸c víi nhiÒu lý do vµ môc ®Ých kh¸c nhau. - Giai ®o¹n 3: Nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX ®Õn nay Bíc sang nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX víi sù v¬n lªn m¹nh mÏ cña c¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hãa míi §«ng ¸ nh: Hµn Quèc, §µi Loan, Hång C«ng, Singapo, Malaysia…. th× nhu cÇu vÒ lao ®éng cña c¸c níc nµy còng t¨ng lªn. Bëi, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ lµ viÖc xuÊt hiÖn vµ më réng nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt míi, do ®ã còng cÇn thªm nh÷ng nguån lao ®éng míi mµ lao ®éng trong níc kh«ng ®¸p øng ®îc. ChÝnh v× thÕ, cÇn ph¶i nhËp khÈu lao ®éng tõ bªn ngoµi vµ t¹o thµnh luång di c lao ®éng lín tíi c¸c níc trong khu nµy. Ngµy nay, viÖc di c lao ®éng tiÕp tôc diÔn ra trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. §Æc biÖt, ë khu vùc Ch©u ¸, n¬i tËp trung 1/2 d©n sè vµ gÇn 2/3 nguån lao ®éng cña thÕ giíi. H¬n n÷a, ë ®©y cßn cã sù chªnh lÖch kh¸ lín gi÷a c¸c níc c¶ vÒ sè lîng, quy m«, chÊt lîng vµ thu nhËp cña NL§, do ®ã sè lîng lao ®éng di c v× môc ®Ých kinh tÕ t¨ng lªn m¹nh mÏ. 1.1.1.2. §Æc ®iÓm cña lao ®éng di c Qu¸ tr×nh di c lao ®éng quèc tÕ trong thêi gian qua, ta thÊy næi lªn c¸c ®Æc ®iÓm sau: - Nguån lao ®éng di c víi sè lîng lín nhÊt lµ nguån lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp tõ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn sang c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n. §iÒu ®ã b¾t nguån vµ bÞ chi phèi bëi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan lµ quy luËt cung- cÇu vÒ lao ®éng còng nh lîi Ých kinh tÕ cña NL§. T¹i c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp, ®iÒu kiÖn vÒ ch¨m sãc vµ ph¸t triÓn yÕu tè con ngêi bÞ h¹n chÕ, tr×nh ®é d©n trÝ vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña NL§ cßn thÊp. V× thÕ, tuy nguån lao ®éng dåi dµo nhng viÖc lµm thiÕu, thu nhËp thÊp. Cßn ë c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao h¬n, mäi mÆt ch¨m lo vµ ph¸t triÓn con ngêi ®îc ®¶m b¶o, tr×nh ®é d©n trÝ cao, tû lÖ sinh thÊp, nhu cÇu vÒ lao ®éng lín nhng nguån lao ®éng trong níc kh«ng ®¸p øng ®ñ, lao ®éng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh cã tr×nh ®é chuyªn m«n, c«ng viÖc nhÑ nhµng, thu nhËp cao. Nh÷ng viÖc nÆng nhäc nh x©y dùng, c¬ khÝ… th× 6 rÊt Ýt ngêi lµm. Do ®ã, cÇn mét nguån lín lao ®éng tõ bªn ngoµi ®Ó lµm nh÷ng c«ng viÖc nµy. ë mét sè níc kh¸c cã thÓ võa thiÕu võa thõa lao ®éng, thiÕu lao ®éng cã tr×nh ®é cao nhng thõa lao ®éng cha ®îc ®µo t¹o, tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp hoÆc ngîc l¹i nh÷ng níc kh¸c l¹i thõa lao ®éng cã chuyªn m«n cao nhng thiÕu lao ®éng tr×nh ®é thÊp. - Di c lao ®éng quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh võa mang l¹i lîi Ých cho níc cã lao ®éng di c vµ níc cã lao ®éng nhËp c, võa t¹o ra sù giao lu quèc tÕ vÒ v¨n hãa, trao ®æi kü n¨ng vµ kinh nghiÖm trong c«ng viÖc. Níc cã lao ®éng di c lµ nh÷ng níc cã lao ®éng d thõa nhng viÖc lµm Ýt. Do ®ã, khi ë trong níc NL§ kh«ng cã viÖc lµm nªn kh«ng cã thu nhËp hoÆc cã viÖc lµm nhng thu nhËp thÊp. Khi di c sang níc kh¸c cã tr×nh ®é vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt h¬n sÏ mang l¹i cho hä thu nhËp vµ t¹o ra c¬ héi ®Ó n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ. MÆt kh¸c, khi sang níc kh¸c lµm viÖc NL§ mang theo nh÷ng nÐt truyÒn thèng vµ b¶n s¾c v¨n hãa cña d©n téc m×nh du nhËp, thÓ hiÖn t¹i n¬i hä lµm viÖc, sinh sèng. §ång thêi, ®Ó hßa nhËp víi céng ®ång n¬i ®Õn NL§ ph¶i t×m hiÓu häc tËp vµ lµm theo nh÷ng phong tôc, nh÷ng nÐt v¨n hãa n¬i ®©y. Do vËy, sù giao lu quèc tÕ ngµy cµng më réng h¬n. - Lao ®éng di c lµ nh÷ng ngêi lao ®éng trÎ, cã søc kháe tèt. Bëi qu¸ tr×nh di c ra níc ngoµi lµm viÖc lµ mét sù thay ®æi lín c¶ vÒ sinh ho¹t, lµm viÖc, nghØ ng¬i. ChØ nh÷ng ngêi tõ 28 ®Õn 45 tuæi míi cã thÓ dÔ dµng thÝch øng víi sù thay ®æi ®ã. H¬n n÷a, yªu cÇu vÒ søc kháe cña níc nhËp c ®a ra kh¸ kh¾t khe, nh÷ng ngêi níc ngoµi nÕu kh«ng ®¶m b¶o vÒ mÆt thÓ lùc, bÞ m¾c mét lo¹i bÖnh nµo ®ã sÏ kh«ng ®îc nhËn vµo lµm viÖc. 1.1.1.3. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng Cïng víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi còng nh nhu cÇu vÒ lao ®éng, lîi Ých kinh tÕ cña c¸c níc, c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ NL§ mµ qu¸ tr×nh di c lao ®éng quèc tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, réng kh¾p vµ trë thµnh hiÖn tîng phæ biÕn. Ngµy nay, di c lao ®éng quèc tÕ ®îc g¾n víi thuËt ng÷ xuÊt khÈu lao ®éng. Mét c¸ nh©n hay nhãm ngêi nµo ®ã tõ níc nµy sang níc kh¸c lµm viÖc cã thÓ b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau song, c¬ b¶n lµ b»ng hai con ®êng: chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc. 7 - Di c lao ®éng b»ng con ®êng chÝnh thøc hay cßn gäi lµ h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng theo hîp ®ång lµ viÖc XKL§ th«ng qua c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc kinh tÕ hoÆc c¸c c¸ nh©n nhng ph¶i ®îc sù ®ång ý cña ChÝnh phñ níc ®i vµ ChÝnh phñ níc ®Õn. XKL§ theo h×nh thøc nµy ph¶i tr¶i qua quy tr×nh thñ tôc kh¸ rêm rµ nªn mÊt nhiÒu thêi gian nhng ®îc ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý, vÒ sö dông lao ®éng. V× vËy, nh÷ng NL§ ®i xuÊt khÈu sÏ t×m ®îc viÖc lµm, cã thu nhËp æn ®Þnh cßn phÝa tuyÓn dông lao ®éng còng ®îc ®¶m b¶o cung cÊp lao ®éng theo nhu cÇu. XuÊt khÈu lao ®éng b»ng con ®êng chÝnh thøc lu«n ®îc c¸c ChÝnh phñ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, do ®ã ngµy cµng t¨ng vÒ sè lîng vµ chñng lo¹i. - Di c lao ®éng b»ng con ®êng kh«ng chÝnh thøc cßn gäi lµ di c lao ®éng kh«ng qua hîp ®ång lµ XKL§ kh«ng qua Nhµ níc NL§ ra ®i vµ níc NL§ ®Õn lµm viÖc, chñ yÕu th«ng qua c¸c tæ chøc bu«n lËu hoÆc d íi h×nh thøc ®i du lÞch, ®i th¨m th©n nh©n råi ë l¹i t×m viÖc lµm. Díi h×nh thøc nµy, NL§ kh«ng ph¶i tu©n theo c¸c thñ tôc quy ®Þnh, kh«ng ph¶i chê thêi gian dµi nhng rÊt dÔ bÞ lõa hoÆc kh«ng ®îc ®¶m b¶o vÒ tÝnh m¹ng vµ c«ng viÖc. NÕu bÞ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn n¬i hä lµm viÖc ph¸t hiÖn th× sÏ bÞ trôc xuÊt khái l·nh thæ, bÞ b¾t giam hoÆc bÞ coi lµ ngêi tþ n¹n. Song, v× lîi Ých cña m×nh NL§ vÉn s½n sµng chÊp nhËn sù m¹o hiÓm. 1.1.2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng XuÊt khÈu lao ®éng ®· cã c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m, ngµy cµng t¨ng c¶ vÒ h×nh thøc vµ quy m« vµ trë thµnh hiÖn tîng phæ biÕn cña tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. Së dÜ nh vËy lµ do sù t¸c ®éng cña mét sè nh©n tè c¬ b¶n sau: - Quy luËt cung- cÇu vÒ hµng hãa søc lao ®éng: lµ nh©n tè cã t¸c ®éng lín nhÊt. Cung vÒ hµng hãa SL§ lµ viÖc mét quèc gia, mét khu vùc xuÊt khÈu mét sè lîng ngêi lao ®éng víi nh÷ng tr×nh ®é, chÊt lîng nhÊt ®Þnh. CÇu vÒ hµng hãa SL§ lµ mét quèc gia, mét khu vùc cã nhu cÇu vÒ mét sè lîng lao ®éng nµo ®ã víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng viÖc. Cung hay cÇu hµng hãa SL§ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng hay nhu cÇu cña c¸c quèc gia, c¸c khu vùc. §Ó cã thÓ cung cÊp hµng hãa SL§ th× quèc gia ®ã ph¶i cã nguån lao ®éng dåi dµo, lao ®éng cã tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ chuyªn 8 m«n kü thuËt vµ thu nhËp cña NL§ thÊp h¬n so víi nh÷ng ngêi lao ®éng cïng chuyªn m«n, cïng ngµnh nghÒ ë níc kh¸c. ChØ khi cã lîi Ých kinh tÕ cao h¬n hoÆc cã c¬ héi tèt h¬n ®Ó n©ng cao chuyªn m«n lµm viÖc ë trong níc th× NL§ míi t×m c¸ch sang níc kh¸c t×m kiÕm viÖc lµm. Dï cã nguån lao ®éng dåi dµo nhng nÕu lao ®éng kh«ng ®îc ®µo t¹o, kh«ng cã chuyªn m«n kü thuËt th× kh«ng thÓ trë thµnh nguån cung hµng hãa SL§ cho c¸c níc, bëi ngêi tuyÓn dông lao ®éng sÏ kh«ng tuyÓn lao ®éng nÕu sè lao ®éng Êy kh«ng t¹o cho hä gi¸ trÞ cao h¬n chi phÝ bá ra. C¸c níc, c¸c khu vùc chØ cã nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng níc ngoµi khi lao ®éng trong níc kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu vÒ chç lµm viÖc, sù më réng cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt. Do cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, nguån lao ®éng, vÒ t©m lý vµ v¨n hãa… mµ c¸c quèc gia, c¸c khu vùc cã sù chªnh lÖch nhau vÒ nguån lao ®éng vµ sè chç lµm viÖc, vÒ tèc ®é gia t¨ng d©n sè vµ sù më réng s¶n xuÊt. V× vËy, cã nh÷ng n¬i nguån lao ®éng dåi dµo nhng sè chç lµm viÖc Ýt, nhiÒu ngêi kh«ng cã viÖc lµm hoÆc cã viÖc lµm nhng thu nhËp thÊp. Ngîc l¹i, cã nh÷ng níc ngêi d©n chØ thÝch lµm viÖc, nghØ ng¬i mµ kh«ng muèn sinh con nªn d©n sè kh«ng t¨ng, lao ®éng Ýt trong khi kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, cã nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt míi ra ®êi nªn cÇn nhiÒu lao ®éng nhng nguån lao ®éng trong níc kh«ng ®ñ ®¸p øng nªn ph¶i nhËp khÈu. ChÝnh v× thÕ, n¬i cã lao ®éng d thõa sÏ xuÊt khÈu sang c¸c níc thiÕu lao ®éng vµ ®ang cã nhu cÇu tuyÓn dông. - Tr×nh ®é cña lao ®éng. §©y lµ thíc ®o lao ®éng cña mét níc, mét vïng cã thÓ xuÊt khÈu ®îc vµ bªn cã nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng cã tuyÓn dông sè lao ®éng ®ã hay kh«ng. Trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ngµy cµng ph¸t triÓn nh hiÖn nay ®ßi hái NL§ ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n nhÊt ®Þnh, kh«ng ngõng häc tËp ®Ó n©ng cao chuyªn m«n ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc vµ ®¸p øng yªu cÇu cña ngêi tuyÓn dông. ë c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt kh¸c nhau. T¹i c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, NL§ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp cËn víi kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ dÔ dµng h¬n ®Ó n©ng cao chuyªn m«n. Cßn c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp h¬n, 9 NL§ rÊt khã tiÕp cËn víi nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hä hÇu nh kh«ng ®îc ®µo t¹o hoÆc ®µo t¹o kh«ng bµi b¶n nªn tr×nh ®é kü thuËt thÊp l¹i kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn, trong khi ®©y l¹i lµ nguån cung lao ®éng chñ yÕu cho c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Do vËy, c¸c níc nµy rÊt khã kh¨n trong viÖc XKL§ sang c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao. - YÕu tè vÒ phong tôc tËp qu¸n vµ t«n gi¸o §©y lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh XKL§ bëi, XKL§ kh«ng nh÷ng lµ ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ mµ cßn mang tÝnh chÝnh trÞ- x· héi s©u s¾c. Khi ®i XKL§ níc ngoµi NL§ mang theo truyÒn thèng vÒ v¨n hãa, phong tôc tËp qu¸n cña d©n téc, quª h¬ng m×nh ®Õn du nhËp vµo vïng ®Êt míi víi nh÷ng phong tôc, truyÒn thèng míi. Do ®ã, cã sù giao lu, hßa nhËp gi÷a truyÒn thèng, thãi quen cò víi nh÷ng yÕu tè, nÒ nÕp míi cña n¬i ®Õn. Cµng cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång vÒ v¨n hãa, vÒ truyÒn thèng gi÷a níc XKL§ vµ níc nhËp khÈu lao ®éng th× viÖc XKL§ cµng thuËn lîi vµ NL§ còng dÔ dµng hßa nhËp vµo cuéc sèng míi. C¸c níc trong khu vùc Ch©u ¸ cã kh¸ nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång vÒ v¨n hãa vµ t«n gi¸o nh: nÒn v¨n minh lóa níc, §¹o PhËt, §¹o Håi… nªn thuËn lîi trong viÖc hßa nhËp vµo céng ®ång cña NL§. - Sù c¹nh tranh lÉn nhau gi÷a c¸c níc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng Lµ ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ s©u s¾c nªn XKL§ tån t¹i sù c¹nh tranh lÉn nhau gi÷a c¸c níc xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lao ®éng vÒ cung- cÇu hµng hãa SL§ trªn c¸c yÕu tè nh: gi¸ c¶, sè lîng, chÊt lîng. C¹nh tranh ngay trong c¸c níc XKL§ vÒ: chi phÝ m«i giíi, gi¸ c¶, chÊt lîng nguån lao ®éng. §Æc biÖt ë Ch©u ¸, khu vùc chiÕm 2/3 d©n sè vµ gÇn 1/2 lao ®éng thÕ giíi th× sù c¹nh tranh gi÷a c¸c níc XKL§ cµng diÔn ra quyÕt liÖt h¬n. T¹i khu vùc nµy cã nhiÒu níc tham gia XKL§ tõ l©u vµ cã nhiÒu kinh nghiÖm nh: Philippin, Indonesia, Th¸i Lan, Trung Quèc… ChÝnh v× vËy, ViÖt Nam rÊt khã kh¨n trong c¹nh tranh víi c¸c níc ®Ó cã nh÷ng lîi Ých cao nhÊt cho NL§, c¸c tæ chøc kinh tÕ khi tham gia XKL§. Sù c¹nh tranh lÉn nhau ®Ó giµnh ®îc lîi thÕ vÒ sè lîng, chi phÝ, thu nhËp cña NL§, cña c¸c tæ chøc kinh tÕ kh«ng chØ diÔn ra gi÷a níc nµy víi níc kh¸c, khu vùc nµy víi khu vùc kia mµ cßn diÔn ra ngay trong néi bé cña mét 10 níc. §ã lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp XKL§ vÒ chi phÝ m«i giíi, tiÕp ®ãn ®èi t¸c…®Ó giµnh ®îc c¸c hîp ®ång XKL§. 1.1.3. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc ph¸t triÓn xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam 1.1.3.1. ¸p lùc lao ®éng vµ nhu cÇu xuÊt khÈu lao ®éng Quy m« d©n sè lín, tèc ®é gia t¨ng nhanh lùc lîng lao ®éng dåi dµo lµ nh÷ng thuËn lîi lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. Song, trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cßn chËm ph¸t triÓn, c¸c ngµnh s¶n xuÊt tuy cã ®îc më réng nhng tèc ®é cha cao, t¹o ra sè chç lµm viÖc míi cßn Ýt trong khi lùc lîng lao ®éng gia t¨ng nhanh nh níc ta l¹i lµ mét trë lùc lín. Do vËy, XKL§ ®Ó t×m viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp lµ cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm. ViÖt Nam lµ níc cã d©n sè ®«ng ®øng thø 2 ë khu vùc §«ng Nam ¸, thø 7 Ch©u ¸ vµ thø 13 trong tæng sè h¬n 200 quèc gia trªn thÕ giíi. B¶ng 1.1: Tæng sè d©n ph©n theo vïng cña ViÖt Nam ( §¬n vÞ: ngh×n ngêi) C¶ níc §BSH §BB TBB BTB DHNTB TN §NB §BSCL 2000 75546.3 16701.5 8737.1 2205.5 9927.2 6465.5 3922.2 1147.8 16023.5 2002 77635.4 17039.2 8942.8 2278.0 10101.8 6625.4 4236.7 12055.8 16334.7 2004 79727.4 17455.8 9136.8 2350.4 10299.1 6785.9 4407.2 12578.5 16713.7 2005 80902.4 17648.7 9220.1 2390.2 10410.0 6899.8 4570.5 12881.5 16881.6 2006 82031.7 17836.4 90244.0 2524.0 10505.0 6981.2 4673.9 13292.1 17076.1 2007 83106.3 18028.3 9354.7 2563.1 10.604.8 7049.8 4757.9 13491.7 17256.0 Nguån: Tæng côc thèng kª 2007 Quy m« d©n sè lín vµ tèc ®é gia t¨ng d©n sè cña níc ta cßn kh¸ nhanh so víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. B¶ng 1.2: Tû lÖ gia t¨ng d©n sè cña ViÖt Nam 11 §¬n vÞ: % N¨m Tû lÖ 2001 2.33 2002 2.25 2003 2.28 2004 2.12 2005 2.11 2006 2.09 2007 2.08 Nguån: Tæng côc thèng kª 2007 Tuy tû lÖ gia t¨ng d©n sè cña níc ta trong thêi gian tõ n¨m 2001- 2007 ®· gi¶m dÇn nhng vÉn cßn cao so víi nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Sù suy gi¶m tèc ®é gia t¨ng d©n sè trong thêi gian qua lµ kÕt qu¶ cña viÖc ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p cña Nhµ níc. Nhng tõ cuèi n¨m 2007 ®Õn nay khi Ph¸p lÖnh d©n sè cã sù thay ®æi, cho phÐp c¸c cÆp vî chång tù quyÕt ®Þnh sè con vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c con th× hiÖn tîng sinh con thø ba gia t¨ng, ngay c¶ víi c¸c c¸n bé, c«ng chøc, nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é cao. V× thÕ tèc ®é gia t¨ng d©n sè cña níc ta trong n¨m 2008 lµ 2.1%. Víi quy m« vµ tèc ®é gia t¨ng nh ®· nªu, trung b×nh mçi n¨m d©n sè níc ta t¨ng thªm tõ 1,2 ®Õn 1,3 triÖu ngêi vµ cã kho¶ng 1,3 ®Õn 1,6 triÖu lao ®éng míi, tèc ®é gia t¨ng lao ®éng níc ta lµ 2.3%. §ã lµ nguån bæ sung lùc lîng lao ®éng dåi dµo cho nÒn kinh tÕ- x· héi níc ta. Tuy nhiªn, víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ níc ta c¸c ngµnh s¶n xuÊt tuy cã ®îc më réng vµ t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm míi nhng vÉn kh«ng theo kÞp tèc ®é gia t¨ng nguån lao ®éng. V× vËy, sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm ngµy cµng t¨ng, ngêi cã viÖc lµm th× tû lÖ thêi gian lao ®éng ®îc sö dông thÊp, cha khai th¸c hÕt nguån lùc cña ®Êt níc. B¶ng 1.3: Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc lîng lao ®éng trong®é tuæi ë khu vùc thµnh thÞ ph©n theo vïng §¬n vÞ: % 2000 2002 2004 2005 2006 2007 C¶ níc 6.42 6.01 5.60 5.31 4.83 4.64 §BSH 7.34 6.64 6.03 5.61 6.42 5.74 6.49 6.10 5.45 5.12 4.32 3.97 TBB 6.02 5.11 5.30 4.91 3.89 3.42 BTB 6.87 5.82 5.35 4.98 5.50 4.92 DHNTB 6.31 5.51 5.70 5.52 6.36 4.99 5.16 4.90 4.53 4.23 2.38 2.11 §BB TN 12 §NB 6.16 6.30 5.92 5.62 5.47 4.83 §BSCL 6.15 5.50 5.03 4.87 4.52 4.03 Nguån: Tæng côc thèng kª 2007 Qua b¶ng sè liÖu cho thÊy, tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc thµnh thÞ cña níc ta trong thêi gian tõ n¨m 2000- 2007 tuy cã gi¶m nhng vÉn cßn cao. §Æc biÖt t¹i Hµ Néi, tû lÖ nµy n¨m 2000 lµ 7.95%, n¨m 2002 lµ 7.08%, n¨m 2005 lµ 6.84%, c¸c n¨m sau ®ã tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng trong ®é tuæi cña Hµ Néi lu«n trªn møc 6.0%. ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ §µ N½ng t×nh h×nh còng t¬ng tù. T¹i c¸c vïng n«ng th«n, t×nh h×nh viÖc lµm còng trong t×nh tr¹ng khã kh¨n. ë ®©y ngêi lao ®éng chØ ho¹t ®éng theo mïa vô, do vËy thêi gian lµm viÖc chØ kho¶ng 70- 80%. B¶ng 1.4: Tû lÖ thêi gian lµm viÖc ®îc sö dông cña lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc n«ng th«n ph©n theo vïng §¬n vÞ: % 2000 2002 2004 2005 2006 2007 C¶ níc 74.16 75.42 79.10 80.65 81.79 82.23 §BSH 75.53 76.08 80.21 78.75 80.65 83.12 §BB 73.01 75.32 78.68 80.31 81.36 82.45 TBB 73.44 71.08 77.42 78.48 78.78 79.43 BTB 72.12 74.50 76.13 76.45 76.91 77.02 DHNTB 73.92 74.85 77.31 79.11 77.81 79.81 TN 74.04 77.99 80.06 81.62 82.70 83.33 §NB 76.58 75.43 78.45 81.34 82.90 83.45 §BSCL 73.18 76.53 78.27 78.37 80.00 81.70 Nguån: Tæng côc thèng kª 2007 MÆt kh¸c, lao ®éng cña níc ta ®a sè ho¹t ®éng trong khu vùc n«ngl©m- thñy s¶n nªn tû lÖ thêi gian lao ®éng sö dông Ýt, thu nhËp thÊp do ®ã kh«ng ®¶m b¶o cuéc sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh. ChÝnh v× thÕ, tham gia 13 XKL§ nh»m t×m kiÕm viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp cho ngêi lao ®éng trong níc lµ ho¹t ®éng rÊt quan träng. B¶ng 1.5: C¬ cÊu lao ®éng ®ang lµm viÖc hµng n¨m theo ph©n theo ngµnh cña níc ta §¬n vÞ: % N¨m N«ng-l©m-thñy s¶n Khai th¸c má C«ng nghiÖp chÕ biÕn Söa ch÷a C¸c ngµnh kh¸c 2000 65.10 0.68 9.44 10.36 14.42 2002 61.96 0.70 10.53 10.84 17.97 2004 58.75 0.73 11.62 11.17 18.73 2006 57.11 0.78 12.34 11.46 19.31 2007 56.34 0.85 14.02 11.60 18.19 Tæng 100 100 100 100 100 Nguån: Tæng côc thèng kª 2007 §Èy m¹nh ho¹t ®éng XKL§ lµ cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp cho NL§, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn mäi mÆt ®êi sèng kinh tÕ- x· héi cña ®Êt níc. Nhng, ®Ó cã thÓ XKL§ th× ngoµi viÖc cã nguån lao ®éng cßn ph¶i cã nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng cña c¸c níc trªn thÕ giíi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i lao ®éng cña c¸c níc còng cã sù thay ®æi: ë mét sè níc cã nhu cÇu sö dông lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp nhng ë c¸c níc kh¸c l¹i cÇn nh÷ng lao ®éng cã chuyªn m«n, tay nghÒ cao, thËm chÝ ngay trong mét níc nhu cÇu vÒ lao ®éng còng thêng xuyªn thay ®æi. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o nªn tÝnh tÊt yÕu ph¶i XKL§, tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ lao ®éng vµ viÖc lµm ë níc ta. 1.1.3.2. Vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam XuÊt khÈu lao ®éng cã vai trß to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ- x· héi níc ta còng nh víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. VÒ kinh tÕ: XKL§ lµ nguån thu ngo¹i tÖ quan träng nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ c¸c ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n nh hiÖn nay. Theo thèng kª cña Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ x· héi mçi n¨m lao ®éng ViÖt Nam ë níc ngoµi göi vÒ níc trªn 1,6 tû USD, lµ mét trong sè Ýt ngµnh kinh tÕ cã nguån 14 thu ngo¹i tÖ trªn 1 tû USD/1n¨m vµ b»ng gi¸ trÞ tõ xuÊt khÈu g¹o c¶ n¨m cña c¶ níc. HiÖn nay, ViÖt Nam cã trªn 500 ngh×n ngêi ®ang lµm viÖc ë 40 quèc gia vµ vïng l·nh thæ kh¸c nhau, mçi n¨m cã thªm kho¶ng 85 ngh×n ngêi ®îc ®a ®i lµm viÖc ë c¸c níc. Song, so víi nguån lao ®éng níc ta còng nh sè tiÒn mµ NL§ ë níc ngoµi göi vÒ hµng n¨m vÉn cßn qu¸ nhá bÐ vµ cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña ®Êt níc. Philippin- níc cã quy m« d©n sè vµ lao ®éng t¬ng ®¬ng víi níc ta nhng ®· ®a ®îc 7,5 triÖu ngêi ®i XKL§ vµ thu vÒ 8,5 tû USD/1n¨m, Indonesia mçi n¨m ®a 80 ngh×n lao ®éng ra níc ngoµi lµm viÖc vµ thu vÒ 4,67 tû USD, Ên §é mçi n¨m ®a 50 ngh×n lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi vµ thu vÒ gÇn 11 tû USD [24, 2]. §èi víi níc ta, XKL§ kh«ng nh÷ng ®em l¹i nguån ngo¹i tÖ quan träng mµ cßn tiÕt kiÖm ®îc mét kho¶n chi phÝ lín trong viÖc ®µo t¹o, ®Çu t cho NL§. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng nghÖ th× yªu cÇu cña c¸c c«ng ty ngµy cµng cao, chi phÝ ®Çu t mét chç lµm míi cho mét lao ®éng trong níc còng t¨ng lªn. T¹i ViÖt Nam, ®Ó ®µo t¹o mét c«ng nh©n cã tay nghÒ, biÕt sö dông c¸c thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i ph¶i mÊt tõ 15.000 ®Õn 20.000USD [24, 3]. VÒ phÝa ng©n s¸ch Nhµ níc víi ch¬ng tr×nh “Môc tiªu quèc gia vÒ viÖc lµm cho ngêi lao ®éng” hµng n¨m níc ta ph¶i bæ sung h¬n 200 ngh×n tû ®ång ®Ó ®µo t¹o nghÒ vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho 250 ngh×n lao ®éng. Nh vËy, nÕu ®Èy m¹nh XKL§ chóng ta sÏ tiÕt kiÖm ®îc nguån chi phÝ nµy, dµnh sè tiÒn ®ã ®Çu t vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kh¸c. §èi víi níc nhËp khÈu lao ®éng, viÖc tiÕp nhËn ngêi lao ®éng níc ngoµi vµo lµm viÖc cã ý nghÜa to lín ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ sù thiÕu hôt lao ®éng, ®¶m b¶o ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ- x· héi. VÒ phÝa ngêi lao ®éng, ho¹t ®éng nµy cã ý nghÜa quan träng trong viÖc t¹o viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp, æn ®Þnh ®êi sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Víi mét ngêi lao ®éng phæ th«ng ViÖt Nam, nÕu lµm viÖc trong c¸c xëng may mÆc, giµy da trong níc víi thêi gian 10- 12h/ngµy, thu nhËp chØ kho¶ng 1- 1,2 triÖu ®ång/th¸ng, ®i XKL§ t¹i Malaysia víi thêi gian lµm viÖc 7- 8h/ngµy møc l- 15 ¬ng lµ 2- 3 triÖu ®ång/th¸ng, mét sè nghÒ ®¹t 5- 7 triÖu ®ång/th¸ng, t¹i §µi Loan møc thu nhËp lµ 5- 8 triÖu ®ång/th¸ng, ë Hµn Quèc lµ 12- 15 triÖu/th¸ng. §ã lµ cha kÓ thêi gian lµm thªm giê, nÕu lµm thªm ngoµi giê NL§ ® îc tr¶ víi møc tõ 120- 150% so víi giê lµm b×nh thêng [24, 2]. Sau kho¶ng thêi gian 2- 3 n¨m ®i XKL§ ngêi lao ®éng sÏ cã 300- 400 triÖu ®ång, sè tiÒn nµy hä cã thÓ ®Çu t vµo mét lÜnh vùc s¶n xuÊt nµo ®ã kh«ng nh÷ng t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho b¶n th©n mµ cßn cã thÓ t¹o viÖc lµm cho ngêi kh¸c. Cã thu nhËp, ®îc ®µo t¹o nghÒ vµ kü n¨ng lµm viÖc còng nh ý thøc lao ®éng cao h¬n lµ nh÷ng kÕt qu¶ to lín mµ NL§ cã sau khi ®i XKL§. XuÊt khÈu lao ®éng cßn gãp phÇn gi¶m c¸c tÖ n¹n x· héi mét c¸ch ®¸ng kÓ. Thùc tÕ cho thÊy, khi ®i XKL§ vÒ cã mét sè vèn nhÊt ®Þnh, NL§ ®· më c¸c c¬ së s¶n xuÊt võa gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho m×nh võa t¹o viÖc lµm cho ngêi kh¸c, thêi gian nhµn rçi ®îc sö dông, mäi ngêi tham gia vµo lao ®éng s¶n xuÊt. ChÝnh v× thÕ, c¸c tÖ n¹n x· héi tõng bíc ®îc ng¨n chÆn, xãa bá. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ cña nhiÒu níc nãi riªng ®ang r¬i vµo khã kh¨n: tèc ®é t¨ng trëng gi¶m, l¹m ph¸t t¨ng cao, nhiÒu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ho¹t ®éng cÇm chõng thËm chÝ ph¶i ®ãng cöa… do ®ã, nhu cÇu vÒ lao ®éng gi¶m sót nghiªm träng. 1.2. Kinh nghiÖm cña mét sè níc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng HiÖn nay trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu níc tham gia vµo XKL§ ®Æc biÖt lµ ë khu vùc Ch©u ¸. V× thÕ häc tËp kinh nghiÖm cña hä sÏ gióp ViÖt Nam tr¸nh ®îc nh÷ng sai lÇm, h¹n chÕ vµ cã thÓ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng XKL§. 1.2.1. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan Th¸i Lan lµ níc ®«ng d©n, lùc lîng lao ®éng dåi dµo trong khi s¶n xuÊt trong níc cha sö dông hÕt lao ®éng, Th¸i Lan b¾t ®Çu XKL§ tõ nh÷ng n¨m 1970 nh»m gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm cho NL§. Nh÷ng n¨m 1970, c¸c níc Trung §«ng ®Èy m¹nh x©y dùng c¸c c«ng tr×nh khai th¸c dÇu löa vµ thu hót nhiÒu lao ®éng tõ c¸c níc ®Õn ®©y t×m kiÕm viÖc lµm trong ®ã cã ngêi Th¸i Lan. Sè lîng NL§ Th¸i Lan ®i XKL§ ngµy cµng t¨ng, n¨m 1973 míi chØ cã 293 ngêi, n¨m 1977 t¨ng lªn h¬n 21 ngh×n 16 ngêi, n¨m 1980 lµ 110 ngh×n ngêi. HiÖn nay, trung b×nh mçi n¨m Th¸i Lan xuÊt khÈu 250 ngh×n lao ®éng [24, 3]. Lao ®éng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Th¸i Lan lµ lao ®éng kh«ng cã nghÒ hoÆc cã tr×nh ®é tay nghÒ thÊp ë c¸c vïng thuéc §«ng B¾c Th¸i Lan- n¬i cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n. Do ®ã, kh«ng nh÷ng gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng êi d©n n¬i ®©y mµ cßn gãp phÇn n©ng cao møc sèng, ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cho vïng ®Ó dÇn tiÕn kÞp víi c¸c khu vùc kh¸c trong c¶ níc. Hµng n¨m, NL§ níc ngoµi cña Th¸i Lan göi vÒ trªn 2 tû USD, n¨m 2008 lµ 3,3 tû USD [24, 3]. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho NL§ ra níc ngoµi t×m kiÕm viÖc lµm, gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë trong níc, ChÝnh phñ Th¸i Lan thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do hãa XKL§: cho c¸c c¸ nh©n, NL§ vµ c¸c ®¹i lý m«i giíi t nh©n tiÕn hµnh ho¹t ®éng nµy, NL§ Th¸i Lan cã thÓ ®i ra níc ngoµi b»ng con ®êng du lÞch råi ë l¹i lµm viÖc. Nhng sau ®ã, ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho NL§ ChÝnh phñ Th¸i Lan thµnh lËp V¨n phßng qu¶n lý viÖc lµm ngoµi níc thuéc Tæng côc lao ®éng- Bé Néi vô. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña v¨n phßng lµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c ®¹i lý tuyÓn mé lao ®éng t nh©n, x©y dùng c¸c tiªu chuÈn, ®iÒu kiÖn cho c¸c ®¹i lý m«i giíi XKL§ vµ tiªu chuÈn cña NL§ ®i xuÊt khÈu. N¨m 1983, Th¸i Lan ban hµnh “§¹o luËt b¶o hé lao ®éng vµ tuyÓn mé lao ®éng”, theo ®ã c¸c c«ng ty, ®¹i lý t nh©n ®îc quyÒn tuyÓn mé lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi theo quy ®Þnh. §èi víi viÖc tuyÓn mé lao ®éng: khi cã v¨n b¶n cña Bé Néi vô, ®¹i lý ph¶i phèi hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®Ó kiÓm tra ®Þa ph¬ng ®ã cã ®¸p øng ®îc nhu cÇu c¶ vÒ quy m« vµ tay nghÒ cña lao ®éng theo v¨n b¶n hay kh«ng, nÕu ®Þa ph¬ng kh«ng ®ñ chØ tiªu sÏ ®Õn ®Þa ph¬ng kh¸c tuyÓn mé. Lµm nh vËy sÏ ®¶m b¶o cã ®îc nguån lao ®éng xuÊt khÈu theo ®óng nhu cÇu cña ®èi t¸c. Còng theo §¹o luËt nµy, NL§ cã thÓ ®i níc ngoµi lµm viÖc theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau: tù ®i, ®i tu nghiÖp, ®i th«ng qua dÞch vô cña Bé Lao ®éng vµ phóc lîi, ®i theo hîp ®ång cña ngêi tuyÓn dông níc ngoµi trùc tiÕp ®Õn Th¸i Lan tuyÓn dông, th«ng qua c¸c c«ng ty, ®¹i lý dÞch vô t nh©n. ViÖc thõa nhËn hîp ph¸p nhiÒu h×nh thøc vµ con ®êng ®i XKL§ kh¸c nhau cña ChÝnh phñ Th¸i Lan lµm cho NL§ dÔ dµng h¬n ®Ó ra níc ngoµi t×m kiÕm viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp, lµm giµu cho b¶n th©n vµ cho ®Êt níc. Nhê 17 vËy, ë Th¸i Lan cã rÊt nhiÒu ngêi ra níc ngoµi lµm viÖc vµ nguån ngo¹i tÖ göi vÒ hµng n¨m lªn tíi gÇn 4 tû USD. Song, víi viÖc thõa nhËn sù hîp ph¸p cña nhiÒu tæ chøc, ph¸p nh©n trong XKL§ t¹o ra bÊt cËp lµ c¸c c«ng ty, ®¹i lý dÞch vô XKL§ ë Th¸i Lan ®îc lËp ra rÊt nhiÒu vµ thi nhau tuyÓn mé NL§ ®Ó ®a ®i xuÊt khÈu. Nhng khi ®· thu ®îc phÝ m«i giíi, phÝ dÞch vô tõ NL§ nhiÒu ®¹i lý ®· gi¶i thÓ trong mét thêi gian ng¾n. V× vËy, cã nhiÒu NL§ bÞ lõa mÊt kho¶n chi phÝ lín nhng kh«ng cã viÖc lµm vµ trë thµnh ngêi m¾c nî. Ngµy nay, ®Ó t¨ng cêng vµ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng XKL§, ChÝnh phñ Th¸i Lan ®· ¸p dông triÖt ®Ó, nhÊt qu¸n nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau trong ®ã ®Æt lªn hµng ®Çu lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng vµ ®µo t¹o nghÒ cho NL§ tríc khi ®i xuÊt khÈu. 1.2.2. Kinh nghiÖm cña Philippin Philippin lµ níc cã m« h×nh tæ chøc XKL§ tèt nhÊt ë Ch©u ¸. Bé Lao ®éng vµ viÖc lµm Philippin lµ c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch, phèi hîp vµ qu¶n lý tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lao ®éng vµ viÖc lµm. ChÝnh phñ Philippin quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan nh»m thùc hiÖn tèt nhÊt c¸c ho¹t ®éng XKL§: V¨n phßng dÞch vô viÖc lµm qu¶n lý c¸c dÞch vô tuyÓn chän lao ®éng vµ lËp ra Ban ph¸t triÓn viÖc lµm ngoµi níc ®Ó tuyÓn mé c«ng nh©n lµm viÖc trªn ®Êt liÒn, Ban thñy thñ quèc gia qu¶n lý c¸c ®¹i lý tµu biÓn thuª thuyÒn viªn. V¨n phßng dÞch vô viÖc lµm, Ban ph¸t triÓn viÖc lµm ngoµi níc vµ Ban thñy thñ quèc gia cã nhiÖm vô xem xÐt c¸c hîp ®ång tríc khi NL§ ®îc thuª trªn c¬ së c¸c ®iÒu kiÖn vµ quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. Ngoµi ra, ngay tõ n¨m 1982 Philippin ®· thµnh lËp Côc qu¶n lý viÖc lµm ngoµi níc vµ Côc phóc lîi lao ®éng ngoµi níc ®Ó ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc c«ng b»ng vµ nhËn c¸c dÞch vô, phóc lîi cho NL§. Côc qu¶n lý viÖc lµm ngoµi níc lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch viÖc theo dâi, gi¸m s¸t ch¬ng tr×nh viÖc lµm ngoµi níc, chÞu tr¸ch nhiÖm thóc ®Èy vµ qu¶n lý viÖc tuyÓn mé lao ®éng, bè trÝ lao ®éng Philippin lµm viÖc ë níc ngoµi. Chøc n¨ng cña côc lµ xóc tiÕn viÖc lµm ë níc ngoµi, t¹o m«i trêng thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña c¸c ®¹i lý tuyÓn dông, b¶o vÖ quyÒn lîi cña NL§ vµ gia ®×nh 18 hä, nghiªn cøu vµ tr×nh lªn ChÝnh phñ c¸c quy ®Þnh vÒ t¸i hßa nhËp cña NL§ sau khi ®i xuÊt khÈu vÒ. Côc phóc lîi lao ®éng ngoµi níc cã hai chøc n¨ng lµ: qu¶n lý quü phóc lîi vµ cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi, phóc lîi cho NL§ ë níc ngoµi; chÞu tr¸ch nhiÖm ®a lao ®éng vÒ níc trong trêng hîp cã chiÕn tranh, dÞch bÖnh vµ th¶m häa thiªn nhiªn. ChÝnh phñ Philippin quy ®Þnh chØ nh÷ng c«ng ty tuyÓn dông lao ®éng Philippin hoÆc c«ng ty liªn doanh mµ ngêi Philippin n¾m 75% vèn ph¸p ®Þnh trë lªn míi ®îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng XKL§. ë Philippin cã ba lo¹i giÊy phÐp XKL§ lµ: giÊy phÐp cÊp cho c¸c c«ng ty tuyÓn dông lao ®éng vµ bè trÝ viÖc lµm trªn ®Êt liÒn, giÊy phÐp cÊp cho c¸c c«ng ty tuyÓn dông lao ®éng vµ bè trÝ viÖc lµm trªn biÓn vµ giÊy phÐp cÊp cho c¸c nhµ thÇu kho¸n x©y dùng Philippin ®Ó tuyÓn mé vµ bè trÝ viÖc lµm cho c«ng nh©n lµm viÖc t¹i c¸c c«ng ty x©y dùng mµ ngêi Philippin nhËn thÇu ë níc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, Philippin cßn ®a ra c¸c biÖn ph¸p nh»m chèng l¹i c¸c vi ph¹m vÒ XKL§ nh: tuyÓn dông lao ®éng mµ kh«ng cã giÊy phÐp, cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ thÞ trêng lao ®éng kh«ng chÝnh x¸c, thu nhËn tiÒn qu¸ møc quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. Vi ph¹m mét trong c¸c lçi nµy sÏ bÞ ph¹t tõ 6 th¸ng ®Õn 12 n¨m tï vµ ph¹t tiÒn tõ 200 ngh×n ®Õn 500 ngh×n Pesos, t¬ng ®¬ng kho¶ng 8.000 ®Õn 20.000 USD [30, 2]. ChÝnh phñ Philippin khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty lËp nguån lao ®éng chuÈn bÞ xuÊt khÈu, lËp quü lao ®éng riªng cña m×nh vµ qu¶ng c¸c trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin vÒ c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty nhng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c. N¨m 1995, ChÝnh phñ ban hµnh “LuËt vÒ lao ®éng di c vµ ngêi lao ®éng Philippin ë níc ngoµi”, trong ®ã quy ®Þnh ChÝnh phñ chØ ®îc phÐp ®a lao ®éng ®i lµm viÖc ë nh÷ng n¬i mµ quyÒn lîi cña hä ®îc b¶o vÖ, nhê ®ã NL§ lu«n yªn t©m ra níc ngoµi lµm viÖc vµ ý thøc cña NL§ Philiipin rÊt cao trong viÖc chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh cña luËt ph¸p níc m×nh vµ quy ®Þnh cña níc tíi lµm viÖc. Nh÷ng chÝnh s¸ch tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng XKL§ chÆt chÏ cña ChÝnh phñ Philippin ®· t¹o c¬ së ph¸p lý cho c¸c c«ng ty dÞch vô XKL§ t¨ng cêng ho¹t ®éng, nhê ®ã Philippin ®· giµnh ®îc nh÷ng kÕt qu¶ to lín: hµng n¨m Philippin ®a ®îc h¬n 350 ngh×n ngêi ®i lµm viÖc ë c¸c níc vµ thu vÒ h¬n 19 4 tû USD, ®Æc biÖt Philippin lµ níc cã tû lÖ lao ®éng bá trèn thÊp nhÊt thÕ giíi, chØ ë møc 1,2 ®Õn 1,7 %/n¨m [30, 2]. Philippin trë thµnh m« h×nh vÒ tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng xuÊt khÈu ®Ó c¸c níc tham kh¶o, häc tËp. 1.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ ®Çu thÕ kû XXI ®Õn nay 1.3.1. §Æc ®iÓm thÞ trêng lao ®éng NhËt B¶n NhËt B¶n lµ cêng quèc kinh tÕ ®øng thø hai thÕ giíi chØ sau Mü. Tæng thu nhËp quèc d©n hµng n¨m cña NhËt B¶n ®¹t trªn 5.000 tû USD, thu nhËp b×nh qu©n theo ®Çu ngêi lµ h¬n 36.500 USD/n¨m, mét sè ngµnh, mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt NhËt B¶n ®· vît Mü, v¬n lªn dÉn ®Çu thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c ngµnh sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i [21, 1]. XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn lµ níc khan hiÕm c¸c lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn, kh«ng cã nh÷ng yÕu tè thuËn lîi cho s¶n xuÊt nh c¸c níc kh¸c, toµn bé nguån nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt NhËt B¶n ph¶i nhËp khÈu tõ bªn ngoµi. Do ®ã, ®Ó cã nh÷ng thµnh tùu nh ngµy nay NhËt B¶n lu«n ph¶i ®i ®Çu trong viÖc nghiªn cøu vµ øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vµo s¶n xuÊt nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao nhng l¹i sö dông Ýt nhÊt c¸c lo¹i nguyªn liÖu, c¸c yÕu tè ®Çu vµo. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy ®ßi hái NhËt B¶n ph¶i cã nguån lao ®éng cã tr×nh ®é kü thuËt cao, biÕt sö dông nh÷ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i. - Nguån lao ®éng trong níc NhËt B¶n cã d©n sè kh¸ ®«ng, n¨m 2005 d©n sè cña NhËt B¶n lµ 128 triÖu ngêi, n¨m 2008 lµ 130 triÖu. C¬ cÊu d©n sè theo ®é tuæi cña NhËt B¶n lµ: Díi 18 tuæi chiÕm 32,0%, trong ®é tuæi tõ 19- 60 lµ 47,6%, trªn 61 tuæi lµ 20,4%, tuæi thä trung b×nh cña ngêi d©n NhËt B¶n rÊt cao: nam giíi lµ 78 tuæi, n÷ giíi lµ 85 tuæi [21, 1]. HiÖn nay, NhËt B¶n ®ang ph¶i ®èi mÆt víi hai vÊn ®Ò lín lµ sù giµ hãa d©n sè do tû lÖ ngêi cao tuæi ngµy cµng t¨ng vµ tû lÖ sinh gi¶m. 20