Tài liệu Thực trạng và các giải pháp nhằm hoàn thiện chế độ hưu trí tại tp.hồ chí minh

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Cô sôû choïn ñeà taøi: Trong cuoäc soáng khoâng phaûi luùc naøo con ngöôøi cuõng chæ gaëp nhöõng thuaän lôïi, coù ñaày ñuû thu nhaäp vaø nhöõng ñieàu kieän sinh soáng bình thöôøng, traùi laïi coù nhieàu tröôøng hôïp khoù khaên, baát haïnh ruûi ro xaûy ra laøm cho con ngöôøi bò giaûm, maát thu nhaäp hoaëc caùc ñieàu kieän sinh soáng khaùc nhö oám ñau, tai naïn, maát ngöôøi nuoâi döôõng, tuoåi giaø v.v… Khi rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp bò giaûm hoaëc maát khaû naêng lao ñoäng noùi treân caùc nhu caàu cuoäc soáng khoâng vì theá maø maát ñi. Traùi laïi coù caùi coøn taêng leân thaäm chí coù theå xuaát hieän theâm nhu caàu môùi nhö khi oám ñau phaûi caàn ñöôïc chöõa trò aên uoáng ñuû chaát; hoaëc khi tuoåi giaø phaûi caàn nguoàn thu nhaäp ñeå giaûi quyeát caùc nhu caàu cô baûn cho cuoäc soáng. Bôûi vaäy muoán toàn taïi con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi luoân luoân tìm ra caùc bieän phaùp thích hôïp ñeå giaûi quyeát. Moät trong caùc bieän phaùp ñoù laø san seû ruûi ro cuûa soá ñoâng ngöôøi tham gia cho soá ít döôùi hình thöùc baûo hieåm, trong ñoù coù BHXH. Söï xuaát hieän cuûa BHXH laø moät taát yeáu khaùch quan khi maø moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñieàu caûm thaáy söï caàn thieát phaûi tham gia heä thoáng BHXH vaø söï caàn thieát phaûi tieán haønh cho ngöôøi lao ñoäng. Vì vaäy BHXH ñaõ trôû thaønh nhu caàu vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø ñöôïc thöøa nhaän laø moät nhu caàu taát yeáu khaùch quan, moät trong nhöõng quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi nhö trong Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn cuûa Ñaïi hoäi ñoàng Lieân Hôïp Quoác hoïp thoâng qua ngaøy 10/12/1948 ñaõ neâu: “Taát caû moïi ngöôøi vôùi tö caùch laø thaønh vieân cuûa xaõ hoäi coù quyeàn ñöôïc höôûng BHXH”. Theo coâng öùôc 102/ILO ngaøy 28/06/1952 cuûa toå chöùc Lao ñoäng quoác teá BHXH goàm caùc cheá ñoä sau ñaây: 2 - Chaêm soùc y teá. - Trôï caáp oám ñau - Trôï caáp thai saûn - Trôï caáp tai naïn lao ñoäng- beänh ngheà nghieäp - Trôï caáp taøn taät. - Trôï caáp gia ñình. - Trôï caáp thaát nghieäp. - Trôï caáp töû tuaát. - Trôï caáp tuoåi giaø (höu trí). Ngay sau khi thaønh laäp nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa (ngaøy 2/9/1945), Nhaø nöôùc ñaõ ñeà ra nhieàu chính saùch BHXH. Qua nhieàu laàn caûi caùch heä thoáng BHXH Vieät Nam coù caùc cheá ñoä sau ñaây: - Chaêm soùc y teá. - Trôï caáp oám ñau - Trôï caáp thai saûn - Trôï caáp tai naïi lao ñoäng- beänh ngheà nghieäp - Nghæ döôõng söùc. - Trôï caáp taøn taät (trôï caáp maát söùc lao ñoäng). - Trôï caáp töû tuaát. - Trôï caáp tuoåi giaø(höu trí). Moät trong caùc cheá ñoä BHXH quan troïng vôùi nhieàu ngöôøi tham gia vaø nhieàu ngöôøi ñöôïc höôûng laø cheá ñoä höu trí. Tuy nhieân do chính saùch BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng chöa hoaøn thieän vì vaäy theo caùc chuyeân gia thì nguy cô maát caân ñoái giöõa thu vaø chi ñoái vôùi cheá ñoä höu trí laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi neáu ngay töø baây giôø khoâng coù nhöõng caûi caùch thích hôïp. 3 Theo taøi lieäu coâng boá cuûa Uûy ban caùc vaán ñeà xaõ hoäi thuoäc Quoác Hoäi nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam, cuøng vôùi taêng ñoái töôïng tham gia BHXH vaø ñieàu chænh taêng tieàn löông, soá thu quyõ BHXH haøng naêm cuõng taêng khaù nhanh. Theo qui ñònh veà BHXH, kinh phí chi traû cho ngöôøi nghæ höu, nghæ maát söùc vaø tieàn tuaát töø tröôùc thaùng 10/1995 do ngaân saùch Nhaø nöôùc baûo ñaûm, coøn quyõ BHXH chæ phaûi chi traû löông höu vaø caùc loaïi trôï caáp BHXH cho caùc ñoái töôïng nghæ höôûng cheá ñoä höu, maát söùc vaø töû tuaát töø 01/10/1995 veà sau. Veà nguyeân taéc, thì sau 15 naêm keå töø naêm 1995 môùi coù ñoái töôïng höôûng cheá ñoä höu vaø töû tuaát ñaàu tieân, tuy nhieân thöïc teá ngay sau khi taùch ra khoûi ngaân saùch, quyõ BHXH ñaõ phaûi chi traû cheá ñoä höu vaø tieàn tuaát vaø soá chi naøy ngaøy caøng taêng cao. Naêm 2002, quyõ BHXH ñaõ phaûi chi traû löông höu vaø trôï caáp cho 244.467 ñoái töôïng, ñeán naêm 2003 ñoái töôïng höôûng trôï caáp do quyõ BHXH chi traû ñaõ laø 304.757 ngöôøi, taêng 24,7% so vôùi naêm 2002. Möùc höôûng BHXH bình quaân haøng naêm cuõng taêng khaù nhanh, naêm 2003 so vôùi naêm 2002 taêng 23,3%. Tyû troïng kinh phí do quyõ BHXH chi traû so vôùi toång soá quyõ thu ñöôïc haøng naêm ngaøy caøng taêng, naêm 2002 chieám 37,1% vaø ñeán naêm 2003 ñaõ chieám tôùi 39,4%. Maëc duø ñang coù soá toàn quyõ BHXH khoaûng gaàn 35.000 tyû ñoàng nhöng vôùi tyû troïng thu-chi vaøo caùc naêm sau. theo tính toaùn cuûa caùc chuyeân gia, vôùi toác ñoä ñieàu chænh taêng chi BHXH gaén vôùi tieàn löông nhö hieän nay, neáu khoâng coù nhöõng thay ñoåi veà cheá ñoä thu, chi BHXH hôïp lyù vaø ñaàu tö baûo toaøn, taêng tröôûng quyõ coù hieäu quaû cao thì ñeán khoaûng naêm 2030 quyõ BHXH seõ coù nguy cô vôõ. Theo chuùng toâi coù caùc nguyeân nhaân gaây maát caân ñoái quyõ BHXH trong töông lai goàm: - Ñoùng ngaén, höôûng daøi, tuoåi nghæ höu thaáp Chính saùch BHXH ôû nöôùc ta ñaõ thöïc hieän theo nguyeân taéc ñoùng-höôûng, nhöng treân thöïc teá vaãn tieáp tuïc thöïc hieän moät soá chính saùch xaõ hoäi trong giai 4 ñoaïn chuyeån ñoåi. Vieäc quy ñònh möùc ñoùng baèng 15% quyõ löông vaø sau 30 naêm laøm vieäc ñoái vôùi nam, 25 naêm ñoái vôùi nöõ seõ ñöôïc höôûng 75% möùc löông bình quaân cuûa 5 naêm ñoùng BHXH tröôùc khi nghæ höu, xeùt veà khía caïnh kinh teá laø chöa phuø hôïp. Bôûi neáu moät ngöôøi lao ñoäng ñoùng BHXH trong suoát 30 naêm thì soá tieàn ñoùng goùp cuûa ngöôøi ñoù, keå caû öôùc tính taêng tröôûng laø 6%/ naêm thì cuõng chæ ñuû chi löông höu cho baûn thaân ngöôøi ñoù ñöôïc khoaûng 6-8 naêm, trong khi ñoù bình quaân soá naêm höôûng löông höu hieän nay khoaûng 15 naêm. Quy ñònh naøy ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu thöïc teá trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi nhöng ñaõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng caân ñoái laâu daøi cuûa quyõ BHXH. Hieän nay vieäc môû roäng vaø taêng ñoái töôïng tham gia BHXH seõ taêng nguoàn thu song cuõng seõ ñoàng nghóa vôùi tình traïng 15 naêm tôùi soá löôïng ñoái töôïng ñöôïc höôûng vaø soá tieàn chi traû BHXH taêng leân, nhö vaäy coù theå keùo daøi thôøi gian maát caân ñoái quyõ, nhöng khi ñaõ maát caân ñoái thì tình hình seõ raát nghieâm troïng. - Coøn ñan xen giöõa chính saùch höu trí vôùi chính saùch xaõ hoäi khaùc Beân caïnh ñoù nhöõng naêm qua do vieäc thöïc hieän moät soá chính saùch xaõ hoäi nhö: giaûm tuoåi nghæ höu cho moät soá ñoái töôïng lao ñoäng naëng nhoïc, ñoäc haïi, nguy hieåm, nôi coù nhieàu khoù khaên; tinh giaûn bieân cheá khu vöïc haønh chính söï nghieäp, saép xeáp laïi doanh nghieäp Nhaø nöôùc, cho veà höu tröôùc tuoåi moät soá ñoái töôïng, bình quaân tuoåi nghæ höu töø naêm 1995 ñeán nay laø 51,5 tuoåi vaø moät soá chính saùch xaõ hoäi khaùc ñaõ laøm giaûm nguoàn thu vaø taêng chi traû töø quyõ BHXH. - Chöa coù nguoàn boå sung cho soá coâng nhaân vieân chöùc nhaø nöôùc tham gia BHXH tröôùc thaùng 1 naêm 1995 vaø veà höu sau naêm 1995. Naêm 1995, quyõ BHXH taùch ra khoûi ngaân saùch, töï haïch toaùn caân ñoái thuchi, tuy nhieân vaãn coøn khoaûng 2,9 trieäu caùn boä, coâng nhaân, coâng chöùc trong khu vöïc Nhaø nöôùc ñaõ tham gia BHXH theo cô cheá cuõ ñöôïc bình quaân chöa coù nguoàn 5 boå sung, vì vaäy hieän taïi vaãn phaûi duøng quyõ BHXH ñeå chi traû maø leõ ra traùch nhieäm ñoù thuoäc veà Nhaø nöôùc, öôùc tính soá tieàn naøy vaøi chuïc ngaøn tyû ñoàng. - Hoaït ñoäng ñaàu tö sinh lôøi quyõ nhaøn roãi chöa hieäu quaû. Vieäc baûo ñaûm caân ñoái thu-chi cuûa quyõ BHXH laø baûo toàn vaø taêng tröôûng quyõ, song hieän taïi quyõ BHXH Nhaøn roãi naêm 2002 laø 25.507 tyû ñoàng, naêm 2003 laø gaàn 35.000 tyû ñoàng, laïi chöa ñöôïc ñaàu tö vaøo nhöõng döï aùn mang laïi hieäu quaû cao, ít ruûi ro, maø chuû yeáu cho ngaân saùch Nhaø nöôùc vay hoaëc mua coâng traùi, traùi phieáu neân laõi thu ñöôïc khoâng nhieàu. Naêm 2002 thu laïi 1.606 tyû ñoàng (tyû leä laõi suaát 7,3%/naêm), naêm 2003 thu laïi 1.911 tyû ñoàng (tyû leä laõi suaát laø 6,6%/naêm). Neáu tröø chæ soá giaù tieâu duøng taêng haøng naêm (naêm 2002: 4%; naêm 2003:3%) thì toác ñoä taêng tröôûng quyõ chæ coøn 3,3% trong naêm 2002 vaø 3,6% trong naêm 2003. Möùc taêng naøy laø thaáp quaù so vôùi tính toaùn, hoaïch ñònh chính saùch ban ñaàu (naêm 1991) laø 10%-12%/naêm. Neáu naêm 2004 chæ soá giaù tieâu duøng taêng 10% thì quyõ BHXH khoâng coøn tyû taêng tröôûng. Xuaát phaùt töø thöïc traïng treân UÛy ban caùc vaán ñeà xaõ hoäi kieán nghò Quoác Hoäi sôùm thoâng qua Luaät BHXH vaø khi thoâng qua luaät, phaùp leänh coù aûnh höôûng ñeán caân ñoái thu-chi quyõ BHXH thì phaûi tính toaùn boá trí ngaân saùch ñeå baûo ñaûm vieäc thöïc hieän; boá trí nguoàn ngaân saùch ñoùng buø 14 naêm tieàn BHXH cuûa 2,9 trieäu caùn boä, coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöùôc vaø löïc löôïng vuõ trang ñaõ laøm vieäc tröôùc naêm 1995 nay chuyeån sang höôûng BHXH theo cô cheá môùi. Tröôùc thöïc traïng neâu treân toâi choïn ñeà taøi “Thöïc traïng vaø caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän cheá ñoä höu trí taïi TP.Hoà Chí Minh”. Sôû dó choïn TP. Hoà Chí Minh thöïc hieän ñeà taøi vì ñaây laø ñòa phöông coù soá löôïng ñoái töôïng tham gia cheá ñoä höu trí ñoâng nhaát. 2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi: 6 - Phaân tích thöïc traïng thöïc hieän cheá ñoä höu trí taïi TP. Hoà Chí Minh töø 1995 ñeán nay. - Ñöa ra caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän vieäc thöïc hieän cheá ñoä höu trí taïi TP.Hoà Chí Minh. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu: Ñoái töôïng nghieân cöùu laø ngöôøi lao ñoäng caùn boä vieân chöùc Nhaø nöôùc tham gia ñoùng phí BHXH (phaàn höu trí) vaø nhöõng ngöôøi ñang höôûng cheá ñoä höu trí taïi TP. Hoà Chí Minh). Phaïm vi nghieân cöùu laø soá ngöôøi tham gia, soá ñôn vò tham gia, soá tieàn ñoùng vaøo cheá ñoä höu trí; soá ñoái töôïng höôûng, soá tieàn chi löông höu töø 1995 ñeán nay taïi TP.HCM. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu: Luaän vaên ñöôïc thöïc hieän vôùi caùc phöông phaùp cô baûn sau: Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, duy vaät lòch söû, caùc phöông phaùp thoáng keâ phaân tích so saùnh toång hôïp, aùp duïng thuaät toaùn taøi chính ñeå xaùc ñònh caân ñoái giöõa thu chi cheá ñoä höu trí döïa vaøo nhoùm ngöôøi tham gia cheá ñoä höu trí chieám tæ leä ñoâng taïi TP. Hoà Chí Minh. Nguoàn taøi lieäu ñöôïc söû duïng: saùch giaùo khoa, caùc taøi lieäu, caùc taïp chí coù lieân quan ñeán cheá ñoä höu trí, nguoàn taøi lieäu töø cô quan BHXH Vieät Nam, BHXH TP.Hoà Chí Minh, caùc ñeà taøi nghieân cöùu coù lieân quan ñeán cheá ñoä höu trí cuûa sôû thöông binh xaõ hoäi TP.HCM vaø trung taâm khoa hoïc xaõ hoäi TP.HCM. 5. YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn cuûa ñeà taøi: Hieän nay treân theá giôùi nhieàu quoác gia ñeàu quan taâm caûi caùch cheá ñoä höu trí ñeå baûo ñaûm caân ñoái taøi chính cho cheá ñoä naøy trong daøi haïn. Thaäm chí caùc quoác gia ñaõ phaùt trieån coù nhieàu kinh nghieäm trong thöïc hieän cheá ñoä höu trí nhö Phaùp, Hoa Kyø, Thuïy Ñieån… cuõng thöôøng xuyeân ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå hoaøn 7 thieän cheá ñoä höu trí cuûa hoï. Gaàn ñaây caùc quoác gia coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi thuoäc Ñoâng AÂu cuõ cuõng ñang tích cöïc thöïc hieän caûi caùch cheá ñoä höu trí. Ñaëc bieät Trung Quoác moät quoác gia coù theå cheá chính trò gioáng Vieät Nam ñaõ tích cöïc caûi caùch cheá ñoä höu trí töø 1997 ñeán nay. Ñoái vôùi Vieät Nam maëc duø cheá ñoä höu trí ñaõ ñöôïc aùp duïng vaøo nhöõng naêm sau khi thaønh laäp nöùôc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa nhöng do hoaøn caûnh phaûi traûi qua caùc cuoäc chieán tranh vaø sau ñoù chính saùch BHXH noùi chung cheá ñoä höu trí noùi rieâng bò aûnh höôûng bôûi cô cheá bao caáp. Vieäc thöïc hieän cô cheá muoán höôûng BHXH phaûi tham gia ñoùng phí chæ thaät söï baét ñaàu töø naêm 1995 ñeán nay. Do chöa coù kinh nghieäm, do thieáu nguoàn nhaân löïc coù chuyeân moân saâu veà lónh vöïc BHXH vì vaäy chöa tính toaùn, döï baùo chính xaùc caân ñoái giöõa thu-chi ñoái vôùi cheá ñoä höu trí. Vì vaäy khi choïn ñeà taøi chuùng toâi mong muoán ñoùng goùp yù kieán cuûa mình cho vieäc caûi caùch cheá ñoä höu trí ôû Tp.Hoà Chí Minh noùi rieâng vaø BHXH noùi chung trong töông lai. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên: Chöông 1: Moät soá vaán ñeà lyù luaän cô baûn veà chính saùch BHXH vaø cheá ñoä höu trí. Chöông 2: Phaân tích thöïc traïng thöïc hieän cheá ñoä höu trí taïi TP HCM Chöông3: Caùc giaûi phaùp, kieán nghò nhaèm hoaøn thieän cheá ñoä höu trí taïi TP.HCM. 8 CHÖÔNG 1: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ CHEÁ ÑOÄ HÖU TRÍ. 1.1. Caùc khaùi nieäm cô baûn veà baûo hieåm, baûo hieåm xaõ hoäi, cheá ñoä höu trí. 1.1.1. Khaùi nieäm veà baûo hieåm: Khaùi nieäm ñaày ñuû veà baûo hieåm bao goàm söï hình thaønh moät quyõ baûo hieåm, söï hoaùn chuyeån ruûi ro, söï keát hôïp tham gia cuûa soá ñoâng caùc ñôn vò ñoái töôïng rieâng leû vaø ñoäc laäp, chòu cuøng moät ruûi ro nhö nhau taïo thaønh moät nhoùm töông taùc. - Khaùi nieäm 1: Baûo hieåm laø söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng vaøo söï baát haïnh cuûa soá ít. (Dennis Kessler, Disque No17-Jan-Mars-1994) - Khaùi nieäm 2: Baûo hieåm laø moät phöông saùch haï giaûm ruûi ro baèng caùch keát hôïp moät soá löôïng ñaày ñuû caùc ñôn vò ñoái töôïng ñeå bieán toån thaát caù theå thaønh toån thaát coäng ñoàng vaø coù theå döï tính ñöôïc. (Nguyeãn Phong, baøi giaûng baûo hieåm Ñaïi hoïc taøi chính, Toång coâng ty Baûo hieåm Vieät Nam, Baûo vieät Hoà Chí Minh-1998, trang14). 1.1.2. Khaùi nieäm baûo hieåm xaõ hoäi: Baûo hieåm xaõ hoäi laø söï thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng khi hoï bò maát hoaëc giaûm thu nhaäp do oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng vaø beänh ngheà nghieäp, taøn taät, thaát nghieäp, tuoåi giaø, töû tuaát döïa treân cô sôû moät quyõ taøi chính do söï ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia baûo hieåm xaõ hoäi coù söï baûo hoä cuûa Nhaø nöôùc theo phaùp luaät nhaèm baûo ñaûm an toaøn ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï, ñoàng thôøi goùp phaàn ñaûm baûo an toaøn xaõ hoäi (theo töø ñieån baùch khoa tieáng Vieät taäp1). 9 1.1.3. Khaùi nieäm cheá ñoä höu trí: Cheá ñoä höu trí laø moät trong caùc cheá ñoä BHXH nhaèm traû thu nhaäp thay theá cho ngöôøi lao ñoäng khi hoï ñuû ñieàu kieän tuoåi ñôøi vaø thôøi gian ñoùng BHXH. 1.2 Khaùi quaùt chung veà lòch söû hình thaønh, phaùt trieån heä thoáng BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng: 1.2.1 Sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa baûo hieåm xaõ hoäi treân theá giôùi: ÔÛ thôøi coå ñaïi: ÔÛ thôøi kyø naøy, söï töông trôï laãn nhau mang tính töï phaùt, theo baûn naêng vaø môùi ñöôïc theå hieän trong phaïm vi coäng ñoàng nhoû giöõa anh chò em cuøng gia ñình, thaân toäc, giöõa caùc thaønh vieân cuøng boä laïc, thoân xoùm. Ñeán giai ñoaïn coù phaân coâng lao ñoäng, saûn xuaát xaõ hoäi phaùt trieån hôn, quan heä xaõ hoäi, quan heä taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc caù nhaân, giöõa caùc coäng ñoàng cuøng phaùt trieån hôn... Ngaønh coâng nghieäp hình thaønh, haøng loaït ngöôøi daân noâng thoân di cö ra thaønh thò. Trong khoaûng töø theá kyû XVI ñeán theá kyû XVIII, moät soá nghieäp ñoaøn thôï thuø coâng ra ñôøi. Tình ñoaøn keát töông thaân nhöõng ngöôøi laøm thueâ naûy nôû daàn. ÔÛ moät soá nöôùc Chaâu Aâu, nhieàu quyõ töông trôï ñöôïc thaønh laäp:ôû Anh naêm 1973 coù hoäi “Baèng höõu” giuùp hoäi vieân trong caùc tröôøng hôïp bò oám ñau, thöông taät. Neàn coâng nghieäp vaø kinh teá haøng hoaù phaùt trieån ñaõ xuaát hieän vieäc thueâ möôùn coâng nhaân: - Luùc ñaàu giôùi chuû cam keát seõ traû coâng lao ñoäng cho giôùi thôï döïa vaøo keát quaû lao ñoäng. Coù laøm thì coù höôûng, khoâng laøm thì khoâng höôûng. - Daàn daàn giôùi chuû ñaõ cam keát seõ trôï caáp cho giôùi thôï moät khoaûn thu nhaäp nhaát ñònh khi hoï gaëp nhöõng ruûi ro nhö oám ñau, tai naïn. Trong thöïc teá nhieàu khi caùc tröôøng hôïp ruûi ro khoâng xaûy ra neân giôùi chuû khoâng chi moät khoaûn tieàn naøo. Tuy nhieân coù nhöõng luùc, nhöõng nôi ruûi ro xaûy ra doàn daäp vaø neáu thöïc hieän ñuùng cam keát thì giôùi chuû phaûi trôï caáp soá tieàn lôùn. Vì vaäy hoï ñaõ khoâng thöïc hieän ñuùng 10 cam keát. Maâu thuaãn giöõa giôùi thôï giôùi chuû xaûy ra, xuaát hieän tranh chaáp lao ñoäng. Luùc naøy giôùi thôï lieân keát laïi vôùi nhau ñeå ñaáu tranh ñoøi quyeàn lôïi. Caùc haønh ñoäng coâng nghieäp nhö laõn coâng, beá xöôûng, ñaäp phaù maùy moùc, ñình coâng ñaõ xaûy ra. Cuoäc ñaáu tranh dieãn ra caøng ngaøy caøng roäng lôùn (trong ñoù coù ñình coâng vaø caùc haønh ñoäng coâng nghieäp khaùc) ñaõ taùc ñoäng ñeán nhieàu maët ñeán ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi. Daàn daàn, trong cô cheá thò tröôøng ñaõ xuaát hieän moät beân thöù ba ñoùng vai troø trung gian giuùp thöïc hieän nhöõng cam keát giôùi chuû vaø giôùi thôï baèng hoaït ñoäng thích hôïp cuûa noù. Nhôø vaäy, thay vì phaûi chi tröïc tieáp nhöõng khoaûn tieàn lôùn khi ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ bò oám ñau, tai naïn, giaø… giôùi chuû coù theå trích ra haøng thaùng moät khoaûn tieàn nho nhoû ñöôïc tính toaùn chaët cheõ döïa treân cô sôû xaùc suaát nhöõng bieán coá cuûa taäp hôïp nhöõng ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ. Soá tieàn naøy ñöôïc giao cho beân thöù ba toàn tích daàn thaønh moät quyõ tieàn teä. Khi ngöôøi lao ñoäng bò oám ñau, tai naïn, giaø… thì cöù theo cam keát chi traû, khoâng phuï thuoäc vaøo giôùi chuû coù muoán hay khoâng. Nhö vaäy, moät maët, giôùi chuû ñôõ bò thieät haïi veà kinh teá do khoâng phaûi chi moät luùc nhöõng khoaûn tieàn lôùn, maët khaùc, ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ ñöôïc baûo ñaûm chaéc chaén moät phaàn thu nhaäp khi bò oám ñau, tai naïn,tuoåi giaø…Khi xaõ hoäi phaùt trieån, ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà BHXH thì Nhaø nöôùc ñoùng vai troø raát quan troïng trong quaù trình hình thaønh, phaùt trieån cô cheá hoaït ñoäng cuûa BHXH. Söï can thieäp cuûa Nhaø nöôùc, moät maët laøm taêng vai troø cuûa Nhaø nöôùc, giôùi chuû buoäc phaûi ñoùng goùp theâm, ñoàng thôøi giôùi thôï cuõng phaûi ñoùng goùp moät phaàn vaøo söï baûo ñaûm cho chính mình, caû giôùi chuû vaø giôùi thôï ñeàu thaáy mình coù lôïi vaø ñöôïc baûo veä. Chính nhôø nhöõng moái quan heä raøng buoäc ñoù maø ruûi ro, baát lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng ñöôïc daøn traûi theo nhieàu chieàu, moät quyõ tieàn teä taäp trung treân phaïm vi quoác gia nhaèm baûo ñaûm ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng khi bò oám, tai naïn, tuoåi giaø… ñöôïc thieát laäp. Nhôø vaäy, ñaõ taïo ra khaû naêng giaûi quyeát caùc phaùt sinh ruûi ro, baát lôïi lôùn nhaát vôùi moät toång döï tröõ nhoû nhaát. Treân cô sôû xaùc suaát phaùt sinh ruûi ro 11 cuûa caû taäp hôïp ngöôøi lao ñoäng trong phaïm vi bao quaùt cuûa quyõ. Sau ñaây laø söï phaùt trieån baûo hieåm xaõ hoäi ôû moät soá quoác gia ñieån hình: - Vaøo naêm 1850 döôùi thôøi toång thoáng Bis-maùc, nhieàu bang cuûa nöôùc Ñöùc ñaõ giuùp caùc ñòa phöông laäp quyõ baûo hieåm oám ñau, do caùc coâng nhaân ñoùng goùp ñeå ñöôïc baûo hieåm. Naêm 1884 xuaát hieän cheá ñoä ruûi ro ngheà nghieäp. Naêm 1889 xuaát hieän cheá ñoä baûo hieåm tuoåi giaø vaø baûo hieåm taøn taät. Trong khoaûng thôøi gian töø naêm 1883 ñeán 1889 moät heä thoáng baûo hieåm xaõ hoäi lôùn laàn ñaàu tieân ñaõ ra ñôøi aùp duïng nguyeân taéc ngöôøi ñöôïc baûo hieåm xaõ hoäi phaûi ñoùng phí baûo hieåm xaõ hoäi. Theo göông nöôùc Ñöùc, naêm 1918 Phaùp thöïc hieän baûo hieåm xaõ hoäi phoå caäp trong caû nöôùc nhöng khoâng thaønh coâng. Ñeán naêm 1930 Phaùp thoâng qua ñaïo luaät thöù hai veà BHXH aùp duïng chuû yeáu cho ngaønh coâng nghieäp vaø thöông maïi. Töø thaäp kyû 30 cuûa theá XX, lieân tieáp caùc nöôùc Chaâu Myõ La tinh, Hoa Kyø, Canaña deàu aùp duïng; töø sau ñaïi chieán theá giôùi laàn thöù 2 vaø sau khi giaønh ñoäc laäp, nhieàu nöôùc chaâu Phi, chaâu AÙ vaø vuøng Caribeâ cuõng laàn löôït aùp duïng cô cheá baûo hieåm xaõ hoäi töông töï. Tuy vaäy, tuyø theo ñaëc ñieåm kinh teá, xaõ hoäi rieâng coù cuûa moãi nöôùc maø hoï aùp duïng caùc cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi khaùc nhau. Noäi dung cuï theå cuûa töøng cheá ñoä cuõng khoâng ñoàng nhaát trong caùc nöôùc. Treân cô sôû thöïc tieãn aùp duïng caùc cheá ñoä ña daïng baûo veä ngöôøi lao ñoäng giaûm thieåu nhöõng ruûi ro, khoù khaên, Hoäi nghò toaøn theå Toå chöùc Lao ñoäng quoác teá (ILO) ñaõ thoâng qua Coâng öôùc soá 102 (1952) veà an toaøn xaõ hoäi (qui phaïm toái thieåu) trong ñoù baûo hieåm xaõ hoäi laø moät cô cheá chuû yeáu. 1.2.2. Sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa BHXH ôû Vieät Nam: Töø khi nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ra ñôøi, BHXH ñöôïc coi troïng, ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån khoâng ngöøng. Quyeàn lôïi ñoái vôi giai caáp coâng nhaân vaø ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ ñöôïc quan taâm vaø ghi roõ trong caùc Nghò quyeát cuûa 12 Ñaûng, töø Ñöôøng Caùch meänh naêm 1927 ñeán caùc Nghò quyeát nhöõng naêm 1930 1945 döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, giai caáp coâng nhaân ñaõ ñaáu tranh vaø giaønh ñöôïc moät soá quyeàn lôi veà ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng. Nghò quyeát Trung öông Ñaûng thaùng 11/ 1940 coù ghi: “Khi thieát laäp ñöôïc chính quyeàn caùch maïng thì ñaët luaät BHXH, coù quyõ höu boång cho thôï thuyeàn giaø, ñaët quyõ cöùu teá thaát nghieäp vaø ban boá Boä luaät Lao ñoäng”. Trong Tuyeân ngoân 10 ñieåm Chöông trình Ñieàu leä Vieät Minh (25/10/41) cuõng bao goàm noäi dung treân vaø ghi theâm “ngöôøi giaø, keû taøn taät ñöôïc Chính phuû chaêm nom vaø caáp döôõng”. Ngay sau khi giaønh ñöôïc chính quyeàn vaø suoát trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp, choáng Hoa Kyø cho ñeán nay, Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn noùi veà BHXH, cheá ñoä BHXH ñaõ traûi qua nhieàu giai ñoaïn, nhieàu laàn boå sung, söûa ñoåi vaø caûi tieán, töøng böôùc phaùt trieån thaønh moät heä thoáng cheá ñoä BHXH töông ñoái hoaøn chænh. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa BHXH ôû Vieät Nam coù theå chia thaønh 4 giai ñoaïn nhö sau: - Töø ngaøy 2/9/1945 ñeán ngaøy 26/12/1961: Trong giai ñoïan naøy Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn lieân quan ñeán caùc cheá ñoä BHXH, trong ñoù coù cheá ñoä höu trí nhö: Saéc leänh soá 54/SL ngaøy 01/11/1945, 105/SL ngaøy 14/6/1946, 29/SL ngaøy 12/3/1947. - Töø ngaøy 27/12/1961 ñeán thaùng 8/1985: Sau khi hoøa bình laäp laïi ôû mieàn Baéc, thöïc hieän Hieán phaùp 1959, ngaøy 27/12/1961 Hoäi ñoàng Chính phuû ñaõ ban haønh Ñieàu leä taïm thôøi veà caùc cheá ñoä BHXH ñoái vôùi coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöôùc, keøm theo Nghò ñònh 218/CP. Caùc cheá ñoä BHXH goàm 6 loaïi trôï caáp: oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng hay beänh ngheà nghieäp; maát söùc lao ñoäng; höu trí vaø töû tuaát. Taïo ra moät heä thoáng BHXH khaù hoaøn chænh ôû nöôùc ta. 13 Nghò ñònh soá 10/NÑ-76 ngaøy 18/6/1976 cuûa Chính phuû caùch maïng laâm thôøi coäng hoøa mieàn Nam Vieät Nam veà “caùc cheá ñoä ñaõi ngoä coâng nhaân, vieân chöùc Nhaø nöôùc vaø quaân nhaân caùch maïng khi veà höu, veà nghæ maát söùc lao ñoäng, khi töø traàn”. Nghò ñònh soá 186/CP ngaøy 25/9/1976 quy ñònh traùch nhieäm cuûa chuû töï caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh coâng thöông nghieäp, tö baûn tö doanh ôû mieàn Nam khi coâng nhaân bò oám ñau, sinh ñeû, tai naïn lao ñoäng hay beänh ngheà nghieäp, thoâi vieäc, bò cheát. - Töø thaùng 9/1985 ñeán thaùng 3/1993: Ngaøy 18/9/1985 Hoäi ñoàng Boä tröôûng (nay laø Chính phuû) ñaõ ban haønh Nghò ñònh soá 236/HÑBT, veà vieäc boå sung söûa ñoåi moät soá cheá ñoä chính saùch veà thöông binh vaø xaõ hoäi. Trong vaên baûn naøy, noäi dung cuï theå cuûa töøng cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi cuõng ñöôïc boå sung, söûa ñoåi nhieàu so vôùi tröôùc. Keå töø Ñaïi hoäi VI vaø Ñaïi hoäi VII cuûa Ñaûng, coâng cuoäc ñoåi môùi toaøn dieän cuûa ñaát nöôùc ngaøy caøng ñi vaøo chieàu saâu. Trong caùc chính saùch xaõ hoäi, thì vieäc caûi caùch ñoåi môùi cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi coù yeâu caàu böùc baùch. Hoäi ñoàng Boä tröôûng (nay laø Chính phuû) ban haønh Nghò ñònh soá 299/HÑBT ngaøy 15/8/1992 ban haønh ñieàu leä baûo hieåm y teá, môû ra moät loaïi hình baûo hieåm baét buoäc vaø loaïi hình baûo hieåm töï nguyeän, qui ñònh cô cheá ñoùng goùp baûo hieåm y teá ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñöôïc baûo hieåm vaø trong loaïi hình baûo hieåm baét buoäc thì ngöôøi söû duïng lao ñoäng cuõng phaûi ñoùng baûo hieåm nhaân danh nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñöôïc söû duïng. Baûo hieåm y teá vôùi noäi dung khaùm vaø chöõa beänh khi oám ñau, bò tai naïn ruûi ro, thöïc chaát laø moät phaàn caáu thaønh trong cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi veà oám ñau. - Töø thaùng 3/1993 ñeán nay Ngaøy 22/6/1993 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh soá 43/CP qui ñònh taïm thôøi cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi. Noäi dung tröôùc heát nhaèm xoùa boû tö duy bao caáp, yû laïi trong lónh vöïc baûo hieåm xaõ hoäi, môû ra loaïi hình xaõ hoäi baét buoäc vaø loaïi hình baûo hieåm xaõ hoäi töï nguyeän. thöïc hieän cô cheá ñoùng goùp phí baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi 14 ngöôøi ñöôïc baûo hieåm. Nghò ñònh quy ñònh 5 cheá ñoä trôï caáp: oám ñau, tai naïn lao ñoäng vaø beänh ngheà nghieäp, thai saûn, höu trí vaø töû tuaát. Thoáng nhaát hoùa toå chöùc quaûn lyù baûo hieåm xaõ hoäi trong caû nöôùc. Treân cô sôû thöïc tieãn thöïc hieän baûo hieåm xaõ hoäi töø tröôùc , nhaát laø caên cöù nhöõng kinh nghieäm thöïc hieän Nghò ñònh 43/CP, cô cheá baûo hieåm xaõ hoäi ñaõ ñöôïc cheá ñònh thaønh moät Chöông trong Boä luaät Lao ñoäng ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 23/6/1994 vaø ñöôïc cuï theå hoùa trong Ñieàu leä baûo hieåm xaõ hoäi môùi ban haønh keøm theo Nghò ñònh 12/CP ngaøy 26/1/1995. Ñeå phuø hôïp vôùi quaù trình phaùt trieån vaø hoäi nhaäp töø naêm 1998 ñeán nay chính saùch baûo hieåm xaõ hoäi ñaõ ñöôïc tu chænh, boå sung. Ñaëc bieät nhaát laø söï tu chænh, boå sung boä luaät LÑ trong ñoù chöông baûo hieåm xaõ hoäi cuõng coù moät soá thay ñoåi. Söï thay ñoåi chính saùch baûo hieåm xaõ hoäi ñöôïc cuï theå hoùa taïi nghò ñònh 01/2003/ND-CP ngaøy 9/1/2003 cuûa Chính phuû vôùi moät soá noäi dung chuû yeáu sau ñaây: - Môû roäng ñoái töôïng tham gia - Thay ñoåi caùch tính tæ leä khi tính löông höu. - Quy ñònh cheá ñoä nghæ döôõng söùc. - Thay ñoåi cheá ñoä trôï caáp thai saûn ñoái vôùi lao ñoäng nöõ sinh con thöù 3 - Quy ñònh caùc raøng buoäc höôûng trôï caáp baûo hieåm xaõ hoäi moät laàn… trôû leân. Ngaøy 14/12/2004, Chính phuû ban haønh nghò ñònh 208/2004/NÑ-CP quy ñònh vieäc ñieàu chænh löông höu vaø trôï caáp BHXH. Noäi dung nghò ñònh nhaèm caûi tieán moät böôùc cheá ñoä höu trí phuø hôïp tình hình giaù caû moät soá maët haøng taêng aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng ngöôøi höôûng cheá ñoä höu. 1.3. Vai troø, caùc chöùc naêng vaø nguyeân taéc cuûa cheá ñoä höu trí: 1.3.1.Vai troø cheá ñoä höu trí: 15 - Ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng: cheá ñoä höu trí coù vai troø mang laïi oån ñònh cuoäc soáng cho ngöôøi tham gia, goùp phaàn thöïc hieän chính saùch an sinh xaõ hoäi ñoái vôùi quoác gia ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi giaø. -Ñoái vôùi xaõ hoäi: Ñoái vôùi cheá ñoä höu trí thuoäc nhaùnh daøi haïn trong heä thoáng BHXH döïa vaøo nguyeân taéc laáy soá ñoâng ñoùng goùp ñeå traû cho soá ít ñuû ñieàu kieän hình thaønh neân moät quyõ tieàn teä. Nhôø phaàn nhaøn roãi chöa chi traû cuûa cheá ñoä höu trí ñaõ hình thaønh moät nguoàn tieàn teä lôùn taùc ñoäng maïnh tôùi heä thoáng taøi chính Nhaø nöôùc, tôùi heä thoáng tín duïng ngaân haøng. Ñaây laø nguoàn goùp phaàn phaùt trieån kinh teá quoác gia qua hoaït ñoäng baûo toàn vaø taêng tröôûng giaù trò döôùi nhieàu hình thöùc ña daïng. Cheá ñoä höu trí goùp phaàn vieäc thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi, giaûm ngheøo ñoùi. 1.3.2. Caùc chöùc naêng cuûa cheá ñoä höu trí: - Baûo ñaûm thay theá thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng ñöôïc baûo hieåm khi ñaõ heát tuoåi lao ñoäng vaø ñaõ hoaøn thaønh ñoùng goùp cuûa mình cho xaõ hoäi, ñaõ ñuû ñieàu kieän höôûng cheá ñoä höu trí. - Khuyeán khích, kích thích ngöôøi lao ñoäng haêng haùi trong coâng vieäc vaø tích cöïc tham gia ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH trong ñoù coù phaàn daønh cho höu trí. - Phaân phoái laïi thu nhaäp: khi tham gia ñoùng goùp BHXH noùi chung, cheá ñoä höu trí noùi rieâng, ngöôøi lao ñoäng ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH. Khi ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình ñuû ñieàu kieän nghæ höu ngöôøi lao ñoäng seõ ñöôïc cô quan BHXH traû löông höu haøng thaùng ñoàng thôøi mua baûo hieåm y teá. 1.3.3. Caùc nguyeân taéc trong cheá ñoä höu trí: - Laáy soá ñoâng buø cho soá ít: Ñieàu quan troïng ôû ñaây laø söï ñoùng goùp thöïc hieän ñeàu kyø vaø laø ñoùng goùp cuûa soá ñoâng. Nhôø söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng, quyõ BHXH seõ coù ñieàu kieän taøi chính ñeå traû löông höu cho soá ngöôøi ñaõ heát tuoåi lao 16 ñoäng ñuû ñieàu kieän nghæ höu. Soá ngöôøi nghæ höu bao giôø cuõng nhoû hôn soá ngöôøi ñoùng goùp. - Löông höu, trôï caáp höu phaûi thaáp hôn möùc tieàn löông luùc ñang laøm vieäc nhöng thaáp nhaát cuõng phaûi ñaûm baûo möùc soáng toái thieåu. - Keát hôïp giöõa hình thöùc baét buoäc vaø töï nguyeän trong quaù trình thöïc hieän cheá ñoä höu trí. - Phaûi phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuï theå. - Moïi ñoái töôïng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät ñeàu coù quyeàn tham gia ñoùng goùp vaø höôûng cheá ñoä höu trí khi hoï coù ñuû ñieàu kieän. - Nhaø nöôùc ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù traùch nhieäm phaûi thöïc hieän BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng cho ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng cuõng phaûi coù traùch nhieäm phaûi töï BHXH cho mình baèng vieäc tham gia ñoùng goùp vaøo quyõ haøng thaùng theo quy ñònh. 1.4. Caùc noäi dung vaø hình thöùc cuûa cheá ñoä höu trí taïi Vieät Nam: 1.4.1. Caùc noäi dung cuûa cheá ñoä höu trí taïi Vieät Nam: Cheá ñoä höu trí ñöôïc thieát keá nhaèm giuùp ñôõ ngöôøi lao ñoäng oån ñònh ñôøi soáng sau khi hoï ñaõ hoaøn thaønh ñoùng goùp coâng söùc cuûa mình cho xaõ hoäi. Cheá ñoä höu trí goàm caùc noäi dung sau ñaây: 1.4.1.1. Ñieàu kieän ñöôïc höôûng cheá ñoä höu: Tuoåi ñôøi nghæ höu vaø thôøi gian ñoùng BHXH. - Tuoåi ñôøi nghæ höu: Tuoåi nghæ höu laø moät trong nhöõng vaán ñeà ñöôïc quan taâm nhieàu khi xaây döïng cheá ñoä höu trí. Söï thay ñoåi tuoåi nghæ höu lieân quan ñeán hai khía caïnh trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng ñoù laø vaán ñeà söû duïng khaû naêng lao ñoäng vaø taøi chính cuûa baûn thaân hoï. Ñoái vôùi xaõ hoäi, quy ñònh tuoåi nghæ höu aûnh höôûng raát lôùn 17 ñeán söï bieán ñoäng cuûa thò tröôøng söùc lao ñoäng. Taêng giaûm tuoåi nghæ höu seõ daãn ñeán nhu caàu veà lao ñoäng taêng hoaëc giaûm töông öùng neáu khoâng taïo theâm choã laøm vieäc môùi ñoàng thôøi seõ aûnh höôûng ñeán thu chi ñoái vôùi quyõ BHXH. Theo thoáng keâ cuûa Boä Lao ñoäng- Thöông binh xaõ hoäi (Vuï BHXH) thì hieän nay treân theá giôùi coù 34,62% nöôùc quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nam vaø nöõ baèng nhau, coøn 65,38% nöôùc treân theá giôùi quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ keùm hôn nam (trong ñoù coù Vieät Nam, tuoåi nghæ höu cuûa nam ñuû 60 tuoåi, cuûa nöõ ñuû 55 tuoåi). Nhöng do ñieàu kieän kinh teá ngaøy caøng phaùt trieån, vai troø cuûa lao ñoäng nöõ tham gia trong lónh vöïc chính trò, kinh teá, khoa hoïc ngaøy caøng lôùn vaø vaán ñeà bình ñaúng giôùi ñöôïc tuyeân truyeàn thöïc hieän treân phaïm vi quoác teá neân xu höôùng caùc nöôùc ñang coù söï ñieàu chænh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ baèng vôùi tuoåi nghæ höu cuûa nam. Caùc nöôùc ñang quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ baèng nam khoâng chæ taäp trung ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö Phaùp, Ñöùc, Haø Lan, Hoa Kyø, Thuïy Ñieån, Canada, Nhaät… maø coøn ôû caû caùc nöôùc khaùc nhö AÁn Ñoä, Coäng hoøa daân chuû nhaân daân Trieàu Tieân, Singopore, Indonesia vaø Malaysia. Theo thoáng keâ cuûa ILO naêm 1997, trong 23 nöôùc Taây Baéc AÂu coù 10 nöôùc quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ veà tröôùc nam töø 1 ñeán 5 naêm. Hieän nay ñaõ coù 17 nöôùc ñieàu chænh theo höôùng khoâng phaân bieät tuoåi nghæ höu giöõa nam vaø nöõ. Sau ñaây laø tuoåi nghæ höu cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi: Baûng 1.1: Quoác gia Canada Anh Phaùp Ñöùc Hungary Ba Lan TUOÅI NGHÆ HÖU CUÛA MOÄT SOÁ QUOÁC GIA Tuoåi nghæ höu thoâng thöôøng Nöõ Nam 65 60 65 63 55 60 65 65 65 65 60 65 18 Nga UÙc Mexico Chile Hong Kong Nhaät Haøn Quoác New Zealand Trung Quoác AÁn Ñoä Ñaøi Loan Philippins Indonesia Malaysia Singapore Hoa Kyø Ñan Maïch Na Uy 60 60 65 60 65 65 60 60 55 55 55 60 55 55 55 65 67 67 60 65 65 65 65 65 60 60 60 55 60 60 55 65 55 65 67 67 (Nguoàn: U.S. Social Administration, Social security programs throughout the world – 1997, Washington, D.C, 1997 ) Nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy, tuoåi nghæ höu cuûa nam vaø nöõ ôû Vieät Nam cheânh leäch 5 tuoåi. Hieän nay taïi Vieät Nam coù hai nhoùm yù kieán khaùc nhau lieân quan ñeán tuoåi nghæ höu cuûa nöõ nhö sau: - Nhoùm 1: Theo nhoùm naày, tuoåi nghæ höu nöõ, trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng neân tieáp tuïc duy trì theo qui ñònh hieän haønh cuûa phaùp luaät Vieät Nam (nöõ veà höu bình thöôøng khi ñuû 55 tuoåi, ñuû 20 naêm ñoùng BHXH döïa treân caùc cô sôû sau: - Do nöõ daäy thì sôùm hôn, vì vaäy tuoåi giaø sinh hoïc cuûa nöõ seõ sôùm hôn nam; beân caïnh ñoù do sinh ñeû (soá con bình quaân/ 1 phuï nöõ cao) coù aûnh höôûng ñeán tình traïng söùc khoeû phuï nöõ. - Phuï nöõ ñoùng moät vai troø quan troïng trong chaêm soùc gia ñình, giaùo duïc con caùi, vì vaäy neáu veà höu ôû ñoä tuoåi thích hôïp seõ coù ñieàu kieän toát ñeå chaêm soùc gia ñình. 19 - Trong tình hình phaùt trieån kinh teá chöa oån ñònh, tyû leä thaát nghieäp coøn chieám tyû leä cao, neáu keùo daøi tuoåi nghæ höu seõ laøm taêng theâm aùp löïc veà vieäc laøm, seõ haïn cheá lao ñoäng treû coù cô hoäi vieäc laøm seõ aûnh höôûng ñeán quaù trình phaùt trieån, vì theo qui luaät theá heä sau bao giôø cuõng hôn theá heä tröôùc veà theå löïc cuõng nhö veà trí löïc. - Nhoùm 2: Caàn ñieàu chænh tuoåi nghæ höu nöõ baèng nam (ñuû 60 tuoåi, coù ñuû 20 naêm ñoùng BHXH) döïa treân moät soá cô sôû sau ñaây: - Chuyeån qua giai ñoaïn ñoåi môùi, ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi, trình ñoä nhaän thöùc ñaõ coù nhieàu thay ñoåi. Soá löôïng lao ñoäng nöõ tham gia vaøo quaûn lyù, saûn xuaát khoâng ngöøng taêng leân caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Hoï khoâng chæ tham gia vaøo hoaït ñoäng lao ñoäng giaûn ñôn maø coøn thamgia vaøo hoaït ñoäng lao ñoäng phöùc taïp, quaûn lyù ñoøi hoûi coù trình ñoä chuyeân moân kyõ thuaät cao. - Quan nieäm nöõ veà höu sôùm hôn nam ñeå chaêm soùc gia ñình, tieáp tuïc phuïc vuï choàng, con, chaùu laø quan nieäm loãi thôøi, duy trì söï baát bình ñaúng veà giôùi. - Xeùt veà maët phaùt trieån naêng löïc: neáu nöõ veà höu sôùm hôn nam 5 tuoåi thì quaù trình ñaøo taïo, söû duïng cuõng keát thuùc sôùm hôn 5 naêm. Vaø nhö vaäy seõ haïn cheá söï coáng hieán cuûa nöõ, haïn cheá phuï nöõ ñaûm nhaän nhöõng chöùc vuï cao hôn. Cuõng caàn löu yù cuøng xuaát phaùt tuoåi lao ñoäng nhö nhau, nhöng nöõ phaûi traûi qua giai ñoaïn sinh con, chaêm soùc con vaø gia ñình neân haïn cheá veà thôøi gian ñeå hoaøn thieän kieán thöùc (ñi hoïc naâng cao trình ñoä). Chæ ñeán giai ñoaïn böôùc vaøo tuoåi 40 khi con ñaõ lôùn phuï nöõ môùi coù ñieàu kieän hoïc haønh, naâng cao trình ñoä. Neáu veà höu sôùm seõ haïn cheá söû duïng kieán thöùc ñaõ ñöôïc caäp nhaät boå sung. - Quan nieäm öu tieân nöõ nghæ sôùm hôn nam ñeå coù ñieàu kieän baûo ñaûm söùc khoeû ngaøy nay khoâng coøn phuø hôïp nöõa. Thöïc teá soá nöõ nghæ höu tuoåi 55 tuoåi vaãn tieáp tuïc lao ñoäng chieám tyû leä cao vaø nhö vaäy chæ laø söï dòch chuyeån lao ñoäng töø khu vöïc naøy sang khu vöïc khaùc trong ñoù coù vieäc noäi trôï vaø chaêm soùc gia ñình. 20 - Quan nieäm naâng tuoåi nghæ höu nöõ leân seõ coù aûnh höôûng thò tröôøng söùc lao ñoäng (ñaàu vaøo ñoái vôùi lao ñoäng treû) laø thieáu coâng baèng. Nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñaëc bieät caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ nhö Inñoâneâsia, Singapore, Philipine, Malaysia quy ñònh tuoåi nghæ höu nam, nöõ baèng nhau laø do quan nieäm veà giôùi ñuùng ñaén chöù khoâng phaûi vì söùc eùp lao ñoäng. - Khi taêng tuoåi nghæ höu cho nöõ vöøa tieáp tuïc taïo ñieàu kieän cho nöõ coáng hieán vöøa coù lôïi cho quyõ BHXH. Vì thay vì hoï höôûng ôû tuoåi 55 hoï tieáp tuïc laøm vieäc, tieáp tuïc ñoùng BHXH vaø nhö vaäy quyõ BHXH seõ coù lôïi trong daøi haïn. ÔÛ ñaây cuõng caàn nhaán maïnh tuoåi thoï cuûa nöõ cao hôn nam cuõng laø moät chæ tieâu caàn löu yù ñeå taêng tuoåi nghæ höu cuûa nöõ leân. - Thôøi gian ñoùng BHXH: Taát caû caùc danh töø chæ thôøi gian laøm vieäc cuûa coâng nhaân vieân chöùc vaø quaân nhaân nhö: tuoåi ngheà, tuoåi ngaønh, tuoåi quaân, thaâm nieân coâng taùc, thaâm nieân caùch maïng… ñöôïc goïi thoáng nhaát laø thôøi gian coâng taùc ñeå tính höôûng BHXH. Laø thôøi gian ngöôøi lao ñoäng lieân tuïc ñoùng phí BHXH töø khi baét ñaàu tham gia ñeán khi chaám döùt quan heä lao ñoäng. Theo quy ñònh cuûa nöôùc ta hieän nay thì thôøi gian coâng taùc lieân tuïc tröôùc 1/1/95 (ngaøy thaønh laäp cô quan BHXH) thì ñöôïc xem laïi thôøi gian ñoùng BHXH. Töø ngaøy 1/1/95 trôû ñi taát caû nhöõng ñoái töôïng maø phaùp luaät quy ñònh tham gia BHXH baét buoäc neáu coù ñoùng BHXH thì ñöôïc tính thôøi gian ñoùng BHXH. 1.4.1.2 Caùc tröôøng hôïp nghæ höu theo quy ñònh cuûa phaùp luaät hieän nay cuûa Vieät Nam: - Caùc tröôøng hôïp nghæ höu theo quy ñònh cuûa Nghò ñònh 12/CP/NÑ-CP ngaøy 26/1/1995 cuûa Chính phuû: