Tài liệu Vận dụng các chuẩn mực của hiệp ước basel trong quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn vn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH ---------------oOo--------------- HỒ VĂN LONG VẬN DỤNG CÁC CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2009 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH ---------------oOo--------------- HỒ VĂN LONG VẬN DỤNG CÁC CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN SĨ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2010 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Số liệu được nêu trong luận văn là trung thực và có trích nguồn. Kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. TÁC GIẢ Hồ Văn Long LỜI CÁM ƠN Tôi xin chân thành cám ơn Quý Thầy Cô Trường Đại học Kinh Tế TP.HCM đã tận tâm giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian tôi học tập tại trường. Đặc biệt, tôi xin chân thành cám ơn TS. Nguyễn Văn Sĩ đã nhiệt tình hướng dẫn cho tôi hoàn thành luận văn này. Đồng thời, tôi cũng xin chân thành cám ơn các anh chị đang công tác tại Phòng Tổng hợp của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP.Hồ Chí Minh và các anh chị đồng nghiệp đang công tác tại Ban Phát triển sản phẩm bán lẻ, Ban Tín dụng, Phòng Tổng hợp và Văn phòng đại diện khu vực miền nam trực thuộc Hội sở chính Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam, đã hết lòng hỗ trợ, cung cấp số liệu và đóng góp ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn. DANH MỤC BẢNG BIỂU – ĐỒ THỊ TRANG PHẦN BẢNG BIỂU Bảng 1.1 : So sánh giữa Hiệp ước Basel 1 và Basel II ......................................... 6 Bảng 2.1 : Một số chỉ tiêu cơ bản của Agribank qua các năm 2006 – 2008....... 24 Bảng 2.2 : Tình hình trích lập dự phòng rủi ro tín dụng của Agribank qua các năm 2006 – 2008 27 Bảng 2.3 : Tỷ lệ an toàn vốn của BIDV giai đoạn 2003 – 2007 ........................... 40 Bảng 2.4 : Tỷ trọng nợ xấu trong tổng dư nợ BIDV giai đoạn 2005 – 2007 ........ 40 PHẦN BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 : Tình hình huy động vốn của Agribank qua 3 năm 2006 – 2008 ..... 26 Biểu đồ 2.2 : Tình hình cho vay của Agribank qua các năm ................................ 26 Biểu đồ 2.3 : Tỷ lệ nợ xấu của Agribank qua các năm 2006 – 2008 .................... 28 Biểu đồ 2.4 : Sơ đồ bộ máy tổ chức của hệ thống Agribank hiện hành................ 33 Biểu đồ 2.5 : Sơ đồ tổ chức của Hội sở BIDV ...................................................... 39 Biểu đồ 2.6 : Sơ đồ tổ chức của Hội sở Vietinbank .............................................. 42 Biểu đồ 2.7 : Tỷ lệ an toàn vốn của Vietinbank qua 3 năm 2006 – 2008 ............. 44 Biểu đồ 2.8 : Tình hình phân loại nợ của Vietinbank thời điểm 31/12/2008 ....... 45 Biểu đồ 3.1 : Mô hình quản lý rủi ro đề xuất ........................................................ 53 Biểu đồ 3.2 : Hệ thống xếp hạng tín dụng ........................................................... 57 DANH MỤC BẢNG BIỂU - BIỂU ĐỒ - SƠ ĐỒ TRANG PHẦN BẢNG BIỂU Bảng 1.1 : So sánh giữa Hiệp ước Basel 1 và Basel 2 .......................................... 7 Bảng 1.2 : Tỷ lệ an toàn vốn của BIDV giai đoạn 2003 – 2007 ........................ 24 Bảng 1.3 : Tỷ trọng nợ xấu trong tổng dư nợ BIDV giai đoạn 2005 – 2007 ...... 24 Bảng 2.1 : Một số chỉ tiêu cơ bản của Agribank qua các năm 2006 – 2008 ....... 33 Bảng 2.2 : Tình hình trích lập dự phòng rủI ro tín dụng của Agribank qua các năm 2006 – 2008 ......................................................................................................... 36 Bảng 3.1 : Hệ thống xếp hạng tín dụng ............................................................... 57 PHẦN BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1: Tỷ lệ an toàn vốn của Vietinbank qua 3 năm 2006-2008 .............. 28 Biểu đồ 1.2: Tình hình phân loại nợ của Vietinbank thời điểm 31/12/2008 ...... 29 Biểu đồ 2.1: Tình hình huy động vốn của Agribank qua 3 năm 2006-2008 ...... 35 Biểu đồ 2.2: Tình hình cho vay của Agribank qua các năm ............................... 35 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ nợ xấu của Agribank qua các năm 2006-2008...................... 37 PHẦN SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Sơ đồ tổ chức của Hội sở BIDV ........................................................ 23 Sơ đồ 1.2: Sơ đồ tổ chức của Hội sở Vietinbank ................................................ 26 Sơ đồ 2.1: Sơ đồ bộ máy tổ chức của hệ thống Agribank hiện hành .................. 42 Tên đề tài VẬN DỤNG CÁC CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM MỤC LỤC TRANG PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1 CHƯƠNG 1. HIỆP ƯỚC BASEL VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL .................................................. 4 1.1. Chuẩn mực về rủi ro tín dụng ................................................................ 4 1.1.1. Tổng quan về Basel ............................................................................ 4 1.1.1.1. Vài nét về Uỷ ban Basel ........................................................... 4 1.1.1.2. Giới thiệu khái quát về Basel II ................................................ 5 1.1.2. Chuẩn mực an toàn và quản lý rủi ro tín dụng .................................. 7 1.1.2.1. Đảm bảo hệ số an toàn vốn....................................................... 7 1.1.2.2. Hoàn thiện quy trình cấp tín dụng và giám sát cho vay ........... 7 1.1.2.3. Đánh giá chất lượng tài sản và dự phòng rủi ro mất vốn tín dụng ....................................................................................................... 8 1.1.2.4. Phân tán rủi ro tín dụng ............................................................ 8 1.1.2.5. Sử dụng hệ thống đánh giá xếp hạng nội bộ ............................ 8 1.1.2.6. Quy trình xem xét, đánh giá giám sát. ...................................... 9 1.1.2.7. Công khai thông tin .................................................................. 9 1.2. Rủi ro trong hoạt động ngân hàng ....................................................... 10 1.2.1. Các khái niệm về rủi ro trong hoạt động ngân hàng ........................ 10 1.2.1.1. Rủi ro tín dụng ........................................................................ 10 1.2.1.2. Rủi ro thanh khoản ................................................................. 11 1.2.1.3. Rủi ro lãi suất.......................................................................... 11 1.2.1.4. Các loại rủi ro khác................................................................. 11 1.2.2. Rủi ro tín dụng ................................................................................. 12 1.2.2.1. Dấu hiệu nhận biết rủi ro tín dụng .......................................... 12 1.2.2.2. Kiểm soát rủi ro trước và sau khi cấp tín dụng ...................... 15 1.2.2.3. Xếp hạng tín dụng, phân loại nợ............................................. 16 1.2.2.4. Quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng ............... 17 1.3. Kinh nghiệm của các ngân hàng thương mại trong nước trong vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel trong quản trị rủi ro tín dụng .......... 21 1.3.1 Chính sách quản lý rủi ro của BIDV ................................................. 21 1.3.1.1. Chính sách quản lý rủi ro........................................................ 22 1.3.1.2. Cơ cấu tổ chức rủi ro và quy trình quản trị rủi ro................... 22 1.3.2. Chính sách quản lý rủi ro của Vietinbank ........................................ 24 1.3.2.1. Chính sách quản lý rủi ro........................................................ 25 1.3.2.2. Cơ cấu tổ chức rủi ro và quy trình quản trị rủi ro................... 25 TÓM TẮT CHƯƠNG 1. .............................................................................. 30 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VẬN DỤNG CÁC CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM ......... 31 2.1. Thực trạng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam (Agribank) ................................................................. 31 2.1.1. Tổng quan hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam . 31 2.1.2. Thực trạng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT VN ................................................................................................. 33 2.1.2.1. Một số chỉ tiêu cơ bản qua các năm gần đây .......................... 33 2.1.2.2 Tình hình hoạt động kinh doanh của ngân hàng ..................... 34 2.1.2.3. Nguyên nhân nợ xấu ............................................................... 37 2.1.2.4. Công tác an toàn vốn và quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT VN ....................................................................................... 41 2.2. Khả năng, những thuận lợi và khó khăn của Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam khi vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel trong quản trị rủi ro tín dụng ................................................................................ 44 2.2.1. Khả năng .......................................................................................... 44 2.2.2. Thuận lợi .......................................................................................... 46 2.2.3. Khó khăn .......................................................................................... 46 2.3. Bài học kinh nghiệm trong công tác quản trị rủi ro tín dụng rút ra cho Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam ................................................ 46 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................... 48 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CÁC CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM ............................................................................ 49 3.1. Định hướng công tác tín dụng của Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam trong những năm tới .............................................................................. 49 3.2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT theo chuẩn mực của Hiệp ước Basel ............................. 51 3.2.1. Đảm bảo tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu ................................................. 51 3.2.1.1. Cổ phần hoá các công ty con, đơn vị trực thuộc : .................. 51 3.2.1.2. Cổ phần hoá Công ty mẹ - Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam ..................................................................................................... 51 3.2.1.3. Phát hành trái phiếu theo chương trình mục tiêu ................... 52 3.2.1.4. Định giá lại tài sản cố định ..................................................... 52 3.2.1.5. Thực hiện chính sách phân phối lợi nhuận linh hoạt.............. 52 3.2.2. Xây dựng hệ thống quản trị rủi ro tổng hợp và tăng cường hoạt động kiểm toán nội bộ ............................................................................................... 53 3.2.3. Hoàn thiện hệ thống xếp hạng khách hàng ...................................... 56 3.2.4. Hoàn thiện chế độ lương, thưởng và khuyến khích nhân viên ........ 58 3.2.5. Phát triển sản phẩm mới................................................................... 60 3.3. Giải pháp hỗ trợ ................................................................................... 61 3.3.1. Về phía Chính phủ, các bộ ngành có liên quan ............................... 61 3.3.2. Nhà nước cần sớm ban hành văn bản hoàn thiện quy định về xếp hạng khách hàng của Ngân hàng thương mại. .......................................................... 62 3.3.3. Hoàn thiện công tác cung cấp thông tin tín dụng của CIC .............. 63 3.3.4. Xây dựng hệ thống thanh tra, giám sát các hoạt động ngân hàng theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế....................................................................................... 64 3.3.5. Vận dụng phương pháp đánh giá và xếp loại các ngân hàng thương mại theo CAMELS của các ngân hàng nước ngoài đối với Ngân hàng thương mại.65 3.3.6. Đào tạo nhân lực .............................................................................. 67 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................... 69 KẾT LUẬN .................................................................................................... 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 74 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu đề tài Sau hơn một năm kể từ cuộc khủng hoảng tài chính thế giới cuối năm 2008, đến nay, mặc dù chính phủ các nước thực hiện rất nhiều các chính sách, công cụ tài chính để hỗ trợ nhưng nền kinh tế thế giới vẫn chưa ổn định trở lại. Hoạt động tài chính ngân hàng vẫn còn gặp nhiều khó khăn và thử thách, một số ngân hàng lớn tại các nước đã phá sản, nguyên nhân được xem chính là vấn đề kiểm soát và phòng ngừa rủi ro chưa được quan tâm đúng mức. Hiệp định Basel I năm 1988 mang tính chất thỏa thuận quốc tế và các tiêu chuẩn về vốn đã trở thành chuẩn mực quốc tế về vốn tự có. Nó quy định về tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu và quản lý rủi ro tín dụng đối với ngân hàng, là một trong những căn cứ, tiêu chuẩn để các ngân hàng của các quốc gia trên thế giới áp dụng quản lý, bảo đảm an toàn trong hoạt động. Thực hiện thỏa ước an toàn vốn tối thiểu của Basel I đã và đang là một trong những mục tiêu quản lý rủi ro đối với các tổ chức tín dụng ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Trước đòi hỏi của sự tồn tại và phát triển, để bảo đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng của các tổ chức tín dụng, đặc biệt là đối với những tập đoàn ngân hàng lớn có phạm vi hoạt động quốc tế, Basel II đã ra đời. Đây là hiệp ước quốc tế về tiêu chuẩn an toàn vốn, tăng cường quản trị toàn cầu hóa tài chính cũng như việc khai thác tối đa tiềm năng lợi nhuận và hạn chế rủi ro. Nó được xem là giải pháp được đưa ra nhằm nâng cao các tiêu chuẩn ngân hàng châu Á với những yêu cầu về quản lý rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động, rủi ro lãi suất. Trong bối cảnh Việt Nam đã gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), ngành ngân hàng phải cải cách triệt để về mọi mặt để đáp ứng được nhu cầu phát triển theo xu hướng ngân hàng đa năng, hiện đại, đa dạng hóa sở hữu… để cạnh tranh trực tiếp với các tổ chức tài chính quốc tế, với hạn chót là đến năm 2011 chúng ta phải tự do hóa hoàn toàn thị trường tài chính tiền tệ. Một trong những tiền đề cho phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng là tiếp tục hoàn thiện quản trị rủi 1 ro tín dụng, với tư cách là ngành nghề kinh doanh cốt lõi của các ngân hàng thương mại. Nằm trong kế hoạch phát triển của hệ thống ngân hàng, trong những năm tới Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam đã và đang có kế hoạch trở thành tập đoàn tài chính đa ngành nghề, đa sở hữu, giữ vững và củng cố vị thế chủ đạo và chủ lực trong vai trò cung cấp tài chính, tín dụng cho khu vực nông nghiệp, nông thôn. Hiện nay, các ngân hàng thương mại nhà nước và Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam nói riêng đặc biệt quan tâm đến vấn đề tăng cường quản lý rủi ro trong hoạt động tín dụng để từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của mình. Xuất phát từ thực tế trên, tôi mạnh dạn nghiên cứu và thực hiện luận văn Thạc sỹ kinh tế với đề tài “Vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel trong quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam”, với hy vọng những giải pháp mà tôi đưa ra sẽ mang lại hiệu quả thiết thực, đáp ứng được yêu cầu phát triển, đổi mới và hội nhập với nền kinh tế thế giới của hệ thống ngân hàng thương mại nói chung và của Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam nói riêng. 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài Mục tiêu chung của đề tài là hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tại hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam. Các mục tiêu cu thể: - Nghiên cứu thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam; - Nghiên cứu khả năng vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel trong quản trị rủi ro tín dụng tại hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam; - Đề xuất các giải pháp vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel nhằm hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam. 2 3. Phương pháp nghiên cứu - Thu thập số liệu: sử dụng các số liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính, báo cáo thường niên của hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam giai đoạn 2003 - 2007, các bản cáo bạch của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Công thương Việt Nam. - Xử lý số liệu: sử dụng phương pháp thống kê mô tả, nhằm xác định các tỷ lệ an toàn vốn. Bên cạnh đó, việc so sánh tỷ lệ an toàn vốn giữa các ngân hàng nhằm phát hiện những thành tích cũng như các hạn chế trong quản trị rủi ro tín dụng. - Đề xuất giải pháp: sử dụng cách tiếp cận hệ thống, xem hoạt động quản trị rủi ro tín dụng như là một hệ thống bao gồm đầu vào, đầu ra và các nhân tố ảnh hưởng. Các giải pháp đề xuất là các giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý của hộp đen, còn các đề xuất có liên quan đến môi trường bên ngoài (các nhân tố ảnh hưởng). 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Việc vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel trong quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: giới hạn nghiên cứu trong quản trị rủi ro tín dụng và các nhân tố tác động tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam trong giai đoạn 2003 – 2008. 5. Nội dung nghiên cứu. Bên cạnh phần mở đầu và kết luận thì luận văn được chia thành 03 (ba) chương, cụ thể như sau: - Chương 1: Hiệp ước Basel và quản trị rủi ro tín dụng theo chuẩn mực của Hiệp ước Basel. - Chương 2: Thực trạng vận dụng các chuẩn mực của Hiệp ước Basel trong quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam - Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tín dụng theo các chuẩn mực của Hiệp ước Basel tại Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam. 3 CHƯƠNG 1 HIỆP ƯỚC BASEL VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CHUẨN MỰC CỦA HIỆP ƯỚC BASEL 1.1. Chuẩn mực về rủi ro tín dụng 1.1.1. Tổng quan về Basel 1.1.1.1. Vài nét về Uỷ ban Basel Ủy ban Basel về giám sát nghiệp vụ ngân hàng (Basel Committee on Banking Supervision – BCBS) là một Ủy ban bao gồm các chuyên gia giám sát hoạt động ngân hàng được thành lập bởi các Thống đốc Ngân hàng trung ương của nhóm G-10 vào năm 1975. Hiện nay, các thành viên của Uỷ ban này gồm các nước: Anh, Bỉ, Canada, Đức, Hà Lan, Hoa Kỳ, Luxembourg, Nhật, Pháp, Tây Ban Nha, Thuỷ Điển, Thụy Sỹ và Ý. Ủy ban này bao gồm đại diện cao cấp của các cơ quan giám sát nghiệp vụ ngân hàng và bản thân Ngân hàng Trung ương của các nước thành viên. Ủy ban tổ chức họp hàng năm tại Ngân hàng Thanh toán quốc tế (BIS – Bank for International Settlements) ở Washington, Hoa Kỳ hoặc tại Basel, Thụy Sĩ. Ban Thư ký thường trực của Ủy ban này cũng có trụ sở làm việc tại Washington.Hoa Kỳ. Sau hàng loạt vụ sụp đổ của các ngân hàng trong những năm 1980, Ủy ban đã tập hợp tại thành phố Basel, Thụy Sỹ vào năm 1987 nhặm mục đích ngăn chặn xu hướng trên. Quan điểm của Ủy ban là sự yếu kém trong hệ thống ngân hàng của một quốc gia, dù là quốc gia phát triển hay đang phát triển, có thể đe dọa đến sự ổn định tài chính của quốc gia đó và trên trường quốc tế. Vì vậy, nhu cầu nâng cao sức mạnh của hệ thống tài chính nhất thiết phải được nhiều quốc gia, tổ chức trên thế giới nói chung và Ủy ban nói riêng đặc biệt quan tâm. Vào năm 1988, Uỷ ban đã quyết định giới thiệu hệ thống đo lường vốn mà nó được đề cập như là Hiệp ước vốn Basel hay còn gọi là Basel I. Hệ thống này cung cấp khung đo lường rủi ro tín dụng với tiêu chuẩn vốn tối thiểu là 8%. Từ năm 1988, Basel I không chỉ phổ biến trong các quốc gia thành viên mà còn ở hầu hết các nước khác với các ngân hàng hoạt động quốc tế. 4 Trong nhiều năm sau đó, Ủy ban Basel đã dịch chuyển nhanh chóng để đưa ra các tiêu chuẩn giám sát rộng rãi toàn cầu qua việc hợp tác chặt chẽ với nhiều ủy ban giám sát hoạt động ngân hàng của các nước không phải là thành viên. Thông qua một thời gian dài vận dụng các chuẩn mực vào việc giám sát tín dụng của hệ thống các ngân hàng trên thế giới, Basel I đã bộc lộ những thiếu sót của mình như không phân biệt loại rủi ro, không có lợi ích từ việc đa dạng hóa, “cơ lợi” có tính hệ thống và cuối cùng là không có yêu cầu vốn dự phòng rủi ro vận hành. Những khiếm khuyết trên ít nhiều đã làm kết quả đánh giá của hệ thống Basel ít nhiều còn thiếu sót, không chính xác. Đây là những tiền đề để Uỷ ban Basel đẩy mạnh việc nghiên cứu, phát triển và hoàn thiện các tiêu chuẩn đánh giá, tạo cơ sở cho việc ra đời của Basel II vào năm 2004 và được áp dụng cho đến nay. 1.1.1.2. Giới thiệu khái quát về Basel II Basel II là Hiệp ước quốc tế về tiêu chuẩn an toàn vốn, tăng cường quản trị toàn cầu hoá tài chính cũng như việc khai thác tối đa tiềm năng lợi nhuận và hạn chế rủi ro. Hiệp ước Basel II đề cập đến các vấn đề chính gồm những quy định liên quan đến tỷ lệ vốn an toàn tối thiểu, quá trình xem xét giám sát của cơ quan quản lý và cuối cùng là các quy tắc thị trường. Như vậy Basel II bao gồm những khuyến nghị về luật và quy định ngành ngân hàng, được ban hành bởi Uỷ ban Basel về giám sát ngân hàng. Basel II bao gồm ba trụ cột: a) Trụ cột 1: Những yêu cầu vốn tối thiểu. Trụ cột 1 liên quan tới việc duy trì vốn bắt buộc. Lượng vốn duy trì được tính toán theo ba yếu tố rủi ro chính mà ngân hàng phải đối mặt: rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động và rủi ro thị trường. Những rủi ro khác không được coi là có thể lượng hoá hoàn toàn ở bước này. b) Trụ cột 2: Quá trình đánh giá giám sát – đề cập về kiểm tra tỷ lệ an toàn vốn. Trụ cột 2 liên quan tới việc hoạch định chính sách ngân hàng, cung cấp cho các nhà hoạch định chính sách những “công cụ” tốt hơn so với Basel I. Trụ cột này cũng cung cấp một khung giải pháp cho các rủi ro mà ngân hàng đối mặt, như rủi ro 5 hệ thống, rủi ro chiến lược, rủi ro danh tiếng, rủi ro thanh khoản và rủi ro pháp lý, mà hiệp ước tổng hợp lại dưới cái tên rủi ro còn lại (residual risk). Bốn nguyên tắc để xem xét giám sát: - Ngân hàng nên có một quy trình xác định mức độ vốn nội bộ theo mức rủi ro và chiến lược duy trì các mức vốn khác nhau. - Các giám sát viên nên xem xét và đánh giá việc xác định mức độ vốn nội bộ và chiến lược của ngân hàng, cũng như khả năng giám sát và đảm bảo tuân thủ tỉ lệ vốn tối thiểu. - Khuyến nghị rằng ngân hàng nên giữ mức vốn cao hơn mức tối thiểu theo quy định. - Giám sát viên sẽ tìm cách thâm nhập vào những giai đoạn đầu tiên để ngăn cản mức vốn giảm xuống dưới mức tối thiểu. c) Trụ cột 3: Kỷ luật thị trường – đề cập đến vấn đề công khai thông tin. Trụ cột 3 làm gia tăng một cách đáng kể các thông tin mà một ngân hàng phải công bố. Phần này được thiết kế để cho phép thị trường có một bức tranh hoàn hảo hơn về rủi ro tổng thể của ngân hàng và cho phép các đối tác của ngân hàng định giá và tham gia chuyển giao một cách hợp lý. 6 Basel I Cấu trúc và nội dung Yêu cầu vốn tối thiểu Basel II Ba trụ cột, nhấn mạnh hơn về phương pháp luận nội bộ của ngân hàng, xem xét đánh giá, và quy luật thị trường Tính linh động Một quy định cho Linh hoạt hơn, một loạt các cách tiếp cận, của ứng dụng khuyến khích quản lý rủi ro tốt hơn tất cả Nhạy cảm Đo đạc rủi ro quá sơ với rủi ro bộ Trọng số 0~100, ưu đãi hơn 0~150 hoặc hơn, không có đặc quyền nào, với các nước OECD bao gồm cả phân cấp bên trong và bên ngoài rủi ro Nhạy cảm hơn với rủi ro Kỹ thuật giảm Chỉ hỗ trợ và đảm Nhiều kỹ thuật hơn như hỗ trợ, đảm bảo, rủi ro tín dụng bảo phái sinh tín dụng Bảng 1.1: So sánh giữa Hiệp ước Basel 1 và Basel II: 1.1.2. Chuẩn mực an toàn và quản lý rủi ro tín dụng 1.1.2.1. Đảm bảo hệ số an toàn vốn Yêu cầu an toàn vốn: Ngân hàng phải xác lập an toàn vốn phù hợp, thận trọng và cần phải xác định các nhân tố của vốn có khả năng làm giảm lỗ. Hiệp định ấn định mức rủi ro đối với các khoản mục tài sản Có nội bảng và ngoại bảng theo các loại rủi ro liên quan, các mức độ này được giản đơn tối đa với 5 tỷ lệ: 0%, 10%, 20%, 50% và 100%. Hiệp định có yêu cầu về hệ số vốn tối thiểu cho các ngân hàng hoạt động quốc tế là 4% đối với vốn cấp 1 và 8% đối với tổng vốn (bao gồm vốn cấp 1 và vốn cấp 2) so với tài sản Có rủi ro. 1.1.2.2. Hoàn thiện quy trình cấp tín dụng và giám sát cho vay Công việc thiết yếu của hệ thống kiểm soát là đánh giá chính sách, thông lệ và quy trình liên quan đến việc cấp tín dụng, thực hiện đầu tư cũng như công tác quản lý tín dụng và danh mục đầu tư hiện tại. 7 Chức năng tín dụng và đầu tư của ngân hàng là khách quan và dựa trên các nguyên tắc lành mạnh. Duy trì chính sách cho vay, mục đích vay và thủ tục cho vay thận trọng với các văn bản cho vay hợp lý là cần thiết đối với chức năng quản lý tín dụng của ngân hàng. Ngân hàng cần phải có một quá trình giám sát quan hệ tín dụng hiện tại của khách hàng. Cơ sở dữ liệu là nhân tố quan trọng của hệ thống thông tin quản lý, cần phải được chi tiết danh mục cho vay. 1.1.2.3. Đánh giá chất lượng tài sản và dự phòng rủi ro mất vốn tín dụng Ngân hàng phải thiết lập và duy trì các chính sách, thói quen và thủ tục phù hợp với việc đánh giá chất lượng tài sản, dự phòng rủi ro mất vốn tín dụng. Ngân hàng phải xây dựng quy trình giám sát các khoản nợ có vấn đề và nợ quá hạn. Khi thực hiện bảo lãnh hoặc nhận thế chấp, cầm cố, ngân hàng phải có phương pháp đánh giá uy tín của người bảo lãnh và định giá tài sản đảm bảo. Khi có các khoản nợ có vấn đề thì ngân hàng tăng cường hoạt động cho vay trên cơ sở đảm bảo cấp tín dụng và sức mạnh tài chính tổng thể. 1.1.2.4. Phân tán rủi ro tín dụng Ngân hàng phải có hệ thống thông tin quản lý cho phép xác định những điểm đáng chú ý trong danh mục đầu tư và phải thiết lập giới hạn an toàn để hạn chế xu hướng tập trung vào các khách hàng đơn lẻ hoặc nhóm khách hàng có quan hệ với nhau. Giao dịch cho vay khách hàng có quan hệ với nhau thường gây ra những rủi ro đặc biệt cho ngân hàng, do đó nên có sự chấp thuận của Hội đồng quản trị. 1.1.2.5. Sử dụng hệ thống đánh giá xếp hạng nội bộ Hàng năm, kiểm toán nội bộ hoặc một bộ phận độc lập tương đương phải xem xét hệ thống đánh giá xếp hạng nội bộ (IRB – internal ratings-based) của ngân hàng và các hoạt động của nó, bao gồm các hoạt động của chức năng tín dụng và các ước tính xác suất không trả được nợ (PD – probability of default), không trả nợ do tổn thất (LGD – loss given default), rủi ro tiềm năng do không trả nợ (EAD – exposure at default). Các lĩnh vực được xem xét còn bao gồm việc tuân thủ các yêu cầu tối thiểu đã ban hành. 8 Hệ thống đánh giá xếp hạng nội bộ và các ước tính về sự kiện không trả nợ và tổn thất phải giữ vai trò quan trọng trong phê duyệt cho vay, quản lý rủi ro, phân bổ vốn tự có và các chức năng quản trị công ty của các ngân hàng sử dụng hệ thống này. 1.1.2.6. Quy trình xem xét, đánh giá giám sát Quá trình xem xét, đánh giá giám sát nhằm không chỉ bảo đảm rằng các ngân hàng có đủ vốn để hỗ trợ mọi rủi ro trong kinh doanh, mà còn nhằm khuyến khích các ngân hàng phát triển và sử dụng các kỹ thuật quản lý rủi ro tốt hơn. Quá trình xem xét, đánh giá giám sát ghi nhận trách nhiệm của ban lãnh đạo ngân hàng trong việc phát triển quá trình đánh giá vốn tự có và đặt ra những mục tiêu vốn tương xứng với tình hình rủi ro và môi trường kiểm soát của ngân hàng. Bốn nguyên tắc chủ yếu của đánh giá giám sát bao gồm: - Nguyên tắc 1: các ngân hàng cần có quá trình đánh giá đủ vốn liên quan đến tình hình rủi ro và chiến lược duy trì các mức vốn của mình. - Nguyên tắc 2: các giám sát viên phải xem xét đánh giá các quá trình đánh giá và chiến lược liên quan đến tỷ lệ an toàn vốn của ngân hàng. - Nguyên tắc 3: các giám sát viên kỳ vọng ngân hàng hoạt động trên mức tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu theo quy định nhà nước và có thể yêu cầu các ngân hàng phải có số vốn vượt mức tối thiểu. - Nguyên tắc 4: các giám sát viên phải tìm cách can thiệp sớm để phòng ngừa thiếu vốn so với an toàn vốn tối thiểu để bù đắp rủi ro và yêu cầu có những hành động khắc phục kịp thời. 1.1.2.7. Công khai thông tin Các ngân hàng phải có chính sách về công khai thông tin, được Hội đồng quản trị phê duyệt, chính sách xác định các thông tin cần công khai và kiểm soát nội bộ đối với quá trình công khai thông tin. Hơn nữa, các ngân hàng phải thực hiện quá trình giải quyết tính phù hợp của những thông tin công khai, kể cả việc xác định giá trị hiệu lực và tần suất xác định. 9 Những thông tin cần công khai được thể hiện cả về định tính và định lượng, cho các nội dung: - Cơ cấu vốn; - Tỷ lệ an toàn vốn; - Rủi ro tiềm năng và đánh giá; - Rủi ro tín dụng. 1.2. Rủi ro trong hoạt động ngân hàng 1.2.1. Các khái niệm về rủi ro trong hoạt động ngân hàng 1.2.1.1. Rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là loại rủi ro do khách hàng không trả được nợ (đầy đủ hoặc đúng hạn). Khả năng không trả được nợ của khách hàng gây ra thất thoát một phần hoặc toàn bộ khoản tiền cho vay của người cho vay. Rủi ro tín dụng rất nguy hiểm, một vài khách hàng quan trọng không trả được nợ có thể gây nên những khoản nợ lớn cho ngân hàng, có thể dẫn đến nguy cơ mất khả năng thanh toán. Khi khả năng không trả được nợ của khách hàng là chưa chắc chắn và khả năng thu hồi tiềm năng là chưa thể dự báo được thì rủi ro tín dụng được chia thành 3 loại: - Rủi ro không trả được nợ; - Rủi ro tiềm ẩn; - Rủi ro thu hồi vốn. Những chỉ tiêu phổ biến nhất trong việc đo lường rủi ro tín dụng của ngân hàng là: - Tỷ lệ nợ quá hạn so với tổng dư nợ cho vay; - Tỷ lệ xóa nợ ròng so với tổng dư nợ cho vay; - Tỷ lệ trích lập dự phòng rủi ro tín dụng so với tổng dư nợ cho vay hay với vốn chủ sở hữu. 10