Môc lôc
Trang
Më ®Çu........................................................................................................1
1. Lý do chän ®Ò tµi............................................................................................1
2. LÞch sö vÊn ®Ò................................................................................................2
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu....................................................................8
4. NhiÖm vô nghiªn cøu.....................................................................................9
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..................................................................................9
6. §ãng gãp míi cña luËn v¨n...........................................................................9
7. CÊu tróc luËn v¨n............................................................................................9
Ch¬ng 1. t×nh yªu vµ gia ®×nh - mét mèi quan t©m cña
tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ trong tiÓu thuyÕt
Tù lùc v¨n ®oµn
1.1. Nh×n chung vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt ViÖt Nam
hiÖn ®¹i...............................................................................................................11
1.1.1. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh, tiÓu
thuyÕt Tè T©m cña Hoµng Ngäc Ph¸ch............................................................11
1.1.2. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong v¨n häc kh¸ng chiÕn 1945-1954.....16
1.1.3. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong v¨n hoc c¸ch m¹ng ViÖt Nam 1955 - 1975
.............................................................................................................................
17
1.1.4. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1975…..….19
1.2. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn………...22
1.2.1. T×nh yªu nam n÷ - vÊn ®Ò ®îc quan t©m ®Æc biÖt trong tiÓu thuyÕt Tù lùc
v¨n ®oµn..............................................................................................................22
1.2.2. Nh÷ng tr¨n trë trªn vÊn ®Ò gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn. 26
1
Ch¬ng 2. Quan niÖm vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh
trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn
2.1. Quan niÖm vÒ t×nh yªu nam n÷...................................................................30
2.1.1. Quan niÖm t×nh yªu trong sù ®èi lËp víi h«n nh©n.................................30
2.1.2. T×nh yªu tù do, tù nguyÖn........................................................................34
2.1.3. Quan niÖm vÒ t×nh yªu lý tëng, t×nh yªu trong thÕ giíi tinh thÇn..................40
2.1.4. Quan niÖm vÒ t×nh yªu mang t tëng thùc dông, hëng l¹c.......................44
2.2 Quan niÖm vÒ h«n nh©n vµ h¹nh phóc gia ®×nh..........................................50
2.2.1. H¹nh phóc gia ®×nh g¾n víi tù do c¸ nh©n, chèng l¹i lÔ gi¸o phong
kiÕn ....................................................................................................................50
2.2.2. H¹nh phóc gia ®×nh lµ sù hoµ hîp c¶ thÓ x¸c vµ t©m hån.......................59
2.2.3. H¹nh phóc gia ®×nh g¾n liÒn víi sù chung thuû, lßng hy sinh...............63
2.2.4. H¹nh phóc gia ®×nh g¾n víi chñ tr¬ng gi¶i phãng phô n÷ go¸ bôa ra
khái sù ng¨n cÊm cña ®¹o ®øc phong kiÕn gi¶ dèi...........................................67
2.3. Quan niÖm vÒ mét m« h×nh gia ®×nh trong c¸i nh×n cña c¸c nhµ tiÓu
thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn.......................................................................................70
2.3.1. Cuéc sèng h¹nh phóc gia ®×nh víi c¸ tÝnh ®îc t«n träng.......................70
2.3.2. Cuéc sèng h¹nh phóc gia ®×nh trong t×nh th¬ng yªu vî chång..............73
Ch¬ng 3. NghÖ thuËt thÓ hiÖn vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia
®×nh trong tiÓu thuyÕt tù lùc v¨n ®oµn
3.1 H×nh thøc tiÓu thuyÕt luËn ®Ò......................................................................76
3.1.1. Kh¸i niÖm luËn ®Ò....................................................................................76
3.1.2. LuËn ®Ò trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn.............................................76
3.2. NghÖ thuËt tæ chøc thøc xung ®ét..............................................................80
3.2.1. Xung ®ét gi÷a c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh.................................................80
3.2.2. Xung ®ét gia ®×nh b¾t nguån tõ h«n nh©n gîng Ðp, kh«ng cã
t×nh yªu...............................................................................................................86
3.2.3. Xung ®ét gi÷a nh÷ng cÆp vî chång khËp khiÔng, kh¸c nhau vÒ quan
®iÓm sèng............................................................................................................91
3.3. NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt....................................................................95
3.3.1. KiÓu nh©n vËt tîng trng cho c¸i míi.......................................................95
3.3.2. KiÓu nh©n vËt tîng trng cho lÔ gi¸o phong kiÕn.....................................98
3.3.3. KiÓu nh©n vËt c¸ nh©n cùc ®oan............................................................101
3.4. Ng«n ng÷ nh©n vËt………………………………………….............…103
2
3.4.1. §éc tho¹i néi t©m ..................................................................................103
3.4.2. §èi tho¹i linh ho¹t.................................................................................109
KÕt luËn.....................................................................................................115
Tµi liÖu tham kh¶o.............................................................................117
3
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
1.1 Vµo nh÷ng n¨m 1930 ®Çu thÕ kû XX, v¨n häc ViÖt Nam cã sù trçi
dËy m¹nh mÏ víi sù ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i v¨n xu«i trong xu thÕ chuyÓn
nhanh tõ thêi kú cËn ®¹i sang hiÖn ®¹i. Trong bíc ph¸t triÓn ®ã, Tù lùc v¨n
®oµn cã mét vÞ trÝ ®¸ng kÓ, lµ l¸ cê tiªn phong trong viÖc ®æi míi t duy nghÖ
thuËt vÒ tiÓu thuyÕt. Cã thÓ nãi, Tù lùc v¨n ®oµn lµ cét mèc ®¸nh dÊu sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn cña tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
Tù lùc v¨n ®oµn lµ mét v¨n ®oµn do NhÊt Linh cïng mét sè nhµ v¨n
kh¸c thµnh lËp vµo n¨m 1933. §©y lµ mét tæ chøc v¨n häc ho¹t ®éng cã t«n
chØ, môc ®Ých, cã c¬ quan ng«n luËn riªng. Trong kho¶ng 10 n¨m tån t¹i
(1933 - 1943), Tù lùc v¨n ®oµn víi nh÷ng s¸ng t¸c v¨n häc, ho¹t ®éng b¸o
chÝ, trao gi¶i thëng... ®· t¹o nhiÒu ¶nh hëng s©u réng ®Õn v¨n häc ViÖt Nam
thêi kú ®ã.
1.2 Nh¾c ®Õn tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn lµ nãi ®Õn tiÓu thuyÕt cña
NhÊt Linh, Kh¸i Hng, Hoµng §¹o. §ã lµ ba c©y bót trô cét cã ¶nh hëng lín
tíi v¨n ®oµn nµy. Hä s¸ng t¸c theo quan ®iÓm nhÊt qu¸n trong c¸ch nh×n nhËn
vÒ con ngêi vµ ph¶n ¸nh c¸c vÊn ®Ò x· héi ®¬ng thêi. Qua s¸ng t¸c cña hä,
chóng ta hiÓu thªm vÒ gi¸ trÞ néi dung còng nh nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt, h¬n hÕt
lµ nh÷ng ®ãng gãp cña tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn trªn mét ®Ò tµi, vÊn ®Ò cô
thÓ.
1.3 VÊn ®Ò gia ®×nh lµ mét vÊn ®Ò rÊt ®îc quan t©m trong v¨n xu«i nãi
chung, tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi riªng. Riªng ®èi víi tiÓu thuyÕt Tù
lùc v¨n ®oµn, m¶ng s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi t×nh yªu vµ gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng
m¶ng s¸ng t¸c næi tréi. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh ®îc ®Ò cËp ®Õn nh mét vÊn
®Ò cÊp thiÕt, ®îc thÓ hiÖn díi nh÷ng c¸i nh×n ®a chiÒu, ®a diÖn s©u s¾c vµ ®îc
gi¶i quyÕt triÖt ®Ó h¬n. V× vËy, t×m hiÓu vÒ vÊn ®Ò gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt
Tù lùc v¨n ®oµn lµ gãp phÇn nµo t×m hiÓu thªm mét khÝa c¹nh cña tiÓu thuyÕt
ViÖt Nam hiÖn ®¹i trong tiÕn tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña nã.
Tõ nh÷ng lý do trªn, chóng t«i chän nghiªn cøu ®Ò tµi: “VÊn ®Ò t×nh yªu
vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn“.
Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, luËn v¨n sÏ gãp phÇn gióp chóng ta hiÓu vµ ®¸nh
gi¸ ®óng vai trß, vÞ trÝ cña tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn trong dßng v¨n häc
4
l·ng m¹n 1932 - 1945 vµ nh÷ng ®ãng gãp to lín cña c¸c nhµ v¨n Tù lùc v¨n
®oµn trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ tiÓu thuyÕt ViÖt Nam.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
ChØ tån t¹i trong 10 n¨m (1933 - 1943) nhng tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay,
tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®· trë thµnh t©m ®iÓm chó ý cña giíi nghiªn cøu
vµ phª b×nh v¨n häc níc nhµ. Trong tæ chøc cña Tù lùc v¨n ®oµn, cã mét sè
thµnh viªn cña nhãm cã cuéc ®êi chÝnh trÞ rÊt phøc t¹p ë giai ®o¹n sau. V× thÕ,
viÖc ®¸nh gi¸ trµo lu v¨n häc nµy cã nhiÒu ®iÓm ®Õn giê vÉn cha thèng nhÊt.
Qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ Tù lùc v¨n ®oµn ®îc chia lµm 3 giai ®o¹n:
Tríc n¨m 1945, trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Tr¬ng ChÝnh (Díi
m¾t t«i, 1939), Vò Ngäc Phan (Nhµ v¨n ViÖt Nam hiÖn ®¹i, 1942), D¬ng
qu¶ng Hµm (ViÖt nam v¨n häc sö yÕu, 1942). Vµ mét sè bµi phª b×nh cña Tr¬ng Töu (Loa sè 76 - 77 th¸ng 5/1935), Lª Thanh (Ngµy nay sè 126 th¸ng
9/1938), TrÇn Thanh Mai (Phong Ho¸ th¸ng 2/1934 vµ S«ng H¬ng 5/1941).
Giai ®o¹n nµy tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn cßn ®îc ®¸nh gi¸ chung chung. C¸c
c«ng tr×nh trªn bíc ®Çu míi chØ nªu lªn mét sè ®ãng gãp cña tiÓu thuyÕt Tù
lùc v¨n ®oµn vÒ t tëng vµ nghÖ thuËt. Ch¼ng h¹n, t tëng ®Êu tranh gi¶i phãng
c¸ nh©n, nghÖ thuËt t¶ c¶nh vµ miªu t¶ t©m lý nh©n vËt.
Tõ 1945 ®Õn 1975, tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®îc nghiªn cøu s©u h¬n.
Nhng do t×nh h×nh kh¸ch quan, viÖc ®¸nh gi¸ trµo lu v¨n häc nµy ®îc chia
thµnh hai khu vùc:
ë miÒn Nam, víi c¸c c«ng tr×nh tiªu biÓu cña NguyÔn V¨n Xung (B×nh
gi¶ng vÒ Tù lùc v¨n ®oµn, 1958), Phan ThÕ Ngò (ViÖt Nam v¨n häc sö gi¶n íc
t©n biªn, tËp III, 1960), Do·n Quèc Sü (VÒ Tù lùc v¨n ®oµn 1960), Lª Môc
(Kh¶o luËn vÒ §o¹n tuyÖt 1960), Thanh L·ng (Phª b×nh v¨n häc thËp kû 32,
tËp III, 1972), Vò H©n (V¨n häc ViÖt Nam thÕ kû XX:1900 - 1945), ThÕ Phong
(Nhµ v¨n tiÒn chiÕn 1930 - 1945, 1974).
ë c¸c c«ng tr×nh nµy, viÖc ®¸nh gi¸ nghiªng vÒ xu híng khen nhiÒu h¬n
chª. PhÇn lín c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®Ò cao Tù lùc v¨n ®oµn ë tiÓu thuyÕt luËn ®Ò vµ
t¶ c¶nh, miªu t¶ t©m lý nh©n vËt.
ë miÒn B¾c cã c¸c c«ng tr×nh v¨n häc sö tiªu biÓu cña nhãm Lª Quý
§«n (Lîc th¶o lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam, tËp III, 1958), B¹ch N¨ng Thi - Phan
Cù ®Ö (V¨n häc ViÖt Nam 1930 - 1945) vµ c¸c bµi phª b×nh cña NguyÔn §øc
§µn, Nam Méc…
5
Sau 1975 (nhÊt lµ sau §¹i héi VI), trong kh«ng khÝ ®¸nh gi¸ l¹i c¸c trµo
lu v¨n häc, nhiÒu t¸c phÈm cña Tù lùc v¨n ®oµn ®îc in l¹i. NhiÒu bµi nghiªn
cøu, chuyªn luËn míi ra ®êi. N¨m 1988, trêng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi ®· tæ
chøc Héi nghÞ chuyªn ®Ò ®¸nh gi¸ l¹i c¸c hiÖn tîng v¨n häc qu¸ khø mµ v¨n
xu«i Tù lùc v¨n ®oµn lµ mét hiÖn tîng tiªu biÓu. C¸c nhµ nghiªn cøu lý luËn
vµ phª b×nh v¨n häc nh: Hµ Minh §øc, Phong Lª, Phan Cù §Ö, Tr¬ng ChÝnh,
TrÇn §×nh Hîu, NguyÔn Hoµnh Khung, Lª ThÞ §øc H¹nh, Lª ThÞ Dôc Tó… ®·
cã mét c¸ch nh×n vÒ v¨n xu«i Tù lùc v¨n ®oµn trªn tinh thÇn tÝch cùc h¬n. §Æc
biÖt, hä ®· chØ ra vµ ®Ò cao nh÷ng ®ãng gãp to lín cña c¸c nhµ v¨n trong tæ
chøc Tù lùc v¨n ®oµn vÒ néi dung, h×nh thøc còng nh vÒ phong c¸ch nghÖ
thuËt s¸ng t¸c.
Gi¸o s Hµ Minh §øc cho r»ng: “Tù lùc v¨n ®oµn víi nhiÒu tiÒn ®Ò v¨n
häc x· héi míi ®· t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ míi trong v¨n häc” [28, 16].
Trong bµi viÕt cña m×nh, Gi¸o s Phan Cù §Ö kh¼ng ®Þnh: “TiÓu thuyÕt
Tù lùc v¨n ®oµn cã c«ng lín trong viÖc ®æi míi nÒn v¨n häc vµo nh÷ng n¨m
30 cña thÕ kû, ®æi míi tõ quan niÖm x· héi cho ®Õn viÖc ®Èy nhanh c¸c thÓ
lo¹i v¨n häc trªn con ®êng hiÖn ®¹i ho¸ lµm cho ng«n ng÷ trë nªn trong s¸ng
vµ giµu cã h¬n” [25, 27].
Gi¸o s Tr¬ng ChÝnh còng cho r»ng: “Tù lùc v¨n ®oµn cã mét vai trß rÊt
lín trong sù ph¸t triÓn v¨n häc níc ta nh÷ng n¨m 30” (Tù lùc v¨n ®oµn - B¸o
gi¸o viªn Nh©n d©n sè ®Æc biÖt 27, 28, 29, 30, 31/1/1989).
TrÇn §×nh Hîu nhÊn m¹nh: “Nh÷ng n¨m 30 lµ qu¸ tr×nh kh¼ng ®Þnh v¨n
häc míi vµ Tù lùc v¨n ®oµn ®¸nh dÊu giai ®o¹n toµn th¾ng víi sù ®ãng gãp
lín chñ ®éng vµ tÝch cùc” [40, 60].
NguyÔn Hoµnh Khung nhËn ®Þnh tæng qu¸t: “V¨n häc l·ng m¹n víi sù
chèi bá m¹nh mÏ kiÓu t duy nghÖ thuËt cò khu«n s¸o, híng v¨n häc ®i vµo con
ngêi cô thÓ ®· më ®êng cho sù gi¶i phãng c¸ tÝnh s¸ng t¹o vµ gãp phÇn quyÕt
®Þnh ®em l¹i sinh khÝ cho v¨n häc” [46, 8].
Trong chuyªn luËn: “Tù lùc v¨n ®oµn - Con ngêi vµ v¨n ch¬ng” Phan
Cù §Ö viÕt: “Trong ph¹m trï ý thøc hÖ t s¶n, Tù lùc v¨n ®oµn phÇn nµo ®· nãi
lªn nh÷ng kh¸t väng d©n téc, d©n chñ cña ®«ng ®¶o quÇn chóng, chñ yÕu lµ
tÇng líp tiÓu t s¶n trÝ thøc vµ v¨n ch¬ng thµnh thÞ. Tù lùc v¨n ®oµn kh«ng ®Æt
vÊn ®Ò gi¶i phãng x· héi, nhng ®· ®Êu tranh gi¶i phãng c¸ nh©n, gi¶i phãng
b¶n ng·. §Æc biÖt, ®· ®Êu tranh cho tù do h«n nh©n, cho quyÒn sèng cña ngêi
6
phô n÷, chèng l¹i sù rµng buéc kh¾t khe cña lÔ gi¸o phong kiÕn, cña ®¹i gia
®×nh phong kiÕn”.
ë bµi: “Nh×n l¹i vÊn ®Ò gi¶i phãng phô n÷ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n
®oµn” cña Tr¬ng ChÝnh ®¨ng trªn T¹p chÝ v¨n häc sè 5/1990, ®· dùa vµo t«n
chØ cña Tù lùc v¨n ®oµn, ph©n tÝch mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu vµ ®i ®Õn kh¼ng
®Þnh: “C¸c nhµ v¨n Tù lùc v¨n ®oµn ®· c«ng kÝch nhiÒu mÆt cña chÕ ®é phong
kiÕn, ®Æc biÖt lµ lu©n lý phong kiÕn víi phô n÷. Hä chñ tr¬ng tù do h«n nh©n,
tù do yªu ®¬ng, x©y dùng h¹nh phóc gia ®×nh trªn t×nh yªu løa ®«i...”.
Trong “Lêi b¹t cho bé s¸ch v¨n xu«i l·ng m¹n ViÖt Nam”, Huy CËn
còng ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh: “T¸c gi¶ ®a ngêi ®äc vµo
kh«ng khÝ phong bÕ ngét ng¹t cña ®¹i gia ®×nh phong kiÕn víi nh÷ng tranh
giµnh quyÒn lîi vÞ kû nhá nhen, nh÷ng ©m mu tÝnh to¸n th©m ®éc hÌn h¹,
nh÷ng sinh ho¹t hñ b¹i díi vÎ bÒ ngoµi quyÒn quý hµo nho¸ng. KÌm theo ®ã
lµ mèi xung ®ét mçi nÕp sèng tr× trÖ ngng ®äng theo lÔ gi¸o phong kiÕn vµ
nh÷ng t tëng míi mÎ thanh tho¸t ®îc ®¹i diÖn bëi nh÷ng thanh niªn nam n÷
thÊm nhuÇn Ýt nhiÒu v¨n ho¸ ¢u T©y [31, 432].
Hay: “T¸c gi¶ Tù lùc v¨n ®oµn phª ph¸n chÕ ®é ®¹i gia ®×nh phong kiÕn
song kh«ng phñ ®Þnh nÒ nÕp cña gia ®×nh truyÒn thèng” [31, 432].
Bªn c¹nh c¸c chuyªn luËn phª b×nh, c¸c bµi viÕt ®ã cßn cã nh÷ng ý kiÕn
cña c¸c nhµ v¨n nãi vÒ hiÖn tîng nµy:
Trong bµi “Tù lùc v¨n ®oµn më ®Çu mét chÆng míi trong v¨n xu«i”,
nhµ v¨n T« Hoµi ®· kh¼ng ®Þnh: “Tù lùc v¨n ®oµn cã c«ng trong viÖc më ra
mét chÆng ®êng míi trong v¨n xu«i còng nh sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷… Tù
lùc v¨n ®oµn ®· cã ¶nh hëng rÊt quan träng ®Õn sù më ®Çu cho mét giai ®o¹n
vµ mét giai ®o¹n míi ®îc më ra th× l¹i cã nhiÒu híng ph¸t triÓn. Tù lùc v¨n
®oµn cã t¸c dông cã c«ng gîi më, c«ng khai ph¸ cßn vÒ sau th× v¨n xu«i nhiÒu
mµu vΔ [31, 414).
Trong bµi viÕt “Tù lùc v¨n ®oµn ®· cã c«ng ®ãng gãp lín vµo v¨n häc
ViÖt Nam” ®¨ng trªn “§Æc san b¸o gi¸o viªn nh©n d©n th¸ng 7 n¨m 1989”,
Huy CËn ®· ®¸nh gi¸ vÒ sù ®æi míi: “§ãng gãp quan träng cña Tù lùc v¨n
®oµn lµ ë tiÕng nãi vµ c©u v¨n d©n téc. Tù lùc v¨n ®oµn cã nhiÒu c¸ch t©n
trong c©u v¨n. §· lo¹i bá ®îc c©u v¨n biÒn ngÉu ngù trÞ trong v¨n ch¬ng mét
thêi vµ trë thµnh khu«n s¸o. V¨n Tù lùc v¨n ®oµn trong s¸ng, mÒm m¹i, kh«ng
céc lèc nh c©u v¨n Hoµn TÝch Chu. Nã võa míi mÎ theo lèi cÊu tróc cña c©u
7
v¨n hiÖn ®¹i nhng l¹i rÊt ViÖt Nam. Qua Tù lùc v¨n ®oµn thÊy yªu tiÕng ViÖt
h¬n, ¶nh hëng cña v¨n ch¬ng Tù lùc v¨n ®oµn kh¸ réng” [31, 420 - 421].
NguyÔn V¨n Bæng trong bµi viÕt “Tù lùc v¨n ®oµn gãp phÇn lµm trong
s¸ng tiÕng ViÖt” còng ®· ®¸nh gi¸ kh¸ch quan: “Tù lùc v¨n ®oµn ®· lµm cho ta
yªu, träng tiÕng ViÖt. Hä gãp phÇn lµm trong s¸ng tiÕng ViÖt. Hä chèng lèi v¨n
s¸o cò, tÇm ch¬ng trÝch cò, v¨n biÒn ngÉu, ®èi ®¸p du d¬ng, lµ nh÷ng bÖnh phæ
biÕn trong v¨n ch¬ng ta håi bÊy giê. Hä chÕ giÔu cay ®éc c¸c lèi v¨n nµy, chÕ
giÔu c¸c «ng “Tr¹ng Tµu”, “Tr¹ng T©y”, chÕ giÔu c¸c thãi khoe khoang chñ
nghÜa níc ngoµi, lµm nÆng nÒ, tèi nghÜa tiÕng nãi cña ta. Hä chñ tr¬ng mét lèi
v¨n b×nh dÞ, râ rµng, m¹ch l¹c theo v¨n phong tiÕng Ph¸p” [31, 422].
Nhµ v¨n Nguyªn Ngäc víi ý kiÕn: “T«i nghÜ ®ãng gãp quan träng cña
Tù lùc v¨n ®oµn lµ ®· ®Þnh h×nh cho tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i… vµ tõ ®ã
cho ®Õn nay, tiÓu thuyÕt ®· ph¸t triÓn qua trªn nöa thÕ kû víi nhiÒu ®æi thay
nhng vÒ c¬ b¶n cha tho¸t ra khái m« h×nh tiÓu thuyÕt do Tù lùc v¨n ®oµn t¹o
ra” [31, 463]. vµ “Lµ sù kh¸m ph¸, kh¼ng ®Þnh ra c¸ nh©n trong x· héi, quyÒn
sèng cña c¸ nh©n trong ®¹o ®øc cò kh«ng ®îc thõa nhËn. CÇn ph¶i ®Êu tranh
gi¶i phãng cho c¸ nh©n” [31, 463].
Chóng t«i lÊy ý kiÕn cña nhµ v¨n Nguyªn Ngäc viÕt trong bµi “Tù lùc
v¨n ®oµn ®Þnh h×nh cho tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i” (do Gi¸o s Hµ Minh
§øc biªn so¹n) ®Ó tãm lîc l¹i mét c¸ch kh¸ch quan vÒ nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸
vÒ hiÖn tîng tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn: “Ngµy nay nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ l¹i
nh÷ng t¸c phÈm cña Tù lùc v¨n ®oµn cÇn cã sù c«ng t©m kh¸ch quan tr©n
träng nh÷ng g× hä ®· ®ãng gãp ®îc cho v¨n häc. Chóng ta thêng cã xu híng
¸p ®Æt c¸ch nh×n h«m nay vµ nh÷ng t¸c phÈm cò. Ph¶i tr©n träng quan ®iÓm
lÞch sö, nhÊt lµ lÞch sö cña mét thêi kú qu¸ phøc t¹p. Chóng ta thêng nh¹y c¶m
víi nh÷ng viÖc chØ ra nh÷ng h¹n chÕ víi nh÷ng t¸c gi¶ trong x· héi cò. Kh«ng
t×m ra ®îc h¹n chÕ th× c¶m thÊy nh kh«ng yªn t©m, h¹n chÕ cña NguyÔn Du,
h¹n chÕ cña Banzac… T«i nghÜ quan träng h¬n lµ t×m ra nh÷ng ®ãng gãp cña
mçi t¸c gi¶ ®èi víi v¨n häc, nh÷ng gi¸ trÞ ®éc ®¸o cña mçi ngêi” [31, 465].
Thùc hiÖn yªu cÇu hiÖn ®¹i ho¸, víi vai trß vµ vÞ trÝ tiªn phong cña nã
trong v¨n ch¬ng d©n téc, nÕu ë trong th¬, phong trµo Th¬ míi ®· thÓ hiÖn trän
vÑn mét cuéc c¸ch m¹ng vµ më ra “mét thêi ®¹i trong th¬ ca” (Hoµi Thanh Thi nh©n ViÖt Nam) th× trong v¨n xu«i, sau khëi ®éng cña Tè T©m (1925) cña
Hoµng Ngäc Ph¸ch, sÏ cã sù tiÕp tôc liÒn m¹ch ë Kh¸i Hng vµ NhÊt Linh,
8
trong mµn d¹o ®Çu víi Hån bím m¬ tiªn (1934), Nöa chõng xu©n (1934),
G¸nh hµng hoa (1934), §o¹n tuyÖt (1935), Gia ®×nh (1936), L¹nh lïng
(1936), Tho¸t ly (1937), Tiªu s¬n tr¸ng sÜ (1937), Thõa tù (1938) §«i b¹n
(1939)... Trong h¬n b¶y n¨m tån t¹i cho ®Õn nh÷ng t¸c phÈm cuèi víi §Ñp
(1941), Bím tr¾ng (1941), Thanh §øc (1943). C¸c nhµ v¨n trong Tù lùc v¨n
®oµn ®Òu lµ nh÷ng nhµ v¨n cã tµi n¨ng, t©m huyÕt víi sù nghiÖp v¨n ch¬ng níc nhµ. C¸c t¸c phÈm hä ®Ó l¹i in ®Ëm dÊu Ên trong nhiÒu thÕ hÖ b¹n ®äc cho
®Õn ngµy nay víi nh÷ng §o¹n tuyÖt, Nöa chõng xu©n, G¸nh hµng hoa,
Tho¸t ly, L¹nh lïng, §êi ma giã, Gia ®×nh, Thõa tù... TÊt c¶ ®Òu kh¼ng ®Þnh
con ngêi c¸ nh©n tù do trong yªu ®¬ng, chñ ®éng trong h«n nh©n vµ cuéc sèng
gia ®×nh, ®Ò cao h¹nh phóc c¸ nh©n, phñ nhËn c¸c gi¸ trÞ néi dung vµ h×nh thøc
b¶o thñ, cò kü lçi thêi trong ®¹i gia ®×nh phong kiÕn, híng con ngêi ®Õn víi sù
kh¸t khao gi¶i phãng, ®Õn mét ch©n trêi míi cã cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. Nh÷ng
t¸c phÈm ®ã ®Òu cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt, cã sù c¸ch t©n vÒ ph¬ng diÖn cña cÊu
tróc tù sù, kiÓu lo¹i nh©n vËt, t duy nghÖ thuËt, vÒ ng«n ng÷, giäng ®iÖu... Døt
bá mäi dÊu Ên truyÒn thèng, cïng víi tiÓu thuyÕt lµ truyÖn ng¾n, bót ký vµ tiÓu
luËn phª b×nh gãp phÇn lµm nªn diÖn m¹o hiÖn ®¹i cña v¨n xu«i thêi kú 1930 1945.
Mêi n¨m tån t¹i, dï cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ khen chª kh¸c nhau vÒ t
trµo v¨n häc nµy th× Tù lùc v¨n ®oµn tríc sau vÉn cã vÞ trÝ lµ mèc khëi ®Çu, lµ
mét trong nh÷ng nÒn mãng c¬ së quan träng trong viÖc ®æi míi ®Ó x©y dùng
lªn l©u ®µi v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
Qua ®©y ta thÊy, tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®· ®îc c¸c nhµ v¨n, c¸c
nhµ nghiªn cøu lý luËn vµ phª b×nh rÊt quan t©m nghiªn cøu nhng cßn ë gãc
®é nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ ë khÝa c¹nh nµy hay khÝa c¹nh kh¸c. LuËn v¨n chóng
t«i tiÕp tôc ®i vµo t×m hiÓu, kh¶o s¸t ®Ò tµi “VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh
trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn“ mét c¸ch cô thÓ cã hÖ thèng, chuyªn biÖt
®Ó cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ h¬n vÒ nh÷ng ®ãng gãp trong s¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n
Tù lùc v¨n ®oµn.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
3.1. §èi tîng nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong
tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn.
3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
9
Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n bao gåm c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu cña
c¸c t¸c gi¶ trong nhãm Tù lùc v¨n ®oµn viÕt vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh.
Tuy nhiªn, do khu«n khæ cña mét luËn v¨n th¹c sÜ, do kh¶ n¨ng vµ nguån t
liÖu h¹n hÑp nªn chóng t«i chñ yÕu kh¶o s¸t mét sè t¸c phÈm næi bËt: §o¹n
tuyÖt, L¹nh lïng (NhÊt Linh), Hån bím m¬ tiªn, Tho¸t ly, Thõa tù, Gia
®×nh, Nöa chõng xu©n, Trèng m¸i (Kh¸i Hng), §êi ma giã, G¸nh hµng hoa
(Kh¸i Hng vµ NhÊt Linh viÕt chung).
Ngoµi ra, chóng t«i cßn kh¶o s¸t mét sè s¸ng t¸c cña Hoµng Ngäc
Ph¸ch, Hå BiÓu Ch¸nh, vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c ë c¸c thêi kú v¨n häc 1945 1975 vµ sau 1975 viÕt vÒ ®Ò tµi t×nh yªu vµ gia ®×nh ®Ó cã sù ®èi s¸nh nh»m
lµm s¸ng râ h¬n vai trß cña tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn víi vai trß lµ cét mèc
më ®Çu cho tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
4. NhiÖm vô nghiªn cøu
NhiÖm vô chÝnh cña luËn v¨n lµ kh¶o s¸t mét sè tiÓu thuyÕt viÕt vÒ ®Ò
tµi t×nh yªu vµ gia ®×nh cña c¸c nhµ v¨n Tù lùc v¨n ®oµn, cô thÓ:
- X¸c ®Þnh vµ lµm râ “VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh” trong tiÓu thuyÕt Tù
lùc v¨n ®oµn.
- Kh¸i qu¸t, ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm viÕt vÒ “VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia
®×nh” trong c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu cña NhÊt Linh, Kh¸i Hng.
- ChØ ra nh÷ng ®Æc trng vÒ nghÖ thuËt thÓ hiÖn “VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia
®×nh” trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, chóng t«i ®· sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau nh: thèng kª - ph©n lo¹i, ph©n tÝch - tæng hîp,
so s¸nh - ®èi chiÕu. Tõ kÕt qu¶ kh¶o s¸t, chóng t«i kh¸i qu¸t thµnh c¸c luËn
®iÓm, tiÕn hµnh ph©n tÝch, chøng minh vµ ®a ra nhËn xÐt.
6. §ãng gãp míi cña luËn v¨n
Tõ tríc ®Õn nay, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia
®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn míi chØ dõng l¹i ë cÊp ®é lµ c¸c bµi
b¸o, nh÷ng bµi phª b×nh cßn mang tÝnh chÊt nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t
chung chung. §©y lµ luËn v¨n ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ “VÊn ®Ò t×nh yªu vµ
gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn“ mét c¸ch t¬ng ®èi toµn diÖn, cã
10
hÖ thèng nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng ®ãng gãp næi tréi cña c¸c nhµ v¨n Tù lùc
v¨n ®oµn trong m¹ch viÕt vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh.
7. CÊu tróc luËn v¨n
T¬ng øng víi nhiÖm vô nghiªn cøu ®· ®Æt ra, ngoµi phÇn Môc lôc, Më
®Çu, KÕt luËn vµ Tµi liÖu tham kh¶o, néi dung luËn v¨n ®îc triÓn khai trong 3
ch¬ng:
Ch¬ng 1: T×nh yªu vµ gia ®×nh - mét mèi quan t©m cña tiÓu thuyÕt ViÖt
Nam hiÖn ®¹i vµ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn.
Ch¬ng 2: Quan niÖm vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù
lùc v¨n ®oµn.
Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt trong nghÖ thuËt thÓ hiÖn vÊn ®Ò t×nh
yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn.
11
Ch¬ng 1
T×nh yªu vµ gia ®×nh - mét mèi quan t©m cña
tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ trong
tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn
1.1. Nh×n chung vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt
ViÖt Nam hiÖn ®¹i
1.1.1. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu
Ch¸nh, tiÓu thuyÕt Tè T©m cña Hoµng Ngäc Ph¸ch
Lµ nh÷ng c©y bót tiÓu thuyÕt ®Çu tiªn cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn
®¹i, Hå BiÓu Ch¸nh vµ Hoµng Ngäc Ph¸ch ®· cã c«ng ®Çu trong viÖc më ®êng
cho tiÓu thuyÕt ViÖt Nam ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi, tho¸t khái lèi mßn
s¸o cò cña thi ph¸p v¨n ch¬ng truyÒn thèng. TiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®·
kÕ bíc víi nh÷ng c¸ch t©n míi c¶ vÒ h×nh thøc vµ nghÖ thuËt thÓ hiÖn. VÒ sau,
tiÓu thuyÕt ViÖt Nam tiÕp tôc në ré víi nh÷ng ®Ønh cao NguyÔn C«ng Hoan,
Vò Träng Phông, Nguyªn Hång, Ng« TÊt Tè, Nam Cao...
Tuy nhiªn, ë giai ®o¹n më ®Çu cho thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn
®¹i, víi nh÷ng bíc ®i chËp ch÷ng ®Çu tiªn, tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh vµ
Hoµng Ngäc Ph¸ch còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ. Nh÷ng c¨n bÖnh dÔ
thÊy trong c¸c s¸ng t¸c ë thêi kú tríc ®ã nh néi dung ®¹o lý rµng buéc trong
khu«n khæ cña ®¹o Khæng, c¸ nh©n thiÕu quyÒn tù quyÕt cña c¸ nh©n tù do mµ
lÖ thuéc vµo truyÒn thèng, vµo gia ®×nh vµ nh÷ng lÒ thãi x· héi quen thuéc.
Néi dung vµ kÕt cÊu c©u chuyÖn cßn mang tÝnh c«ng thøc, s¬ lîc.
Ch¼ng h¹n, tiÓu thuyÕt Cha con nghÜa nÆng cña Hå BiÓu Ch¸nh thÓ
hiÖn rÊt râ ®iÒu ®ã. C©u chuyÖn nãi vÒ TrÇn V¨n Söu, mét anh d©n quª thËt
thµ, nhng kh«ng may lÊy ph¶i ngêi vî l¨ng loµn. Hai vî chång ®îc ba ®øa
con: Th»ng Tý, con Quyªn vµ th»ng Sung. Söu lÜnh canh ruéng cho H¬ng hµo
Héi, ngêi ®· dan dÝu víi vî Söu, lµm cho d©n lµng dÞ nghÞ. C©u chuyÖn ®Õn tai
Söu vµ anh cho r»ng th»ng Sung kh«ng ph¶i lµ con m×nh. Mét ®ªm, Söu n»m
canh lóa ngoµi ®ång thÊy ®au bông liÒn ch¹y vÒ nhµ ®Ó lÊy Ýt níc nãng uèng
th× kh«ng ngê b¾t gÆp ®«i gian phu d©m phô ®ang t×nh tù. H¬ng hµo Héi ch¹y
tho¸t, Söu ®¸nh m¾ng vµ x« ®Èy vî, ch¼ng may vî ng· vì sä n·o chÕt. Söu
trèn lªn Mêng, ngêi ta tëng Söu ®· chÕt ®uèi. Cßn H¬ng hµo Héi lo sî ch¹y
chät nªn tho¸t khái tï téi. Trong thêi gian Söu trèn ch¹y Êy, hai ®øa con cña
Söu lµ th»ng Tý vµ con Quyªn míi ®Çu ë víi «ng ngo¹i nhng c¶nh nhµ khã
12
kh¨n, sau ®Õn lµm mín cho mét nhµ cù phó lµ bµ H¬ng qu¶n Tån, go¸ chång
vµ cã mét trai, mét g¸i. Ngêi con g¸i ®· cã chång, ngêi con trai lµ Ba Giai
ham ch¬i bêi vµ bá nhµ ®i tõ l©u. Bµ rÊt yªu quý Tý vµ Quyªn vµ chóng lµ
nh÷ng thiÕu niªn ch¨m lµm vµ cã nÕt. Khi hai ®øa lín lªn, bµ cÊp vèn cho Tý
lµm ¨n vµ vÒ sèng víi «ng ngo¹i. Cßn Quyªn bµ gi÷ l¹i cho häc ch÷, häc n÷
c«ng vµ coi nh con ®Î. §Õn lóc con trai bµ lµ Ba Giai vÒ hèi lçi ¨n n¨n, bµ tha
thø. Giai ë gÇn Quyªn, sinh lßng yªu mÕn vµ bµ ®· ng thuËn cho hai ®øa lÊy
nhau. Bµ l¹i dù ®Þnh hái mét ngêi con g¸i giµu cã cho Tý. Gi÷a lóc ®ã th× Söu
v× nhí con qu¸, bá Mêng trë vÒ nhµ th¨m con trong mét ®ªm tèi. Bè vî Söu
thÊy con rÓ vÒ, «ng kh«ng o¸n tr¸ch mµ «ng ®· xua ®æi Söu ®i, sî d©n lµng b¾t
chµng th× lì chuyÖn h«n nh©n cña hai con. Nhng Tý cè gi÷ cha ë l¹i vµ sau
nhê sù vËn ®éng cña cËu Giai mµ toµ ¸n th«i kh«ng truy tè Söu n÷a. Nhê thÕ
nªn cã sù xum häp cha con trong mét c¶nh nhµ sung síng.
TiÓu thuyÕt ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò gia ®×nh nhng lµ khu«n mÉu gia ®×nh
trong ®¹o lý víi c¸c chuÈn mùc truyÒn thèng. T¸c gi¶ lÊy kÕt cÊu chÝnh - tµ
lµm ®êng d©y ph¸t triÓn. “Th«ng qua c©u chuyÖn cña TrÇn V¨n Söu, Hå BiÓu
Ch¸nh ®· thÓ hiÖn c©u chuyÖn díi ¸nh s¸ng cña t tëng lu©n lý Nho gi¸o truyÒn
thèng, khuyªn con ngêi ta nªn ¨n ë cho ph¶i ®¹o, cã nghÜa t×nh, cha hiÒn con
th¶o, ë hiÒn gÆp lµnh. Quan ®iÓm ®ã cña «ng gióp phÇn båi bæ ®¹o ®øc cho
con ngêi, g×n gi÷ nh÷ng vÎ ®Ñp mang tÝnh truyÒn thèng, chèng sù x©m nhËp
cña lèi sèng thùc dông ®ang trµn vµo cïng víi sù x©m nhËp cña thùc d©n
Ph¸p” [2, 421- 422].
Còng trong tiÓu thuyÕt Con nhµ nghÌo, Hå BiÓu Ch¸nh tiÕp tôc ®Ò cao
quan ®iÓm “träng nghÜa khinh tµi” vèn xuyªn suèt trong nhiÒu t¸c phÈm cña
«ng. ë ®©y, “Nh÷ng ngêi nghÌo khã lu«n lu«n lµ nh÷ng ngêi biÕt träng nghÜa,
biÕt lµm ®iÒu thiÖn. Dï mang trong m×nh dßng m¸u cña “con nhµ giµu” nhng
Kinh lý Hai vèn lµ ®øa con hiÕu nghÜa víi mÑ ®Î vµ bè nu«i suèt mét ®êi hy
sinh, vÊt v¶ v× m×nh chø kh«ng chÞu vÒ ë víi ngêi cha ®Î giµu sang mµ bÊt
nghÜa. MÆc dï, t¸c gi¶ cã sö dông mét sè yÕu tè ngÉu nhiªn nhng c©u chuyÖn
vÉn m¹ch l¹c, tÝnh c¸ch nh©n vËt vÉn râ nÐt” [2, 198-199].
Kh¸c víi tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh, Tè T©m cña Hoµng ngäc
Ph¸ch lµ ph¸t sóng xung phong më ®Çu cho cuéc tuyªn chiÕn m¹nh mÏ vµo ý
thøc hÖ phong kiÕn, ®i ngîc l¹i víi nh÷ng hñ tôc truyÒn thèng ®· lçi thêi víi
mét c¸ch nh×n vÒ t×nh yªu vµ h¹nh phóc gia ®×nh rÊt t¸o b¹o vµ míi mÎ. T¸c
13
phÈm kÓ vÒ c©u chuyÖn t×nh th¬ méng bi th¬ng cña ®«i trai tµi g¸i s¾c yªu
nhau, v× lÔ gi¸o phong kiÕn mµ kh«ng ®îc sum häp: §¹m Thuû - Tè T©m, qua
lêi dÉn truyÖn cña nh©n vËt ký gi¶.
§¹m Thuû lµ sinh viªn, cã nhiÒu th¬ ®¨ng b¸o, t×nh cê gÆp Tè T©m, mét
thiÕu n÷ ®äc nhiÒu s¸ch b¸o, mª th¬ v¨n, vµ ®· cã c¶m phôc §¹m Thuû tríc
khi quen chµng. Sù ngÉu nhiªn ®· ®a hä ®Õn víi nhau. T×nh yªu n¶y në gi÷a
hai ngêi ngµy cµng s©u nÆng. Nhng §¹m Thuû ®· hái vî tríc ®ã, chµng kh«ng
d¸m xo¸ lêi giao íc cña cha mÑ. Tè T©m th× còng cã ngêi xøng ®¸ng d¹m hái
mÆc dï §¹m thuû khuyªn b¶o, nµng vÉn kh«ng nghe lêi. Thõa lóc bÞ bÖnh
nÆng, bµ ¸n, mÑ cña Tè T©m, Ðp buéc nµng cíi ngêi mµ nµng kh«ng yªu,
nµng miÔn cìng nhËn lêi ®Ó kh«ng mang tiÕng bÊt hiÕu víi mÑ cha. Cíi xong,
nµng èm h¬n mét th¸ng sau ngµy cíi th× chÕt.
TiÓu thuyÕt Tè T©m cã mét lÞch sö nhÊt ®Þnh trong dßng ch¶y cña nÒn
v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. §ã lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt duy nhÊt cña Hoµng
Ngäc Ph¸ch vµ còng lµ cuèn tiÓu thuyÕt l·ng m¹n ®Çu tiªn cña nÒn v¨n häc
ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. Tuy nhiªn, t¸c gi¶ ®· chän mét ph¹m vi nhá.
ChuyÖn t×nh yªu trai g¸i vµ chØ xoay quanh nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. T×nh yªu lµ vÊn
®Ò mu«n thña trong cuéc sèng con ngêi nhng t×nh yªu trong Tè T©m thuÇn
tuý lµ chuyÖn yªu ®¬ng, kh«ng cã sù pha t¹p, kh«ng lång vµo bÊt cø m©u
thuÉn gai cÊp hay vÊn ®Ò x· héi nµo. Nã l¹i mang mét phÈm chÊt míi: kh«ng
hÒ nhuèm mµu s¾c dôc mµ tÊt c¶ chØ ®îc t¸i hiÖn qua nh÷ng lêi thuËt kÓ c¶m
®éng chan chøa, ®Çy níc m¾t cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Cã thÓ xem ®ã lµ b¶n t×nh
ca ngoµi lÔ gi¸o, thËt míi mÎ, hiÖn ®¹i cña mét líp thanh niªn trÝ thøc rÊt trÎ
vµo nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kû. Líp thanh niªn Êy ®îc “th¶ láng” trong bÇu
kh«ng khÝ tù do yªu ®¬ng, mong muèn ®îc tù do lùa chän ngêi m×nh yªu, tù
do kÕt h«n nhng xÐt ®Õn cïng, t×nh yªu cßn bÞ kiÒm to¶ trong giíi h¹n cña nho
gi¸o, bi giam cÇm trong lÒ luËt cña ý thøc hÖ vµ chÕ ®é ®¹i gia ®×nh xa cò.
TiÓu thuyÕt Tè T©m ®Æt ra mét vÊn ®Ò cã søc lay ®éng lín tíi ngêi ®äc,
lµm cho giíi thanh niªn trÎ T©y häc thêi ®ã nhiÖt liÖt hëng øng v× nã ®· kh¼ng
®Þnh ®îc vÞ trÝ cña c¸ nh©n, quyÒn sèng cña con ngêi tríc uy quyÒn cßn kh¸
kiªn cè cña lÔ gi¸o phong kiÕn kh¾c nghiÖt. NÕu tríc ®©y, TruyÖn KiÒu cña
NguyÔn Du chØ lµ tiÕng kªu th¬ng, kh¸t khao quyÒn sèng, quyÒn h¹nh phóc
cña con ngêi, th× ®Õn Tè T©m, ®ã lµ lêi kh¼ng ®Þnh b¸o hiÖu ®· ®Õn thêi ®¹i
14
mµ con ngêi ®îc quyÒn sèng, quyÒn tù do lùa chän h¹nh phóc riªng t víi t
c¸ch con ngêi c¸ nh©n.
TiÓu thuyÕt Tè T©m ra ®êi vµo buæi giao thêi ®· mang mét ý nghÜa lÞch
sö rÊt lín. Nã ®· ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh t tëng x· héi lóc bÊy giê. §ã lµ lóc
c¸i cò ®· ®i vµo suy tµn nhng tµn d cßn m¹nh mÏ, trong lóc c¸i míi cha thùc
sù v÷ng ch¾c, ngêi ta cha biÕt c¸i míi nµy sÏ ®a cuéc ®êi ®i ®Õn ®©u (®iÒu ®ã
Ýt nhiÒu biÓu hiÖn qua sù ®øt g¸nh gi÷a chõng, qua viÖc quy thuËn tríc h«n
nh©n bÞ Ðp buéc vµ h¬n hÕt lµ c¸i chÕt cña Tè T©m - mét ngêi con g¸i kh«ng
lÊy ®îc ngêi m×nh yªu vµ chÕt v× t×nh yªu). Kh¼ng ®Þnh sù th¾ng thÕ cña c¸i
míi ph¶i ®îi ®Õn nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX míi s¸ng tá víi sù xuÊt hiÖn
cña tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn. Trong hoµn c¶nh tríc ®ã, Tè T©m ra ®êi víi
quan niÖm ®éc ®¸o võa chøa ®ùng c¸i nh×n truyÒn thèng l¹i võa mang mét
quan niÖm nh©n v¨n míi mÎ lµm nøc lßng ®éc gi¶. Dï kh«ng tá ra hoµn toµn
bªnh vùc cho t tëng míi, thËm chÝ cßn tá ra dÌ dÆt nÐ tr¸nh, nhng víi tiÓu
thuyÕt Tè T©m, Hoµng Ngäc Ph¸ch ®· thùc sù ®Æt mét ®iÓm mèc son, mét cét
neo cho t tëng míi b¸m vÝu, tån t¹i trªn m¶nh ®Êt kh¾c nghiÖt nµy. Tè T©m
cha ®o¹n tuyÖt hoµn toµn víi nÒn lu©n lý cæ hñ hµ kh¾c k×m kÑp con ngêi
trong nh÷ng c¸i v« lý, bÊt c«ng.
MÆc dï, t tëng míi cña con ngêi Hoµng Ngäc Ph¸ch võa ra ®êi ®· bÞ
c¸c thÕ lùc thï ®Þch bãp nghÑt tõ trong trøng níc v× nã cßn qu¸ mong manh dÔ
vì khi ®èi mÆt trùc tiÕp víi mét truyÒn thèng l©u dµi cã gèc rÔ v÷ng ch¾c cña
chÕ ®é phong kiÕn. Nhng chÝnh t¸c phÈm nµy ®· gãp c«ng ®Çu trong viÖc lµm
xuÊt hiÖn c¸c yÕu tè míi l¹, t¹o tiÒn ®Ò cho sù kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ con ngêi c¸
nh©n trong v¨n häc ë giai ®o¹n sau nµy. “Tè T©m ®· tá ra vît tréi, ®¸nh dÊu
mét bíc ngoÆt trong lÞch sö tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Ngßi bót s¸ng t¹o
cña Hoµng Ngäc Ph¸ch ®· lµm mét cuéc c¸ch m¹ng trong v¨n xu«i khi ®i s©u
vµo khai th¸c thÕ giíi néi t©m con ngêi víi lèi miªu t¶ thêi gian t©m lý. Nhµ
v¨n khíc tõ c¸i nh×n truyÒn thèng theo kiÓu kÕt cÊu ch¬ng håi, kh¾c ho¹ ch©n
dung nh÷ng t©m hån. TiÓu thuyÕt cña Hoµng Ngäc Ph¸ch khëi ®Çu cho cuéc
c¸ch t©n trong v¨n häc, cho thÊy søc m¹nh cña t tëng hµnh ®éng víi h×nh
bãng ®Ých thùc cña c¸i t«i trong ®êi sèng tinh thÇn ViÖt Nam, ®Æt nhµ v¨n vµo
vÞ trÝ më ®êng cho dßng v¨n xu«i l·ng m¹n ViÖt Nam thÕ kû XX” [74, 63].
Tuy nhiªn v× cßn qu¸ míi so víi hoµn c¶nh x· héi vµ ®êi sèng v¨n häc
vµo thêi ®iÓm ®ã, t¸c phÈm kh«ng tho¸t khái nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc ®Æt vµ
15
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch triÖt ®Ó. B¶n th©n t¸c gi¶, ngêi cã gèc nho häc,
còng khã bÒ ®o¹n tuyÖt liÒn víi nÕp t duy, thãi quen diÔn ®¹t cña lèi v¨n ch¬ng truyÒn thèng, nhng nh÷ng t tëng mµ Hoµng Ngäc Ph¸ch ®· göi g¾m trong
tiÓu thuyÕt th× nã sÏ m·i cßn nguyªn gi¸ trÞ víi thêi gian vµ ®îc ngêi ®äc ë
mäi thÕ hÖ ghi nhËn.
ChØ ®Õn tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn, tiÓu thuyÕt ViÖt Nam ®· cã bíc ®i
v÷ng ch¾c: “Nh×n chung c¶ lÞch sö tiÓu thuyÕt ViÖt Nam nöa ®Çu thÕ kû XX,
ngêi ta thÊy ph¶i tíi kho¶ng tõ nh÷ng n¨m 1932 trë ®i, víi viÖc xuÊt hiÖn Tù
lùc v¨n ®oµn vµ nh÷ng t¸c phÈm cña v¨n ®oµn ®ã nh Hån bím m¬ tiªn, Nöa
chõng xu©n... tiÓu thuyÕt míi cã ®îc nh÷ng mÉu mùc hoµn chØnh, tøc còng cã
nghÜa nã ®· trëng thµnh, tõ nay nã lµ mét thÓ lo¹i ®éc lËp” [56, 41].
1.1.2. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong v¨n häc kh¸ng chiÕn 1945 - 1954
C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnh c«ng ®· më ra mét kû nguyªn míi, kû
nguyªn ®éc lËp d©n téc. Chóng ta sèng trong men say chiÕn th¾ng cha ®îc bao
l©u th× thùc d©n Ph¸p quay trë l¹i x©m lîc níc ta mét lÇn n÷a. Toµn thÓ d©n téc
ViÖt Nam l¹i bíc vµo cuéc trêng kú kh¸ng chiÕn ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cßn
non trÎ.
Víi chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh, v¨n häc thêi kú nµy ph¶n ¸nh
trung thùc hiÖn thùc c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Mçi nhµ v¨n lµ chiÕn sü tiªn phong
trªn mÆt trËn v¨n ho¸, v¨n häc lµ vò khÝ s¾c bÐn trªn mÆt trËn t tëng, cæ vò
®éng viªn khÝch lÖ tinh thÇn cña toµn §¶ng, toµn d©n vµ toµn qu©n ta. ChÝnh v×
vËy, ®Ò tµi chñ yÕu ®îc v¨n häc tËp trung ph¶n ¸nh lµ hiÖn thùc nãng báng cña
cuéc kh¸ng chiÕn gian khæ trêng kú. H×nh tîng ®îc tËp trung ph¶n ¸nh trong
thêi kú nµy lµ anh bé ®éi, chÞ d©n c«ng trªn ho¶ tuyÕn. Nh÷ng t¸c phÈm hay
nhÊt lµ nh÷ng t¸c phÈm ca ngîi tinh thÇn chiÕn ®Êu: Hoan h« chiÕn sü §iÖn
Biªn, ViÖt B¾c hay S¸ng th¸ng n¨m (Tè H÷u), §ång chÝ (ChÝnh H÷u), T©y
TiÕn (Quang Dòng), §«i m¾t (Nam Cao), Bªn kia s«ng §uèng (Hoµng CÇm),
TruyÖn T©y B¾c (T« Hoµi)...
Do hoµn c¶nh thùc tiÔn cña cuéc chiÕn ®Êu, sù tån vong cña d©n téc ®îc
®Æt lªn hµng ®Çu, tÊt c¶ tËp trung cho c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc nªn chñ ®Ò
t×nh yªu vµ gia ®×nh ®îc ®Æt xuèng hµng thø yÕu. V¨n häc thêi kú nµy cã rÊt Ýt
t¸c phÈm viÕt vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh ®îc
®a vµo trong t¸c phÈm còng nh»m lµm râ h¬n tinh thÇn yªu níc, kh¼ng ®Þnh
16
m¹nh mÏ lßng tù hµo d©n téc, ý chÝ kiªn cêng, tinh thÇn ®¹i ®oµn kÕt vµ tè c¸o
téi ¸c chiÕn tranh cña kÎ thï.
§Ò tµi t×nh yªu vµ gia ®×nh chØ ®îc ®iÓm xuyÕt qua mét vµi t¸c phÈm víi
mét vµi vÊn ®Ò nhá nh Vî nhÆt (Kim L©n), thÓ hiÖn mét kh¸t väng vÒ t×nh yªu
vµ h¹nh phóc ®«i løa, vÒ mét m¸i Êm gia ®×nh kÓ c¶ khi m¹ng sèng ®ang bÞ ®e
do¹ bëi n¹n ®ãi khñng khiÕp. Vî chång A Phñ (T« Hoµi), tè c¸o téi ¸c cêng
quyÒn vµ thÇn quyÒn ®µy ¶i ngêi d©n nghÌo miÒn nói vµo chèn ®Þa ngôc trÇn
gian, ca ngîi søc m¹nh t×nh yªu cña A Phñ vµ Mþ. ChÝnh søc m¹nh cña t×nh
yªu gióp hä chiÕn th¾ng mäi thÕ lùc kÎ thï ®Ó ®i theo tiÕng gäi cña §¶ng.
Tãm l¹i, v¨n häc thêi kú nµy viÕt vÒ t×nh yªu vµ gia ®×nh cha râ nÐt. T×nh
yªu vµ gia ®×nh ®îc lång vµo trong t×nh yªu ®ång bµo vµ t×nh yªu quª h¬ng ®Êt
níc. ë giai ®o¹n sau, vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh cã phÇn ®Ëm nÐt h¬n.
1.1.3. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong v¨n hoc c¸ch m¹ng ViÖt
Nam 1955 - 1975
§©y lµ thêi kú ®Êt níc ta t¹m thêi chia ra lµm hai miÒn víi hai thÓ lÖ
chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau, nhng nhiÖm vô chÝnh vÉn lµ c«ng cuéc x©y dùng
chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ tËp trung cho c«ng cuéc gi¶i phãng miÒn
Nam, thèng nhÊt ®Êt níc. V× vËy, v¨n häc thêi kú nµy còng cã nh÷ng nhiÖm
vô kh¸c nhau.
V¨n häc thêi kú nµy ph©n chia lµm hai c¶m høng chÝnh lµ lÊy c«ng
cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ lÊy cuéc chiÕn ®Êu gi¶i phãng
miÒn Nam lµm chñ ®Ò cho s¸ng t¸c. Tuy nhiªn, còng do hoµn c¶nh ®Êt níc bÞ
chia c¾t lµm hai miÒn nªn nh÷ng s¸ng t¸c vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh còng
chØ míi Ýt nhiÒu ®Ò cËp tíi chø c¸c nhµ v¨n cha h¼n ®· tËp trung hoµn toµn cho
viÖc s¸ng t¸c vÒ t×nh yªu vµ gia ®×nh nh v¨n häc sau 1975.
ViÕt vÒ c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c cã c¸c t¸c
phÈm C¸i s©n g¹ch, Vô lóa chiªm (§µo Vò), B·o biÓn (Chu V¨n)... Ýt nhiÒu
cã ®Ò cËp ®Õn chuyÖn h«n nh©n vµ gia ®×nh. C¸c nhµ v¨n thêng khai th¸c mÉu
thuËn n¶y sinh gi÷a líp trÎ sôc s«i nhiÕt huyÕt, say mª cuéc sèng míi víi c¸c
thµnh viªn thñ cùu, l¹c hËu “nuèi tiÕc con tr©u m¶nh ruéng” trong gia ®×nh
(thêng lµ «ng bè - ®¹i diÖn cho quyÒn lùc cña chÕ ®é gia trëng) ®Ó kh¼ng ®Þnh
con ®êng lµm ¨n tËp thÓ, con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi.
ViÕt trong hoµn c¶nh ®Êt níc ®ang cßn dÊu dµy ®inh dµy xÐo cña bän
®Õ quèc, vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh, chuyÖn riªng t cña c¸ nh©n ®îc g¸c sang
17
mét bªn mµ giµnh tÊt c¶ cho t×nh yªu tæ quèc. V× lÏ ®ã, T×nh yªu h¹nh phóc
riªng t ®îc ho¸ th©n trong t×nh yªu níc, t×nh yªu lý tëng vµ lu«n híng tíi ngµy
mai huy hoµng vµ tèt ®Ñp. T×nh yªu hoµ quyÖn víi t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc,
t×nh ®ång chÝ, ®ång bµo, lµ mét thø t×nh yªu nhiÖt huyÕt c¸ch m¹ng. Cho nªn,
gia ®×nh còng ®îc nh×n nhËn trong mèi quan hÖ tËp thÓ, gia ®×nh c¸ch m¹ng, lµ
c¬ së, nÒn t¶ng cho t×nh yªu nh: Gia ®×nh m¸ B¶y (Phan Tø), Ngêi mÑ cÇm
sóng (NguyÔn Thi)... §èi víi hä, c¸ch m¹ng lµ lÏ sèng, lµ niÒm tin, lµ ¸nh
s¸ng cña tù do vµ h¹nh phóc, lµ cuéc sèng ®Ých thùc. C¸c thµnh viªn trong gia
®×nh hä ®Òu lµ chiÕn sÜ c¸ch m¹ng hoÆc quÇn chóng c¶m t×nh cña c¸ch m¹ng.
Chång chÞ T HËu lµ chiÕn sÜ vÖ quèc qu©n ®· anh dòng hy sinh trong chiÕn
®Êu. B¶n th©n chÞ lµ chiÕn sÜ ho¹t ®éng binh vËn trong lßng ®Þch. Hai vî chång
chÞ ót TÞch lµ chiÕn sÜ c¸ch m¹ng kiªn cêng. C¸c con trong gia ®×nh m¸ B¶y lµ
bé ®éi, du kÝch. Gia ®×nh m¸ lµ c¬ së tin cËy cña c¸ch m¹ng... T×nh yªu ®«i
løa, h¹nh phóc gia ®×nh, t×nh vî chång, anh em, mÑ con, cha con ®Òu g¾n víi
t×nh yªu lý tëng, t×nh yªu c¸ch m¹ng.
1.1.4. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1975
ChiÕn th¾ng 30/4/1975 ®Êt níc ta hoµn toµn ®éc lËp, thèng nhÊt, non
s«ng thu vÒ mét mèi. LÞch sö ®· bíc sang trang míi nhng v¨n häc vÉn ®ang
trît theo qu¸n tÝnh cò cña lèi v¨n häc sö thi víi ®Ò tµi chiÕn tranh trong mét
thêi gian dµi n÷a. §Õn nh÷ng n¨m 80 vµ nhÊt lµ sau §¹i héi §¶ng lÇn thø VI
n¨m 1986, §¶ng ta quyÕt ®Þnh ®æi míi trªn mäi ph¬ng diÖn, trong ®ã v¨n häc
còng ®îc quan t©m. Tõ ®©y, ngêi cÇm bót dêng nh ®· t×m ®îc cho m×nh nh÷ng
m¶nh ®Êt s¸ng t¸c víi rÊt nhiÒu c¶m høng kh¸c nhau. Giê ®©y nhu cÇu ghi
chÐp, ph¶n ¸nh hiÖn thùc theo kiÓu c«ng thøc tríc ®©y kh«ng cßn ®Æt ra cÊp
b¸ch nh nh÷ng n¨m trong chiÕn tranh ®¹n löa. Cuéc sèng còng béc lé nh÷ng
mÆt phøc t¹p mµ nh÷ng lêi gi¶i thÝch ®¬n gi¶n, khu«n s¸o kh«ng cßn phï hîp
n÷a. Mçi ngêi cÇm bót còng nhËn ra r»ng søc m¹nh cña t¸c phÈm v¨n häc
kh«ng n»m ë khèi lîng hiÖn thùc ®îc ghi chÐp, ph¶n ¸nh mµ phô thuéc vµo sù
nghiÒn ngÉm, tr¶i nghiÖm cña nhµ v¨n, vµo chiÒu s©u t tëng, t×nh c¶m mµ nhµ
v¨n göi g¾m trong t¸c phÈm.
Giai ®o¹n v¨n häc sau 1975 lµ sù trë l¹i víi cuéc sèng ®êi thêng, sè
phËn riªng t. Sù trë l¹i nµy hoµn toµn tÊt yÕu bëi v× tríc ®©y, trong giai ®o¹n tõ
n¨m 1945 ®Õn 1975 nhiÒu nhµ v¨n ®· viÕt chñ ®Ò nµy nhng trªn ph¬ng diÖn
18
cña c¸i chung cïng hoµn c¶nh lÞch sö. H¬n n÷a, nãi chung ®· lµ v¨n häc th×
nÒn v¨n häc nµo còng quan t©m ®Õn sè phËn con ngêi, ®Õn c¸i riªng t s©u kÝn
nhÊt trong ®êi sèng tinh thÇn cña con ngêi. Song vÊn ®Ò lµ ë chç, do hoµn
c¶nh chiÕn tranh suèt mÊy chôc n¨m qua, v¨n häc c¸ch m¹ng nãi vÒ c¸i
chung, chØ xem xÐt c¸i riªng xuÊt ph¸t tõ quyÒn lîi chung trªn tinh thÇn d©n
chñ giai cÊp, d©n téc, thµnh ra vÊn ®Ò ®êi thêng, sè phËn riªng cña con ngêi bÞ
ch×m lÊp ®i, thËm chÝ ®«i khi cßn bÞ xem nh c¸i g× uû mþ, xa l¹ víi mét nÒn
v¨n häc lµnh m¹nh bõng bõng hµo khÝ sôc s«i c¸ch m¹ng.
Giai ®o¹n nµy, tÝnh sö thi trong s¸ng t¸c nh nh÷ng giai ®o¹n v¨n häc tríc ®©y dêng nh nhêng chç cho c¶m høng ®êi t - thÕ sù. Khi tiÕng ®¹n bom ®·
dÇn ch×m vµo dÜ v·ng, khi con ngêi ta cã thêi gian ®Ó ngÉm nghÜ l¹i con ngêi
m×nh, ®Ó ý ®Õn nh÷ng ®æi thay ®ang hµng ngµy diÔn ra xung quanh m×nh th×
lóc ®ã, con ngêi míi thùc sù c¶m nhËn ®îc ®Çy ®ñ nhÊt vÒ cuéc ®êi. V¨n häc
thêi kú nµy kh«ng bÞ bã hÑp trong ®Ò tµi chiÕn tranh, kh«ng nÆng vÒ h×nh thøc
ngîi ca mµ ®îc më réng biªn ®é ra theo nh÷ng chiÒu kÝch kh¸c nhau c¶ vÒ
kh«ng gian lÉn thêi gian. Nh÷ng vÊn ®Ò ®êi sèng hµng ngµy, vÊn ®Ò t×nh yªu
gia ®×nh, sè phËn riªng t con ngêi, c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc... tÊt c¶ ®Òu ®îc c¸c nhµ v¨n ®a lªn trang viÕt cña m×nh mét c¸ch c«ng khai kh«ng nÐ tr¸nh.
H¬n thÕ, c¸c nhµ v¨n ®· t×m vµo nh÷ng tÇng vØa s©u th¼m trong ®êi sèng t©m
hån cña con ngêi ®Ó nãi lªn ®êi sèng t×nh c¶m ®Çy m©u thuÉn vµ phøc t¹p, nãi
nh÷ng mÆt tr¸i, nh÷ng gãc khuÊt, phÇn ch×m cña hiÖn thùc cuéc sèng mµ bÊy
l©u nay bÞ che lÊp.
Cã thÓ nãi cha bao giê, v¨n häc l¹i quan t©m nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò t×nh yªu
vµ gia ®×nh nh thêi kú nµy. Dï chiÕn tranh ®· ®i qua, kh«ng cßn c¶nh “D©y
thÐp gai ®©m n¸t trêi chiÒu” (NguyÔn §×nh Thi), nhng d ba vÉn cßn vang väng
ë thêi hËu chiÕn, trë ®i trë l¹i trong nhiÒu s¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n. Bªn c¹nh
c¸c nhµ v¨n thÕ hÖ lôc tuÇn viÕt vÒ m¶ng ®Ò tµi nµy cßn xuÊt hiÖn hµng lo¹t
nh÷ng nhµ v¨n trÎ míi còng cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Chóng ta cã thÓ
®iÓm xuyÕt qua mét lo¹t t¸c phÈm cña c¸c nhµ v¨n viÕt vÒ ®Ò tµi t×nh yªu vµ
gia ®×nh nh: Mét câi nh©n gia bÐ tý (NguyÔn Kh¶i), Thêi xa v¾ng, (Lª Lùu),
Mét nöa cuéc ®êi, níc m¾t ®µn «ng, (NguyÔn ThÞ Thu HuÖ), ¨n mµy dÜ v½ng
(Chu Lai), Kh«ng cã vua, Tíng vÒ hu, T©m hån mÑ, Nhµ mÑ Lª (NguyÔn
Huy ThiÖp), Th©n phËn t×nh yªu (B¶o Ninh), Dßng s«ng mÝa (§µo Th¾ng),
BÕn kh«ng chång (D¬ng Híng), Bãng ®Ì, Bèn ngêi ®µn bµ vµ mét ®¸m
19
tang, Dßng s«ng hñi (§ç Hoµng DiÖu), C¸nh ®ång bÊt tËn (NguyÔn Ngäc T), Nhµ ba hé (NguyÔn V¨n Thä), Ng«i nhµ hoang v¾ng (Phong §iÖp), Nh©n
T×nh (Y Ban), Ng«i nhµ thñng m¸i (NguyÔn Thu ph¬ng), Mïa l¸ rông trong
vên, C«i cót gi÷a c¶nh ®êi, MÑ giµ, mÑ vµ con (Ma V¨n Kh¸ng)...
PhÇn lín c¸c t¸c phÈm v¨n häc viÕt vÒ t×nh yªu vµ gia ®×nh sau 1975 ®·
®i s©u vµo khai th¸c c¸c vÊn ®Ò cña cuéc sèng nhiÒu mÆt, trong mèi quan hÖ
®a chiÒu phøc t¹p cña ®êi sèng vµ x· héi. V¨n häc ë giai ®o¹n nµy rÊt chó ý
®Õn c¸ nh©n, c¸ tÝnh cña con ngêi. Con ngêi c¸ nh©n lu«n ®îc ®Ò cao. Bªn
c¹nh ®ã, c¸c nhµ v¨n còng ®· cã c¸i nh×n vÒ vÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong
m«i trêng x· héi míi. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ h¹nh phóc gia ®×nh cã ®øng v÷ng tríc sù t¸c ®éng to lín cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi lèi sèng x« bå bon chen,
thùc dông, tÊt c¶ dêng nh bÞ bÎ cong tríc quyÒn lùc cña ®ång tiÒn mµ t×nh c¶m
con ngêi th× l¹i bÞ xem nhÑ.
VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh còng ®îc soi räi díi c¸i nh×n v¨n ho¸, v¨n
minh. ChÊt lîng ®êi sèng con ngêi cµng ®i lªn th× mäi chuÈn mùc ®¹o ®øc x·
héi cã phÇn ®i xuèng. C¸c nhµ v¨n, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ v¨n trÎ ®· t¸o b¹o ®a
vµo trong tiÓu thuyÕt nh÷ng g× trÇn tôc nhÊt, thÓ hiÖn b¶n n¨ng nhôc c¶m
m¹nh mÏ nh: C¸nh ®ång bÊt tËn (NguyÔn Ngäc T), Bãng ®Ì (§ç Hoµng
DiÖu)... Dï vËy, nÕu tÊt c¶ ®îc soi räi díi c¸i nh×n s¸ng t¹o nghÖ thuËt th× sÏ
kh«ng t¹o nªn sù mÐo mã trong c¸ch hiÓu, kh«ng g©y ph¶n c¶m cho ngêi ®äc
mµ ngîc l¹i, t¹o ra ®îc nh÷ng hiÖn tîng míi, tÝch cùc trong v¨n häc.
Cã thÓ nãi r»ng, chñ ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh ®· xuyªn suèt mét qu¸
tr×nh lÞch sö l©u dµi trong v¨n häc víi nh÷ng hoµn c¶nh th¨ng trÇm kh¸c nhau.
KÕ tôc TiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn, v¨n häc giai ®o¹n sau ®· ph¸t triÓn víi
nhiÒu d¹ng thøc kh¸c nhau. Kh«ng chØ xoay quanh nh÷ng m©u thuÉn, xung
®ét trong gia ®×nh hiÖn ®¹i mµ ®· quan t©m ®i s©u vµo khai th¸c ë mäi ngãc
ng¸ch cña cuéc sèng con ngêi. C¸c nhµ v¨n sau nµy ®· lµm ®îc viÖc mµ c¸c
nhµ v¨n Tù lùc v¨n ®oµn mong íc mµ cha lµm ®îc thêi tríc, ®ã lµ xo¸ bá hoµn
toµn ®Þnh kiÕn x· héi cò, gi¶i phãng con ngêi c¸ nh©n, kh¼ng ®Þnh c¸i t«i c¸
nh©n, c¸ thÓ, tù do chñ ®éng trong t×nh yªu h«n nh©n vµ lµm chñ trong cuéc
sèng gia ®×nh.
1.2. VÊn ®Ò t×nh yªu vµ gia ®×nh trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn
1.2.1. T×nh yªu nam n÷ - vÊn ®Ò ®îc quan t©m ®Æc biÖt trong tiÓu
thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn
20
- Xem thêm -
.DOC 
102 
51 
88 
