Tài liệu Xếp hạng tín dụng nội bộ tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN TRUNG KIÊN XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN TRUNG KIÊN XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính-Ngân hàng Mã số: 8 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ ĐÌNH HẠC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH-NĂM 2019 3 TÓM TẮT Trong điều kiện nền kinh tế hội nhập ngày càng sâu rộng như hiện nay thì các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các Ngân hàng thương mại nói riêng cần phải xây dựng hệ thống theo chuẩn mực quốc tế. Mục tiêu để nâng cao năng lực quản trị, hướng tới xây dựng hệ thống hoàn chỉnh, thống nhất và khoa học. Xếp hạng tín dụng nội bộ là một công cụ để đánh giá mức rủi ro của khách hàng. Nhờ tích hợp các nguyên tắc, khung chính sách và tiêu chuẩn tín dụng căn bản của ngân hàng, hệ thống xếp hạng tín dụng là căn cứ độc lập để tổ chức tín dụng đánh giá hiệu quả quá trình quản trị rủi ro của các bộ phận liên quan, bảo đảm việc cấp tín dụng được quản lý phù hợp, các tài sản có rủi ro tín dụng nằm trong các giới hạn, thống nhất với các tiêu chuẩn thận trọng và khả năng phát hiện rủi ro sớm. Hỗ trợ quản lý và quản trị khách hàng- quan hệ khách hàng của các tổ chức tín dụng phụ thuộc vào mức độ xếp hạng tín dụng của khách hàng đó. Những khoản vay có mức rủi ro cao cần phải kiểm soát, đánh giá thường xuyên, những khách hàng vay có mức xếp hạng tín dụng thấp cũng cần phải được chú trọng theo dõi. Ngược lại, những khách hàng tốt với mức xếp hạng tín dụng cao sẽ được ưu ái hơn trong các quan hện giao dịch, như: ưu đãi về lãi suất, số tiền cho vay, thời hạn vay,v..v.. Chính vì thực tiễn đó, việc xếp hạng tín dụng là cần thiết và tác giả đã lựa chọn đề tài: “ Xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam” cho luận văn nghiên cứu của mình. 4 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Tác giả TRẦN TRUNG KIÊN 5 LỜI CẢM ƠN Để có thể thực hiện và hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ, tôi đã nhận được sự hỗ trợ và hướng dẫn nhiệt tình từ quý Thầy Cô cũng như sự động viên, ủng hộ của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn Thạc sĩ. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy TS. Lê Đình Hạc đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn toàn thể quý Thầy Cô khoa Sau Đại học - Trường Đại học Ngân hàng TPHCM đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho các học viên trong thời gian học tập nghiên cứu. Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn chân thành đến ba mẹ, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn bên cạnh, động viên và hỗ trợ cho tôi rất nhiều để tôi có thể chuyên tâm học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài nghiên cứu một cách hoàn chỉnh. Mặc dù đã cố gắng thực hiện luận văn của mình một cách hoàn thiện nhất nhưng không thể tránh khỏi những thiếu sót hoặc nghiên cứu chưa sâu, tôi rất mong nhận được sự đóng góp và chỉ bảo từ quý Thầy Cô. Tôi xin trân trọng cảm ơn. TPHCM, ngày 17 tháng 09 năm 2019 Tác giả Trần Trung Kiên 6 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại NHNN Ngân hàng Nhà Nước XHTD Xếp hạng tín dụng XHTDNB Xếp hạng tín dụng nội bộ XHTN Xếp hạng tín nhiệm TCTD Tổ chức tín dụng ACB Ngân hàng thương mại cổ phấn Á Châu Vietinbank Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam CIC Trung tâm thông tin tín dụng của Ngân hàng Nhà Nước ECAI Định chế đánh giá tín dụng bên ngoài CBTD Cán bộ tín dụng SPDV Sản phẩm dịch vụ TMCP Thương mại cổ phần KHCN Khách hàng cá nhân KH Khách hàng 7 DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 1.1 Nhân tố khác nhau căn bản của Basel II so với Basel I........................24 Bảng 1.2 Hệ thống ký hiệu xếp hạng công cụ nợ dài hạn của Moody’s .............46 Bảng 2.1 Kết quả hoạt động kinh doanh của Agribank .......................................62 Bảng 2.2 Các chỉ tiêu xác định quy mô doanh nghiệp của hệ thống XHTDNB Agribank ...............................................................................................................69 Bảng 2.3 Bảng chấm điểm Phi tài chính trường hợp khách hàng đã có quan hệ tín dụng .................................................................................................................71 Bảng 2.4 Trọng số chỉ tiêu tài chính và phi tài chính đối với khách hàng doanh nghiệp tại Agribank ..............................................................................................72 Bảng 2.5 Bảng đánh giá xếp loại khách hàng doanh nghiệp của Agribank.........73 Bảng 2.6 Bảng đánh giá xếp loại khách hàng cá nhân của Agribank ..................74 Bảng 2.7 Kết quả chấm điểm tài sản đảm bảo .....................................................75 Bảng 2.8 Bảng tổng hợp xếp hạng rủi ro trong hệ thống XHTDNB cá nhân của Agribank ...............................................................................................................75 Bảng 2.9 Bảng trọng số của các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính trong hệ thống XHTD định chế tài chính của Agribank ..............................................................79 Bảng 2.10 Bảng đánh giá xếp hạng định chế tài chính của Agribank .................79 Bảng 2.11 Kết quả xếp loại quan hệ ngân hàng của hệ thống XHTD Định chế Tài chính của Agribank ........................................................................................80 Bảng 2.12 Bảng tổng hợp kết quả xếp loại định chế tài chính và xếp loại quan hệ ngân hàng của hệ thống XHTD định chế tài chính của Agribank .......................80 Sơ đồ 2.1 Mô hình tổ chức của Agribank ............................................................58 Sơ đồ 2.2Tổng thể quy trình chấm điểm tín dụng và xếp hạng khách hàng trong hệ thống Agribank ................................................................................................68 Sơ Đồ 3.1 Mối quan hệ giữa xếp hạng tín dụng với quản trị vốn, phân loại nợ và dự phòng rủi ro. ....................................................................................................94 8 PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đặt vấn đề Hoạt động ngân hàng luôn hàm chứa rủi ro, đặc biệt và thường xuyen chính là rủi ro tín dụng. Rủi ro tín dụng được thể hiện qua chỉ tiêu nợ xấu gây ra những hệ lụy xấu đến hoạt động của ngân hàng. Khi rủi ro tín dụng phát sinh, ngân hàng thương mại không thực hiện được kế hoạch đầu tư cũng như kế hoạch thanh toán các khoản tiền gửi đến hạn. Rủi ro tín dụng lớn sẽ dẫn đến khó khan trong việc huy động vốn và phát triển các sản phẩm dịch vụ, khó mở rộng quan hệ với các bạn hàng và các ngân hàng khác. Buộc ngân hàng phải thu hẹp hoạt động, tất cả thể hiện ở lợi nhuận giảm, ngân hàng phải sử dụng vốn tự có để bù đắp sự giảm sút đó, uy tín của ngân hàng giảm sút, dẫn đến tình trạng khó khăn, phá sản. Do đó, các ngân hàng cần phải xây dựng hệ thống chấm điểm khách hoàn thiện để có được chính sách khách hàng phù hợp, hạn chế rủi ro và nâng cao chất lượng hoạt động. Tính cấp thiết của đề tài: Trong điều kiện nền kinh tế hội nhập ngày càng sâu rộng như hiện nay thì các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các NHTM nói riêng cần phải xây dựng hệ thống theo chuẩn mực quốc tế. Mục tiêu là để nâng cao năng lực quản trị, hướng tới xây dựng hệ thống hoàn chỉnh, thống nhất và khoa học. XHTD nội bộ là một công cụ để đánh giá mức rủi ro của khách hàng. Nhờ tích hợp các nguyên tắc, khung chính sách và tiêu chuẩn tín dụng căn bản của ngân hàng, hệ thống XHTD là căn cứ độc lập để TCTD đánh giá hiệu quả quá trình quản trị rủi ro của các bộ phận liên quan, bảo đảm việc cấp tín dụng được quản lý phù hợp, các tài sản có rủi ro tín dụng nằm trong các giới hạn, thống nhất với các tiêu chuẩn thận trọng và khả năng phát hiện sớm rủi ro. Hỗ trợ quản lý và quản trị khách hàng-quan hệ khách hàng của các TCTD phụ thuộc vào mức độ XHTD của khách hàng đó. Những khoản vay có mức rủi ro cao cần phải kiểm soát, đánh giá thường xuyên, những khách hàng vay có mức XHTD thấp cũng cần phải chú trọng theo dõi. Ngược lại, những khách hàng 9 tốt với mức XHTD cao sẽ được ưu ái hơn trong các quan hệ giao dịch, như: ưu đãi về lãi suất, số tiền cho vay, thời hạn vay,v..v Chính vì thực tiễn đó, việc xếp hạng tín dụng là cần thiết và tác giả đã lựa chọn đề tài: “Xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam” cho luận văn nghiên cứu của mình. 2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI Mục tiêu tổng quát: Cấp tín dụng hiện nay đang là hoạt động kinh doanh chủ yếu, mang lại nhiều lợi nhuận nhất cho ngân hàng, nhưng đồng thời cũng chứa đựng nhiều rủi ro. Do đó việc xây dựng một hệ thống xếp hạng tín dụng hiệu quả là vô cùng cần thiết đối với mỗi ngân hàng. Luận văn đi sâu vào tìm hiểu thực trạng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của ngân hàng Agribank để từ đó chỉ ra được hạn chế đồng thời kiến nghị giải pháp để nâng cao hiệu quả của hệ thống này, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả tính quản trị rủi ro tín dụng cho ngân hàng. Mục tiêu cụ thể: Để đạt được mục tiêu cuối cùng, đề tài cần đạt được những mục tiêu cụ thể sau: - Tìm hiểu về tín dụng và xếp hạng tín dụng, các phương pháp đánh giá xếp hạng tín dụng khách hàng cá nhân tại các Ngân hàng Thương mại. - Tìm hiểu về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam - Đánh giá thực trạng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam - Đưa ra các giải pháp nhằm cải thiện những mặt còn hạn chế trong hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam 3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 10 - Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam - Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu mô hình và các chỉ tiêu đánh giá xếp hạng tín dụng nội bộ tại Agribank đã được xây dựng và áp dụng tại ngân hàng Agribank, trong khoảng thời gian từ 2011 đến hết năm 2018. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN Nghiên cứu sử dụng kết hợp nhiều phương pháp, cụ thể như sau: - Phương pháp thống kê và tổng hợp: luận văn phân tích, hệ thống hóa và tổng hợp những vấn đề cơ bản của lí luận về xếp hạng tín dụng nội bộ để đưa ra khái niệm chính xác nhất về xếp hạng tín nhiệm cá nhân, xác định rõ ràng vai trò của xếp hạng tín nhiệm cá nhân trong việc quản trị rủi ro trong hoạt động của ngân hàng. - Phương pháp phân tích và suy luận : luận văn dựa vào số liệu phân tích được để đánh giá về thực trạng xếp hạng tín dụng khách hang cá nhân tại Agribank trong giai đoạn 2011 – 2018, từ đó đưa ra nhận xét về ưu điểm cũng như những mặt hạn chế còn tồn đọng trong hệ thống xếp hạng tín nhiệm cá nhân, từ đó đề xuất giải pháp nhằm giúp Agribank quản trị rủi ro tín dụng tốt hơn. 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI Dựa vào cơ sở lý thuyết đã được trình bày ở phần trên có thể thấy có rất nhiều tác giả nghiên cứu về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ ở nhiều phạm vi khác nhau. Tuy nhiên chưa có một nghiên cứu cụ thể nào đi sâu vào nghiên cứu hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam. Vì vậy luận văn sẽ: - Chỉ ra được những mặt còn hạn chế cần phải cải thiện trong hệ thống xếp hạng tín dụng tại Agribank. Đề tài tập trung nghiên cứu vào phương pháp tính điểm và xếp hạng, đưa ra hướng kiểm chứng nhằm nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của Agribank. - Luận văn mang tính ứng dụng thực tiễn nhằm góp phần hoàn thiện một trong các quy trình quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng, đó là hệ thống 11 XHTDNB, phù hợp với chính sách tín dụng cũng như định hướng phát triển kinh doanh của Agribank. - Đề xuất xây dựng hệ thống đánh giá XHTDNB, qua đó không chỉ giúp NHTM có công cụ phê duyệt cấp tín dụng dễ dàng hơn trong việc đánh giá, xét duyệt hồ sơ tín dụng mà còn là công cụ tư vấn, phân loại nợ trung thực hơn, giúp các nhà quản trị NHTM có định hướng chiến lược kinh doanh rõ ràng hơn, áp dụng cho từng đối tượng khách hàng. 6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Bố cục của đề tài nghiên cứu “ Xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam” được chia thành phần mở đầu và ba chương với kết cấu chi tiết được xây dựng bao gồm: • Phần mở đầu: các nội dung nhằm sơ lược lý do nghiên cứu, đối tượng và mục tiêu của nghiên cứu, các phương pháp được sử dụng trong nghiên cứu, ý nghĩa và thực tiễn của đề tài. • Chương 1: Cơ sở lý luận về xếp hạng tín dụng tại các ngân hàng thương mại và hiệp ước Basel II • Chương 2: Thực trạng xếp hạng tín dụng nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam • Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện việc xếp hạng tín dụng nội bộ tại Agribank 12 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................ 4 LỜI CẢM ƠN .................................................................................. 5 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................... 5 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................... 6 DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ............................................... 7 PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................. 7 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .................................................................................. 8 Đặt vấn đề ........................................................................................................ 8 Tính cấp thiết của đề tài:.................................................................................. 8 2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI .............................................................................. 9 Mục tiêu tổng quát: .......................................................................................... 9 Mục tiêu cụ thể: ............................................................................................... 9 3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................... 9 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN ................................. 10 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI............................ 10 6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN ...................................................................... 11 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ HIỆP ƯỚC BASEL II ........................................................................................ 15 1.1. Những vấn đề cơ bản về xếp hạng tín dụng .............................................. 15 1.1.1. Khái niệm về xếp hạng tín dụng .......................................................... 15 1.1.2. Vai trò xếp hạng tín dụng tại các NHTM ............................................ 16 1.1.3. Các phương pháp xếp hạng tín dụng ................................................... 17 13 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả XHTD ........................................ 19 1.2. Ủy ban Basel và các nguyên tắc xếp hạng theo Basel ............................... 22 1.2.1. Lịch sử ra đời của ủy ban Basel và các thành viên ............................. 22 1.2.2. Các hiệp ước Basel .............................................................................. 23 1.2.3. Nội dung – phương pháp xếp hạng tín dụng theo Hiệp ước Basel II .. 25 1.2.4. Một số khuyến nghị của Ủy ban giám sát Basel ................................ 44 1.3. Kinh nghiệm XHTDNB và bài học kinh nghiệm cho Agribank ............... 45 1.3.1. Kinh nghiệm thế giới ........................................................................... 45 1.3.2. Kinh nghiệm Việt Nam ....................................................................... 50 1.3.3. Bài học kinh nghiệm cho Agribank ..................................................... 52 Kết luận chương 1 ............................................................................................. 53 CHƯƠNG 2:THỰC TRẠNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG ........................................................................ 54 2.1. Giới thiệu Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam .... 54 2.1.1. Sơ lược về quá trình hình thành, phát triển của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) .................................. 54 2.1.2. Mô hình hoạt động, cơ cấu tổ chức của Agribank từ năm 2011 đến nay ....................................................................................................................... 58 2.1.3. Một số thành tựu và phần thưởng cao quý ......................................... 58 2.1.4. Thực trạng hoạt động tín dụng và kết quả hoạt động của Agribank ... 61 2.2. Thực trạng ứng dụng Basel II trong việc xếp hạng tín dụng tại Agribank 63 2.2.1. Cấu trúc hệ thống xếp hạng tín dụng tại Agribank.............................. 65 2.2.2. Chính sách xếp hạng tín dụng tại Agribank ........................................ 67 2.2.3. Đánh giá thực trạng công tác xếp hạng tín dụng nội bộ tại Agribank . 81 Kết luận chương 2 ............................................................................................. 93 14 CHƯƠNG 3 .................................................................................... 94 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VIỆC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ TẠI AGRIBANK............................................... 94 3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp.............................................................................. 94 3.1.1. Sự cần thiết ứng dụng Basel II trong việc xếp hạng tín dụng. ............ 94 3.1.2. Định hướng chiến lược của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (đối với hoạt động quản trị của các NHTM) đến năm 2020. ...................................... 97 3.2. Giải pháp hoàn thiện việc xếp hạng tín dụng nội bộ tại Agribank ............ 99 3.2.1. Nhóm giải pháp dài hạn. ...................................................................... 99 3.2.2. Nhóm giải pháp ngắn hạn ................................................................. 100 3.3. Một số kiến nghị đối với các cơ quan nhà nước .................................. 108 3.3.1. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ban hành hướng dẫn xếp hạng ..... 108 3.3.2 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cần nâng cao chất lượng thông tin tín dụng của CIC. .............................................................................................. 109 3.3.3. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cần nâng cao khả năng đánh giá và giám sát hệ thống XHTD của các NHTM ................................................... 110 3.3.4. Nhà nước cần tạo môi trường cho phát triển các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực xếp hạng tín dụng. ................................................................ 110 3.3.5. Nhà nước sớm ban hành các chỉ tiêu trung bình ngành. .................. 111 3.3.6. Hoàn thiện chuẩn mực kế toán Việt Nam. ...................................... 111 3.3.7. Quy định về chế độ kiểm toán đối với doanh nghiệp ........................ 112 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 114 KẾT LUẬN LUẬN VĂN ............................................................ 115 15 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ HIỆP ƯỚC BASEL II 1.1. Những vấn đề cơ bản về xếp hạng tín dụng 1.1.1. Khái niệm về xếp hạng tín dụng Cho đến nay có nhiều cách định nghĩa về xếp hạng tín dụng, có thể nêu một số cách định nghĩa như sau: John Moody’s đưa ra thuật ngữ xếp hạng tín dụng vào năm 1909 trong cuốn “Cẩm nang chứng khoán đường sắt” khi tiến hành nghiên cứu, phân tích và công bố bảng xếp hạng tín dụng lần đầu tiên cho 1.500 loại trái phiếu của 250 công ty theo một hệ thống ký hiệu gồm 3 chữ cái A, B, C được xếp lần lượt là AAA đến C (hiện nay những ký hiệu này đã trở thành chuẩn mực quốc tế. Theo Moody’s thì “Xếp hạng tín dụng là ý kiến về khả năng và sự sẵn sàng của một nhà phát hành trong việc thanh toán đúng hạn cho một khoản nợ nhất định trong suốt thời hạn tồn tại của khoản nợ”. Theo Bohn, John A viết trong cuốn “Phân tích rủi ro trên các thị trường đang chuyển đổi” thì “Xếp hạng tín dụng là sự đánh giá về khả năng một nhà phát hành có thể thanh toán đúng hạn cả gốc và lãi đối với một loại chứng khoán trong suốt thời gian tồn tại của nó”. Theo định nghĩa của công ty Merrill Lynch thì “Xếp hạng tín dụng là đánh giá hiện thời của công ty xếp hạng tín dụng về chất lượng tín dụng của một nhà phát hành chứng khoán nợ, về một khoản nợ nhất định. Nói khác đi, đó là cách đánh giá hiện thời về chất lượng tín dụng đang được xem xét trong hoàn cảnh hướng về tương lai, phản ánh sự sẵn sàng và khả năng phát hành có thể thanh toán gốc và lãi đúng hạn”. 16 Từ các định nghĩa trên, thì có thể khái quát xếp hạng tín dụng như sau: Xếp hạng tín dụng là đánh giá mức độ rủi ro của một khoản nợ thông qua hệ thống tiêu chuẩn đánh giá của tổ chức xếp hạng. 1.1.2. Vai trò xếp hạng tín dụng tại các NHTM 1.1.2.1. Với các NHTM Đánh giá chính xác mức độ rủi ro của người vay: Việc xếp hạng tín dụng có vai trò quan trọng trong việc đánh giá mức độ rủi ro của người vay vốn. Trước khi cho vay, ngân hàng cũng tiến hành xếp hạng rủi ro của khách hàng. Trên cơ sở kết quả xếp hạng tín dụng, các NHTM sẽ ra quyết định cho vay hay không. Nếu khách được xếp ở mức quá rủi ro, ngân hàng không thể chấp nhận được, buộc phải từ chối cấp tín dụng cho khách hàng. (i) Xây dựng chính sách tín dụng phù hợp: Mỗi NH có khẩu vị rủi ro khác nhau thể hiện qua chính sách tín dụng. Chính sách khách hàng bao gồm: Chính sách tín dụng; Chính sách lãi suất; Chính sách tài sản đảm bảo; Chính sách các loại phí … Các NHTM có chính sách đó phù hợp với hạng của khách hàng. Khách hàng được xếp ở mức rủi ro khách nhau, sẽ phải có mức phí bù rủi ro cũng như tài sản đảm bảo khác nhau. (ii) Dự phòng rủi ro phù hợp Dựa trên kết quả XHTD khách hàng của hệ thống XHTD nội bộ sẽ làm căn cứ để tính toán và trích lập dự phòng rủi ro. Dự phòng rủi ro sẽ giúp NH tránh được nguy cơ phá sản. (iii) Là cơ sở để NH xác định mức độ an toàn vốn: Theo phương pháp quản trị vốn hiện đại, trên cơ sở qui định tại Hiệp ước Basel, từ việc xếp hạng các NH sẽ tính mức độ rủi ro của tài sản (tài sản có rủi ro) và mức vốn tự có, sau đó xác định hệ số vốn tự có/tài sản rủi ro để biết mức độ đủ vốn của NH. 1.1.2.2. Với các cơ quan quản lý 17 Với các cơ quan quản lý, việc xếp hạng tín dụng có vai trò quan trọng trong việc đánh giá hệ thống tài chính cững như có biện pháp điều tiết vĩ mô phù hợp. (i) Là cơ sở để cơ quan nhà nước thiết lập chính sách vĩ mô. Đối với NHTW, qua thông tin từ XHTD, NHTW có thể đánh giá được chất lượng tài sản của các NHTM và có cơ sở thông tin để so sánh mức độ rủi ro theo từng loại đối tượng, vùng kinh tế, ngành kinh tế, lĩnh vực hoạt động, để từ đó có chính sách tiền tệ, tín dụng thích hợp. ( ii) Là cơ sở để cơ quan thanh tra NHTW tiến tới xác định mức độ đủ vốn của NHTM, từ đó có biện pháp yêu cầu các NHTM tăng mức vốn cho đủ với yêu cầu theo chuẩn mực quốc tế. 1.1.3. Các phương pháp xếp hạng tín dụng Để xếp hạng tín dụng, tại các NH thường sử dụng các phương pháp sau: 1.1.3.1. Phương pháp phán đoán Phương pháp phán đoán là phương pháp sử dụng kỹ năng phân tích, đánh giá của các chuyên gia trên cơ sở thu thập thông tin và phán đoán mức độ rủi ro của khách hàng. Việc XHTD theo phương pháp này dựa trên kinh nghiệm đã được đúc kết của các chuyên gia, qua đó có thể tìm ra bản chất của mối quan hệ giữa nguy cơ phá sản và các nhân tố ảnh hưởng đến nó. Trên cơ sở năng lực phán đoán của mình, các chuyên gia xếp hạng sẽ đưa ra một mức độ rủi ro với từng khách hàng thể hiện qua bảng xếp hạng tổng hợp của tất cả các khách hàng. Phương pháp phán đoán có những ưu và nhược điểm sau đây: (i) Ưu điểm: • Phương pháp này tận dụng được kinh nghiệm và tri thức chuyên sâu của các chuyên gia trong chuyên ngành của họ. Phương pháp có thể xem xét được các yếu tố định tính trên sự phán đoán của chuyên gia mà ở phương pháp khác không thể có được. 18 • Trong trường hợp việc xếp hạng theo hướng chuyên môn hóa, mỗi chuyên gia phân tích một vài nội dung thì kết quả được tập hợp từ nhiều người, nên nó được xem xét trên nhiều phương diện khác nhau, tránh được sự phiến diện, một chiều. (ii) Nhược điểm: Phương pháp này không thể loại bỏ hoàn toàn khía cạnh chủ quan của • các chuyên gia trong kết quả đánh giá. Yếu tố tâm lý cũng tác động khá nhiều đến kết quả đánh giá của chuyên gia. • Chi phí đánh giá có thể rất cao khi số lượng người tham gia đông và số vòng thu thập ý kiến gồm nhiều lần, làm kéo dài thời gian phân tích. 1.1.3.2. Phương pháp tính điểm Phương pháp tính điểm là phương pháp xếp hạng khách hàng dựa trên hệ thống điểm số, điểm số càng cao thì mức độ rủi ro càng thấp. Để có thể xếp hạng theo phương pháp này, các NHTM xây dựng một hệ thống điểm chuẩn với nhiều tiêu chí khác nhau tương ứng với các yếu tố tác động đến khả năng trả nợ. Mức độ tác động càng lớn thì trọng số càng cao trong hệ thống xếp hạng. Trên cơ sở hệ thống điểm chuẩn và thực tế dữ liệu của khách hàng mà NH thu thập được, những ngân hàng khi ứng dụng công nghệ thông tin, dùng phương pháp này sẽ tự động quy điểm cụ thể cho từng loại khách hàng. Phương pháp tính điểm có những ưu và nhược điểm sau đây: (i) Ưu điểm: • Tính toán nhanh, ít tốn thời gian và chi phí, chỉ cần cán bộ tín dụng nhập các số liệu về khách hàng, máy tính sẽ tự động tính điểm và cho kết quả phân hạng. • Khách quan, ít chịu ảnh hưởng năng lực, tâm lý của chuyên gia xếp hạng. ( ii) Nhược điểm: 19 • Không loại trừ được trường hợp kết quả sai do có những yếu tố định tính như tiêu chí trả nợ, năng lực pháp lý, dự báo ngành mà không thể dùng máy tính để tính điểm các yếu tố. 1.1.3.3. Phương pháp kết hợp Do hai phương pháp trên có những hạn chế nhất định, do vậy, thực tế các NHTM áp dụng phương pháp kết hợp, vừa sử dụng phương pháp phán đoán và phương pháp tính điểm. Phương pháp này được tiến hành như sau: ( i) Trước tiên NH sử dụng phương pháp tính điểm cho từng khách hàng, in kết quả gửi chuyên gia. ( ii) Chuyên gia sẽ căn cứ vào kết quả, kiểm tra lại mức độ chính xác của các tiêu chí, đồng thời sử dụng kỹ năng phán đoán của các chuyên gia để phân tích các yếu tố định tính mà phương pháp tính điểm không thể thực hiện được. ( iii) Chuyên gia ra quyết định phân hạng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả XHTD Kết quả việc XHTD chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố sau đây: 1.1.4.1. Cách thức tổ chức xếp hạng Khâu tổ chức cực kỳ quan trọng trong việc xếp hạng tín dụng. Mọi thành bại đều do khâu tổ chức. Thông thường có 2 cách tổ chức xếp hạng tín dụng tại các NHTM đó là: ( i) Giao cho một người thực hiện với từng khách hàng (nhân viên này thường là cán bộ tín dụng). Theo phương pháp này toàn bộ việc xếp hạng với khách hàng do một người thực hiện, có thể cán bộ tín dụng nào quản lý khách hàng nào thì xếp hạng với chính khách hàng được phân công quản lý. 20 Người được giao việc xếp hạng sẽ chuyển giao cho bộ phận tổng hợp để tổng hợp lại kết quả của tất cả khách hàng của NH. Theo phương pháp này có những ưu và nhược điểm sau: ➢ Ưu điểm: • Nhanh, bởi tự từng cán bộ tín dụng phải xây dựng kế hoạch cá nhân để đảm bảo việc phân loại, xếp hạng theo đúng tiến độ mà NH phân công. • Mặt khác, chính cán bộ tín dụng quản lý khách hàng do vậy am hiểu thực tế tình hình từng khách hàng cho nên có kết quả chính xác. ➢ Nhược điểm: • Kết quả sẽ phụ thuộc vào năng lực, tâm lý của người xếp hạng. ( ii) Chuyên môn hóa. Theo cách thức này việc xếp hạng sẽ được phân công cho nhiều bộ phận thực hiện. Mỗi bộ phận sẽ phân tích một hay vài nội dung trong hệ thống xếp hạng sau đó chuyển cho bộ phận tổng hợp. Phương pháp tổ chức này có ưu và nhược điểm như sau: ➢ Ưu điểm: Kết quả khách quan bởi nó được tổ hợp từ nhiều bộ phận, loại trừ một phần kết quả sai bởi năng lực và tâm lý của người xếp hạng. ➢ Nhược điểm: Trường hợp này, việc xếp hạng được giao nhiều bộ phận nên có thể không nắm rõ tường tận khách hàng hơn so với cán bộ tín dụng là người trực tiếp quản lý. Do vậy, kết quả có thể kém chính xác. 1.1.4.2. Mức độ đầy đủ thông tin cho việc xếp hạng Kết quả xếp hạng phụ thuộc vào thông tin mà NH có được, thông tin gồm hai nguồn chính là thông tin sơ cấp và thứ cấp: ( i) Nguồn sơ cấp là loại nguồn mà NH trực tiếp có được như từ khách hàng, từ hồ sơ lưu trữ.