Tài liệu Tuần khủng hoảng wonderweek

ll!!!! ' -•--a:;!l.... ... --......•- I � "" "" /· � Nha xuat ban Lao dqng - Xii hQi Ngo Hoa Binh 4- Pho Minh KhaiHai Ba Trung- Ha N(>i Tel: (04) 3624 6920 Fax: (04) 3624 6915 Cong ty cc5 phan Sach Thai Ha 119 cs To Hi�u- cau Giay- m. N(li Tel: (04) 3793 0480 Fax: (04) 6287 3238 Website: www.thaihabooks.com Chiu trach nhi�m xuat ban: Gia m doc N guyen Hoang Cam Chju trach nhi�m nqi dung: T6ng bien t�p Vii Anh Tuan Bien t�p vien Nha xwl't bdn: Nguyen Thi Thuy Bien t�p: Thanh Minh Sita bdn in: M0;1nh Quang Trinh bay: E>am O anh Thiet kl bia: Cam Chau THE WONDER WEEKS Copyright© 2013 by KIDDY WORLD Promotions B.V All rights reserved. Ban quyen tieng Vi�t© 201 4, Cong ty co phan Sach Thai Ha Cuon sach dl1<;1c xuat ban theo h<;1p dong ban quyen giUa Kiddy World Promotions B.V va C6ng ty Co phan Sach Thai Ha. Kh6ng phan nao trong cuon sach nay dl1<;1c sao chep ho�c chuyen sang bat cu d0;1ng thUc ho�c phuong ti�n nao, du la di�n tu, in an, ghi am hay bat cu h� tMng ph1,1c hoi va luu tru thong tin nao neu khong c6 S\1 cho phep b�ng van ban cua C6ng ty Co phan Sach Thai Ha. Bien ID\IC tren xu!t ban phctm c ua Thu vi�n Qu6c gia Vi�t Nam I Rijt, Hetty van de Tuan khung hoang : Cac tuan phat trien quan trQng nha'.t trong 20 thang dau d<'1i cua tre I Hetty van de Rijt, Frans Plooij ; Thu Huyen djch. - H. : Lao d(>ng Xii h(>i, 2014. - 47ltr.: hinh anh; 24cm Ten sach tieng Anh: The wonder weeks ISBN 97860465 18280 1. Giao d1,1c gia dinh 2. D0;1y tre 649 .122 - dc23i LXH0042p-CIP In 2.500 cuon, kho 15,5 x 24cm t0;1i C6ng ty Co phan In Savina S6 dang ky ke ho0;1ch xuat ban: 2067-2014/CXB/05-202/LE>XH . Quyet djnh xuat ban s6: 848/QE>-NXBLE>XH. In xong va n(lp luu chieu Quy IV/2014. .... ..! Nhung loi khen t�ng.............................................................................................................vii Ve cuon sach nay ................................................................................................................. xiii Loi gioi thi�u . . . . ................................................ ........ ...................................... .. ......................... 1 ChuO'ng 1: Phat trien: Tre phat trien nhuthe nao? ..... . .. . . .... . . .....".... 1 1 . .... .. .................... ............................... ChU'O'ng 2: Mai sinh: Chao ml/ng toi the gioi . ....... ........................................................................ . 25 ChuO'ng 3: Tuan khung hoang 5: The gioi cua nhG'ng cam giac thay doi.. .................................................. 47 ChU'O'ng 4: Tuan khung hoang 8: The gioi cua nhung kieu mau .....................................................................69 Chu'O'ng s: Tuan khUng hoang 12: The gioi cua nhung bien doi nh� nhang . ................... ......................... 103 ChuO'ng 6: Tuan khung hoang 19: The gioi cua nhung sl,( ki�n : . . ········ ................. ...... ...... ............................. Chu'O'ng 7: Tuan khUng hoang 26: The gioi cua nhung moi quan h� . .. . .................. .................. .... . ..... ...... 133 . . . 175 . ChuO'ng a: Tuan khung hoang 37: The gioi cua cac ph�m tru ........................................................................ 22 7 Chu'O'ng 9: Tuan khUng hoang 46: The gioi cua cac trlnh ti,( . .......................................... ................................ 263 ChuO'ng 1 o: Tuan khung hoang 55: The gioi cua cac chucmg trlnh ChuO'ng 11: Tuan khung hoang 64: . . ................... ........................ ................. The gioi cua cac nguyen t�c... ... ....... . . .. ...... .. . .... ..... 299 ..... ............ ...... ....... . 333 ChuO'ng 1 2: Tuan khung hoang 75: The gioi cua cac h� thong Tai but . ................................................................ ..... ...................................................................................................................................... 399 .469 .· .,., : .• "Cu6n sach nay la m(lt 6 cua s6 hQu d1,mg va thU vi a� nhln vao 20 thang aAu obi cua tre. Hetty van de Rijt va Plooij da quan sat va phat hi$n ra nhQng khoang thOi gian de bj t6n thLJC1ng trong qua trlnh phat tri�n cua tre SC1 sinh, gi6ng nhu toi da hoan toan d(lc l�p tlm ra trong cu6n sach cua mlnh, cu6n EJi�m ti�p xuc (fouchpoints, NXB Perseus). NhQng quan sat va gQi y thi�t thVc cua hai tac gia thvc sv rAt tuy$t vqi." - T. Berry Brazelton, Bae sy, Giao su danh dV, tru cmg E>�i hoc Y Harvard "BAt ca ngLJOi nao dang phai 'v�t l(ln' vai tre SC1 sinh va tre nh6 se d�u mu6n d9c cu6n TuJn khUng hoang nay. Cu6n sach nay se 'mo mM' cho cac b�c cha m�. giup hQ biM dLJQc nhOng khia c9nh lien quan toi sv tang truong, phat tri�n. sv thay o6i Mnh vi va phan ang tlnh cam cua con cai ma hQ c6 th� khOng a� y ho�c thAy kh6 ch!u va kh6 hi�u." - Catherine Snow, Tien sy, Giao su truang Shattuck, Truang Nghien cw sinh Giao dvc Harvard "Tac phAm cua van de Rijt va Plooij v� sv phat tri�n cua tre so sinh c6 gia tri SU dvng va trnh ang dvng khoa hQC to Ion. HQ khong chi giai thich nhQng giai do9n kh6 khan, hanh vi kh6 hi�u khi�n cha m� VO cung lo l�ng cua tre SC1 sinh, ma con cho biM nhQng hanh vi 06 danh dAu buac phat tri�n vuQt b�c cua tre va mieu ta cac giai doc;in trong qua trlnh tlm hieu tre. Cu6n sach nay kh6ng chi giup cac b?c cha m� ma ca cac chuyen gia cOng c6 dllQC hieu bi§t sau sac v� sv phat trien nao bQ cua tre nh6. Quan tr9ng hon. van de Rijt va Plooij da mieu ta each choi va giao ti§p hi$u qua nhM vdi tre a nhOng d9 tu6i khac nhau. tU d6 giup cha m� hieu duqc va c6 sv gan k§t tinh te vdi con cai. sv gan ket cha m� - con cai nay chlnh la ti�n d� quan tr9ng de tre phat trien an toan va phu hqp. TuJn khUng hoang I� cu6n sach nhM thiet phai d9c cho nhOng ngubi dang lam vi$c vdi tre so sinh nhu bac sT khoa nhi, nhan vien xa hQi, nha tam ly h9c va tM nhien la ca cha m� noa." - John Richer, Tien sy, Co van tam ly, Trvong phong Tam ly nhi, Khoa Nhi, senh vien John Radcliffe, Oxford, Anh "Hetty van de Rijt va Plooij se giup bc;in nhln nh?n the gidi theo each cua tre so sinh. Khi tre ldn len. nhOng bieu hi$n cam xuc (nhu kh6c) n6i cha chung ta biet dua tre dang t?p trung nang luqng va keu QQi sv giup da de tlm ra nhQng each mdi de hieu duqc the gidi dang lien tvc thay d6i. Vl van de Rijt va Plooij da kham pha ra nhOng giai do9n c6 the doan trudc duqc trong qua trlnh ma r9ng nh?n thuc va ky nang cua tre so sinh. hQ (cung vdi nhQng vf dl:l tuy$t vbi) c6 the tc;io di�u ki$n de bc;in nh?n ra thbi diem khoi dau cua nhQng giai do�rn cang th�ng nay va kM n9P con b9n vao qua trlnh xu ly nhOng giai doc;in d6. Qua thvc. nhling gQi y v� vi$c c6 them nh?n thuc va ky nang mdi trong cang th�ng rM phong phU, tdi muc du b9n c6 phai la cha m� hay kh6ng thl cOng kh6ng bao giO la qua sdm ho�C qua muQn de hQC dLJQC di�U gl d6 tU cu6n sach nay." -Philip J. Runkel, Tien sy, Giao sll danh dtJ ve tam ly va giao dvc, Tr11ang D?i hoc Oregon I ( ./ ·' ./ "Chan dung cua tac gia tht'.r nhat, Hetty van de Rijt, do ch'au trai Thomas ve ngay 12/9/1998 khi men 23 thang tuoi. C�u chau trai nay va ba co quan h� rat gan giii, trong suot 7 nam cuoi dCri, C�U be chfnh la Vang thai dtrO'ng toa sang trong CUQC aeri b�nh t�t cua ba. Ngay 23/9/2003, ba Hetty qua d&i. T&i t�n nhfrng giay phut cuoi deri, ba van lam vi�c v&i ban bo sung cua cuon sach nay & Ha Lan . Thong'qua cong· trinh ca dCri cua minh, ba Hetty hi v9ng co the tiep them sue m9nh cho nhfrng ngtrcYi lam cha lam m�. va dem l�i cho h9 st,r thanh than trong tam hon cung nhtr st,r tt,r tin de hQ tht,rc hi�n Stf m�nh 'trong ngtreri' theo each ma h9 CO the t�n htr&ng vang thai dtrO'Ilg nho xinh cua minh". . Danh �ng hai con Xaviera va Marco cCmg cac chau Thomas, Victoria va Sarah - Chung toi da hQC h6i dVQC rat nhieu clieu tCt con chau mlnh. . Ki, i ho3n th3nh cac nghien clru ve Tam lY Giao d\lc. Nhan h9c Hinh the va Sinh h9c T�p tinh, va vira m&i ket hon, toi va VQ' - Hetty van de Rijt - da chuyen t&i Cong vien quoc gia Gombe, Tanzania, Dong Phi de nghien clhl loai tinh tinh cimg v&i Jane Goodall. Di! an nghien Ctfu d�c bi�t dU'Q'C chung toi day cong chuan bj nay l9i khong the trien khai trong nhfrng tinh huong pho bien, vi the chung toi phai thay doi de tai. Chinh t<;Ii ncri do va chinh t�i thCri diem do, chung toi da nh�n ra chang co ncri nao tren Tr.ii dat ma ngU'6'i ta co the quan sat nhfrng con tinh tinh m&i sinh song tl! do 6' Cl! ly gan nhU' the. Chung toi khong co bat kY h9c thuyet hay gia thiet nao trong tay de kiem nghi�m, nhU'ng chung toi dU'Q'C dao t90 de quan sat trl!C tiep Va CO h� thong hanh vi cua con V�t tren thl!C te, theo truyen thong cua ngU'Cri dU'Q'C nh�n giai thU'6'ng Nobel Niko Tinbergen•. Va do chinh la dieu chung toi da lam trong gan hai nam. Khi chung toi tr& ve chau Au de lam vi�c 6' Oy ban Nghien clhl Y khoa cua Robert Hinde ve Phat trien va tich hgp hanh vi 1 Niko Tinbergen: Nha khoa h9c y- sinh do�t Giai thuang Nobel sinh h9c va y h9c nam 1973 vi da c6 cong phat minh ra to chuc va hanh vi cua ca nhan va c(>ng dong d(mg v�t. xiv Ve quyen sach nay (m(>t dO'Il tj nghien clni hanh vi d(>ng v�t tn,rc thu(>c m(>t tnremg £>�i h9c 6' Madingley, Cambridge, Anh), chung toi da phai phan tich hang t�p dfr li�u. Trong qua trinh phan tich, c6 m(>t khai ni¢m noi b�t ve giai do�n hoi quy - giai do� kh6 khan ma con con barn dinh lay con m�. Tru&c day, nhfrng giai do�n hoi quy nay dmrc tim thay & khong it hO'Il i2 loai d(>ng v�t linh tnremg. Ket qua cua vi¢c phan tich dfr li¢u ding h6 trQ' cho y ttremg: Trong giai do�n dau cua m(>t ca the, mqt to cht'.rc c6 phan cap se xuat hi¢n trong h¢ than kinh trung ll'O'Ilg lam CO' s& cho S\l' phat trien hanh vi CUa tinh tinh SO' sinh va tinh tinh nho song hoang da. Sau khi da phan tich dfr li¢u va nh�n biet to cht'.rc c6 phan cap ma b�n toi va dong nghi¢p Lex Cools - nha sinh h9c than kinh gQ'i y, chung toi lien SO sanh nhfrng ket qua tim dl.l'Q'C Ve kha nang CUa tre SO' sinh trong nhfrng giai do�n phat trien khac nhau v&i H9c thuyet Kiem soat nh�n tht'.rc phan cap (PCT) cua William T. Powers. Hoa ra PCT giai thich rat ro ve nhfrng phat hi¢n cua chung toi. Trong nhfrng nam tiep theo, cac djnh de chinh cua PCT da dl.l'Q'C cac nha nghien Clru kiem nghi�m them va ket qua da dl.l'Q'C dang tai tren cac tai li¢u khoa h9c. Cac b�n quan tam c6 the ghe tham trang web www.livingcontrolsystems.com de tim hieu tong quan ve PCT. Khi da c6 bang Tien sy cua tnremg Cambridge, Anh ( Hetty) va Groningen, Ha Lan (Frans), chung toi chuyen sang quan sat Va quay phim m� Va tre SO' sinh trong moi trll'Cmg gia dinh cua h9. Nhfrng nghien Clru nay da chi ra rang tre em ding trai qua nhfrng giai do�n barn dinh kh6 khan, c6 lien quan den d9 tuoi theo each tll'O'Ilg tl,l'. V&i m6i m(>t giai do�n kh6 khan, tre l�i t�o ra m(>t bmS-c d(>t pha trong qua trinh phat trien tinh than. M6i Ian nhl.l' v�y. m(>t l&p cua h� thong kiem soat nh�n tht'.rc l�i dl.l'Q'C xep chong len cac l&p h¢ thong kiem soat nh�n tht'.rc dang c6 �n, da dl.l'Q'C to chtrc Va phan cap. Ve quyen sach nay 01,l'a tren nghien ct.Yu cua chung toi, toi va Hetty da viet cuon Tuan khimg hodng ban tieng Ha Lan nam 1992, sau do la cac ban tieng £>ll'c, Phap, Th\ly Dien, Dan M �ch, Tay Ban Nha, Anh, Nh�t Ban, Han Quoc va Nga. Nghien ct.Yu nguyen goc cua chung toi bang tieng Ha Lan da dm;rc tai t�o va khang dinh bcYi rat nhieu nha nghien ct.Yu 6' Tay Ban Nha, Anh va Thl,ly Dien. De co them thong tin Ve ban nghien Clru la nen tang CO' s6' CUa CUOn Tuan khung hodng va ve nhfrng an ban bang nhieu thtr ngon ngfr khac nhau, hay truy c�p trang www. thewonderweeks.com. Dang tiec la Hetty da bi mac m(>t can b�nh nhi�t d&i khi chung toi 6' Tanzania, va sau m(>t thng thmmg nh�t cua ca m� va be. Ngoai ra, chung toi con thu th�p them thong tin tir cac CUQC phong van. Nghien cli'u cua chung toi da chi ra rang: Tat ca cac ong bo ba m� deu kh6 chiu v&i m('>t dt'.ra tre khong ngirng kh6c. Tren tht,rc te, chung toi da phat hi�n ra m('>t dieu dang ng�c nhien la: Tat ca nhfrng dt'.ra tre kh6e m�nh, binh thmmg deu hay kh6c l6c, deu rac roi, nhieu khe va nh�ng xj & dmg m(>t d9 tuoi, va khi dieu nay xay ra, chung c6 the khien ca nha ch.in chmmg. Tir nghien cU-u cua minh, chung tdi c6 the' docin trU'&c dm;rc ca tu4n thiri die'm cha m� c6 the· kY vc;mg con hQ se trdi qua nh frng "giai dogn nh(i.ng xi" nay. Trong suot nhfrng giai do�n nay, tre kh6c vi m('>t ly do. Tre d('>t nhien trai qua nhfrng thay doi l&n trong qua trinh phat trien va dieu d6 khien tre kh6 chju. Nhfrng thay doi nay giup tre h9c dU'Q'C nhieu ky nang m&i, vi the, chung dang la ly do de an mirng. Suy cho cimg, d6 la dau hi�u cho thay tre dang phat trien binh thll'iYng. Nhll'ng doi v&i tre, nhfrng thay doi nay l�i khien chung ngO' ngac. Tre ng�c nhien - m9i tht'.r thay doi chi sau m('>t dem. Ct'.r nhll' the no vira m&i bm)'c chan vao m('>t the gi&i hoan toan khac v�y. Ai ding bi et rang qua trinh phat trien sinh ly cua tre tien trien theo kieu ma chung ta v�n thll'iYng n6i la "phat trien b('>c phat". Tre c6 the khong phat trien m('>t chut nao trong m('>t th&i gian, nhll'ng sau d6 l�i cao hO'n ntra phan chi sau m(>t dem. Nghien LO'i giO'i thi�u cil'u c1a chi ra rang qua trinh phat trien tinh than cua tre cGng v�y. Cac nghien cfru ve than kinh h<;>c cho biet c6 nhfrng thay c16i quan tr9ng, nhanh ch6ng ng ma tat ca cac em be deu trai qua trong cho b.;tn biet moi mQt Slf phat trien 00 20 thang dau deri. N6 CO nghia la gi aoi v&i hieu biet cua tre ve the gi&i va each tre SU dt.mg hieu biet c16 de phat trien nhfrng ky nang m&i ma chung se can trong moi giai do.;in phat trien. E>ieu nay co nghia la gi doi v6'i b�n va con? Cha m� co the SU d1,mg hieu biet ve nhfrng bU'cYC phat trien nhay VQt nay cua con ae VU'Q't qua nhfrng giai OO,;tn kh6 khan boi roi trong CUQC song m&i. B.;in se hieu hO'n each con bi;ln suy nghi va hieu OU'Q'C t.;ii sao tre l.;ii hanh d()ng nhU' v�y vao m()t theri diem cv the. B.;in c6 the ch<;>n sl,l' trg giup thich hgp c16i v&i tre khi can, va ch<;>n OU'Q'C moi trU'erng phu hgp de giup tre t�n dl,lng toi aa tat ca nhfrng bU'cYC nhay VQt trong Sl,l' phat trien cua tre. Tuy nhien, cuon sach nay khong phai la each de bien con b.;in tr& thanh m()t thien tai. Chung toi tin rang moi all-a tre deu thong minh va OQC dao theo each rieng cua minh. Cuon sach nay viet ve each hieu va t'.rng ph6 v&i con khi con kh6 chju va lam each nao de thay thoai mai nhat v&i con khi con phat trien. Day la cuon sach ve niem vui va noi buon cua vi�c l&n len cling con.