1
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
------------- ------------
Bïi thµnh vinh
X©y dùng vµ tæ chøc c¸c t×nh huèng
d¹y häc hîp t¸c ë tr êng Thpt
trong chñ ®Ò hµm sè - ban n©ng cao
luËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc
vinh – 2009
Lêi c¶m ¬n
LuËn v¨n ®îc hoµn thµnh t¹i trêng §¹i häc Vinh díi sù híng dÉn
khoa häc cña ThÇy gi¸o TS Bïi Gia Quang. Nh©n dÞp nµy, t¸c gi¶ xin
bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c tíi thÇy, ®· trùc tiÕp gióp ®ì t¸c
gi¶ hoµn thµnh LuËn v¨n.
T¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong chuyªn
ngµnh Lý luËn vµ Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y bé m«n To¸n, trêng §¹i häc
Vinh, ®· nhiÖt t×nh gi¶ng d¹y vµ gióp ®ì t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
LuËn v¨n.
2
T¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Ban chñ nhiÖm cïng c¸c thÇy c«,
Khoa sau ®¹i häc, §¹i häc Vinh. Së Gi¸o dôc vµ §µo t¹o NghÖ An,
Ban Gi¸m hiÖu cïng c¸c b¹n bÌ ®ång nghiÖp trêng THPT Hµ Huy TËp
®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu.
T¸c gi¶ xin göi tíi tÊt c¶ ngêi th©n vµ c¸c b¹n bÌ lßng biÕt ¬n s©u
s¾c.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù quan t©m, gióp ®ì quý b¸u ®ã!
LuËn v¨n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, t¸c gi¶ rÊt mong nhËn
®îc vµ biÕt ¬n c¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña quý thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n.
Vinh, th¸ng 12 n¨m 2009
T¸c gi¶
Môc lôc
Më ®Çu
Ch¬ng 1.C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH vµ vÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS
1.1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH trong giai ®o¹n hiÖn nay
1.1.2. VÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña häc sinh
1.2. Quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
1.2.1. C¸c quan niÖm vÒ d¹y häc hîp t¸c
1.2.2. C¬ së khoa häc vÒ PPDH hîp t¸c vµ c¸c dÊu hiÖu cña PPDH hîp t¸c
1.2.3. So s¸nh häc hîp t¸c víi c¸c h×nh thøc häc tËp kh¸c
1.3. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
1.3.1. X©y dùng m«i trêng häc tËp th©n thiÖn, cëi më vµ hîp t¸c trong qu¸
tr×nh d¹y häc
1.3.2. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó tæ chøc häc tËp hîp t¸c
1.3.3. Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc häc hîp t¸c
1.3.4. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
1.3.5. Mét vµi kinh nghiÖm ®Ó tæ chøc häc tËp hîp t¸c
1.4. §Þnh híng tæ chøc d¹y häc hîp t¸c trong m«n to¸n ë trêng phæ th«ng
1.4.1. C¬ së ®Þnh híng tæ chøc d¹y häc hîp t¸c trong m«n to¸n ë trêng phæ
th«ng
1.4.2. §Þnh híng tæ chøc d¹y häc hîp t¸c trong m«n to¸n ë trêng phæ th«ng
KÕt luËn ch¬ng 1
Ch¬ng 2. X©y dùng vµ tæ chøc c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c trong m«n To¸n
ë trêng trung häc phæ th«ng th«ng qua chñ ®Ò hµm sè - ban n©ng cao
2.1. VÊn ®Ò häc tËp chñ ®Ò hµm sè trong nhµ trêng trung häc phæ th«ng
2.1.1. §Æc ®iÓm cña chñ ®Ò hµm sè trong nhµ trêng trung häc phæ th«ng
2.1.2. Vai trß cña chñ ®Ò hµm sè trong nhµ trêng trung häc phæ th«ng
2.2. Mét sè yªu cÇu s ph¹m ®¶m b¶o tæ chøc hîp t¸c cã hiÖu qu¶
2.2.1. Néi dung d¹y häc trong d¹y häc hîp t¸c
2.2.2. §èi tîng häc sinh trong d¹y häc hîp t¸c
2.2.3. Ph¬ng tiÖn d¹y häc trong d¹y häc hîp t¸c
2.2.4 C¸c bíc tæ chøc giê häc theo ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
2.3. C¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c m«n to¸n ë tr¬ng THPT
Trang
1
6
6
6
7
10
11
13
18
21
21
22
23
24
28
31
31
35
37
38
38
38
39
39
39
44
45
46
49
3
2.3.1. D¹y häc kh¸i niÖm b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
2.3.2. D¹y häc ®Þnh lý b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
2.3.3. D¹y häc gi¶i bµi tËp to¸n häc b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
2.4. Qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c giê häc b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
2.4.1. ChuÈn bÞ
2.4.2. TiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc hîp t¸c nhãm trong t×nh h×nh hiÖn nay
2.5. Tæ chøc mét sè giê häc hîp t¸c næi bËt trong m«n to¸n ë trêng THPT
thÓ hiÖn qua chñ ®Ò hµm sè ban n©ng cao
KÕt luËn ch¬ng 2
Ch¬ng 3. Thùc nghiÖm s ph¹m
3.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm
3.2. Tæ chøc vµ néi dung thùc nghiÖm
3.2.1. Tæ chøc thùc nghiÖm
3.2.2. Néi dung thùc nghiÖm
3.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm
3.3.1. §¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh
3.3.2. §¸nh gi¸ ®Þnh lîng
KÕt luËn ch¬ng 3
KÕt luËn chung
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Nh©n lo¹i ®ang ®øng tríc sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc c«ng nghÖ. Tríc nh÷ng biÕn ®æi kh«ng ngõng võa theo dßng ch¶y cña qui luËt võa ®ét biÕn bÊt thêng, con ngêi trong t¬ng lai ph¶i lµ con ngêi biÕt hµnh ®éng mét c¸ch n¨ng ®éng,
s¸ng t¹o, thÝch øng nhanh víi nh÷ng thay ®æi vµ cã mét kh¶ n¨ng tiÕp cËn gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò mét c¸ch mÒm dÎo, linh ho¹t. Bíc vµo thêi kú C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt níc, §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n thùc hiÖn theo lêi d¹y cña Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh lµ coi con ngêi lµ vèn quý nhÊt, lµ nguån lùc hµng ®Çu cña ®Êt níc, cÇn ®îc
coi träng, nu«i dìng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng.
Gi¸o dôc ViÖt Nam ®îc x¸c ®Þnh lµ ch×a kho¸ më ®êng cho sù ph¸t triÓn
kinh tÕ, æn ®Þnh ®Êt níc vµ lµ mét yÕu tè ®¶m b¶o n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng
cña mäi ngêi. §Ó ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña x· héi, gi¸o dôc ViÖt Nam ®ang tËp
trung ®æi míi, híng tíi mét nÒn gi¸o dôc tiÕn bé, hiÖn ®¹i ngang tÇm víi c¸c níc
trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Ó cã ®îc nÒn gi¸o dôc ®ã, ngµnh gi¸o dôc ®·
triÓn khai hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh ®ång bé nh : ®æi míi PPDH vµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ë c¸c cÊp, thùc hiÖn luËt gi¸o dôc míi,…
Nãi chung kh«ng cã PPDH nµo ph¸t huy hiÖu qu¶ ë mäi lóc ®èi víi mäi ngêi häc, v× d¹y vµ häc lµ nh÷ng tiÕn tr×nh rÊt phøc t¹p vµ chÞu ¶nh hëng bëi nhiÒu
nguyªn nh©n kh¸c nhau. Tuú vµo néi dung, môc tiªu bµi häc vµ ®èi tîng ngêi häc
mµ GV lùa chän PPDH tèi u nhÊt. B¶n chÊt cña d¹y häc thêng ®îc m« t¶ b»ng hai
ph¬ng diÖn ®èi lËp nhau nhng cã liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, hoÆc lµ lÊy GV lµm
49
50
51
52
52
53
57
78
79
79
79
79
79
84
84
85
88
89
90
93
4
trung t©m hoÆc lµ lÊy ngêi häc lµm trung t©m. D¹y häc theo ph¬ng diÖn lÊy GV
lµm trung t©m liªn quan ®Õn c¸ch truyÒn ®¹t th«ng tin trùc tiÕp tõ GV ®Õn HS nh
d¹y häc suy diÔn, d¹y häc cã tÝnh chÊt m« t¶,…Tr¸i l¹i d¹y häc theo ph¬ng diÖn
lÊy ngêi häc lµm trung t©m liªn quan ®Õn häc tËp kh¸m ph¸, häc tËp quy n¹p, häc
tËp nªu vÊn ®Ò,… d¹y häc theo ph¬ng diÖn nµy thêng nhÊn m¹nh nhiÒu ®Õn vai trß
cña ngêi häc h¬n trong tiÕn tr×nh häc tËp. N¨m 1996, UNESCO ®· ®Ò ra bèn trô
cét cña gi¸o dôc trong thÕ kû XXI lµ häc ®Ó biÕt, häc ®Ó lµm, häc ®Ó cïng chung
sèng vµ häc ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh. Tinh thÇn chung lµ gi¸o dôc ph¶i gãp phÇn vµo
sù nghiÖp ph¸t triÓn toµn diÖn cña mçi c¸ nh©n, c¶ vÒ thÓ x¸c vµ tinh thÇn. Trong
khi ®ã, gi¸o dôc hiÖn nay míi chñ yÕu tËp trung vµo viÖc trang bÞ tri thøc, cha
quan t©m ®Õn ph¸t triÓn toµn diÖn cho HS.
Nhµ trêng víi ph¬ng ph¸p truyÒn thèng cïng víi thêi gian ®· hoµn thµnh sø
m¹ng lÞch sö cña nã, nhêng chç cho nhµ trêng míi víi ph¬ng ph¸p ®¶m b¶o cho
ra ®êi nh÷ng s¶n phÈm ®¸p øng víi yªu cÇu cµng cao cña thÕ kØ 21 ®ã lµ ph¬ng
ph¸p d¹y häc tÝch cùc. Mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p cña d¹y häc tÝch cùc lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c trong nhãm, cã thÓ cho r»ng d¹y häc theo ph¬ng ph¸p
hîp t¸c nhãm rÊt thÝch hîp trong viÖc gi¶ng d¹y c¸c m«n khoa häc thùc nghiÖm.
Víi ph¬ng ph¸p nµy gi¸o viªn lµ ngêi tæ chøc, híng dÉn “Th¾p s¸ng ngän löa”
chñ ®éng cña tõng häc sinh trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc.
D¹y häc hîp t¸c ®· ®îc nghiªn cøu vµ ¸p dông ë c¸c líp bËc §¹i Häc, Cao
§¼ng t¹i mét sè níc, ®Æc biÖt lµ ë níc Mü. PPDH nµy ®· huy ®éng ®îc sù tham
gia tÝch cùc cña mäi HS vµo qu¸ tr×nh häc tËp, t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp thu kiÕn
thøc vµ ph¸t triÓn kü n¨ng x· héi cña HS mét c¸ch râ rÖt. Trªn thÕ giíi ®· cã rÊt
nhiÒu ngêi nghiªn cøu, ®Ò xuÊt vµ tæ chøc thµnh c«ng ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc hîp
t¸c, chóng ta ph¶i kÓ ®Õn nh lµ: Hai anh em David vµ Roger Johnson; Shlomo
Sharan; Robert Slavin; Gi¨ng-gi¾c-Rót-x« (Ph¸p); Pªxtalogi, §isxtecvÐc; Usinxki
(Nga); Fourer, Cousimet, Dewey,...
ë ViÖt Nam, cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ th×
®ßi hái ph¶i cã mét nÒn gi¸o dôc toµn diÖn, s©u s¾c, kÕt hîp hµi hoµ víi c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c. HiÖn nay ë ViÖt Nam còng ®· cã rÊt nhiÒu ngêi quan t©m
®Õn PPDH hîp t¸c, cã thÓ nãi ®Õn nh÷ng thÇy gi¸o, nh÷ng nhµ nghiªn cøu sau:
NguyÔn H÷u Ch©u, NguyÔn B¸ Kim, Phan Träng Ngä, Hoµng Lª Minh, NguyÔn
Thanh B×nh, Ng« ThÞ Thu Dung, NguyÔn ThÞ Ph¬ng Hoa, NguyÔn TriÖu S¬n,...
Tuy nhiªn, còng cã lóc, ë mét sè n¬i, vÉn cßn cã nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸,
tranh luËn kh¸c nhau vÒ PPDH nµy. Cã thÓ nãi, hîp t¸c lµ mét biÓu hiÖn v¨n minh
cña x· héi hiÖn ®¹i. Muèn cã ®îc nh÷ng ngêi biÕt lµm viÖc hîp t¸c, ngay tõ bËc
tiÓu häc, phÈm chÊt nµy cÇn ®îc h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn. Líp häc víi sù ®a d¹ng
cña c¸c ®èi tîng lµ mét m«i trêng tèt ®Ó h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng hîp
5
t¸c cho mçi HS. VËy d¹y häc hîp t¸c m«n To¸n cã thÓ ¸p dông ®îc ®èi víi HS
cÊp THPT cña chóng ta hay kh«ng? NÕu ¸p dông d¹y häc theo ph¬ng ph¸p nµy,
th× ®¸p øng môc tiªu gi¸o dôc ë møc ®é nµo? Vai trß cña GV trong d¹y häc hîp
t¸c nh thÕ nµo?
§èi víi ch¬ng tr×nh To¸n häc phæ th«ng, chñ ®Ò “Hµm sè” lµ mét ®èi tîng t¬ng ®èi phong phó vµ ®a d¹ng, c¸c kiÕn thøc chñ yÕu ®Òu cã thuËt gi¶i râ rµng,
chÝnh x¸c, cã nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh¸c nhau, nhng còng cã thÓ rÊt dÔ
m¾c sai lÇm. ChÝnh v× thÕ mµ chñ ®Ò nµy rÊt thÝch hîp cho viÖc d¹y häc b»ng ph ¬ng ph¸p hîp t¸c nhãm.
Víi nh÷ng lý do trªn ®©y chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu cña LuËn v¨n lµ:
“X©y dùng vµ tæ chøc c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c ë trêng THPT (trong
chñ ®Ò Hµm sè “ Ban n©ng cao)“.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Nghiªn cøu bæ sung c¬ së lý luËn vÒ viÖc x©y dùng vµ tæ chøc d¹y häc hîp t¸c
trong m«n To¸n, thÓ hiÖn ë chñ ®Ò hàm sè thuéc ch ¬ng tr×nh gi¶i tÝch - Ban n©ng
cao nh»m: kÝch thÝch høng thó cña HS, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, kh¶ n¨ng hîp t¸c
cña c¸c em khi tiÕn hµnh d¹y häc bé m«n To¸n.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
3.1. §èi tîng
- C¸c h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y vµ häc chñ ®Ò
hàm sè - ban n©ng cao.
- Ho¹t ®éng d¹y vµ häc cña GV vµ HS trong tiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc hîp t¸c.
- Néi dung ch¬ng tr×nh vµ PPDH To¸n ë trêng phæ th«ng.
- Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c trong m«n To¸n thÓ hiÖn ë chñ ®Ò h àm sè thuéc ch ¬ng tr×nh gi¶i tÝch - Ban n©ng cao.
- C¸c thiÕt bÞ vµ c¸c phÇn mÒm hç trî qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y.
3.2. Ph¹m vi
Nghiªn cøu, sö dông ch¬ng tr×nh SGK THPT ban n©ng cao vµ mét sè thiÕt bÞ
®a ph¬ng tiÖn ®Ó hç trî x©y dùng mét sè t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c trong m«i trêng THPT.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
Tõ nhËn thøc vÒ viÖc tiÕp nhËn kiÕn thøc cña HS, vai trß cña GV trong ho¹t
®éng d¹y häc hîp t¸c vµ nhËn thøc vÒ quan ®iÓm d¹y häc tÝch cùc, viÖc nghiªn
cøu ®Ò tµi luËn v¨n víi gi¶ thuyÕt khoa häc nh sau:
NÕu GV quan t©m ®Õn viÖc x©y dùng, lùa chän c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c
vµ biÕt tæ chøc hîp lý c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c, th«ng qua d¹y häc chñ ®Ò
hàm sè thuéc ch¬ng tr×nh SGK n©ng cao, th× sÏ gãp phÇn triÓn khai ®æi míi d¹y
6
häc To¸n ë trêng THPT theo híng tÝch cùc ho¸ nhËn thøc ngêi häc, n©ng cao hiÖu
qu¶ rÌn luyÖn kü n¨ng d¹y häc hîp t¸c ë trêng THPT.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
- Tæng hîp c¸c quan ®iÓm cña mét sè nhµ khoa häc nghiªn cøu vÒ d¹y häc
hîp t¸c, qua ®ã nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña PPDH hîp t¸c.
- §Ò xuÊt c¸ch vËn dông d¹y häc hîp t¸c vµo gi¶ng d¹y chñ ®Ò h àm sè thuéc
ch¬ng tr×nh gi¶i tÝch – SGK ban n©ng cao.
- Tæ chøc TNSP ®Ó kiÓm nghiÖm tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña PPDH hîp t¸c.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
6.1. Nghiªn cøu lý luËn : Nghiªn cøu, ph©n tÝch, tæng hîp c¸c tµi liÖu vÒ SGK
hiÖn hµnh, c¸c tµi liÖu híng dÉn vÒ PPDH m«n To¸n trong vµ ngoµi níc cã liªn
quan ®Õn ®Ò tµi.
6.2. Quan s¸t : Quan s¸t thùc tr¹ng d¹y vµ häc m«n To¸n nãi chung vµ m«n
Gi¶i tÝch n©ng cao nãi riªng ë mét sè trêng THPT hiÖn nay.
6.3. Thùc nghiÖm s ph¹m : B»ng qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ cña TNSP, ®Ó xem xÐt
tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña viÖc vËn dông d¹y häc hîp t¸c vµo gi¶ng d¹y mét sè
néi dung trong chñ ®Ò hàm sè, thuéc ch¬ng tr×nh gi¶i tÝch n©ng cao nh ®· ®Ò xuÊt.
7. §ãng gãp cña luËn v¨n
- Ph©n tÝch lµm râ vÒ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña PPDH hîp t¸c.
- HÖ thèng c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn PPDH hîp t¸c.
- §Ò xuÊt cÊu tróc tæ chøc c¸c giê häc b»ng PPDH hîp t¸c.
- LuËn v¨n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho GV to¸n ë trêng THPT.
8. CÊu tróc luËn v¨n
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH vµ vÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS.
1.2. Quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
1.3. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
1.4. §Þnh híng tæ chøc d¹y häc hîp t¸c trong m«n to¸n ë trêng phæ th«ng
KÕt luËn ch¬ng 1
Ch¬ng 2. X©y dùng vµ tæ chøc c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c trong m«n
To¸n ë trêng THPT thÓ hiÖn qua chñ ®Ò hµm sè - Ban n©ng cao
7
2.1. VÊn ®Ò häc tËp chñ ®Ò hµm sè trong nhµ trêng THPT
2.2. Mét sè yªu cÇu s ph¹m ®¶m b¶o tæ chøc d¹y häc hîp t¸c cã hiÖu qu¶
2.3. C¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c m«n to¸n ë trêng THPT
2.4. Qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c giê häc b»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
2.5. Tæ chøc mét sè giê häc hîp t¸c næi bËt trong m«n to¸n ë trêng THPT thÓ
hiÖn qua chñ ®Ò hµm sè ban n©ng cao
KÕt luËn ch¬ng 2
Ch¬ng 3. Thùc nghiÖm s ph¹m
3.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm
3.2. Tæ chøc vµ néi dung thùc nghiÖm
3.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm
KÕt luËn ch¬ng 3
KÕt luËn chung
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH vµ vÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS
Ch¬ng tr×nh cÊp THPT quy ®Þnh môc tiªu, kÕ ho¹ch gi¸o dôc cña cÊp häc víi
c¸c gi¶i thÝch cÇn thiÕt; c¸c ®Þnh híng vÒ ph¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc, ®¸nh gi¸
kÕt qu¶ gi¸o dôc, sù ph¸t triÓn l«gic cña c¸c néi dung kiÕn thøc ë tõng m«n häc,
líp häc. Ch¬ng tr×nh cÊp THPT cßn ®Ò cËp tíi nh÷ng yªu cÇu vÒ kiÕn thøc, kü
n¨ng vµ th¸i ®é trªn c¸c lÜnh vùc häc tËp mµ HS cÇn vµ cã thÓ ®¹t ®îc sau khi
hoµn thµnh cÊp häc.
1.1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH trong giai ®o¹n hiÖn nay
§æi míi ch¬ng tr×nh, SGK lÇn nµy ®Æt träng t©m vµo viÖc ®æi míi PPDH. ChØ
cã ®æi míi c¨n b¶n ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc chóng ta míi cã thÓ t¹o ®îc sù ®æi
míi thùc sù trong gi¸o dôc, míi cã thÓ ®µo t¹o líp ngêi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã
tiÒm n¨ng c¹nh tranh trÝ tuÖ trong bèi c¶nh nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®ang híng tíi
nÒn kinh tÕ tri thøc. §Þnh híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ®· ®îc x¸c ®Þnh
trong NghÞ quyÕt Trung ¬ng 4 kho¸ VII (1-1993), NghÞ quyÕt Trung ¬ng 2 kho¸
VIII (12-1996), ®îc thÓ chÕ ho¸ trong LuËt Gi¸o dôc (2005), ®îc cô thÓ ho¸ trong
c¸c chØ thÞ cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, ®Æc biÖt chØ thÞ sè 14 (4-1999).
LuËt Gi¸o dôc, ®iÒu 28.2, ®· ghi “Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t
huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS ; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña
tõng líp häc, m«n häc ; båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lµm viÖc theo
nhãm, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh
c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho HS ”.
8
Cã thÓ nãi cèt lâi cña ®æi míi d¹y vµ häc lµ híng tíi ho¹t ®éng häc tËp chñ
®éng, chèng l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng.ChÝnh v× thÕ nªn viÖc ®æi míi PPDH ë
trêng phæ th«ng ®îc thùc hiÖn theo c¸c ®Þnh híng sau:
a. B¸m s¸t môc tiªu gi¸o dôc phæ th«ng.
b. Phï hîp víi néi dung d¹y häc cô thÓ.
c. Phï hîp víi ®Æc ®iÓm løa tuæi HS.
d. Phï hîp víi c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn d¹y cña nhµ trêng.
e. Phï hîp víi viÖc ®æi míi kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y - häc.
f. KÕt hîp gi÷a viÖc tiÕp thu vµ sö dông cã chän läc, cã hiÖu qu¶ c¸c PPDH
tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i víi viÖc khai th¸c nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c PPDH truyÒn
thèng.
g. T¨ng cêng sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc, thiÕt bÞ d¹y häc vµ ®Æc biÖt
lu ý ®Õn nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin.
D¹y vµ häc theo ph¬ng ph¸p hîp t¸c lµ mét ph¬ng ph¸p míi, hiÖu qu¶, ®©y
lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp, gãp phÇp rÊt lín trong viÖc ®æi
míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo ®Þnh híng hiÖn nay.
1.1.2. VÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS
1.1.2.1. C¬ së triÕt lÝ vÒ cÊu tróc cña trÝ tuÖ
Gièng nhiÒu lÜnh vùc kh¸c trong t©m lÝ häc, viÖc ®a ra c¸c kh¸i niÖm thêng
theo nhiÒu quan ®iÓm triÕt lÝ kh¸c nhau. V× vËy, khã cã thÓ ¸p ®Æt mét ®Þnh nghÜa
chung cho mäi ngêi. Tuy nhiªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét c¸ch t¬ng ®èi c¸c quan
niÖm ®· cã vÒ trÝ tuÖ thµnh ba nhãm chÝnh:
a) Coi trÝ tuÖ lµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng lao ®éng vµ häc tËp cña c¸ nh©n;
b) §ång nhÊt trÝ tuÖ víi n¨ng lùc t duy trõu tîng cña c¸ nh©n;
c) TrÝ tuÖ lµ n¨ng lùc thÝch øng tÝch cùc cña c¸ nh©n.
Ngoµi c¸c nhãm quan niÖm trªn, cßn nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c vÒ trÝ tuÖ, do híng tiÕp cËn riªng cña mçi nhµ nghiªn cøu. C¸c nhµ t©m lÝ häc Ghestan quan t©m
nhiÒu ®Õn thµnh phÇn s¸ng t¹o trong c¸c thao t¸c trÝ tuÖ cña c¸ nh©n. C¸c nhµ tr¾c
nghiÖm häc quan t©m nhiÒu tíi hiÖu qu¶ thùc hiÖn c¸c bµi tËp do nhµ nghiªn cøu
®a ra. V× vËy hä ®Þnh nghÜa ®¬n gi¶n, trÝ tuÖ lµ c¸i mµ tr¾c nghiÖm ®o ®îc. DÜ
nhiªn, do tÝnh chÊt thùc dông cña nã, lo¹i ®Þnh nghÜa nµy kh«ng thÓ lµ ®Þnh híng
lÝ luËn trong nghiªn cøu thùc tiÔn.
CÊu tróc trÝ tuÖ theo L.X.Vg«txki: nh chóng ta ®· biÕt, quan ®iÓm cña L.X.Vg«txki lµ nghiªn cøu t©m lÝ, ý thøc ngêi nãi chung, trÝ tuÖ nãi riªng ph¶i b¾t ®Çu
tõ ph©n tÝch ph¹m trï ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®îc
xuÊt ph¸t tõ hai gi¶ thuyÕt: gi¶ thuyÕt thø nhÊt nãi vÒ tÝnh chÊt gi¸n tiÕp cña c¸c
9
chøc n¨ng t©m lÝ ngêi th«ng qua c«ng cô kÝ hiÖu vµ gi¶ thuyÕt thø hai nãi vÒ
nguån gèc cña c¸c chøc n¨ng t©m lÝ cÊp cao bªn trong tõ ho¹t ®éng vèn lóc ®Çu ë
bªn ngoµi. Tõ hai gi¶ thuyÕt trªn, sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¬n vÞ vµ ph¬ng
ph¸p c«ng cô vµo viÖc t×m hiÓu cÊu tróc trÝ tuÖ ngêi, L.X.Vg«txki ®· t¸ch ra hai
møc trÝ tuÖ víi hai cÊu tróc kh¸c nhau: trÝ tuÖ bËc thÊp vµ trÝ tuÖ bËc cao.
TrÝ tuÖ bËc thÊp : Ph©n tÝch hµnh vi “th«ng minh” cña c¸c loµi vËt, ta thÊy dï
ë møc ph¶n ¸nh trùc tiÕp víi h×nh ¶nh tri gi¸c (cña con gµ) hay tíi møc cã tÝnh
gi¸n tiÕp ph¬ng tiÖn – môc ®Ých (cña con khØ). Chóng vÉn cã nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n
gièng nhau: Thø nhÊt lµ nh÷ng ph¶n ¸nh trùc tiÕp, cô thÓ, tøc thêi, diÔn ra trong
trêng tri gi¸c cña con vËt. Khi c¸c sù vËt ®ã kh«ng cã tríc mÆt chóng th× ph¶n øng
sÏ kh«ng x¶y ra. Thø hai lµ trong mäi trêng hîp, c¸c hµnh vi cã tÝnh chÊt trÝ tuÖ
®ã ®Òu kh«ng cã sù tham gia cña ng«n ng÷, cña c¸c kÝ hiÖu. Loµi vËt (trong ®iÒu
kiÖn tù nhiªn) kh«ng ph¶n øng víi c¸c kÝch thÝch lµ kÝ hiÖu vµ kh«ng sö dông c¸c
kÝ hiÖu lµm ph¬ng tiÖn trung gian gi÷a nã víi ®èi tîng. L.X.Vg«txki cho r»ng:
“hµnh vi trÝ tuÖ lµ c¸c ph¶n øng trùc tiÕp vµ kh«ng cã sù tham gia cña kÝ hiÖu
ng«n ng÷ lµ hµnh vi trÝ tuÖ bËc thÊp. Lo¹i hµnh vi nµy cã c¶ ë ®éng vËt vµ ë trÎ
em”.
TrÝ tuÖ bËc cao: Theo L.X.Vg«txki, sù kh¸c biÖt gi÷a hµnh vi trÝ tuÖ cña con
ngêi vµ con vËt (hµnh vi trÝ tuÖ bËc thÊp vµ bËc cao) kh«ng ph¶i lµ ë møc ®é phøc
t¹p cña c¸c hµnh vi ®ã, mµ lµ kh¸c vÒ chÊt. Cã hai dÊu hiÖu c¬ b¶n ph©n biÖt trÝ
tuÖ bËc cao víi trÝ tuÖ bËc thÊp, dÊu hiÖu thø nhÊt ®ã lµ sù xuÊt hiÖn vµ tham gia
cña ng«n ng÷ vµ dÊu hiÖu thø hai ®ã lµ vai trß cña c¸c c«ng cô t©m lÝ trong c¸c
thao t¸c trÝ tuÖ.
L.X.Vg«txki cã quan ®iÓm kh¸c víi c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c. ¤ng cho r»ng,
nÕu ë ®éng vËt cÊp cao hµnh vi trÝ tuÖ thùc hµnh vµ hµnh vi kÝ hiÖu ®éc lËp víi
nhau th× ë con ngêi chóng hîp thµnh hÖ thèng hoµn chØnh. Sù hîp nhÊt nµy lµ ®Æc
trng cña hµnh vi trÝ tuÖ ngêi. Theo L.X.Vg«txki, trÎ em ë giai ®o¹n tiÒn ng«n ng÷,
thao t¸c c«ng cô trong hµnh vi trÝ tuÖ cña nã hoµn toµn gièng cña khØ. Nhng khi
ng«n ng÷ xuÊt hiÖn vµ c¸c kÝ hiÖu tîng trng ®îc ®a vµo sö dông th× thao t¸c víi
c«ng cô ®îc ®æi míi hoµn toµn. Trong hµnh vi trÝ tuÖ ng«n ng÷, ng«n ng÷ cã hai
chøc n¨ng quan träng: lËp kÕ ho¹ch vµ tæ chøc hµnh vi. Nhê c¸c chøc n¨ng nµy,
ng«n ng÷ ®· t¹o ra sù c¶i tæ hµnh vi trÝ tuÖ tríc ®ã cña trÎ. Nh vËy, sù tham gia
cña ng«n ng÷ ®· lµm xuÊt hiÖn c«ng cô (ph¬ng tiÖn) t©m lÝ (c«ng cô kÝ hiÖu) trong
hµnh vi trÝ tuÖ ng«n ng÷.
1.1.2.2. Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ theo lÝ thuyÕt cña J.Piagie
LÝ thuyÕt vÒ t©m lÝ häc ph¸t sinh trõu tîng cña J.Piagie lµ lÝ thuyÕt ®ang ®îc
quan t©m rÊt nhiÒu vµ réng r·i. Do ®ã, ngay tõ ®Çu chóng ta nªn tiÕp cËn nh÷ng
luËn ®iÓm xuÊt ph¸t vµ nh÷ng kh¸i niÖm c«ng cô cña ¤ng. Tríc khi lµ nhµ t©m lÝ
10
häc, J.Piagie ®· lµ nhµ sinh vËt häc vµ ®îc trang bÞ kiÕn thøc khoa häc luËn, ®Æc
biÖt lµ triÕt häc vµ logic häc. LÜnh vùc nghiªn cøu sinh häc lµ sù thÝch nghi cña
loµi nhuyÔn thÓ. V× vËy, mäi gi¶i thÝch cña J.Piagie vÒ sù ph¸t sinh trÝ tuÖ trÎ em
chÞu ¶nh hëng m¹nh mÏ cña hai lÜnh vùc khoa häc nµy. Ngay trang ®Çu cña cuèn
“T©m lÝ häc trÝ kh«n”, ®· thÓ hiÖn quan ®iÓm xuÊt ph¸t cña ¤ng: “Mäi gi¶i thÝch
t©m lÝ häc sím hay muén cuèi cïng còng dùa vµo sinh häc hoÆc logic häc”.
Theo J.Piagie, gi¶i nghÜa trÝ tuÖ díi gãc ®é t©m lÝ häc lµ nghiªn cøu thùc thÓ
trÝ tuÖ, v¹ch ra sù ph¸t triÓn cña nã vµ nh÷ng qui luËt chi phèi sù ph¸t triÓn ®ã. Cô
thÓ lµ ph¶i t¹o dùng l¹i sù ph¸t sinh vµ c¸c bíc h×nh thµnh trÝ tuÖ tõ d¹ng ®¬n gi¶n
nhÊt ®Õn møc trëng thµnh. J.Piagie ®· sö dông hai kh¸i niÖm c«ng cô ®Ó ph©n tÝch
sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn trÝ tuÖ trÎ em ®ã lµ thÝch nghi vµ cÊu tróc. Kh¸i niÖm thÝch
nghi trÝ tuÖ b¾t nguån tõ thÝch nghi sinh häc. T tëng chñ ®¹o cña J.Piagie coi sù
ph¸t triÓn trÝ tuÖ lµ trêng hîp riªng cña sù ph¸t triÓn c¸ thÓ. Nã lµ sù ph¸t triÓn
tiÕp tôc cña c¸c yÕu tè sinh häc. C¶ ho¹t ®éng sinh häc vµ ho¹t ®éng t©m lÝ kh«ng
t¸ch biÖt víi cuéc sèng vµ c¶ hai ®Òu lµ bé phËn cña ho¹t ®éng toµn bé, mµ ®Æc
trng cña chóng lµ tæ chøc kinh nghiÖm nh»m t¹o ra sù thÝch øng gi÷a c¬ thÓ víi
m«i trêng. §iÒu kh¸c nhau gi÷a thÝch øng sinh häc vµ thÝch øng t©m lÝ trÝ tuÖ lµ
mét bªn thÝch øng vËt chÊt cßn bªn kia lµ thÝch øng chøc n¨ng.
§Ó triÓn khai kh¸i niÖm thÝch øng trÝ tuÖ, J.Piagie ®· sö dông c¸c kh¸i niÖm
cã gèc sinh häc: ®ång ho¸, ®iÒu øng vµ c©n b»ng. Theo J.Piagie, ®ång ho¸ sinh
häc (®ång ho¸ mang tÝnh vËt chÊt) lµ c¬ thÓ tiÕp nhËn c¸c chÊt dinh dìng do m«i
trêng bªn ngoµi cung cÊp (thøc ¨n, kh«ng khÝ, níc, chÊt kho¸ng,...) chÕ biÕn
chóng thµnh chÊt dinh dìng cña c¬ thÓ. Gièng ®ång ho¸ sinh häc, ®ång ho¸ trÝ
tuÖ (®ång ho¸ chøc n¨ng) lµ n·o tiÕp nhËn th«ng tin tõ c¸c kÝch thÝch bªn ngoµi,
tiªu ho¸ chóng, biÕn thµnh c¸i cã nghÜa cho b¶n th©n trong qu¸ tr×nh thÝch øng
víi m«i trêng, c¸i cã nghÜa ®ã chÝnh lµ cÊu tróc.
Theo [17], J.Piagie coi sù n¶y sinh cña hÖ thèng liªn ®íi cña c¸c thao t¸c trÝ
tuÖ, giai ®o¹n quan träng nhÊt trong sù h×nh thµnh l«gÝc ë trÎ em, lµ s¶n phÈm cña
sù céng t¸c bªn ngoµi (“hîp t¸c”) n¶y sinh trong ®iÒu kiÖn cña ®êi sèng x· héi vµ
sau chuyÓn vµo bªn trong. J.Piagie lµm n¶y sinh mét lo¹t khã kh¨n c¬ b¶n. Mét
trong nh÷ng khã kh¨n ®ã biÓu hiÖn ë chç: Sù chuyÓn hãa x· héi ®ang nãi ë ®©y
thùc sù chØ xuÊt hiÖn ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn t¬ng ®èi muén cña c¸ thÓ vµ chØ
cã quan hÖ víi c¸c qu¸ tr×nh cÊp cao.
Trªn ®©y lµ mét vµi nÐt vÒ sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ theo lÝ thuyÕt cña
J.Piagie. TiÕp theo chóng t«i sÏ tr×nh bµy ®Õn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS.
1.1.2.3. Sù hîp t¸c cña HS
Häc tËp lµ c«ng viÖc do chÝnh HS thùc hiÖn, chø kh«ng ph¶i ®iÒu ®îc lµm
s½n cho c¸c em. Qu¸ tr×nh häc tËp kh«ng ph¶i lµ mét m«n thÓ thao nµo ®ã cã
11
kh¸n gi¶. Nã ®ßi hái sù tham gia trùc tiÕp vµ tÝch cùc cña HS. Gièng nh nh÷ng
nhµ leo nói, HS sÏ dÔ dµng ®¹t ®Õn kÕt qu¶ h¬n khi chÝnh c¸c em lµ mét bé phËn
cña nhãm häc hîp t¸c nµo ®ã. Hîp t¸c ë ®©y cã nghÜa lµ cïng chung søc ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chung. Trong c¸c t×nh huèng hîp t¸c, c¸ nh©n t×m kiÕm nh÷ng
kÕt qu¶ cã Ých cho hä vµ ®ång thêi cho c¶ c¸c thµnh viªn cña nhãm.
Häc hîp t¸c lµ viÖc sö dông c¸c nhãm ®Ó HS lµm viÖc cïng nhau nh»m tèi
®a ho¸ kÕt qu¶ häc tËp cña b¶n th©n m×nh còng nh ngêi kh¸c. Nã cã thÓ ®èi lËp
víi kiÓu häc c¹nh tranh (häc c¹nh tranh cã nghÜa lµ HS tranh ®Êu víi nhau ®Ó ®¹t
®îc mét môc tiªu mµ chØ mét hoÆc vµi ngêi giµnh ®îc) vµ häc hîp t¸c còng ®èi
lËp víi kiÓu häc c¸ nh©n (häc c¸ nh©n cã nghÜa lµ HS tù lµm viÖc ®Ó ®¹t ®îc
nh÷ng môc tiªu häc tËp cña m×nh, kh«ng liªn quan ®Õn môc tiªu cña ngêi kh¸c).
Trong kiÓu häc hîp t¸c vµ häc c¸ nh©n, GV ®¸nh gi¸ nh÷ng nç lùc cña HS
trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn, cßn trong häc tËp c¹nh tranh, HS ®îc xÕp lo¹i dùa vµo
c¸c chuÈn ®îc ®Ò ra tríc ®ã. Tuy cßn cã nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc x¸c ®Þnh xem
khi nµo vµ ë ®©u th× cã thÓ sö dông h×nh thøc häc hîp t¸c hay c¸ nh©n mét c¸ch
phï hîp, vÉn cã thÓ x©y dùng theo híng hîp t¸c bÊt cø nhiÖm vô häc tËp nµo
trong bÊt k× m«n häc nµo vµ ë ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y nµo.
1.2. Quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
1.2.1. C¸c quan niÖm vÒ d¹y häc hîp t¸c
Theo D.Johnson, R.Johnson vµ Holubec (1990): Häc tËp hîp t¸c lµ toµn bé
nh÷ng ho¹t ®éng häc tËp mµ HS thùc hiÖn cïng nhau trong c¸c nhãm, trong hoÆc
ngoµi ph¹m vi líp häc. Cã 5 ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt mµ mçi giê häc hîp t¸c
ph¶i ®¶m b¶o ®îc lµ:
a) Sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc;
b) ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi c¸ nh©n;
c) Sù t¸c ®éng qua l¹i;
d) C¸c n¨ng lùc x· héi;
e) §¸nh gi¸ nhãm.
Theo J.Cooper vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c (1990): Häc tËp hîp t¸c lµ mét chiÕn lîc
häc tËp cã cÊu tróc, cã chØ dÉn mét c¸ch cã hÖ thèng, ®îc thùc hiÖn cïng nhau
trong c¸c nhãm nhá, nh»m ®¹t ®îc nhiÖm vô chung.
Hai anh em David W.Johnson vµ Roger T.Johnson ®· ®a ra quan ®iÓm r»ng:
khi nghiªn cøu ®a ra mét PPDH ngêi ta cÇn ph¶i quan t©m ®Õn cÊu tróc môc tiªu,
qu¸ tr×nh häc tËp vµ kÕt qu¶ d¹y häc. Hai ¤ng ®· ®øng trªn quan ®iÓm triÕt häc
víi sù tån t¹i kh¸ch quan cña c¸c qui luËt sèng cßn trong x· héi loµi ngêi ®Ó ®a ra
tÝnh tÊt yÕu cña viÖc sö dông PPDH hîp t¸c. Khi ®ã PPDH hîp t¸c ®îc coi nh lµ
c¸ch thøc ®Ó ph¸t triÓn sù phô thuéc lÉn nhau tÝch cùc gi÷a c¸c mèi quan hÖ ng êi
12
– ngêi nh»m ®¹t ®îc môc tiªu x· héi lµ loµi ngêi ngµy cµng ph¸t triÓn theo chiÒu
híng tèt ®Ñp.
N¨m 1983, D.Johnson vµ R.Johnson ®· ph¸t biÓu: “N¬i nµo thùc sù ¸p dông
häc hîp t¸c, n¬i ®ã HS häc ®îc nhiÒu h¬n, nhµ trêng dêng nh tèt h¬n, HS th©n
thiÖn víi nhau h¬n, tù träng h¬n vµ häc c¸c kÜ n¨ng x· héi cã hiÖu qu¶ h¬n”.
Theo tµi liÖu “Learning together and alone” (häc cïng nhau vµ häc mét m×nh)
cña David W.Johnson vµ Roger T.Johnson, Nxb Prentice Hall, 1961: trong mçi
líp häc, GV cã thÓ x©y dùng bµi häc sao cho HS lµm viÖc mét c¸ch hîp t¸c trong
c¸c nhãm nhá, b¶o ®¶m mäi thµnh viªn n¾m v÷ng tµi liÖu ®îc giao; g¾n víi mét
cuéc ®ua tranh th¾ng thua xem ai nhÊt; lµm viÖc mét c¸ch ®éc lËp víi môc tiªu
häc tËp riªng, víi bíc ®i vµ nhÞp ®iÖu riªng nh»m ®¹t c¸c tiªu chuÈn ®îc ®Æt ra tõ
tríc ë møc ®é xuÊt s¾c.
Theo Francis Parker: “C¸c thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc häc tËp còng nh d¹ng
ho¹t ®éng kh¸c lµ tinh thÇn gióp ®ì lÉn nhau”. ë ®©y, d¹y häc hîp t¸c lµ mét
chiÕn lîc d¹y häc nh»m n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng, trong ®ã c¸c thµnh viªn
tham gia ho¹t ®éng vµ häc tËp cïng nhau trong nh÷ng nhãm nhá vµ gi÷a c¸c
nhãm víi nhau nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn sù hiÓu biÕt vµ rÌn luyÖn phong c¸ch
sèng cho HS. Qua sù ph¸t triÓn cña loµi ngêi chóng ta nhËn thÊy: hîp t¸c lµ ph¬ng thøc tÊt yÕu kh«ng thÓ thiÕu cho sù tån t¹i cña x· héi. X· héi loµi ngêi tån t¹i
®îc lµ do sù hîp t¸c gi÷a c¸c con ngêi víi nhau. VÒ c¬ b¶n, x· héi lµ mét tæ chøc
hîp t¸c, mét tæ chøc ®îc t¹o ra nh»m duy tr× mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi.
ChÝnh v× vËy, d¹y häc hîp t¸c cho HS nh»m t¹o tiÒn ®Ò vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng hîp
t¸c cña con ngêi nh»m t¹o nªn mét x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn v¨n minh, hiÖn
®¹i. D¹y häc hîp t¸c kh«ng chØ nh»m môc ®Ých gióp HS lÜnh héi kiÕn thøc, mµ
cßn ®¹t ®îc môc ®Ých cao h¬n, ®ã lµ d¹y c¸ch sèng cho HS. §Æc ®iÓm cña d¹y
häc hîp t¸c lµ nã t¹o nªn sù chÊp nhËn, t«n träng, liªn kÕt vµ tin tëng lÉn nhau
gi÷a c¸c ®èi tîng trong gi¸o dôc. D¹y häc hîp t¸c kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña
sù ñng hé vÒ mÆt x· héi. Trong häc tËp hîp t¸c, søc Ðp thµnh tÝch lu«n ®Æt ra phï
hîp vµ c©n b»ng víi møc ®é cña sù ñng hé vÒ mÆt x· héi, tøc lµ th¸ch thøc vµ sù
ñng hé ®îc duy tr× ë thÕ c©n b»ng. Mçi khi sù t¨ng cêng häc tËp ®ßi hái cao th×
còng lµ lóc ph¶i ph¸t triÓn sù ñng hé nhau mét c¸ch tÝch cùc.
§Ó ®¹t ®îc thµnh tÝch trong häc tËp, c¸c HS cÇn cïng nhau t×m kiÕm vµ khai
th¸c th«ng tin. ViÖc häc tËp hîp t¸c sÏ gióp HS lµm ®îc ®iÒu ®ã. Chóng ta vÉn thêng nãi: “häc tËp thµnh c«ng, rÌn luyÖn thµnh c«ng”, “thµnh c«ng” cã thÓ coi lµ
®éng lùc, ®éng c¬ cña tÊt c¶ mäi ngêi. Trong häc tËp hîp t¸c, kh¶ n¨ng thµnh
c«ng vµ ý nghÜa cña thµnh c«ng lín h¬n rÊt nhiÒu, bëi v× HS thùc sù coi thµnh
c«ng nh mét phÇn thëng tinh thÇn bªn trong h¬n lµ phÇn thëng bªn ngoµi cho
thµnh tÝch ®¹t ®îc. Ngêi tham gia häc tËp hîp t¸c cã khuynh híng v¬n lªn theo
13
®éng lùc néi t¹i cña m×nh, v× vËy mµ sù xuÊt hiÖn xóc c¶m, t×nh c¶m tÝch cùc sÏ
m¹nh h¬n c¸c h×nh thøc häc c¸ nh©n vµ häc tranh ®ua.
§iÒu mµ c¸c nhµ gi¸o dôc quan t©m lµ kÕt qu¶ häc tËp cña HS. Uèt-®¬-r©u
Uyn-s¬n ®· kh¼ng ®Þnh: “h×nh thøc tèi cao cña tÝnh hiÖu qu¶ lµ sù hîp t¸c tù
nguyÖn gi÷a nh÷ng ngêi tù do”. Nh vËy ®Ó mang l¹i thµnh tÝch vµ s¶n phÈm tèt
nhÊt th× viÖc lµm cïng nhau nh»m ®¹t ®Õn môc tiªu chung lµ mét trong nh÷ng
nguyªn lÝ quan träng nhÊt cña t©m lÝ häc qu¶n lÝ vµ t©m lÝ häc x· héi. Häc tËp
hîp t¸c sÏ kh¼ng ®Þnh râ ®iÒu ®ã khi cã c¸c môc tiªu häc tËp quan träng, ®ßi hái
sù th«ng th¹o kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kh¶ n¨ng ghi nhí dµi l©u. §Æc biÖt khi nhiÖm
vô häc tËp phøc t¹p, th× ®ßi hái mçi thµnh viªn ph¶i cã lßng quyÕt t©m, sù kiªn
tr×, bÒn bØ vµ g¾n kÕt chÆt chÏ ®Ó tõ ®ã ph¶i x©y dùng nªn nhiÒu c¸ch suy nghÜ
kh¸c nhau, c¸c c¸ch lËp luËn kh¸c nhau, ®ång thêi qua ®ã ph¸t triÓn kh¶ n¨ng t
duy phª ph¸n.
1.2.2. C¬ së khoa häc vÒ PPDH hîp t¸c vµ c¸c dÊu hiÖu cña PPDH hîp t¸c
1.2.2.1. C¬ së khoa häc vÒ PPDH hîp t¸c
PPDH hîp t¸c ®îc x©y dùng trªn c¬ së cña thuyÕt lµm viÖc ®ång ®éi, thuyÕt
d¹y lÉn nhau, thuyÕt gi¶i quyÕt m©u thuÉn vµ thuyÕt hîp t¸c tËp thÓ.
a) ThuyÕt lµm viÖc ®ång ®éi (tøc lµ häc tËp mang tÝnh x· héi): thuyÕt nµy cã
t tëng chÝnh lµ khi c¸c c¸ nh©n lµm viÖc cïng nhau vµ híng tíi mét môc tiªu
chung th× sù phô thuéc lÉn nhau sÏ thóc ®Èy hä ho¹t ®éng tÝch cùc h¬n. Tõ ®ã sÏ
gióp nhãm vµ gióp chÝnh c¸ nh©n trong nhãm ®¹t ®Õn thµnh c«ng. §Ó cïng thµnh
c«ng, nhãm thêng t×m c¸ch gióp ®ì nh÷ng thµnh viªn ®Æc biÖt, mäi ngêi ®Òu cã
xu híng v¬n tíi sù thèng nhÊt vµ coi träng thµnh viªn cña nhãm m×nh. ThuyÕt
nµy ®· ®îc nhiÒu nhµ Gi¸o dôc häc trªn thÕ giíi ¸p dông thùc nghiÖm trong c¸c
nhµ trêng b»ng c¸c h×nh thøc häc tËp nh: häc cïng nhau; tæ häc tËp; tæ hç trî c¸
nh©n. C¸c thùc nghiÖm ®· chøng tá c¸c m« h×nh häc tËp hîp t¸c x©y dùng trªn
thuyÕt nµy cã tÝnh chÊt x· héi vµ mang l¹i kÕt qu¶ vît xa c¸c c¸ch häc truyÒn
thèng.
b) ThuyÕt d¹y lÉn nhau (cßn gäi lµ thuyÕt khoa häc nhËn thøc míi):
Palincsar vµ Brown ®· x©y dùng vµ ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p d¹y lÉn nhau nµy. Theo
ph¬ng ph¸p nµy th× GV vµ HS thay phiªn nhau ®ãng vai trß ngêi d¹y (sau khi
cïng nghiªn cøu tµi liÖu häc tËp). GV lµm mÉu ®a ra c¸ch thøc nªu ra c¸c vÊn ®Ò,
®Æt ra c¸c c©u hái, c¸ch tr¶ lêi c¸c c©u hái ®ã, c¸ch b×nh luËn, c¸ch t×m ng«n ng÷
®Ó diÔn ®¹t chÝnh x¸c, thÝch hîp néi dung kiÕn thøc. Kh¸i qu¸t vµ rót ra c¸c kÕt
luËn. HS häc c¸ch lµm cña GV vµ ¸p dông vµo trong nhãm häc tËp cña m×nh. Vai
trß cña tõng thµnh viªn ®îc lu©n phiªn thay ®æi.
c) ThuyÕt gi¶i quyÕt m©u thuÉn (cßn gäi lµ thuyÕt J.Piaget)
14
Theo J.Piaget, ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cho HS, GV nªn ®a HS vµo
nh÷ng t×nh huèng lµm xuÊt hiÖn nh÷ng quan ®iÓm m©u thuÉn víi nhau. Sau ®ã
GV tæ chøc HS vµo c¸c nhãm ®Ó th¶o luËn, lËp luËn, suy nghÜ trao ®æi, t duy héi
tho¹i cã phª ph¸n,...cho ®Õn khi cã sù nhÊt trÝ trong nhãm hoÆc cã c©u tr¶ lêi
chung th× ®i ®Õn kÕt luËn vÒ bµi häc. Sau khi HS ®· thèng nhÊt kiÕn thøc, GV tiÕn
hµnh kiÓm tra riªng tõng em. KÕt qu¶ cho thÊy nh÷ng em lóc ®Çu cßn kÐm vÒ mét
vµi vÊn ®Ò nµo ®ã th× b©y giê cã thÓ tù m×nh gi¶i quyÕt néi dung bµi häc mét c¸ch
®óng ®¾n. Víi quan ®iÓm sù gi¶i quyÕt m©u thuÉn, HS cßn cã c¬ héi häc c¸ch
gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mét vÊn ®Ò, th«ng qua viÖc chøng kiÕn c¸ch lËp luËn cña b¹n
vµ c¸ch suy nghÜ cña m×nh, HS häc c¸ch t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n cña sù m©u
thuÉn, tõ ®ã t×m ra ®îc phong c¸ch tù häc cã t¸c dông ph¸t triÓn t duy ®éc lËp,
s¸ng t¹o.
d) ThuyÕt hîp t¸c tËp thÓ
L.X.Vg«txki cho r»ng: “mäi chøc n¨ng t©m lÝ cao cÊp ®Òu cã nguån gèc x·
héi vµ xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë cÊp ®é liªn c¸ nh©n, sau ®ã míi ®îc chuyÓn vµo trong
vµ tån t¹i ë cÊp ®é néi c¸ nh©n”. L.X.Vg«txki kh¼ng ®Þnh: “trong sù ph¸t triÓn
cña trÎ, mäi chøc n¨ng t©m lÝ cao cÊp ®Òu xuÊt hiÖn hai lÇn: lÇn thø nhÊt nh lµ
mét ho¹t ®éng tËp thÓ, mét ho¹t ®éng x· héi, nghÜa lµ nh mét chøc n¨ng liªn t©m
lÝ; lÇn thø hai nh lµ mét ho¹t ®éng c¸ nh©n, nh lµ mét chøc n¨ng t©m lÝ bªn
trong”.
L.X.Vg«txki ®· ®a ra kh¸i niÖm vµ x©y dùng lÝ thuyÕt vÒ vïng ph¸t triÓn
gÇn nhÊt, ¤ng thÊy r»ng: d¹y häc chØ cã hiÖu qu¶ ®èi víi viÖc thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn khi t¸c ®éng cña nã n»m ë vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt cña HS. Qu¸ tr×nh
chuyÓn vµo trong vµ ho¹t ®éng bªn trong cña ®øa trÎ chØ x¶y ra trong ph¹m vi
mèi quan hÖ víi nh÷ng ngêi xung quanh vµ sù hîp t¸c víi b¹n bÌ. C¸c qu¸ tr×nh
néi t¹i nµy sÏ t¹o nªn nh÷ng kÕt qu¶ bªn trong cña b¶n th©n ®øa trÎ. NhiÖm vô
cña ngêi GV lµ ph¶i t×m ph¬ng ¸n ®Ó kÝch thÝch vµ lµm thøc tØnh qu¸ tr×nh chuyÓn
vµo trong vµ ho¹t ®éng bªn trong cña HS víi quan ®iÓm: “®iÒu trÎ em lµm cïng
víi nhau h«m nay, chóng sÏ tù lµm ®îc vµo ngµy mai”.
1.2.2.2. C¸c dÊu hiÖu cña PPDH hîp t¸c
Cã n¨m dÊu hiÖu ®Ó thÓ hiÖn vµ nhËn biÕt d¹y häc hîp t¸c
DÊu hiÖu 1: Sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc: thÓ hiÖn mèi quan
hÖ kh¨ng khÝt dÉn ®Õn cïng nhau thµnh c«ng hoÆc thÊt b¹i, sù phô thuéc nµy
khuyÕn khÝch c¸c HS lµm viÖc cïng nhau ®Ó tÊt c¶ c¸c HS häc tËp tèt h¬n.
Sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau:
+ C¸c thµnh viªn trong nhãm phÊn ®Êu v× lîi Ých chung, qua ®ã tÊt c¶ c¸c
thµnh viªn trong nhãm ®Òu tiÕn bé. ë ®©y sù nç lùc cña mçi thµnh viªn trong
nhãm lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi sù thµnh c«ng cña nhãm. Sù
15
®ãng gãp c¸ nh©n nµy xuÊt ph¸t tõ kh¶ n¨ng cña mçi ngêi hoÆc tõ vai trß vµ tr¸ch
nhiÖm cña ngêi ®ã ®èi víi c«ng viÖc chung.
+ C¸c thµnh viªn trong nhãm cïng chia sÏ sè phËn chung khi tÊt c¶ cïng
th¾ng hoÆc thua dùa trªn nÒn t¶ng v× thµnh tÝch chung.
+ Sù phô thuéc lÉn nhau cña c¸c thµnh viªn trong nhãm lµ thµnh tÝch.
Trong mét nhãm hîp t¸c, mçi thµnh viªn cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì, hç trî c¸c
thµnh viªn kh¸c, ®ång thêi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ngîc l¹i. Mçi thµnh
viªn lµ mét nh©n tè ®em l¹i hiÖu qu¶ cho nhãm, do ®ã hiÖu qu¶ häc tËp cña mçi
HS cã ®îc lµ nhê nç lùc vµ kh¶ n¨ng cña tõng thµnh viªn cïng víi sù nç lùc vµ
kh¶ n¨ng cña c¸c HS kh¸c trong nhãm.
+ TÝnh ®ång ®éi: mçi HS lµ mét thµnh viªn cña mét ®éi, do ®ã tÝnh ®ång
®éi ®îc ph¸t huy vµ chia sÏ sÏ kÕt hîp c¸c thµnh viªn cïng hîp t¸c mét c¸ch cã
t×nh c¶m.
+ Sù ph©n c«ng hµi hoµ vµ thÝch hîp: mçi HS ®îc tham gia vµ hoµn thµnh
c«ng viÖc phï hîp víi n¨ng lùc cña b¶n th©n, kh«ng x¶y ra sù chång chÐo c«ng
viÖc gi÷a c¸c thµnh viªn trong nhãm. Sù ph©n c«ng hîp lÝ sÏ gióp nhãm gÆt h¸i ®îc thµnh c«ng trong sù nç lùc phÊn ®Êu cña tõng c¸ nh©n vµ thµnh c«ng ®ã kh«ng
ph¶i lµ thµnh tÝch cña mét ngêi, mµ ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù hîp t¸c. HS cã thÓ nãi
víi nhau r»ng: “§©y lµ c«ng viÖc rÊt khã kh¨n” nhng “Chóng ta cã thÓ gi¶i quyÕt
®îc”.
+ Sù c¶m nhËn h¬ng vÞ chiÕn th¾ng: ®«i khi cÇn cã nh÷ng lóc ®Ó HS c¶m
nhËn ®îc h¬ng vÞ chiÕn th¾ng còng nh nh÷ng xóc c¶m khi cha thµnh c«ng. Qua
®©y sÏ mang ®Õn c¶m gi¸c th©n thiÖn, phô thuéc, niÒm tù hµo,...
DÊu hiÖu 2: Sù t¬ng t¸c trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn sù thµnh c«ng cña nhau
Trong häc tËp hîp t¸c, HS dµnh cho nhau nh÷ng sù hç trî, céng t¸c cã ý
nghÜa vµ hiÖu qu¶, trao ®æi th«ng tin, kiÕn thøc còng nh c¸ch lËp luËn vÒ kiÕn
thøc cã hiÖu qu¶ h¬n. HS dµnh cho nhau sù ph¶n håi ®Ó tiÕp tôc n©ng cao kh¶
n¨ng thÓ hiÖn cña m×nh tríc nhiÖm vô ®îc giao. HS ®îc thö th¸ch c¸c lÝ lÏ vµ kÕt
luËn cña nhau nh»m ®a ra ®îc c¸c kÕt luËn ®óng ®¾n vµ thÊu suèt h¬n vÒ nh÷ng
néi dung häc tËp ®ang ®îc quan t©m. HS cïng nhau ñng hé nh÷ng quyÕt ®Þnh
®óng ®¾n, t¸c ®éng lÉn nhau, phÊn ®Êu cho môc tiªu chung. HS ®îc hµnh ®éng
trong sù hîp t¸c vµ c¶m thÊy ë c¸c b¹n kh¸c cã sù tin tëng ®èi víi m×nh, ®îc th«i
thóc phÊn ®Êu ®Ó cïng cã lîi. §Æc biÖt HS kh«ng cßn c¶m thÊy tr¹ng th¸i lo ©u vµ
c¨ng th¼ng trong häc tËp mµ ®îc sèng trong bÇu kh«ng khÝ ch©n t×nh, cëi më,
hîp t¸c gióp ®ì nhau. Sù t¬ng t¸c trùc tiÕp thÓ hiÖn th«ng qua viÖc chia sÏ tri thøc
cña m×nh cho nh÷ng ngêi kh¸c trong nhãm, th¶o luËn néi dung ®ang häc víi t
duy héi tho¹i cã phª ph¸n. Th«ng qua sù t¬ng t¸c nµy, HS ®îc tù kiÓm tra sù hiÓu
biÕt cña m×nh, ®îc gi¶i thÝch b»ng lêi c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña m×nh.
16
Trong qu¸ tr×nh t¬ng t¸c kh«ng tr¸nh khái nh÷ng ý kiÕn ®èi lËp, song qua th¶o
luËn, nh÷ng ý kiÕn ®èi lËp dÔ dµng t×m ®îc tiÕng nãi chung. Sù t¬ng t¸c trong
nhãm HS ®ßi hái sù trao ®æi qua l¹i tÝch cùc gi÷a c¸c HS trong nhãm. T¬ng t¸c
trùc tiÕp cã t¸c ®éng tèt ®èi víi HS nh: t¨ng cêng ®éng c¬ häc tËp, kÝch thÝch sù
giao tiÕp, t¨ng cêng b¶n n¨ng x· héi nh th¸i ®é, c¸ch biÓu ®¹t, khÝch lÖ c¸c thµnh
viªn tham gia ph¸t triÓn mèi quan hÖ g¾n bã, quan t©m ®Õn nhau.
DÊu hiÖu 3: Tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n vµ tËp thÓ
§©y lµ dÊu hiÖu rÊt c¬ b¶n cña häc tËp hîp t¸c. Mçi c¸ nh©n ph¶i hÕt søc
nç lùc ®Ó ®ãng gãp c«ng søc nh»m ®¹t môc tiªu chung cña nhãm. Khi mµ c¸
nh©n vµ tËp thÓ kh«ng thèng nhÊt quan ®iÓm víi nhau th× hîp t¸c chØ lµ h×nh thøc
vµ sím hay muén sÏ bÞ tan r· sù hîp t¸c ®ã. §Ó ®¶m b¶o cho viÖc kÕt hîp tr¸ch
nhiÖm c¸ nh©n vµ tËp thÓ ®¹t kÕt qu¶ tèt, mçi thµnh viªn trong nhãm cÇn ®îc
ph©n c«ng thùc hiÖn mét vai trß nhÊt ®Þnh (®îc lu©n phiªn trong c¸c ho¹t ®éng
häc tËp kh¸c nhau) vµ mçi thµnh viªn ph¶i hiÓu r»ng: kh«ng thÓ dùa dÉm vµo ngêi kh¸c mµ mäi ngêi ®Òu ph¶i häc, ph¶i ®ãng gãp phÇn m×nh vµo c«ng viÖc
chung vµ thµnh c«ng cña nhãm.
Cã thÓ quan t©m mét sè biÖn ph¸p qua c¸c nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶
khi thö nghiÖm d¹y häc hîp t¸c nh [24].
BiÖn ph¸p 1: Gi÷ qui m« cña nhãm ë møc ®é võa ph¶i. KÝch thíc nhãm
cµng nhá th× tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cµng lín, nhng kÝch thíc nhãm nhá qu¸ th× tÝnh
hîp t¸c l¹i gi¶m ®i. V× vËy ph¶i chän kÝch thíc nhãm phï hîp víi tõng néi dung
häc tËp;
BiÖn ph¸p 2: Mçi HS cã phiÕu häc tËp riªng ®Ó thÓ hiÖn n¨ng lùc cña m×nh;
BiÖn ph¸p 3: BÊt ngê kiÓm tra b»ng c¸ch gäi mét HS bÊt k× trong nhãm
tr×nh bµy c«ng viÖc vµ kÕt qu¶ cña nhãm;
BiÖn ph¸p 4: GV quan s¸t tõng nhãm, quan t©m ®Õn møc ®é ®ãng gãp cña
mçi c¸ nh©n ®Ó cã c¸ch híng dÉn, nh¾c nhë, ®iÒu chØnh nhãm;
BiÖn ph¸p 5: Híng dÉn nhãm trëng cïng c¸c thµnh viªn kiÓm tra chÐo
nhau vÒ viÖc lÜnh héi kiÕn thøc vµ c¸ch tr×nh bµy, lËp luËn ®Ó s½n sµng ®¹i diÖn
cho nhãm;
BiÖn ph¸p 6: T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HS d¹y l¹i nh÷ng g× ®· ®îc häc cho ngêi
kh¸c.
DÊu hiÖu 4: Kü n¨ng giao tiÕp trong nhãm
Trong c¸c trêng hîp hîp t¸c, c¸c n¨ng lùc vµ kü n¨ng x· héi cã xu híng ®îc n©ng cao. Ho¹t ®éng cïng nhau ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc sÏ ®ßi hái ë HS tÝnh
tæ chøc, sù x©y dùng vµ duy tr× kh«ng khÝ tin tëng lÉn nhau, kü n¨ng giao tiÕp cã
hiÖu qu¶, c¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn tinh thÇn x©y dùng. §ã lµ n¨ng lùc t duy
héi tho¹i cã phª ph¸n.
17
Trong häc hîp t¸c, HS cµng cã nhiÒu c¸c kü n¨ng x· héi, GV cµng quan
t©m vµ ®éng viªn khen thëng viÖc sö dông kü n¨ng ®ã th× thµnh tÝch ®¹t ®îc sÏ
cao h¬n, nh÷ng nghiªn cøu thùc nghiÖm dµi h¹n vÒ häc hîp t¸c cña Lew, Mesch,
Johnson nh÷ng n¨m 1986-1988 ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: “viÖc hîp t¸c phô thuéc lÉn
nhau mét c¸ch tÝch cùc, sù nç lùc cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong nhãm, còng nh
viÖc sö dông c¸c kü n¨ng x· héi ®· ®a thµnh tÝch häc tËp lªn møc cao nhÊt”. C¸c
kü n¨ng x· héi ®ã lµ: kü n¨ng l·nh ®¹o, kü n¨ng quyÕt ®o¸n, kü n¨ng t¹o lßng tin,
kü n¨ng gi¶i quyÕt c¸c bÊt ®ång nh: biÕt c¸ch l¾ng nghe, biÕt c¸ch kiÒm chÕ, biÕt
c¸ch lËp luËn cho quan ®iÓm cña m×nh mét c¸ch thuyÕt phôc.
DÊu hiÖu 5: Rót kinh nghiÖm nhãm
NhËn xÐt nhãm ®îc hiÓu nh viÖc rót kinh nghiÖm ho¹t ®éng cña nhãm ®Ó
lÇn sau ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n. Cã ba bíc nhËn xÐt nhãm nh sau:
Bíc 1: Tù nhËn xÐt trong nhãm;
Bíc 2: TiÕp thu sù nhËn xÐt vµ híng dÉn gãp ý cña GV;
Bíc 3: Tham kh¶o ý kiÕn nhËn xÐt cña c¸c nhãm kh¸c, rót kinh nghiÖm tõ
sù thµnh c«ng vµ ®iÓm cßn h¹n chÕ cña nhãm kh¸c.
1.2.3. So s¸nh häc hîp t¸c víi c¸c h×nh thøc häc tËp kh¸c
1.2.3.1. So s¸nh häc hîp t¸c víi häc tranh ®ua vµ häc c¸ nh©n
+) Häc c¸ nh©n lµ h×nh thøc häc mµ mçi ngêi tù hoµn thµnh nhiÖm vô ®îc
giao. Häc c¸ nh©n cã t¸c dông rÌn ý chÝ phÊn ®Êu cho HS vµ phï hîp víi nh÷ng
HS cã n¨ng lùc ®Æc biÖt. §èi víi nh÷ng HS b×nh thêng th× viÖc häc theo h×nh thøc
nµy sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n. §Æc biÖt víi c¸ch häc nµy, HS chØ cã kiÕn thøc mµ
kh«ng rÌn luyÖn ®îc c¸c kü n¨ng giao tiÕp x· héi.
+) Häc tranh ®ua lµ h×nh thøc häc mµ trong ®ã mçi HS cÇn ph¶i thÊy ®îc
m×nh th¾ng hay thua nh÷ng ngêi kh¸c trong mét cuéc so tµi häc tËp. NhiÖm vô
cña gi¸o dôc hiÖn nay lµ lµm sao ®Ó HS võa ®îc c¶m thÊy sù chiÕn th¾ng võa hiÓu
®îc thÊt b¹i chØ lµ t¹m thêi. Qua thÊt b¹i, HS t×m ®îc sù ®ång c¶m, nh÷ng kinh
nghiÖm ®Ó ®¹t ®îc sù thµnh c«ng ë lÇn sau. Tranh ®ua lµ cÇn thiÕt, nhng tranh ®ua
nh thÕ nµo cã lîi cho viÖc häc tËp vµ gi¸o dôc con ngêi lµ vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra trong
môc tiªu gi¸o dôc cña chóng ta. Häc tranh ®ua sÏ kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc trong
häc tËp, ®ã lµ t¸c nh©n kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ®Æc biÖt lµ
víi ®èi tîng HS phæ th«ng. Song, tranh ®ua cã nhîc ®iÓm lµ sÏ t¹o nªn tÝnh Ých kØ
c¸ nh©n, kh«ng ®éng viªn ®îc sè ®«ng HS. Mét sè em bÞ thÊt b¹i liªn tiÕp sÏ bÞ
m¾c bÖnh trÇm c¶m hoÆc thiÕu tù tin vµo b¶n th©n. §iÒu ®ã ¶nh hëng ®Õn ý chÝ vµ
kÕt qu¶ häc tËp cña HS. Tranh ®ua gay g¾t cã thÓ g©y nªn nh÷ng xung ®ét lín,
thËm chÝ cã thÓ cã nh÷ng thñ ®o¹n xÊu, ®iÒu nµy tr¸i víi môc tiªu gi¸o dôc níc
ta.
18
Sau ®©y lµ b¶ng so s¸nh gi÷a häc hîp t¸c víi häc tranh ®ua vµ häc c¸ nh©n
qua nghiªn cøu ë [24].
STT
Häc hîp t¸c
Häc tranh ®ua
Häc c¸ nh©n
1
TÝch cùc
Tiªu cùc
Kh«ng cã
Sù phô thuéc
2
§a d¹ng, phøc Thùc hµnh KN,
§¬n gi¶n
Néi dung d¹y
t¹p
«n tËp KT
häc
3
Thµnh c«ng
ChiÕn th¾ng
N¾m ®îc KT
Môc tiªu
4
S¾p ®Æt theo môc
Mét bé cho
C¸c b¶n híng
Tµi liÖu
®Ých bµi häc
mçi ®éi thi ®Êu
dÉn cho riªng
tõng HS
5
Thêng xuyªn
C¹nh tranh
Kh«ng cã
Sù t¬ng t¸c HSHS
6
Nhãm thµnh
HS tù rót kinh Tù chiÕm lÜnh KT
KÕt qu¶
c«ng, mäi HS
nghiÖm sau khi trong kh¶ n¨ng
®Òu hiÓu
thi ®Êu
7
Chia HS thµnh
Chia HS thµnh C¸ nh©n ngåi xa
Bè trÝ líp häc
c¸c nhãm
c¸c ®éi
nhau
8
§èi chiÕu theo
§èi chiÕu theo
§èi chiÕu theo
C¸c ®¸nh gi¸
tiªu chÝ
tiªu chuÈn
tiªu chÝ
9
B×nh thêng
Cao
RÊt cao
TÝnh tù lËp
10
Cao
B×nh Thêng
B×nh thêng
Lßng tù träng
11
Héi tho¹i cã phª
Tæng hîp
§éc lËp
T duy
ph¸n
12 Vai trß cña GV ThiÕt kÕ, tæ chøc
Lµ träng tµi
Ngêi hç trî
B¶ng 1.1
+) Häc hîp t¸c lµ kiÓu häc ®ãng vai trß quan träng nhÊt trong c¸c c¸ch x©y dùng
t×nh huèng häc tËp nh trªn, v× nã kÕt hîp ®îc nh÷ng ®iÓm m¹nh cña m« h×nh häc
tËp c¸ nh©n vµ häc tËp tranh ®ua. Tuy nhiªn, tuú theo ®Æc ®iÓm m«n häc, néi
dung kiÕn thøc, thêi ®iÓm häc tËp, ®èi tîng HS vµ ®iÒu kiÖn häc tËp cô thÓ mµ
GV cã thÓ lùa chän PPDH phï hîp. V× kh«ng cã ph¬ng ph¸p nµo lµ tuyÖt ®èi
hoµn h¶o, t¸c dông cña nã cßn phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan nh m«i trêng, kinh tÕ, x· héi,... Xu híng tèt nhÊt lµ kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p trong toµn bé
qu¸ tr×nh d¹y häc víi ph¬ng ch©m d¹y ngêi lµ chÝnh.
Nh vËy, hîp t¸c vµ tranh ®ua lµ hai kh¸i niÖm cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi
nhau, bëi con ngêi kh«ng thÓ hîp t¸c hay tranh ®ua mét m×nh vµ ®Ó cã thÓ thùc
hiÖn ®îc ®iÒu ®ã th× mçi ngêi cÇn cã sù nç lùc c¸ nh©n phï hîp.
1.2.3.2. Häc hîp t¸c nhãm vµ häc nhãm truyÒn thèng
Häc nhãm truyÒn thèng lµ h×nh thøc ghÐp mét sè HS vµo mét nhãm ®Ó gióp
nhau trong häc tËp, chñ yÕu lµ «n luyÖn nh÷ng phÇn ®· ®îc häc ë líp. H×nh thøc
nµy xuÊt hiÖn khi nh÷ng t tëng XHCN ®îc dÊy lªn víi môc tiªu kªu gäi lßng t¬ng
th©n, t¬ng ¸i. H×nh thøc nµy ®· lµm t¨ng thªm t×nh b¹n, c¸c HS kh¸ ®· gióp ®ì
c¸c b¹n yÕu h¬n m×nh häc tËp tèt h¬n. §Æc ®iÓm cña h×nh thøc nµy lµ ho¹t ®éng
19
häc nhãm cã tÝnh chÊt tù ph¸t, Ýt cã sù can thiÖp cña GV vµ HS kÐm phô thuéc
HS kh¸, kh«ng cã sù t¸c ®éng qua l¹i.
Sau ®©y lµ b¶ng so s¸nh gi÷a häc hîp t¸c nhãm víi häc nhãm truyÒn thèng
qua nghiªn cøu ë [24].
Stt
Häc hîp t¸c nhãm
Häc nhãm truyÒn thèng
Phô thuéc tÝch cùc
Phô thuéc kh«ng tÝch cùc
1
2 Liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n Kh«ng liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n
Thµnh viªn nhãm ®a d¹ng
Thµnh viªn nhãm thuÇn nhÊt
3
Chia sÏ vai trß nhãm trëng
Vai trß nhãm trëng ®îc chØ ®Þnh
4
ChÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¹n cïng
ChØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¶n th©n
5
6
7
8
9
nhãm
Chó träng ®Õn nhiÖm vô vµ sù duy
tr× nhãm
C¸c kü n¨ng x· héi ®îc d¹y trùc
tiÕp
GV theo dâi vµ can thiÖp
DiÔn ra qu¸ tr×nh nhËn xÐt nhãm
ChØ chó träng ®Õn nhiÖm vô
C¸c kü n¨ng x· héi chØ mang tÝnh h×nh
thøc vµ th¶ næi
GV ®Ó mÆc c¸c nhãm ho¹t ®éng
Kh«ng cã qu¸ tr×nh nhËn xÐt nhãm
B¶ng 1.2
Nh vËy, nh×n vÒ h×nh thøc bªn ngoµi th× häc nhãm truyÒn thèng cã vÎ gièng
häc hîp t¸c nhãm, song vÒ b¶n chÊt th× cã nhiÒu kh¸c biÖt. D¹y häc hîp t¸c
nhãm cÇn chuÈn bÞ c«ng phu h¬n, häc sinh ®îc lµm viÖc nhiÒu h¬n, gi¸o viªn cã
nhiÒu chøc n¨ng h¬n, vµ hiÖu qu¶ d¹y häc thu ®îc tèt h¬n.
1.3. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
1.3.1 X©y dùng m«i trêng häc tËp th©n thiÖn, cëi më vµ hîp t¸c trong qu¸
tr×nh d¹y häc
1.3.1.1 M«i trêng häc tËp
M«i trêng häc tËp bao gåm m«i trêng vËt chÊt vµ m«i trêng x· héi:
M«i trêng vËt chÊt bao gåm tæng thÓ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vÒ n¬i ho¹t ®éng
d¹y häc diÔn ra, nh cÊu tróc kh«ng gian líp häc, sù bè trÝ bµn ghÕ, ph¬ng tiÖn, tµi
liÖu phôc vô d¹y häc,…sao cho ph¶i ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu hµng ngµy cña
ho¹t ®éng d¹y vµ häc.
M«i trêng x· héi cña líp häc bao gåm nh÷ng mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a c¸c
chñ thÓ nhËn thøc trong qu¸ tr×nh d¹y häc. M«i trêng x· héi t¹o nªn bÇu kh«ng
khÝ t©m lÝ trong líp häc, thóc ®Èy høng thó vµ c¸c mèi quan hÖ t¬ng t¸c trong líp
häc.
Nh vËy, ngoµi viÖc cã mét kh«ng gian vËt chÊt b×nh thêng cho ho¹t ®éng häc
tËp ®îc diÔn ra th× viÖc t¹o lËp ®îc m«i trêng x· héi tÝch cùc trong líp häc thuéc
vÒ n¨ng lùc cña GV.
1.3.1.2. Mét sè biÖn ph¸p ®Ó x©y dùng m«i trêng häc tËp th©n thiÖn, cëi më
BiÖn ph¸p 1: T¹o lËp m«i trêng thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña
HS.
20
Theo Vg«txki, ng«n ng÷ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong sù ph¸t triÓn trÝ
tuÖ vµ nh©n c¸ch cña mçi HS. LÞch sö ®· chøng tá, ng«n ng÷ lµ c«ng cô kh«ng
thÓ thiÕu ®îc trong qu¸ tr×nh t duy. Trong d¹y häc to¸n, ng«n ng÷ kh«ng chØ lµ
ph¬ng tiÖn mµ cßn lµ môc ®Ých híng tíi cña viÖc häc, trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng
®iÓn h×nh cña qu¸ tr×nh d¹y häc to¸n, ho¹t ®éng ng«n ng÷ ®Òu cã vai trß quan
träng, bëi ng«n ng÷ cã thÓ gióp HS cñng cè kh¸i niÖm; ph¸t triÓn ë HS n¨ng lùc
diÔn ®¹t ®éc lËp c¸c ý tëng; gióp HS diÔn ®¹t b»ng lêi c¸c quy t¾c hoÆc c¸c thuËt
to¸n ®· häc; gióp HS tr×nh bµy lêi gi¶i cña mét bµi to¸n ng¾n gän, sóc tÝch vµ ®Çy
®ñ.
BiÖn ph¸p 2: T¹o cho HS thãi quen ®Æt cho m×nh môc ®Ých vµ tù kiÓm so¸t
qu¸ tr×nh häc tËp cña b¶n th©n.
C¸c nghiªn cøu vÒ t©m lÝ häc nhËn thøc ®· kh¼ng ®Þnh, sù tÝch cùc nhËn
thøc cña HS chØ x¶y ra khi hä n¶y sinh nhu cÇu t duy, nhËn thøc ®îc ®éng c¬,
môc ®Ých häc tËp. Do vËy, trong qu¸ tr×nh d¹y häc theo quan ®iÓm hîp t¸c GV
cÇn x©y dùng m«i trêng häc tËp mµ ë ®ã “…HS ®îc phÐp cã nh÷ng lùa chän c¸
nh©n, tù kiÓm so¸t kÕ ho¹ch häc tËp, vµ tù ®a ra môc ®Ých cho mçi hµnh ®éng cña
m×nh”. Muèn vËy GV cÇn thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng sau:
+ GV cÇn x¸c ®Þnh râ môc ®Ých, yªu cÇu vÒ kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña mçi
néi dung d¹y häc, th«ng b¸o cho HS nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vÒ kiÕn thøc vµ kü
n¨ng hä cÇn ®¹t ®îc sau khi häc xong néi dung kiÕn thøc ®ã.
+ Cho HS th¶o luËn ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh nh÷ng môc ®Ých cô thÓ cho b¶n th©n,
tõ ®ã t¹o ra ®éng c¬ vµ høng thó häc tËp cña hä.
BiÖn ph¸p 3: ChuyÓn tri thøc d¹y häc vÒ vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt
Thùc tiÔn d¹y häc cho thÊy, ®Ó ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò, ph¸t hiÖn ra “c«ng cô”
vµ x¸c lËp qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã, HS thêng “liªn tëng” víi c¸c kiÕn thøc,
kü n¨ng ®· cã. Sù liªn tëng nµy h×nh thµnh trªn c¬ së so s¸nh, ®èi chiÕu c¸c d÷
kiÖn vµ c¸c yªu cÇu cña bµi to¸n ®Æt ra víi c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt vµ c¸c bµi to¸n
mµ hä ®· lu gi÷ trong trÝ nhí. Sù x¸c lËp c¸c liªn tëng nµy chÝnh lµ x¸c lËp c¸c
mèi quan hÖ gi÷a tri thøc “s½n cã” víi c¸c kh¸m ph¸ ®éc lËp cña HS trong qu¸
tr×nh häc tËp. Nãi c¸ch kh¸c, theo quan ®iÓm cña Vg«txki ®ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh
di chuyÓn tri thøc tõ “vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt” tíi tr×nh ®é hiÖn t¹i.
BiÖn ph¸p 4: KhuyÕn khÝch HS ®Æt gi¶ thuyÕt trong qu¸ tr×nh häc tËp.
Khi d¹y häc theo quan ®iÓm hîp t¸c th× c¸c ý tëng cña HS lu«n lu«n ®îc
GV t«n träng, tõ ®ã t¹o niÒm tin cho HS vµ m¹nh d¹n ®Ò xuÊt c¸c ý tëng, c¸c
ph¸n ®o¸n vµ c¸c gi¶i ph¸p cña m×nh víi GV vµ víi b¹n häc. GV nªn thu hót HS
vµo viÖc nªu gi¶ thuyÕt lµ sù ph¸t triÓn tù nhiªn cña viÖc tÝch cùc hãa t duy cña
HS trong d¹y häc, viÖc ®Æt ra c¸c gi¶ thuyÕt lµ viÖc thÓ hiÖn ë møc ®é cao nh÷ng
ý tëng vµ nh÷ng ph¸n ®o¸n cña HS vÒ vÊn ®Ò ®ang quan t©m.
- Xem thêm -
.DOC 
94 
26 
100 
