Tài liệu Thiết kế tiến trình hướng dẫn giải bài tập phần quang hình sgk 11 nâng cao theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh

LoI tfg I iiiiiiiiiiiiiiiiiiiii jv BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 ----------------- * ----------------- LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC THIẾT KẾ tiÕn tr×nh h­íng dÉn GI¶i BµI TẬP phÇn quang h×nh - SGK 11 N©NG CAO THEO HƯỚNG PH¸T HUY TÝNH TÝCH CỰC CỦA HỌC SINH. Chuyªn ngành: LÝ luận và phương ph¸p dạy học bộ m«n Vật lÝ. M· số:60.14.10. Học viên: TRẦN VĂN PHÚ Giáo viên hướng dẫn:pgs. TS. NGUYỄN THỊ HỒNG VIỆT Hà Nội, năm 2009. -2- Lêi c¶m ¬n T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, Phßng Sau ®¹i häc, Ban chñ nhiÖm Khoa VËt lÝ tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2, C¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ®· tËn t×nh gi¶ng d¹y, t¹o mäi ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i hoµn thµnh khãa häc. §Æc biÖt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS NguyÔn ThÞ Hång ViÖt ®· tËn t×nh h­íng dÉn, ®éng viªn, gióp ®ì t«i trong suèt thêi gian häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, tËp thÓ gi¸o viªn vËt lÝ ë tr­êng THPT L¹ng Giang sè 3 tØnh B¾c Giang ®· gióp t«i trong ®ît thùc nghiÖm s­ ph¹m. Cuèi cïng, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi gia ®×nh, b¹n bÌ ®ång nghiÖp, nh÷ng ng­êi ®· ®éng viªn, quan t©m gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn gióp t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. MÆc dï ®· cè g¾ng hÕt søc, song b¶n luËn v¨n nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt. RÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« vµ c¸c b¹n. Th¸ng 9 n¨m 2009 T¸c gi¶ TrÇn v¨n phó -3- Lêi cam ®oan Xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch­a ®­îc c«ng bè trong bÊt k× mét c«ng tr×nh khoa häc nµo kh¸c. T¸c gi¶ TrÇn v¨n phó -4- Môc lôc ..............**............. PhÇn Më ®Çu.......................................................................................... 8 1.Lý do chän ®Ò tµi....................................................................................... 8 2.Môc ®Ých nghiªn cøu ................................................................................9 3. Gi¶ thuyÕt khoa häc.................................................................................10 4. §èi t­îng nghiªn cøu...............................................................................10 5. Ph¹m vi nghiªn cøu..................................................................................10 6. NhiÖm vô nghiªn cøu................................................................................10 7. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu..........................................................................10 8. §ãng gãp cña ®Ò tµi..................................................................................11 9. CÊu tróc cña luËn v¨n..............................................................................11 Ch­¬ng 1: c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn..........................................13 1.1.Kh¸i niÖm bµi tËp vËt lÝ............................................................................13 1.2. Vai trß, t¸c dông cña bµi tËp vËt lÝ.........................................................13 1.2.1.Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ sö dông nh­ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu míi..................................................................................................................13 1.2.2.Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó häc sinh rÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc, liªn hÖ kiÕn thøc víi thùc tÕ...................................................14 1.2.3. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong viÖc rÌn luyÖn t­ duy, båi d­ìng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cho häc sinh.14 1.2.4. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó cñng cè, «n tËp kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch sinh ®éng vµ hiÖu qu¶......................................................................14 1.2.5. Th«ng qua viÖc gi¶i bµi tËp vËt lÝ cã thÓ rÌn luyÖn cho häc sinh nh÷ng ®øc tÝnh tèt nh­ tinh thÇn tù lËp, tÝnh cÈn thËn, sù kiªn tr× còng nh­ tinh thÇn v­ît khã........................................................................................................15 1.2.6. Bµi tËp vËt lÝ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña häc sinh mét c¸ch chÝnh x¸c. ........................................................................15 1.3. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ............................................................................15 -5- 1.3.1. Theo néi dung cña bµi tËp vËt lÝ.........................................................15 1.3.1.1. Theo ®Ò tµi cña tµi liÖu vËt lÝ………………………………………..15 1.3.1.2. Bµi tËp cã néi dung trõu t­îng vµ bµi tËp cã néi dung cô thÓ………16 1.3.1.3. Bµi tËp cã néi dung kü thuËt tæng hîp………………………………16 1.3.1.4. Bµi tËp cã néi dung lÞch sö………………………………………….16 1.3.1.5. Bµi tËp vui…………………………………………………………16 1.3.2. Theo ph­¬ng thøc cho ®iÒu kiÖn hoÆc ph­¬ng thøc gi¶i…………17 1.3.2.1.Bµi tËp ®Þnh tÝnh……………………………………………………17 1.3.2.2.Bµi tËp ®Þnh l­îng…………………………………………………17 1.3.2.3.Bµi tËp thÝ nghiÖm…………………………………………………17 1.3.2.3.Bµi tËp ®å thÞ………………………………………………………18 1.3.3. Theo yªu cÇu luyÖn tËp kü n¨ng, ph¸t triÓn t­ duy trong qu¸ tr×nh d¹y häc…………………………………………………………………………18 1.3.3.1. Bµi tËp luyÖn tËp…………………………………………………..18 1.3.3.2. Bµi tËp s¸ng t¹o……………………………………………………18 1.3.4. Tr¾c nghiÖm trÝ th«ng minh………………………………………..18 1.3.5. Tr¾c nghiÖm së thÝch………………………………………………18 1.3.6.Tr¾c nghiÖm thµnh tÝch häc tËp…………………………………….18 1.3.6.1. Tr¾c nghiÖm vÊn ®¸p……………………………………………..18 1.3.6.2. Tr¾c nghiÖm quan s¸t……………………………………………...18 1.3.6.3. Tr¾c nghiÖm viÕt…………………………………………………..18 1.3.6.3.1. Tr¾c nghiÖm tù luËn……………………………………………..19 1.3.6.3.2. Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan………………………………………..19 1.4. Nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ …………………………20 1.4.1. Ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ nãi chung…………………………20 1.4.1.1. T­ duy trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ…………………………..20 1.4.1.2. C¸c b­íc chung cña gi¶i bµi tËp vËt lÝ……………………………..21 1.4.2. H­íng dÉn gi¶i bµi tËp vËt lÝ……………………………………….22 1.4.2.1. H­íng dÉn theo mÉu (h­íng dÉn ang«rit)………………………..22 1.4.2.2. H­íng dÉn t×m tßi (h­íng dÉn ¬rixtic)..........................................23 -6- 1.4.2.3. H­íng dÉn ®Þnh h­íng kh¸i qu¸t ch­¬ng tr×nh hãa......................24 1.4.3. TiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ trong luËn v¨n………………………25 1.5 Nghiªn cøu tÝnh tÝch cùc cña hs trong häc tËp………………………27 1.5.1 TÝnh tÝch cùc cña hs trong d¹y häc vËt lÝ …………………………..27 1.5.2. C¸c biÓu hiÖn cña tÝnh tÝch cùc häc tËp…………………………….27 1.5.3. C¸c cÊp ®é cña tÝnh tÝch cùc häc tËp ...............................................28 1.6. Thùc tiÔn vÒ qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh SGK vËt lÝ 11 n©ng cao ë mét sè tr­êng THPT trong huyÖn L¹ng Giang............................29 1.6.1. VÒ phÝa gi¸o viªn...............................................................................29 1.6.2 .VÒ phÝa häcsinh………………………………………………..…………………….29 1.7.KÕt luËn ch­¬ng 1……………………………………………………..30 ch­¬ng Ii……………………………………………………………….31 ®Ò suÊt tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶I bµi tËp phÇn quang h×nh vËt lý 11 n©ng cao nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh ………………………………………………………………….31 2.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc néi dung ch­¬ng khóc x¹ ¸nh s¸ng vËt lÝ 11 n©ng cao.............................................................................................................. 31 2.1.1. §Æc ®iÓm néi dung ch­¬ng khóc x¹ ¸nh s¸ng……………………..31 2.1.2. Néi dung kiÕn thøc …………………………………………………31 2.2. §Æc ®iÓm cÊu tróc néi dung ch­¬ng " M¾t. C¸c dông cô quang häc", líp 11 THPT………………………………………………………………32 2.2.1. §Æc ®iÓm néi dung ch­¬ng "M¾t. C¸c dông cô quang häc"............32 .2.2. S¬ ®å cÊu tróc néi dung ch­¬ng VII "M¾t. C¸c dông cô quang häc".......32 2.3. Néi dung vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng mµ HS cÇn cã sau khi häc………….33 2.3.1. Néi dung vÒ kiÕn thøc………………………………………………..33 2.3.2. C¸c kü n¨ng c¬ b¶n häc sinh cÇn rÌn luyÖn...................................38 2.4. C¸c sai lÇm phæ biÕn cña häc sinh……………………………………39 2.5.Ph©n lo¹i bµi tËp c¬ b¶n theo tõng chñ ®Ò.............................................40 -7- 2.6. ®Ò xuÊt tiÕn tr×nh gi¶I bµi tËp vËt lÝ ®Ó h­íng dÉn häc sinh gi¶I bµi tËp vËt lÝ phÇn quang h×nh sgk 11 n©ng cao nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh.....43 2.6.1.TiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vÒ l­ìng chÊt ph¼ng………………………45 2.6.2. TiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vÒ thÊu kÝnh ®¬n ..........................................49 2.6.3.TiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bµi tËp vÒ hÖ thÊu kÝnh……………………57 2.7. KÕt luËn ch­¬ng 2.............................................................................65 CHƯƠNG 3.............................................................................................68 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...................................................................68 3.1 Mục đích thực nghiệm...................................................................68 3.2. Đối tượng thực nghiệm.................................................................68 3.3. Thời điểm thực nghiệm.....................................................................68 3.4. Tæ chøc thùc nghiÖm s­ ph¹m........................................................68 3.4.1. Tæ chøc thùc nghiÖm.................................................................69 3.4.2. TiÕn tr×nh thùc nghiÖm s­ ph¹m…………………………………69 3.5. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s­ ph¹m……………….69 3.5.1. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s­ ph¹m…………………69 3.5.2.C¸c tham sè thèng kª ®Æc tr­ng………………………………….70 3.5.3.§¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s­ ph¹m…………………………..70 3.5.3.1. §¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh ……………………………………………..70 3.5.3.2.§¸nh gi¸ ®Þnh l­îng th«ng qua xö lÝ, ph©n tÝch bµi kiÓm tra b»ng ph­¬ng ph¸p thèng kª……………………………………………………72 3.5. kÕt luËn ch­¬ng iii.................................................................79 KÕt luËn chung.................................................................................80 Tµi liÖu tham kh¶o.........................................................................83 Phô lôc..................................................................................................84 -8- PhÇn më ®Çu 1. Lý do chọn đề tài Chóng ta đang sống trong thế kỷ XXI một thế kû đßi hỏi cao về tri thức và năng lực của con người, nh©n tố quyết định đến sự ph¸t triển của x· hội tương lai đã chÝnh lµ con ng­êi. Đứng trước yªu cầu đổi mới n©ng cao chất lượng gi¸o dục phổ th«ng phục vụ cho sự nghiệp c«ng nghiệp hãa - hiện đại hãa đất nước, ngành gi¸o dục đ· và đang thực hiện nhiều giải ph¸p đồng bộ như đổi mới chương tr×nh, nội dung, phương ph¸p dạy học..... Nghị quyết hội Nghị lần thứ tư Ban chấp hµnh trung ­¬ng ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam khãa VIII ®· kh¼ng ®Þnh: “§æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë tÊt c¶ c¸c bËc häc... ¸p dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi d­ìng cho häc sinh n¨ng lùc t­ duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò”. Trong d¹y häc vËt lÝ, cã thÓ n©ng cao chÊt l­îng häc tËp vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc cña häc sinh b»ng nhiÒu ph­¬ng ph¸p, c¸ch thøc kh¸c nhau. Trong ®ã gi¶i bµi tËp vËt lÝ víi t­ c¸ch lµ mét ph­¬ng ph¸p ®­îc x¸c ®Þnh tõ l©u trong gi¶ng d¹y vËt lÝ, cã t¸c dông rÊt tÝch cùc ®Õn viÖc gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc cña häc sinh. Gi¶i bµi tËp còng lµ mét trong nh÷ng th­íc ®o thùc chÊt, ®óng ®¾n sù tiÕp thu, vËn dông kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña häc sinh. Gi¸o s­ Ph¹m H÷u Tßng ®· chØ ra r»ng: “Bµi tËp vËt lý gióp häc sinh hiÓu s©u s¾c h¬n nh÷ng quy luËt vËt lý, nh÷ng hiÖn t­îng vËt lý, biÕt ph©n tÝch vµo nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn. Trong nhiÒu tr­êng hîp dï gi¸o viªn cã cè g¾ng tr×nh bµy tµi liÖu mét c¸ch m¹ch l¹c, l«gic, ph¸t biÓu ®Þnh nghÜa, ®Þnh luËt thËt chÝnh x¸c, lµm thÝ nghiÖm ®óng ph­¬ng ph¸p vµ cã kÕt qu¶ th× ®ã míi lµ ®iÒu kiÖn cÇn chø ch­a ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó häc sinh hiÓu s©u s¾c kiÕn thøc. ChØ th«ng qua bµi tËp d­íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh vËn dông kiÕn thøc ®Ó tù lùc gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng t×nh huèng cô thÓ kh¸c th× kiÕn thøc ®ã míi trë lªn s©u s¾c, hoµn thiÖn vµ biÕn thµnh vèn riªng cña häc sinh”[6] -9- Xu hướng hiện đại của lÝ luận dạy học là chó träng nhiÒu ®Õn ho¹t ®éng và vai trß cña ng­êi häc, ®Æc biÖt lµ rÌn luyÖn ho¹t ®éng tù lùc, tÝch cùc cña häc sinh. ViÖc rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng tù lùc, sù s¸ng t¹o vµ ®¸nh gi¸ sù tiÕp thu kiÕn thøc cña häc sinh th«ng qua viÖc nghiªn cøu, x©y dùng mét hÖ thèng c¸c bµi tËp vµ h­íng dÉn lµ cÇn thiÕt. Trong nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y ë tr­êng phæ th«ng vµ qua t×m hiÓu thùc tÕ, t«i nhËn thÊy trong ch­¬ng tr×nh vËt lÝ phæ th«ng kiÕn thøc vÒ phÇn quang h×nh lµ mét trong nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ phøc t¹. ViÖc gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ phÇn quang h×nh sÏ gióp häc sinh hiÓu râ, hiÓu s©u s¾c néi dung cña c¸c ®Þnh luËt vÒ ¸nh s¸ng vµ c¸c dông cô quang häc còng nh­ t¹o c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c kiÕn thøc vËt lÝ sau nµy. §Ó gi¶i ®­îc c¸c bµi tËp vËt lÝ häc sinh th­êng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× vËy viÖc nghiªn cøu vµ ®­a ra tiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ mét c¸ch khoa häc lµ rÊt quan träng ®èi víi gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh gi¶ng dËy nh»m gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc, ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ. Theo ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa cò th× phÇn quang h×nh n»m trong kiÕn thøc vËt lÝ líp 12 vµ th­êng xuyªn ®­îc Bé Gi¸o Dôc dïng trong thi ®¹i häc nh­ng hiÖn nay theo ch­¬ng tr×nh vËt lÝ míi ë THPT th× phÇn quang h×nh n»m ë líp 11. C¸c bµi tËp vËt lÝ phÇn quang h×nh th­êng rÊt phøc t¹p vµ g©y cho häc sinh rÊt nhiÒu khã kh¨n v× vËy trong c¸c giê bµi tËp quang h×nh häc sinh th­êng thô ®éng kh«ng tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh häc tËp. Qua nghiªn cøu vµ t×m hiÓu tµi liÖu vÒ c¸c c«ng tr×nh ®· thùc hiÖn chóng t«i thÊy cã nhiÒu luËn v¨n ®· nghiªn cøu vÒ ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn gi¶i bµi tËp vËt lÝ nh­ng ch­a thÊy cã luËn v¨n nµo nghiªn cøu vÒ ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn Quang h×nh. Víi nh÷ng lý do nh­ trªn chóng t«i lùa chän ®Ò tµi: “ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh SGK 11 n©ng cao theo h­íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh” đÓ nghiªn cứu . 2. Mục đÝch nghiªn cứu của đề tài: - 10 - Nghiªn cứu, đề xuất tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bài tập phần quang h×nh (vật lÝ 11 n©ng cao), nhằm ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh THPT huyÖn L¹ng Giang tØnh B¾c Giang. 3. Giả thuyết khoa học NÕu x©y dùng tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh vËt lý 11 n©ng cao mét c¸ch hîp lý th× cã thÓ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh THPT huyÖn L¹ng Giang - B¾c Giang. 4. Đối tượng nghiªn cứu TiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh vËt lý 11 n©ng cao. 5. Phạm vi nghiên cứu - Nghiªn cøu phÇn bµi tËp quang h×nh vËt lÝ 11 n©ng cao ®Ó ®­a ra ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn gi¶i bµi tËp nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. - Đối tượng nghiªn cøu: h­íng dÉn gi¶i về bài tập vật lÝ phần quang h×nh 11 n©ng cao tại trường THPT Lạng Giang số 3 (Lạng Giang - Bắc Giang). 6. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: - T×m hiểu lý luận chung về vai trß, t¸c dụng của bài tập vật lÝ, phương ph¸p giải bài tập vật lÝ. - Nghiªn cøu vÒ tÝnh tÝch cùc trong ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. - Nghiªn cøu néi dung kiÕn thøc phÇn quang h×nh lớp 11 n©ng cao. - Ph©n lo¹i bµi tËp phÇn quang h×nh. - Nghiªn cøu ®Ò xuÊt tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh ( vËt lÝ 11 n©ng cao), nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh THPT huyÖn L¹ng Giang tØnh B¾c Giang . - Thùc nghiÖm s­ ph¹m ®Ó kiÓm tra gi¶ thuyÕt ®Ò tµi ®· ®Æt ra. 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Thùc nghiÖm s­ ph¹m - 11 - - Phương pháp thống kê toán học. 8. Đãng gãp của đề tài Đãng gãp về mặt khoa học. Đề tài nghiªn lại cơ sở lÝ luận về giải bài tập vật lÝ trong ho¹t ®éng dạy học vật lÝ. Đặc biệt nghiªn cứu s©u việc soạn thảo tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bài tập phÇn quang h×nh líp 11 n©ng cao vµ tæ chøc ho¹t ®éng giải bµi tËp theo h­íng tÝch cùc hãa ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. Đãng gãp về mặt thực tiễn - Gãp phần khẳng định tÝnh ưu việt của bài tập vật lÝ trong dạy học vật lÝ. - Lµm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó gi¶i mét sè d¹ng bµi tËp vËt lÝ phÇn quang h×nh lớp 11 n©ng cao ở tr­êng phæ th«ng. 9. CÊu tróc cña v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn th× luËn v¨n gåm 3 ch­¬ng: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn. 1.1. Kh¸i niệm bài tập vật lÝ. 1.2. Vai trß, t¸c dụng của bài tập vật lÝ. 1.3. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ. 1.4. Phương ph¸p giải bài tập vật lÝ. 1.5. TÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong häc tËp. Kết luận chương 1. Chương 2. §Ò xuÊt tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh SGK vËt lÝ 11 n©ng cao nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. 2.1. Vị trí của phần quang hình lớp 11 nâng cao THPT. 2.2. Nội dung kiến thức phần quang hình lớp 11 nâng cao THPT. 2.2.1. Các khái niệm cơ bản. 2.2.2. Các định luật cơ bản. 2.3. Mục tiêu kiến thức. - 12 - 2.4. Các kĩ năng cần rèn cho học sinh. 2.5. Phân loại bài tập phần quang hình lớp 11 nâng cao. 2.6. Hướng dẫn hoạt động giải bài tập. Kết luận chương 2. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 3.1. Mục đÝch và nhiệm vụ. 3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm. 3.3. Tiến tr×nh thực nghiệm sư phạm. 3.4. Ph©n tÝch và đ¸nh gi¸ kết quả thực nghiệm sư phạm. Kết luận chương 3. Kết luận chung. - 13 - PhÇn Néi dung CH¦¥NG I. c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn 1.1. Kh¸i niÖm bµi tËp vËt lÝ Trong d¹y häc vËt lÝ, bµi tËp vËt lÝ cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng trong viÖc cñng cè, ®µo s©u, më réng, hoµn thiÖn kiÕn thøc vÒ mÆt lý thuyÕt vµ rÌn luyÖn cho häc sinh kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, gãp phÇn vµo viÖc gi¸o dôc tæng hîp vµ h­íng nghiÖp. Ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp vËt lÝ kh«ng nh÷ng lµ mét trong nh÷ng c¸ch thøc ®Ó häc sinh vËn dông kiÕn thøc cò mµ cßn cã thÓ gióp cho häc sinh tù lùc ph¸t hiÖn ra kiÕn thøc míi, qua ®ã t¹o c¬ së cho tÝnh tù lùc, tÝch cùc trong häc tËp cña häc sinh. VËy bµi tËp vËt lÝ lµ g× ? Theo Gi¸o s­ Ph¹m H÷u Tßng: “Bµi tËp vËt lÝ ®­îc hiÓu lµ mét vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nhê nh÷ng suy lý l«gic, nh÷ng phÐp to¸n vµ thÝ nghiÖm dùa trªn c¬ së c¸c kh¸i niÖm, c¸c thuyÕt, c¸c ®Þnh luËt vµ c¸c ph­¬ng ph¸p vËt lÝ.”[7] 1.2. Vai trß, t¸c dông cña bµi tËp vËt lÝ Môc tiªu cña d¹y häc vËt lÝ ë tr­êng phæ th«ng lµ ph¶i ®¶m b¶o trang bÞ ®Çy ®ñ cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc phæ th«ng c¬ b¶n, hiÖn ®¹i, lµm cho häc sinh cã thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®ã ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô häc tËp. §Ó ®¹t ®­îc nh÷ng nhiÖm vô trªn ®ßi hái häc sinh ph¶i ®­îc rÌn luyÖn mét c¸ch th­êng xuyªn, kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng ph¸p. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®­îc vËn dông cã hiÖu qu¶ trong d¹y häc vËt lÝ. Nã cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt gãp phÇn vµo viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô d¹y häc vËt lÝ ë phæ th«ng. Tïy thuéc vµo nh÷ng t×nh huèng cô thÓ mµ bµi tËp vËt lÝ ®­îc sö dông theo nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau. 1.2.1. Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ ®­îc sö dông nh­ lµ ph­¬ng tiÖn nghiªn cøu tµi liÖu míi khi trang bÞ mét kiÕn thøc cho häc sinh. - 14 - VÝ dô: Ngay tr­íc khi d¹y vÒ kiÕn thøc: “HiÖn t­îng ph¶n x¹ toµn phÇn” (Bµi 45 - VËt lÝ 11 - N©ng cao), gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh lµm qua bµi tËp vÒ hiÖn t­îng khóc x¹ ¸nh s¸ng trong tr­êng hîp ¸nh s¸ng truyÒn tõ m«i tr­êng chiÕt quang h¬n sang m«i tr­êng kÐm chiÕt quang d­íi gãc tíi lín h¬n gãc giíi h¹n, sau ®ã cho häc sinh tù lùc ph¸t hiÖn ra kiÕn thøc míi. 1.2.2. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó häc sinh rÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc, liªn hÖ häc tËp víi thùc tÕ. VÝ dô: Sau khi häc xong ®Þnh luËt khóc x¹ ¸nh s¸ng, häc sinh vËn dông ®Þnh luËt nµy ®Ó gi¶i thÝch mét sè hiÖn t­îng: - Nh×n c¸c vËt trong n­íc tõ ngoµi kh«ng khÝ th× thÊy c¸c vËt ë gÇn mÆt ph©n c¸ch hai m«i tr­êng h¬n so víi thùc tÕ. - Khi c¾m c¸i ®ua vµo cèc n­íc th× c¶m thÊy nh­ ®òa bÞ gÉy khóc. 1.2.3. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong viÖc rÌn luyÖn t­ duy, båi d­ìng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cho häc sinh. Bëi v×, gi¶i bµi tËp vËt lÝ lµ mét h×nh thøc lµm viÖc tù lùc c¨n b¶n cña häc sinh. Trong qu¸ tr×nh lµm bµi tËp, häc sinh ph¶i ph©n tÝch ®iÒu kiÖn ®Çu bµi, tù x©y dùng nh÷ng lËp luËn, thùc hiÖn c¸c tÝnh to¸n, khi cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm, thùc hiÖn c¸c phÐp ®o, x¸c ®Þnh sù phô thuéc theo mét hµm sè nµo ®ã gi÷a c¸c ®¹i l­îng, kiÓm tra c¸c kÕt luËn cña m×nh. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã t­ duy l«gic, t­ duy s¸ng t¹o cña häc sinh ®­îc ph¸t triÓn, n¨ng lùc tù lµm viÖc cña häc sinh ®­îc n©ng cao. 1.2.4. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó cñng cè, «n tËp kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch sinh ®éng vµ hiÖu qu¶. Khi gi¶i c¸c bµi tËp, ®ßi hái häc sinh ph¶i nhí l¹i c¸c c«ng thøc, ®Þnh luËt, kiÕn thøc ®· häc, còng cã khi bµi tËp ®ßi hái sù vËn dông kiÕn tæng hîp cña c¶ mét ch­¬ng hay mét phÇn cña ch­¬ng tr×nh. Do vËy, häc sinh sÏ hiÓu râ h¬n vµ ghi nhí tèt h¬n c¸c kiÕn thøc ®· häc vµ kh«ng thô ®éng tiÕp thu c¸c kiÕn thøc míi. MÆt kh¸c, th«ng qua ®ã gi¸o viªn cã thÓ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ - 15 - møc ®é nhËn thøc cña häc sinh, ®ång thêi ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng “lç hæng” vÒ mÆt kiÕn thøc cña häc sinh. Tõ ®ã, gi¸o viªn cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi trong ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y còng nh­ viÖc kiÓm tra ®¸nh gi¸, ®iÒu chØnh l­îng kiÕn thøc sao cho phï hîp víi tõng ®èi t­îng häc sinh. VÝ dô: Häc sinh cÇn nhí c¸c kiÕn thøc trong ch­¬ng “ Khóc x¹ ¸nh s¸ng” ®Ó gi¶i lo¹i bµi tËp ¶nh cña mét vËt s¸ng cho bëi l­ìng chÊt ph¼ng. 1.2.5. Th«ng qua viÖc gi¶i bµi tËp vËt lÝ cã thÓ rÌn luyÖn cho häc sinh nh÷ng ®øc tÝnh tèt nh­ tinh thÇn tù lËp, tÝnh cÈn thËn, sù kiªn tr× còng nh­ tinh thÇn v­ît khã. Trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ khi gÆp nh÷ng khã kh¨n mµ bµi to¸n ®Ò ra mµ häc sinh cè g¾ng nç lùc v­ît qua th× xÏ gióp häc sinh rÌn luyÖn tÝnh kiªn tr× còng nh­ tinh thÇn v­ît khã. Khi tù m×nh gi¶i ®­îc nh÷ng bµi tËp khã cßn gióp cho häc sinh nh÷ng ®øc tÝnh tèt nh­ tinh thÇn tù lËp, tÝnh cÈn thËn. 1.2.6. Bµi tËp vËt lÝ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña häc sinh mét c¸ch chÝnh x¸c Th«ng qua viÖc gi¶i bµi tËp gióp cho gi¸o viªn ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña häc sinh mét c¸ch chÝnh x¸c. 1.3. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ ®­îc chia lµm hai lo¹i: - Bµi tËp tù luËn. - Bµi tËp tr¾c nghiÖm. Ph©n lo¹i bµi tËp tù luËn [6] 1.3.1. Theo néi dung cña bµi tËp vËt lÝ 1.3.1.1. Theo ®Ò tµi cña tµi liÖu vËt lÝ Bµi tËp vËt lÝ theo ®ã ®­îc ph©n biÖt thµnh c¸c bµi tËp c¬ häc, ®iÖn häc, nhiÖt häc, quang häc …. C¸c bµi tËp nµy th­êng xuÊt hiÖn ngay sau khi nghiªn cøu tµi liÖu míi vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã. Sù ph©n chia nµy chØ mang tÝnh chÊt quy ­íc, bëi v× kiÕn thøc ®­îc sö dông trong gi¶ thiÕt cña bµi tËp vËt lÝ th­êng - 16 - kh«ng chØ lÊy ë mét ch­¬ng mµ cã thÓ lÊy ë nh÷ng phÇn kh¸c nhau trong ch­¬ng tr×nh vËt lÝ ®· häc. 1.3.1.2. Bµi tËp cã néi dung trõu t­îng vµ bµi tËp cã néi dung cô thÓ Bµi tËp vËt lÝ cã néi dung trõu t­îng lµ nh÷ng bµi tËp trong ®iÒu kiÖn cña nã, b¶n chÊt vËt lÝ cña hiÖn t­îng ®· ®­îc nªu lªn, nh÷ng chi tiÕt kh«ng b¶n chÊt ®· ®­îc l­îc bá bít. Nh÷ng bµi tËp lo¹i nµy sÏ gióp häc sinh nhËn ra cÇn ph¶i sö dông nh÷ng c«ng thøc, ®Þnh luËt hay kiÕn thøc vËt lÝ nµo ®Ó gi¶i quyÕt bµi tËp ®ã. Do ®ã, bµi tËp lo¹i nµy th­êng ®­îc ¸p dông ®Ó cho häc sinh tËp d­ît, vËn dông c¸c c«ng thøc võa häc. Bµi tËp cã néi dung cô thÓ lµ bµi tËp mµ trong ®iÒu kiÖn cña nã, nh÷ng sè liÖu chi tiÕt cña bµi tËp ®· ®­îc nªu cô thÓ cßn b¶n chÊt vËt lÝ cña hiÖn t­îng vËt lÝ ch­a ®­îc s¸ng tá. Khi gi¶i bµi tËp vËt lÝ lo¹i nµy, häc sinh ph¶i nhËn ra râ b¶n chÊt cña hiÖn t­îng vËt lÝ vµ ph¶i ph©n tÝch c¸c d÷ kiÖn ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò. 1.3.1.3. Bµi tËp cã néi dung kü thuËt tæng hîp Bµi tËp cã néi dung kü thuËt tæng hîp lµ lo¹i bµi tËp mµ néi dung cña nã chøa ®ùng nh÷ng tµi liÖu vÒ kü thuËt, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, vÒ giao th«ng liªn l¹c… Bµi tËp lo¹i nµy sÏ gióp häc sinh liªn hÖ ®­îc lý thuyÕt víi thùc hµnh, kiÕn thøc víi thùc tiÔn cña cuéc sèng, cho häc sinh thÊy ®­îc khoa häc vËt lÝ ë xung quanh chóng ta. 1.3.1.4. Bµi tËp cã néi dung lÞch sö Bµi tËp cã néi dung lÞch sö lµ nh÷ng bµi tËp chøa ®ùng nh÷ng kiÕn thøc cã ®Æc ®iÓm lÞch sö, nh÷ng d÷ kiÖn vÒ c¸c thÝ nghiÖm vËt lÝ cæ ®iÓn, vÒ nh÷ng ph¸t minh s¸ng chÕ hay vÒ nh÷ng c©u chuyÖn cã tÝnh chÊt lÞch sö. 1.3.1.5. Bµi tËp vui Bµi tËp vui lµ nh÷ng bµi tËp sö dông nh÷ng d÷ kiÖn, hiÖn t­îng k× l¹ hoÆc vui, dÝ dám, hµi h­íc … Lo¹i bµi tËp nµy sÏ lµm cho tiÕt häc thªm sinh ®éng, n©ng cao høng thó häc tËp cña häc sinh. - 17 - 1.3.2. Theo ph­¬ng thøc cho ®iÒu kiÖn hoÆc ph­¬ng thøc gi¶i 1.3.2.1.Bµi tËp ®Þnh tÝnh Bµi tËp ®Þnh tÝnh lµ nh÷ng bµi tËp khi gi¶i, häc sinh chØ ph¶i lµm nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n hoÆc cã thÓ nhÈm ®­îc. Häc sinh muèn gi¶i ®­îc bµi tËp lo¹i nµy ph¶i thùc hiÖn nh÷ng phÐp suy luËn logic. Do ®ã, häc sinh ph¶i hiÓu râ b¶n chÊt cña c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt vËt lÝ vµ nhËn biÕt ®­îc nh÷ng biÓu hiÖn cña chóng trong c¸c tr­êng hîp cô thÓ. Qua ®ã, häc sinh ®­a ®­îc lý thuyÕt vµo ®êi sèng xung quanh. ChÝnh v× vËy, nh÷ng bµi tËp lo¹i nµy lµm t¨ng thªm høng thó cho m«n häc, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t triÓn vµ rÌn luyÖn kh¶ n¨ng quan s¸t ë häc sinh. Bµi tËp lo¹i nµy th­êng ®­îc sö dông ­u tiªn hµng ®Çu sau khi häc xong lý thuyÕt vµ trong khi cñng cè, «n tËp kiÕn thøc cho häc sinh. 1.3.2.2.Bµi tËp ®Þnh l­îng Bµi tËp ®Þnh l­îng lµ lo¹i bµi tËp mµ muèn gi¶i ®­îc chóng ph¶i thùc hiÖn mét lo¹t c¸c phÐp tÝnh vµ kÕt qu¶ thu ®­îc lµ mét ®¸p sè ®Þnh l­îng. Cô thÓ lµ: * Bµi tËp tÝnh to¸n tËp d­ît lµ nh÷ng bµi tËp ®¬n gi¶n trong ®ã chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng hiÖn t­îng, mét ®Þnh luËt vµ sö dông mét vµi phÐp tÝnh ®¬n gi¶n. Nã cã t¸c dông cñng cè kiÕn thøc c¬ b¶n võa häc, lµm cho häc sinh hiÓu râ vÒ ý nghÜa cña c¸c ®Þnh luËt vµ c«ng thøc biÓu diÔn chóng. 1.3.2.3.Bµi tËp thÝ nghiÖm Bµi tËp thÝ nghiÖm lµ lo¹i bµi tËp ®ßi hái ph¶i lµm thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm chøng lêi gi¶i b»ng lý thuyÕt hoÆc t×m nh÷ng sè liÖu cÇn thiÕt cho bµi tËp. Bµi tËp thÝ nghiÖm cã nhiÒu t¸c dông vÒ mÆt gi¸o dôc vµ gi¸o dôc kü thuËt tæng hîp, ®Æc biÖt lµm s¸ng tá mèi quan hÖ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn. 1.3.2.3.Bµi tËp ®å thÞ Bµi tËp ®å thÞ lµ bµi tËp trong ®ã c¸c sè liÖu ®­îc dïng lµm d÷ kiÖn ®Ó gi¶i ph¶i t×m trong ®å thÞ ®· cho tr­íc hoÆc ng­îc l¹i. Bµi tËp ®ßi hái häc sinh ph¶i biÓu diÔn qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña hiÖn t­îng ®· nªu trong bµi tËp. - 18 - 1.3.3. Theo yªu cÇu luyÖn tËp kü n¨ng, ph¸t triÓn t­ duy trong qu¸ tr×nh d¹y häc 1.3.3.1. Bµi tËp luyÖn tËp Bµi tËp luyÖn tËp lµ lo¹i bµi tËp dïng ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh ¸p dông ®­îc nh÷ng kiÕn thøc x¸c ®Þnh ®Ó gi¶i tõng bµi tËp theo mÉu x¸c ®Þnh. ë ®ã kh«ng ®ßi hái häc sinh ph¶i t­ duy s¸ng t¹o mµ chñ yÕu ®Ó cho häc sinh luyÖn tËp, n¾m v÷ng ®­îc c¸ch gi¶i ®èi víi mét lo¹i bµi tËp x¸c ®Þnh ®· ®­îc chØ dÉn. 1.3.3.2. Bµi tËp s¸ng t¹o Bµi tËp s¸ng t¹o lµ lo¹i bµi tËp ®Ó ph¸t triÓn t­ duy s¸ng t¹o cho häc sinh. Cã hai lo¹i bµi tËp s¸ng t¹o: * Bµi tËp nghiªn cøu: khi cÇn gi¶i thÝch mét hiÖn t­îng ch­a biÕt trªn c¬ së m« h×nh trõu t­îng thÝch hîp tõ lý thuyÕt vËt lÝ. * Bµi tËp thiÕt kÕ: bµi tËp lo¹i nµy lµ bµi tËp x©y dùng m« h×nh thùc nghiÖm ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ rót ra ®­îc tõ lý thuyÕt. Víi bµi tËp tr¾c nghiÖm th× ®­îc ph©n lo¹i nh­ sau [13] 1.3.4. Tr¾c nghiÖm trÝ th«ng minh 1.3.5. Tr¾c nghiÖm së thÝch 1.3.6.Tr¾c nghiÖm thµnh tÝch häc tËp: Trong nhµ tr­êng lo¹i tr¾c nghiÖm nµy ®­îc dïng ®Ó kiÓm tra - ®¸nh gi¸ kiÕn thøc kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña häc sinh vÒ c¸c m«n häc. Lo¹i tr¾c nghiÖm nµy l¹i ®­îc chia thµnh c¸c lo¹i tr¾c nghiÖm sau: 1.3.6.1. Tr¾c nghiÖm vÊn ®¸p: §­îc tæ chøc theo kiÓu hái ®¸p gi÷a mét häc sinh vµ mét thÇy gi¸o hoÆc mét héi ®ång. Tr¾c nghiÖm vÊn ®¸p th­êng ®­îc dïng khi sù t­¬ng t¸c gi÷a ng­êi chÊm vµ ng­êi ®­îc chÊm lµ quan träng. 1.3.6.2. Tr¾c nghiÖm quan s¸t: Gióp ng­êi kiÓm tra x¸c ®Þnh nh÷ng th¸i ®é, nh÷ng ph¶n øng v« thøc, nh÷ng kÝ n¨ng vÒ thùc hµnh( kÜ n¨ng sö dông c¸c dông cô ®o, kÜ n¨ng l¾p ®Æt vµ tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm), c¸c kÝ n¨ng vÒ nhËn thøc kÜ n¨ng øng xö, kÜ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò…. 1.3.6.3. Tr¾c nghiÖm viÕt: Th­êng cã hai lo¹i chÝnh - 19 - 1.3.6.3.1. Tr¾c nghiÖm tù luËn: Lµ nh÷ng c©u hái cã c©u tr¶ lêi tù do hay tr¶ lêi cã giíi h¹n. ¦u ®iÓm næi bËt cña tr¾c nghiÖm tù luËn lµ khuyÕn khÝch ng­êi häc cã thãi quen tËp suy diÔn tæng qu¸t hãa, t×m mèi t­¬ng quan gi÷a c¸c sù kiÖn khi häc bµi hay so¹n bµi; khuyÕn khÝch sù ph¸t huy ãc s¸ng t¹o, tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo h­íng míi hoÆc tù do s¾p ®Æt ý t­ëng. Lo¹i c©u hái nµy cã ­u thÕ khi sö dông ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸. 1.3.6.3.2. Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan: Lµ lo¹i tr¾c nghiÖm chØ cã mét ph­¬ng ¸n ®óng ; tiªu trÝ ®¸nh gi¸ lµ ®¬n nhÊt; viÖc chÊm bµi lµ hoµn toµn kh¸ch quan kh«ng phô thuéc ng­êi chÊm. Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan cã thÓ ®­îc chia thµnh 4 lo¹i: 1) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan nhiÒu lùa chon Cã cÊu tróc gåm hai phÇn : phÇn ®Çu ®­îc gäi lµ phÇn dÉn vµ phÇn sau lµ phÇn lùa chän. PhÇn dÉn (hay cßn gäi lµ phÇn gèc) dïng ®Ó nªu ra vÊn ®Ò, cung cÊp th«ng tin cÇn thiÕt hoÆc nªu nªn mét c©u hái. PhÇn lùa chän gåm 4 hoÆc 5 ph­¬ng ¸n ®Ó chän, th­êng ®­îc ®¸nh dÊu b»ng c¸c ch÷ c¸i A,B,C,D….. hoÆc c¸c sè 1,2,3,4,…..trong c¸c ph­¬ng ¸n ®Ó chän chØ cã mét ph­¬ng ¸n ®óng. 2) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®óng - sai 3) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ghÐp ®«i 4) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®iÒn khuyÕt Mçi lo¹i bµi tËp ®Òu cã nh÷ng t¸c dông riªng phï hîp víi tõng kiÕn thøc còng nh­ tõng yªu cÇu trong gi¶ng d¹y. Trong ch­¬ng tr×nh THPT th× lo¹i bµi tËp theo ph­¬ng thøc cho ®iÒu kiÖn hay ph­¬ng thøc gi¶i cã rÊt nhiÒu. Nh÷ng lo¹i bµi tËp nµy th­êng gióp häc sinh cñng cè l¹i kiÕn thøc võa häc vµ nã còng gióp cho häc sinh thÊy ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a lÝ thuyÕt víi thùc tiÔn. Trong ®ã lo¹i bµi tËp ®Þnh l­îng lµ lo¹i bµi tËp cã t¸c dông gióp häc sinh cñng cè kiÕn - 20 - thøc võa häc, lµm cho häc sinh hiÓu râ vÒ ý nghÜa cña c¸c ®Þnh luËt vËt lÝ vµ c«ng thøc biÓu diÔn chóng .Khi gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng th­êng cho c¸c ®¸p sè cô thÓ nªn häc sinh rÊt høng thó vµ tÝch cùc tham gia lµm lo¹i bµi tËp nµy, ngoµi ra do xu h­íng hiÖn nay c¸c bµi thi th­êng d­íi h×nh thøc tr¾c nghiÖm nªn lo¹i bµi tËp ®Þnh l­îng th­êng ®­îc sö dông rÊt nhiÒu. V× vËy trong khu«n khæ luËn v¨n nµy chóng t«i chän lo¹i bµi tËp ®Þnh l­îng ®Ó nghiªn cøu, ®­a ra ®­îc tiÕn tr×nh h­íng dÉn gi¶i lo¹i bµi tËp nµy cho c¶ hai lo¹i bµi tËp tù luËn vµ tr¾c nghiÖm. Víi bµi tËp tr¾c nghiÖm chóng t«i lùa chän h×nh thøc tr¾c nghiÖm kh¸ch quan nhiÒu lùa chän. 1.4. Nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ 1.4.1. Ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ nãi chung 1.4.1.1. T­ duy trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ Qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ lµ qu¸ tr×nh t×m hiÓu ®iÒu kiÖn cña bµi tËp, xem xÐt hiÖn t­îng vËt lÝ ®­îc ®Ò cËp vµ dùa trªn kiÕn thøc vËt lÝ ®Ó ®­a tíi mèi liªn hÖ cã thÓ cã cña nh÷ng c¸i “®· cho” vµ c¸i “ph¶i t×m”, sao cho cã thÓ thÊy ®­îc c¸i ph¶i t×m cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi c¸i ®· cho. Tõ ®ã, ®i tíi chØ râ mèi liªn hÖ t­êng minh trùc tiÕp cña c¸i ph¶i t×m víi nh÷ng c¸i ®· biÕt, tøc lµ t×m ra ®­îc lêi gi¶i cho bµi to¸n. C¸c c«ng thøc, ph­¬ng tr×nh mµ ta x¸c lËp ®­îc dùa trªn c¸c kiÕn thøc vËt lÝ vµ c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña bµi tËp lµ sù biÓu diÔn mèi liªn hÖ ®Þnh l­îng gi÷a c¸c ®¹i l­îng vËt lÝ. Dùa trªn tËp hîp c¸c mèi liªn hÖ nµy (tËp hîp c¸c ph­¬ng tr×nh) ta míi cã thÓ luËn gi¶i tÝnh to¸n ®Ó cã lêi gi¶i cuèi cïng. §èi víi nh÷ng bµi tËp tÝnh to¸n th× nh÷ng c«ng viÖc võa nãi chÝnh lµ viÖc thiÕt lËp c¸c ph­¬ng tr×nh vµ gi¶i hÖ c¸c ph­¬ng tr×nh ®Ó t×m ra c¸c Èn sè cña bµi to¸n. Nh­ vËy, t­ duy trong gi¶i bµi tËp vËt lÝ cho thÊy hai phÇn c¬ b¶n, quan träng sau: 1. ViÖc x¸c lËp ®­îc c¸c mèi liªn hÖ cô thÓ dùa trªn sù vËn dông kiÕn thøc vËt lÝ vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña bµi tËp ®· cho.