Tài liệu Thiết kế bài giảng hóa học lớp 11 trung học phổ thông theo tư tưởng dạy học hợp tác

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN HOÀNG HƯƠNG THẢO THIẾT KẾ BÀI GIẢNG HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TƯ TƯỞNG DẠY HỌC HỢP TÁC LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN HOÀNG HƯƠNG THẢO THIẾT KẾ BÀI GIẢNG HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TƯ TƯỞNG DẠY HỌC HỢP TÁC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn hóa học Mã số: 601410 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH VĂN BIỀU Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin gởi lời cảm ơn chân thành nhất đến Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, Phòng Sau đại học, quý thầy cô giảng viên đã tận tình giảng dạy, khắc sâu kiến thức và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các học viên được học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học. Tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy Trịnh Văn Biều đã dành nhiều thời gian hướng dẫn, động viên và khuyến khích tác giả vượt qua những khó khăn trong quá trình học tập để hoàn thành tốt luận văn. Xin cảm ơn thầy cô giáo ở trường THPT Trần Quang Khải, THPT Trần Văn Quan, THPT Trần Phú đã nhiệt tình cộng tác, giúp đỡ tác giả trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc nhất cho tác giả trong suốt thời gian thực hiện luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh – năm 2011 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ 3 T 1 T 1 MỤC LỤC T 1 T 1 ........................................................................................................................ 4 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................ 7 T 1 T 1 MỞ ĐẦU T 1 T 1 ........................................................................................................................ 8 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................................ 8 T 1 T 1 2. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 8 T 1 T 1 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................................... 8 T 1 T 1 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................... 8 T 1 T 1 5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 9 T 1 T 1 6. Giả thuyết khoa học ....................................................................................................... 9 T 1 T 1 7. Điểm mới của đề tài ...................................................................................................... 9 T 1 T 1 8. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 9 T 1 T 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................... 10 T 1 T 1 1.1. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................................................ 10 T 1 T 1 1.1.1. Quá trình hình thành của dạy học hợp tác [5], [26], [51] ................................ 10 T 1 T 1 1.1.2. Một số luận văn – luận án về dạy học hợp tác ................................................. 12 T 1 T 1 1.1.3. Một số tài liệu và bài báo ................................................................................. 13 T 1 T 1 1.2. BÀI GIẢNG VÀ CÁC BƯỚC LÊN LỚP ............................................................... 16 T 1 T 1 1.2.1. Khái niệm bài giảng [24] ................................................................................. 16 T 1 T 1 1.2.2. Cấu trúc của bài giảng [3] ............................................................................... 17 T 1 T 1 1.2.3. Khái niệm giáo án ............................................................................................ 18 T 1 T 1 1.3. TƯ TƯỞNG HỢP TÁC TRONG DẠY HỌC ......................................................... 18 T 1 T 1 1.3.1. Cơ sở tâm lí – xã hội học của dạy học hợp tác [48]......................................... 18 T 1 T 1 1.3.2. Khái niệm dạy học hợp tác .............................................................................. 19 T 1 T 1 1.3.3. Năm đặc trưng cơ bản của dạy học hợp tác [26], [36], [45], [48] ................... 22 T 1 T 1 1.3.4. Tầm quan trọng của kĩ năng hợp tác trong đời sống hiện đại .......................... 23 T 1 T 1 1.3.5. Ưu điểm – nhược điểm của dạy học hợp tác [12], [39], [48], [55] .................. 24 T 1 T 1 1.3.6. Phân loại nhóm [25], [26], [36], [39], [60] ...................................................... 26 T 1 T 1 1.3.7. Tiến trình dạy học hợp tác theo nhóm [29], [36], [39],[45], [48] .................... 28 T 1 T 1 1.3.8. Các kĩ năng hợp tác [48] .................................................................................. 29 T 1 T 1 1.4. THỰC TRẠNG VIỆC DẠY HỌC HỢP TÁC Ở MỘT SỐ TỈNH THÀNH PHÍA NAM ................................................................................................................................ 30 T 1 T 1 1.4.1. Mục đích điều tra ............................................................................................ 30 T 1 T 1 1.4.2. Đối tượng điều tra ............................................................................................ 31 T 1 T 1 1.4.3. Kết quả điều tra ................................................................................................ 31 T 1 T 1 CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ BÀI GIẢNG HÓA HỌC LỚP 11 PHẦN HỮU CƠ THEO TƯ TƯỞNG DẠY HỌC HỢP TÁC ................................................................................... 36 T 1 T 1 2.1. TỔNG QUAN PHẦN HÓA HỌC HỮU CƠ LỚP 11 THPT .................................. 36 T 1 T 1 2.1.1. Hệ thống kiến thức hóa học hữu cơ lớp 11 THPT ........................................... 36 T 1 T 1 2.1.2. Những lưu ý khi dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT ................................ 37 T 1 T 1 2.2. NGUYÊN TẮC THIẾT KẾ GIÁO ÁN DẠY HỌC HỢP TÁC .............................. 38 T 1 T 1 2.2.1. Đảm bảo tính chính xác - khoa học ................................................................. 38 T 1 T 1 2.2.2. Đảm bảo tính sư phạm ..................................................................................... 38 T 1 T 1 2.2.3. Đảm bảo đặc trưng của bộ môn hóa học.......................................................... 39 T 1 T 1 2.2.4. Đảm bảo mục tiêu của bài học ......................................................................... 39 T 1 T 1 2.2.5. Số hoạt động hợp tác trong một tiết, một bài cần vừa phải ............................. 39 T 1 T 1 2.2.6. Lựa chọn nội dung phù hợp để thiết kế hoạt động hợp tác .............................. 40 T 1 T 1 2.2.7. Nhiệm vụ hợp tác có thể thực hiện trong thời gian cho phép .......................... 41 T 1 T 1 2.2.8. Qui mô nhóm phải phù hợp với nhiệm vụ hợp tác và thời gian hoạt động ..... 42 T 1 T 1 2.2.9. Phải tạo điều kiện cho tất cả các HS hoạt động một cách tích cực, chủ động, sáng tạo ...................................................................................................................... 42 T 1 T 1 2.3. QUI TRÌNH THIẾT KẾ GIÁO ÁN DẠY HỌC HỢP TÁC .................................... 43 T 1 T 1 2.3.1. Bước 1: Xác định mục tiêu dạy học của bài giảng .......................................... 43 T 1 T 1 2.3.2. Bước 2: Chia nội dung bài học thành từng phần ứng với các hoạt động ......... 44 T 1 T 1 2.3.3. Bước 3: Chọn hoạt động có thể tiến hành dưới hình thức hợp tác .................. 44 T 1 T 1 2.3.4. Bước 4: Dự tính thời gian cho từng hoạt động ................................................ 45 T 1 T 1 2.3.5. Bước 5: Lựa chọn số lượng thành viên trong nhóm tương ứng với nhiệm vụ học tập ........................................................................................................................ 45 T 1 T 1 2.3.6. Bước 6: Chọn lựa hình thức tổ chức hoạt động hợp tác .................................. 46 T 1 T 1 2.3.7. Bước 7: Thiết kế các hoạt động ứng với từng nội dung bài học ...................... 47 T 1 T 1 2.3.8. Bước 8: Xây dựng tiêu chí đánh giá hoạt động của các nhóm ........................ 48 T 1 T 1 2.3.9. Bước 9: Chuẩn bị đồ dùng dạy học.................................................................. 48 T 1 T 1 2.3.10. Bước 10: Dự đoán các tình huống phát sinh và biện pháp xử lí .................... 49 T 1 T 1 2.3.11. Bước 11: Xin ý kiến của đồng nghiệp, chỉnh sửa để hoàn thiện ................... 49 T 1 T 1 2.4. GIÁO ÁN MỘT SỐ BÀI PHẦN HỮU CƠ HÓA HỌC LỚP 11 THEO TƯ TƯỞNG DẠY HỌC HỢP TÁC...................................................................................... 50 T 1 T 1 2.4.1. Giáo án bài 20 – MỞ ĐẦU VỀ HÓA HỌC HỮU CƠ (tiết 29) ...................... 50 T 1 T 1 2.4.2. Giáo án bài 22 – CẤU TRÚC PHÂN TỬ HỢP CHẤT HỮU CƠ (tiết 32, 33) .. ........................................................................................................................ 55 T 1 T 1 2.4.3. Giáo án bài 24 – LUYỆN TẬP HỢP CHẤT HỮU CƠ, CÔNG THỨC PHÂN TỬ VÀ CÔNG THỨC CẤU TẠO (tiết 35) .............................................................. 64 T 1 T 1 2.4.4. Giáo án bài 25 – ANKAN (tiết 39, 40) ............................................................ 69 T 1 T 1 2.4.5. Giáo án bài 29 – ANKEN (tiết 44, 45) ........................................................... 78 T 1 T 1 2.4.6. Tự chọn – BÀI TẬP CHỦ ĐỀ ANKIN ........................................................... 88 T 1 T 1 2.4.7. Giáo án bài 37 – NGUỒN HIĐROCACBON THIÊN NHIÊN (tiết 55) ......... 92 T 1 T 1 2.5. MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG KHI TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỢP TÁC THEO GIÁO ÁN ĐÃ THIẾT KẾ .............................................................................................. 98 T 1 T 1 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .....................................................................102 T 1 T 1 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM ...............................................................................102 T 1 T 1 3.2. ĐỐI TƯỢNG THỰC NGHIỆM ............................................................................102 T 1 T 1 3.3. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..........................................................103 T 1 T 1 3.3.1. Bước 1: Chọn lớp thực nghiệm ......................................................................103 T 1 T 1 3.3.2. Bước 2: Gặp gỡ GV thực nghiệm để trao đổi ................................................103 T 1 T 1 3.3.3. Bước 3: Tiến hành thực nghiệm ....................................................................103 T 1 T 1 3.3.4. Bước 4: Tiến hành kiểm tra ...........................................................................104 T 1 T 1 3.3.5. Bước 5: Xử lí kết quả thực nghiệm ................................................................104 T 1 T 1 3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM .................................................................................106 T 1 T 1 3.4.1. Kết quả kiểm tra định lượng ..........................................................................106 T 1 T 1 3.4.2. Kết quả kiểm tra định tính .............................................................................112 T 1 T 1 3.5. BÀI HỌC RÚT RA TỪ THỰC NGHIỆM ............................................................117 T 1 T 1 3.5.1. Kinh nghiệm về chia nhóm ............................................................................117 T 1 T 1 3.5.2. Chuẩn bị tâm lí HS cho việc thành lập nhóm hợp tác ...................................118 T 1 T 1 3.5.3. Tạo sự phụ thuộc tích cực giữa các thành viên ..............................................118 T 1 T 1 3.5.4. Chọn nội dung để hoạt động nhóm ................................................................119 T 1 T 1 3.5.5. Theo dõi các hoạt động nhóm để điều chỉnh kịp thời ....................................120 T 1 T 1 3.5.6. Đảm bảo thời gian dự kiến .............................................................................120 T 1 T 1 3.5.7. Rèn cho HS một số kĩ năng trong hoạt động hợp tác ....................................120 T 1 KẾT LUẬN T 1 T 1 T 1 ....................................................................................................................125 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................128 T 1 PHỤ LỤC T 1 T 1 T 1 ....................................................................................................................132 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTCT : công thức cấu tạo CTĐGN : công thức đơn giản nhất CTPT : công thức phân tử dd : dung dịch ĐC : đối chứng ĐHSP : Đại học Sư phạm đktc : điều kiện tiêu chuẩn HS : học sinh GV : giáo viên NXB : Nhà xuất bản SGK : sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông TN : thực nghiệm t nc R ts R tr. R : R R nhiệt độ nóng chảy : nhiệt độ sôi : trang R