Tài liệu Thi truong chung khoan

LêI NãI §ÇU LÞch sö ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n (TTCK) ®· kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ b¶n vµ rÊt quan träng cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ khai th¸c vµ n©ng cao hiÖu qu¶ lu©n chuyÓn mäi nguån vèn trong nÒn kinh tÕ. Thø nhÊt, thÞ trêng chøng kho¸n cung cÊp kªnh huy ®éng mäi nguån vèn trong nÒn kinh tÕ th«ng qua hµng lo¹t c¸c c«ng cô tµi chÝnh víi c¸c møc ®é rñi ro kh¸c nhau tõ thÊp ®Õn cao.Thø hai, thÞ trêng chøng kho¸n gi¶i quyÕt c¬ b¶n m©u thuÉn gi÷a ngêi cung cÊp vèn (chØ muèn cung cÊp vèn trong thêi gian ng¾n hoÆc cã thÓ rót vèn ®Çu t bÊt cø lóc nµo nh»m tr¸nh rñi ro) vµ ngêi sö dông vèn (muèn ®îc sö dông vèn l©u dµi cho c¸c môc ®Ých ®Çu t dµi h¹n theo chiÒu s©u ®Ó thu lîi nhuËn lín vµ bÒn v÷ng h¬n). Sím nhËn thøc ®îc vai trß trªn cña TTCK, ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ, §¶ng vµ nhµ níc ta ®· chñ tr¬ng ph¶i x©y dùng vµ ph¸t triÓn TTCK ViÖt Nam cã trËt tù, díi sù qu¶n lý cña nhµ níc trªn c¬ së ®¹t ®îc sù chÝn muåi vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nh»m khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån vèn h¹n hÑp cña nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o ®îc môc tiªu vèn trong níc lµ quyÕt ®Þnh trong chiÕn lîc huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån vèn. Trªn c¬ së chñ tr¬ng nµy, ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 chóng ta ®· rÊt tÝch cùc häc hái kinh nghiÖm tõ c¸c níc ®i tríc, ®ång thêi chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn TTCK ViÖt Nam. Ngµy 20/7/2000 võa qua, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) Tp Hå ChÝ Minh ®· chÝnh thøc khai tr¬ng ®i vµo ho¹t ®éng, ®©y lµ cét mèc quan träng trong tiÕn tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, ®ång thêi lµ mét bíc ®ét ph¸ quan träng trong chiÕn lîc khai th¸c vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc tµi chÝnh phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc trong thÕ kû 21.Tuy nhiªn cÇn nhËn thøc râ r»ng sù hiÖn diÖn cña 1 mét thÓ chÕ kinh tÕ bËc cao nh thÞ trêng chøng kho¸n dï lµ díi h×nh thøc s¬ khai, trong mét nÒn kinh tÕ mµ tr×nh ®é ph¸t triÓn nãi chung cßn thÊp, cÊu tróc thÓ chÕ c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ nµy vÉn cßn cha hoµn thiÖn th× tù nã chøa ®ùng hµng lo¹t vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cÇn suy xÐt kü cµng.Víi ®Ò tµi nµy chóng ta sÏ nghiªn cøu tiÕn tr×nh ho¹t ®éng cña TTCK ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua nh»m t×m ra ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. NéI DUNG 2 I.T×m hiÓu vÒ thÞ trêng chøng kho¸n: 1.LÞch sö ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n(TTCK): Gi÷a thÕ kû 15 ë T©y ph¬ng, t¹i nh÷ng thµnh phè trung t©m bu«n b¸n, c¸c th¬ng gia thêng tô tËp t¹i mét "khu chî riªng" ®Ó thùc hiÖn viÖc mua b¸n trao ®æi c¸c lo¹i hµng ho¸ (chñ yÕu lµ n«ng s¶n, kho¸ng s¶n), ngo¹i tÖ vµ gi¸ kho¸n ®éng s¶n.Phiªn "chî riªng" ®îc diÔn ra ®Çu tiªn vµo n¨m 1453 t¹i mét l÷ ®iÓm cña gia ®×nh Vanber ë Bruges (BØ). B¶ng hiÖu cña l÷ ®iÓm nµy lµ "MËu dÞch trêng" hay cßn gäi lµ "Së giao dÞch". "MËu dÞch trêng" bao gåm ba néi dung chÝnh: mËu dÞch trêng hµng ho¸, mËu dÞch trêng ngo¹i tÖ vµ mËu dÞch trêng gi¸ kho¸n ®éng s¶n. MËu dÞch trêng Auvers ph¸t triÓn rÊt nhanh. Gi÷a thÕ kû 16, viªn quan ®¹i thÇn tµi chÝnh Anh quèc Theomes Gresham ®Õn ®©y thÞ s¸t vµ sau ®ã ®· thiÕt lËp mét mËu dÞch trêng t¹i London, n¬i mµ sau nµy ®îc gäi lµ Së giao dÞch chøng kho¸n London. C¸c mËu dÞch trêng kh¸c còng lÇn lît ®îc thµnh lËp t¹i Ph¸p, §øc vµ B¾c ¢u.Sau ®ã mét thêi gian khi mµ mét MËu dÞch trêng kh«ng cßn ®ñ søc cho c¸c giao dÞch víi ba néi dung kh¸c nhau th× giao dÞch hµng ho¸ ®· ®îc t¸ch thµnh c¸c khu th¬ng m¹i vµ giao dÞch ngo¹i tÖ ®îc t¸ch ra thµnh thÞ trêng hèi ®o¸i, giao dÞch gi¸ kho¸n ®éng s¶n t¸ch ra thµnh thÞ trêng chøng kho¸n. VËy lµ thÞ trêng chøng kho¸n ®· xuÊt hiÖn tõ thÕ kû XV. Sù h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n còng ®ång thêi víi thÞ trêng hèi ®o¸i vµ c¸c lo¹i thÞ trêng kh¸c.Qu¸ tr×nh c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®îc diÔn ra vµ h×nh thµnh TTCK mét c¸ch tù ph¸t còng t¬ng tù t¹i Ph¸p, Hµ Lan, c¸c níc T©y, B¾c ¢u vµ B¾c Mü. Cho ®Õn nay, trªn thÕ giíi ®· cã gÇn 200 TTCK, n»m ë hÇu hÕt c¸c ch©u lôc, trong ®ã cã nhiÒu thÞ trêng ®îc thµnh lËp c¸ch ®©y vµi tr¨m n¨m nh Hµ Lan, Ph¸p, Anh vµo thÕ kû 17; ë Mü, T©y §øc, NhËt vµo thÕ kû 18, 19; ë c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ vµo nh÷ng n¨m 60-70 cña thÕ kû 20; ë c¸c níc x· héi chñ nghÜa cò nh Ba Lan, Hungari, Céng hoµ SÐc, Céng hoµ liªn bang Nga vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990 vµ ViÖt Nam vµo ngµy 1/7/2000 võa qua Së giao dÞch chøng kho¸n ®· ®îc 3 thµnh lËp t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn míi cho nÒn kinh tÕ níc nhµ. LÞch sö ph¸t triÓn c¸c thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi tr¶i qua mét sù ph¸t triÓn lóc lªn lóc xuèng theo kiÓu r¨ng ca. Thêi kú huy hoµng nhÊt lµ vµo nh÷ng n¨m1875-1913, TTCK ph¸t triÓn m¹nh cïng víi sù t¨ng trëng m¹nh cña nÒn kinh tÕ. Nhng råi ®Õn "ngµy thø n¨m ®en tèi" 29/10/1929 ®· lµm TTCK New York vµ c¸c TTCK T©y, B¾c ¢u vµ NhËt B¶n khñng ho¶ng, mÊt lßng tin. Sau thÕ chiÕn thø II c¸c TTCK phôc håi, vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nhng cuéc "khñng ho¶ng tµi chÝnh" n¨m 1987 mét lÇn n÷a ®· lµm cho TTCK thÕ giíi ®iªn ®¶o. HËu qu¶ cña nã cßn nÆng nÒ h¬n cuéc khñng ho¶ng 1929. Còng nh quy luËt cña tù nhiªn "hÕt ma lµ n¾ng lªn". Sau gÇn 2 n¨m mÊt lßng tin TTCK thÕ giíi l¹i ®i vµo giai ®o¹n æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Theo t¹p chÝ The Economic 14/5/1994 ( UBS ) ®· thèng kª l·i thùc hiÖn trong ®Çu t, møc trung b×nh hµng n¨m tõ 1984 ®Õn 1993 ( % tÝnh theo ®ång ®« la Mü) cña mét sè níc nh sau: Níc Ph¸p Hµ Lan Anh §øc Thôy SÜ ý NhËt Mü óc Canada Cæ phÇn 18,0 17,0 14,5 13,0 12,0 12,0 11,3 10,5 9,0 3,0 Tr¸i phiÕu 14,0 11,0 9,5 9,5 6,5 14,0 11,4 9,0 9,5 9,4 TiÒn mÆt 10,0 8,0 7,5 7,5 5,5 9,3 9,5 3,0 5,5 4,5 §Õn nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Òu cã TTCK. TTCK ®· trë thµnh mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng kinh tÕ cña nh÷ng níc theo c¬ chÕ thÞ trêng. Ph¬ng thøc tæ chøc, giao dÞch cña 4 TTCK ®· ®îc c¶i tiÕn kh«ng ngõng. §Æc biÖt khi ngµnh ®iÖn tö, tin häc ph¸t triÓn, tin häc ®îc øng dông vµo TTCK, th× TTCK ®· trë thµnh mét ngµnh c«ng nghÖ cã kü thuËt riªng (c«ng nghÖ chøng kho¸n). TTCK ®· cã kü thuËt c«ng nghÖ riªng. Nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ tÊt c¶ c¸c TTCK trªn thÕ giíi ngµy nay ®Òu gièng nhau. Tïy theo ®Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi vµ t©m lý d©n chóng cña mçi níc, hä cã c¸ch tæ chøc vµ giao dÞch riªng. Nhng dï tæ chøc theo ph¬ng c¸ch nµo, th× ®¹i c¬ng c¸c thÞ trêng chøng kho¸n còng ®Òu dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n liªn quan ®Õn chøng kho¸n, tæ chøc thÞ trêng, giao dÞch vµ sù kiÓm so¸t cña nhµ níc. 2.Ho¹t ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n: 2.1.ThÞ trêng chøng kho¸n ®Æc ®iÓm vµ c¬ cÊu cña TTCK: ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng cã tæ chøc vµ ho¹t ®éng cã ®iÒu kiÖn, ë ®ã thùc hiÖn mua b¸n c¸c chøng kho¸n, lµ n¬i gÆp gì gi÷a cung vµ cÇu vÒ chøng kho¸n, vµ qua ®ã gi¸ chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh qua cung cÇu thÞ trêng. Nh vËy TTCK lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a ho¹t ®éng cña c¸c nhµ kinh doanh víi nhau, tøc lµ gi÷a ngêi cÇn vèn (ph¸t hµnh phiÕu vay nî - chøng kho¸n ) vµ ngêi cã vèn ( chñ nî - nhµ ®Çu t ). ViÖc mua b¸n chøng kho¸n ®îc tiÕn hµnh tù do nhÊt ®Þnh trong quan hÖ thÞ trêng, gi¸ c¸c chøng kho¸n ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ cung - cÇu. §Æc ®iÓm cña TTCK : TTCK cã nh÷ng tÝnh chÊt néi t¹i trong c¬ chÕ ho¹t ®éng cña m×nh nh tÝnh gi¸n tiÕp cña lo¹i h×nh ®Çu t, tÝnh trung gian cña ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n, tÝnh t¬ng ®èi trong viÖc ®¸nh gi¸ chÊt lîng hµng ho¸ ( chøng kho¸n ), tÝnh phong phó ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc mua b¸n (hiÖn t¹i, t¬ng lai, thanh to¸n ngay, thanh to¸n chËm...). §¸ng lu ý lµ tÝnh dÔ tho¸t ly gi÷a cung cÇu vÒ chøng kho¸n vµ ngay gi÷a "cÇu thùc" vµ "cÇu ¶o", tÝnh nhanh chãng tøc th× cña c¸c giao dÞch chøng kho¸n, tÝnh nh¹y c¶m vµ dÔ lan to¶ cña c¸c xu híng vµ t©m lý mua b¸n. §ång thêi, TTCK cßn mang tÝnh ®a chiÒu, khi lªn khi xuèng cña thÞ gi¸ 5 chøng kho¸n, kh¸c víi tÝnh chÊt mét chiÒu cña c¸c thÞ trêng hµng ho¸ dÞch vô th«ng thêng chØ cã ®i lªn hoÆc ®i xuèng kÐo dµi. Do vËy, kinh doanh trªn TTCK cã ®Æc trng næi bËt lµ tÝnh chÊt may rñi vµ tÝnh ®Çu c¬ cao bªn c¹nh tÝnh ®ét biÕn cña lîi nhuËn thu ®îc trªn TTCK. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n: ThÞ trêng chøng kho¸n thêng ®îc ph©n chia thµnh hai cÊp:cÊp I vµ cÊp hai ( cßn gäi lµ thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp ). -ThÞ trêng cÊp I (thÞ trêng s¬ cÊp) lµ n¬i chøng kho¸n ph¸t hµnh lÇn ®Çu khi t¹o lËp doanh nghiÖp, hoÆc doanh nghiÖp huy ®éng thªm vèn, hoÆc khi chÝnh phñ c¸c cÊp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, c«ng tr¸i...§ã lµ giai ®o¹ ®éng viªn vèn tµi chÝnh, lµ giai ®o¹n phøc t¹p nhÊt, v× nÕu x¸c ®Þnh kh«ng ®óng c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh cã thÓ lµm cho chøng kho¸n kh«ng tiªu thô ®îc vµ g©y mÊt uy tÝn cho ngêi ph¸t hµnh. Do vËy, trong phÇn lín c¸c trêng hîp, tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Òu cã sù tham gia cña ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty chuyªn doanh. Tuú thuéc t×nh h×nh cung - cÇu, gi¸ chøng kho¸n ë thÞ trêng cÊp I cã thÓ thÊp hoÆc cao h¬n gi¸ danh nghÜa. Víi c¸c lo¹i chøng kho¸n thanh to¸n thu nhËp b×nh thêng th× gi¸ chøng kho¸n phô thuéc vµo thêi gian gÇn lóc thanh to¸n. - ThÞ trêng cÊp II ( thÞ trêng thø cÊp ) lµ n¬i mua b¸n l¹i chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh ë thÞ trêng s¬ cÊp. §©y lµ n¬i thu hót sù chó ý cña c«ng chóng, lµ n¬i giao dÞch hµng ngµy gi÷a c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n vµ c¸c th©n chñ cña hä. ë ®©y, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ b¸n chøng kho¸n vµo bÊt kú lóc nµo. So víi tÝn dông th«ng thêng, h×nh thøc mua b¸n chøng kho¸n ë thÞ trêng cÊp II linh ho¹t h¬n, mÒm dÎo h¬n. ThÞ trêng cÊp II cã mét sè d¹ng: Së giao dÞch chøng kho¸n th«ng thêng, thÞ trêng ngoµi së giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ trêng nµy cã c¬ chÕ phøc t¹p, lµm m«i giíi cho sù biÕn ®éng cung cÇu, cho phÐp x¸c ®Þnh ®îc gi¸ hiÖn thùc cña c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. 6 Gi÷a thÞ trêng cÊp I vµ thÞ trêng cÊp II cã sù phô thuéc lÉn nhau. ThÞ trêng cÊp hai kh«ng thÓ tån t¹i nÕu kh«ng cã sù ph¸t hµnh chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn nhîng t¹i thÞ trêng cÊp mét. MÆt kh¸c sù thµnh c«ng cña thÞ trêng cÊp II t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng cÊp mét thµnh c«ng. 2.2.Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña TTCK: ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh ph¸t triÓn cao trong c¬ chÕ thÞ trêng, ho¹t ®éng theo c¬ chÕ riªng biÖt, ®îc tiªu chuÈn ho¸ vµ mang tÝnh quèc tÕ.TTCK ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: - TTCK ho¹t ®éng th«ng qua nh÷ng ngêi m«i giíi trung gian. Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc giao dÞch lµ chøng kho¸n thùc vµ hîp ph¸p,nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi ®Çu t, tr¸nh ®îc sù lõa g¹t hoÆc sai lÇm do kh«ng cã kh¶ n¨ng dù ®o¸n. Nh÷ng ngêi lµm c«ng viÖc m«i giíi thùc hiÖn lÖnh mua vµ b¸n cña kh¸ch hµng, vµ hä ®îc hëng tû lÖ hoa hång do kh¸ch hµng tr¶. -TTCK lµ thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o. Gi¸ cña chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së quan hÖ cung-cÇu chøng kho¸n trªn thÞ trêng, vµ ®îc thùc hiÖn gi÷a c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n. Kh«ng mét ai trong TTCK cã thÓ ®Þnh gi¸ mét c¸ch ®éc ®o¸n. -TÊt c¶ mäi ho¹t ®éng trªn TTCK ®Òu ®îc c«ng khai ho¸ cho tÊt c¶ thµnh viªn tham gia vµ d©n chóng biÕt. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TTCK. -TTCK ho¹t ®éng tu©n theo hÖ thèng kÕ to¸n theo tiªu chuÈn quèc tÕ. Mäi c«ng ty ®· ®¨ng ký vµ cã cæ phÇn niªm yÕt ë TTCK ph¶i b¸o c¸o ®Þnh kú theo ®óng tiªu chuÈn, vµ c¸c b¸o c¸o chØ cã gi¸ trÞ khi ®· cã sù kiÓm tra vµ x¸c nhËn cña c¬ quan kiÓm to¸n. TÊt c¶ c¸c tµi liÖu ®· ®îc kiÓm to¸n ®îc c«ng bè c«ng khai trªn thÞ trêng, lµm chç dùa ®¸ng tin cËy cho c¸c thµnh viªn tham gia thÞ trêng vµ g©y niÒm tin cho d©n chóng. Ho¹t ®éng trªn nh»m t¹o ra m«i trêng kinh 7 doanh trong TTCK "trong suèt nh pha lª".Mäi kh¸ch hµng ®Òu cã kh¶ n¨ng nh×n thÊu suèt thÞ trêng, vµ ®îc th«ng b¸o ®Çy ®ñ vÒ c¸c sù viÖc ®ang x¶y ra. - Mäi ho¹t ®éng cña TTCK ®Òu ®îc ph¸p chÕ ho¸ b»ng c¸c ®¹o luËt, quy chÕ, ®iÒu lÖ cña TTCK nh»m b¶o vÖ cho c¸c nhµ ®Çu t. NhiÖm vô chÝnh cña viÖc ph¸p chÕ ho¸ TTCK lµ t¹o ra mét thÞ trêng trung thùc, trËt tù vµ cã hiÖu qu¶, ®ång thêi t¹o ra mét s©n ch¬i b»ng ph¼ng cho c¸c nhµ ®Çu t, b¶o vÖ c¸c nhµ ®Çu t tr¸nh khái sù lõa ®¶o, b¶o vÖ vèn ®Çu t. ThÞ trêng chøng kho¸n thêng ®îc thÓ hiÖn chñ yÕu t¹i së giao dÞch chøng kho¸n vµ mét phÇn ë nh÷ng ng©n hµng lín. PhÇn lín c¸c së giao dÞch chøng kho¸n thuéc së h÷u cña c¸c thµnh viªn tham gia, cã thÓ do t nh©n hoÆc mét nhãm c¸c c«ng ty cæ phÇn, tuy nhiªn trong mét sè Ýt trêng hîp cho chÝnh phñ n¾m gi÷. LÞch sö ph¸t triÓn TTCK tr¶i qua 100 n¨m cho thÊy nÕu kh«ng hoµn thiÖn bé khung ph¸p chÕ cho TTCK ®Ó h¹n chÕ c¸c tiªu cùc, cã thÓ dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña nÒn tµi chÝnh quèc gia. 2.3 C¸c c«ng cô chñ yÕu cña thÞ trêng chøng kho¸n: C«ng cô chñ yÕu cña thÞ trêng chøng kho¸n ®ã lµ c¸c lo¹i chøng kho¸n. Chøng kho¸n lµ chøng tõ x¸c nhËn quyÒn vÒ tµi s¶n, vèn, lîi nhuËn vµ thu nhËp cña ngêi chñ së h÷u chøng tõ ®ã ®èi víi ngêi ph¸t hµnh. Chøng kho¸n bao gåm : cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng tõ kh¸c do héi ®ång chøng kho¸n cña tõng quèc gia quy ®Þnh. C¨n cø vµo lîi tøc ngêi ta ph©n chia chøng kho¸n thµnh hai lo¹i: -Chøng kho¸n cã lîi tøc cè ®Þnh: chñ së h÷u cña c¸c lo¹i chøng kho¸n nµy ®îc hëng mét lîi tøc cè ®Þnh, lÜnh vµo kú h¹n ®· ®îc Ên ®Þnh tríc khi ph¸t hµnh. Lîi tøc ®îc hëng vµ kú h¹n nhËn l·i kh«ng thay ®æi, kh«ng phô thuéc vµo t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan ph¸t hµnh. Lo¹i nµy bao gåm: C«ng tr¸i, tr¸i phiÕu vµ kú phiÕu. 8 -Chøng kho¸n cã lîi tøc kh«ng cè ®Þnh: tuú hoµn c¶nh cña c¸c c«ng ty ph¸t hµnh, ®Õn cuèi mçi niªn kho¸, c¸c c«ng ty sÏ Ên ®Þnh lîi tøc chia cho c¸c chñ së h÷u cña c¸c chøng kho¸n nµy, vµ Ên ®Þnh ngµy tr¶ c¸c lîi tøc ®ã. Nh vËy cæ tøc cã thÓ nhiÒu, Ýt, hay kh«ng cã. Lo¹i nµy bao gåm c¸c cæ phÇn. C¨n cø vµo h×nh thøc, chøng kho¸n ph©n thµnh ba lo¹i: -Chøng kho¸n kh«ng ghi tªn: trªn ®ã kh«ng ghi tªn chñ së h÷u, v× vËy bÊt kú ngêi nµo cÇm chøng kho¸n ®ã ®îc coi lµ chñ hîp ph¸p. C¸c chøng kho¸n khong ghi tªn gåm cã hai phÇn: PhÇn chÝnh cã ghi c¸c ®iÒu liªn quan ®Õn chøng kho¸n (cæ phÇn, tr¸i phiÕu....), c¬ quan ph¸t hµnh(tªn, trô së, sè vèn....) mÖnh gi¸, n¬i vµ ngµy ph¸t hµnh. PhÇn phô chia thµnh nhiÒu «, gäi lµ tøc phiÕu, trªn mçi tøc phiÕu cã ghi sè thø tù (trêng hîp c¸c cæ phÇn) hay ghi kú h¹n (trêng hîp c¸c tr¸i phiÕu). -Chøng kho¸n cã ghi tªn: Trªn ®ã cã ghi râ c¬ quan ph¸t hµnh lo¹i chøng kho¸n, mÖnh gi¸, n¬i vµ ngµy ph¸t hµnh, vµ nhÊt lµ tªn vµ ®Þa chØ cña ngêi chñ së h÷u. ë mÆt ®»ng sau cã b¶ng chia ra lµm nhiÒu khung. Tªn vµ ®Þa chØ cña ngêi chñ së h÷u chøng kho¸n cã ghi tªn ®îc ghi trong mét quyÓn sæ ®¨ng ký. -Chøng kho¸n hçn hîp: Trªn chøng kho¸n lo¹i nµy cã ghi tªn vµ ®Þa chØ cña ngêi chñ së h÷u, vµ chØ cã thÓ chuyÓn nhîng theo ®óng nh thñ tôc cña chøng kho¸n cã ghi tªn( nghÜa lµ ph¶i söa tªn cña ngêi chñ së h÷u trªn sæ ®¨ng ký vµ trªn chøng kho¸n ). Nh÷ng chøng kho¸n hçn hîp cã kÌm theo c¸c tøc phiÕu, cã thÓ xÐ rêi ra ®Ó lÜnh lîi tøc nh c¸c chøng kho¸n kh«ng ghi tªn. Tãm l¹i c¸c chøng kho¸n hçn hîp chØ ghi tªn ®èi víi vèn, chø kh«ng ghi tªn ®èi víi tiÒn lêi. §Æc biÖt trong c¸c trêng hîp sau ®©y b¾t buéc chøng kho¸n ph¶i lµ h×nh thøc cã ghi tªn: +C¸c cæ phÇn cha hoµn toµn gi¶i phãng(cæ phÇn cha gãp ®ñ vèn ghi ë mÖnh gi¸) 9 +C¸c cæ phÇn hiÖn vËt(trêng hîp hïn vèn b»ng hiÖn vËt)trong thêi gian hai n¨m kÓ tõ ngµy ph¸t hµnh. +C¸c cæ phÇn ®Ó ®¶m b¶o cña c¸c héi viªn héi ®ång qu¶n trÞ. +C¸c cæ phÇn cña c¸c c«ng ty cã vèn bÊt ®Þnh. +C¸c cæ phÇn cña c¸c xÝ nghiÖp mµ ®iÒu lÖ ®· quy ®Þnh buéc ph¶i ë h×nh thøc cã ghi tªn. C¸c chøng kho¸n kh«ng ghi tªn cã thÓ chuyÓn nhîng nhanh chãng h¬n c¸c chøng kho¸n cã ghi tªn. a,Cæ phiÕu: Cæ phiÕu lµ c¸c chøng tõ do c¸c c«ng ty hay tæ chøc tµi chÝnh cæ phÇn ph¸t hµnh x¸c nhËn quyÒn së h÷u cña nh÷ng ngêi cã cæ phiÕu ®èi víi c«ng ty hay tæ chøc ®ã. Cæ phiÕu kh«ng cã kú h¹n tån t¹i cïng víi sù tån t¹i cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh ra nã. ViÖc Ên ®Þnh gi¸ ph¸t hµnh cæ phiÕu cã thÓ cã c¸c trêng hîp sau : -Ph¸t hµnh b×nh gi¸, nghÜa lµ sè tiÒn ph¶i tr¶ ®Ó mua cæ phiÕu b»ng mÖnh gi¸. -Gi¸ ph¸t hµnh thÊp, khi c«ng ty ®ang gÆp khã kh¨n trong ho¹t ®éng, cÇn t¨ng thªm vèn, ®Ó thu hót ngêi mua ph¶i b¸n cæ phiÕu víi gi¸ thÊp h¬n mÖnh gi¸. -Gi¸ ph¸t hµnh cao, khi c«ng ty ®ang ho¹t ®éng thÞnh vîng, cÇn t¨ng thªm vèn, c«ng ty cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu cao h¬n mÖnh gi¸. TrÞ gi¸ vµ gi¸ c¶ cæ phiÕu thêng xoay quanh gi¸ trÞ gèc cña nã vµ lîi tøc cæ phÇn mµ cæ phiÕu ®aÞ diÖn. ThÞ gi¸ cæ phiÕu lµ gi¸ c¶ cña cæ phiÕu b¸n trªn thÞ trêng. ThÞ gi¸ cæ phiÕu phô thuéc trùc tiÕp vµo l·i nhËn ®îc theo cæ phÇn, do vËy l·i cæ phÇn cµng nhiÒu th× ngêi mua tr¶ gi¸ cæ phiÕu cµng cao. MÆt kh¸c, thÞ gi¸ cæ phiÕu cßn tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt thÞ trêng tiÒn tÖ, l·i suÊt thÞ trêng tiÒn tÖ cµng thÊp th× thÞ gi¸ cæ phiÕu cµng cao. Nhµ ®Çu t lu«n so s¸nh l·i nhËn ®îc theo cæ phiÕu víi lîi tøc nhËn ®îc 10 khi hä göi tiÒn vµo ng©n hµng. NÕu l·i suÊt cña ng©n hµng tr¶ thÊp th× hä sÏ dån tiÒn ®Ó mua cæ phiÕu, lµm cho gi¸ cæ phiÕu lªn cao. Bªn c¹nh c¸c cæ phiÕu th«ng thêng(c¸c cæ phiÕu cã quyÒn bá phiÕu bÇu héi ®ång ®iÒu hµnh ) cßn cã c¸c lo¹i cæ phiÕu ®Æc biÖt. Ai mua lo¹i cæ phiÕu nµy th× kh«ng cã quyÒn bÇu héi ®ång ®iÒu hµnh c«ng ty, nhng ®îc ®¶m b¶o thu nhËp æn ®Þnh, cã quyÒn u ®·i h¬n so víi c¸c lo¹i cæ phiÕu th«ng thêng khi tr¶ lîi tøc hoÆc gi¶i thÓ c«ng ty. Lîi tøc cña cæ phiÕu nµy còng kh¸c so víi c¸c lo¹i cæ phiÕu thêng. §èi víi lo¹i cæ phiÕu thêng th× lîi tøc thay ®æi theo møc lîi nhuËn cña c«ng ty. §èi víi c¸c lo¹i cæ phiÕu u ®·i lîi tøc ®îc quy ®Þnh theo mét tû lÖ phÇn tr¨m cè ®Þnh, kh«ng thay ®æi theo møc lîi nhuËn cña c«ng ty. b,Tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu: Tr¸i phiÕu lµ chøng tõ x¸c nhËn quyÒn chñ nî cña ngêi cã tr¸i phiÕu ®èi víi ngêi ph¸t hµnh vÒ sè tiÒn ghi trªn chøng tõ ®ã. Ngêi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cam kÕt sau thêi gian nhÊt ®Þnh sÏ tr¶ cho ngêi së h÷u tr¸i phiÕu vèn ®· vay vµ mét møc l·i ®îc Ên ®Þnh tríc. Tr¸i phiÕu ®îc ph©n lo¹i nh sau: Theo t c¸ch ngêi ph¸t hµnh, chia ra : -C«ng tr¸i lµ tr¸i phiÕu do chÝnh phñ trung ¬ng hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ph¸t hµnh nh»m huy ®éng nguån vèn tµi trî c¸c dù ¸n ®Çu t h¹ tÇng nh x©y dùng trêng häc, cÇu c¶ng...víi kú h¹n kh¸c nhau tuú thuéc môc ®Ých sö dông vèn cña tõng dù ¸n, cã kú h¹n trªn mét n¨m hoÆc dµi h¹n tõ 10 n¨m ®Õn 30 n¨m. - Tr¸i phiÕu do c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh, gäi lµ tr¸i phiÕu c«ng ty,®îc dïng ®Ó tµi trî cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña c¸c xÝ nghiÖp, hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ mét kho¶n cho vay víi thêi h¹n dµi do hai bªn tho¶ thuËn, cã thÓ kÐo dµi tõ 10 n¨m ®Õn 30 n¨m víi l·i suÊt cè ®Þnh. Theo khu vùc ph¸t hµnh, chia ra: - Tr¸i phiÕu trong níc: Tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh vµ lu hµnh trong níc. 11 - Tr¸i phiÕu quèc tÕ: do chÝnh phñ mét níc hoÆc xÝ nghiÖp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu trªn thÞ trêng tiÒn tÖ níc ngoµi. Theo quy ®Þnh l·i suÊt, chia ra: - Tr¸i phiÕu l·i suÊt cè ®Þnh: l·i suÊt ®· quy ®Þnh døt kho¸t kh«ng thay ®æi. - Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt kh«ng cè ®Þnh: c¨n cø vµo l·i suÊt cña thÞ trêng. Theo yªu cÇu thanh to¸n, cã c¸c lo¹i: -Tr¸i phiÕu phæ th«ng; ®Õn kú h¹n thanh to¸n c¶ gèc lÉn l·i. -Tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi: lµ tr¸i phiÕu cã mèi liªn hÖ thanh to¸n gi÷a tr¸i phiÕu víi cæ phiÕu. -Tr¸i phiÕu cã xæ sè, mçi lÇn tróng ngêi chñ së h÷u ®îc sè tiÒn lín, sè tróng rÊt Ýt ái. -Tr¸i phiÕu ®îc hoµn vèn b»ng c¸ch mçi n¨m ®îc nhËn mét phÇn vèn vµ l·i. BÊt kú c«ng ty nµo lËp ra theo ®óng ph¸p luËt còng ®îc quyÒn ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Toµn thÓ héi viªn c«ng ty ph¶i ®ång lßng chÊp thuËn th× c«ng ty míi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®îc. VÒ thêi gi¸ cña c«ng tr¸i trªn thÞ trêng còng cã thÓ cã ba trêng hîp:Thêi gi¸ cña thÞ trêng b»ng mÖnh gi¸; Thêi gi¸ cña thÞ trêng cao h¬n hoÆc thÊp h¬n mÖnh gi¸. Ngêi mua c«ng tr¸i ®îc hëng tiÒn l·i theo tû lÖ ®· Ên ®Þnh khi ph¸t hµnh c«ng tr¸i. Lîi tøc nµy ®îc nhËn hµng n¨m hay 6 th¸ng mét lÇn tuú theo quy ®Þnh. NÕu lµ c«ng tr¸i kh«ng ghi tªn th× cã thÓ c¾t rêi tøc phiÕu ra, ®em tíi kho b¹c ®Ó nhËn l·i. NÕu lµ c«ng tr¸i cã ghi tªn th× ph¶i ®em c«ng tr¸i ®ã ®Õn kho b¹c, nh©n viªn kho b¹c tr¶ lîi tøc råi ®ãng dÊu vµo khung t¬ng øng. §Ó khuyÕn khÝch d©n chóng mua c«ng tr¸i, chÝnh phñ thêng cho ngêi mua c«ng tr¸i ®îc hëng mét sè ®Æc lîi: Lîi tøc vÒ c«ng tr¸i ®îc miÔn tÝnh thÕu thu nhËp; Còng cã khi chÝnh phñ Ên ®Þnh ngay khi ph¸t hµnh r»ng nÕu sau nµy chÝnh phñ ph¸t hµnh c«ng tr¸i míi th× ngêi 12 cã c«ng tr¸i cò sÏ ®¬ng nhiªn hëng l·i suÊt míi; Trong thêi gian cã l¹m ph¸t, ®Ó ngêi mua c«ng tr¸i kh«ng bÞ thiÖt h¹i, chÝnh phñ Ên ®Þnh sè vèn hoµn gi¶m sÏ ®îc c¶i ®æi theo mét chØ sè nhÊt ®Þnh ®Ó bï ®¾p vµo sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn. Bªn c¹nh tr¸i phiÕu nhµ níc cßn ph¸t hµnh thªm mét lo¹i c«ng tr¸i kh¸c ®ã lµ kú phiÕu: Kú phiÕu lµ sè tiÒn mµ nhµ níc vay ®Ó bï ®¾p vµo chç thiÕu hôt t¹m thêi cña ng©n s¸ch, v× thÕ kú phiÕu còng cßn ®îc gäi lµ c«ng tr¸i ng¾n h¹n. Kú h¹n cña kú phiÕu thêng lµ 3, 6, 9 th¸ng ®Õn 1 hay 2 n¨m. Nhµ níc lu«n ph¸t hµnh c¸c lo¹i kú phiÕu, hoÆc ®Ó vay thªm tiÒn, hoÆc cã tiÒn hoµn vèn cho c¸c kú phiÕu ®Õn h¹n. NÕu ng©n s¸ch d tiÒn, th× kh«ng ph¸t hµnh thªm kú phiÕu míi n÷a, chØ hoµn gi¶m vèn c¸c kú phiÕu ®Õn kú h¹n. Nh vËy tæng sè kú phiÕu biÕn ®æi liªn tôc lóc t¨ng lóc gi¶m. Kú phiÕu cã thÓ ghi tªn hoÆc kh«ng ghi tªn. TiÒn l·i ®îc nhËn cïng lóc víi hoµn gi¶m tiÒn vèn, còng cã khi tiÒn l·i ®îc tr¶ tríc ngay lóc mua kú phiÕu, nh vËy ®Õn lóc h¹n chØ ph¶i tr¶ tiÒn vèn.L·i suÊt cña kú phiÕu ®îc Ên ®Þnh khi ph¸t hµnh. Khi Ên ®Þnh l·i suÊt ®ã, chÝnh phñ thêng dùa vµo thÞ trêng tiÒn tÖ vµ nhÊt lµ dùa vµo l·i suÊt chiÕt khÊu cña ng©n hµng trung ¬ng. TiÒn l·i cña kú phiÕu thêng ®îc miÔn thuÕ.Ngêi cã kú phiÕu ph¶i chê kú h¹n ®Ó xin hoµn l¹i vèn, hoÆc ®em b¸n, hoÆc ®em chiÕt khÊu t¹i c¸c Ng©n hµng tríc kú h¹n. 2.4 ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc liªn hÖ: ThÞ trêng chøng kho¸n - mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh rÊt h÷u hiÖu trong viÖc thu hót vèn ®Çu t vµ lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸.Cã thÓ nãi Së giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè HCM lµ n¬i diÔn ra ®ång thêi hai lo¹i c¬ cÊu thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp. Giai ®o¹n ®Çu chó träng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÞ trêng s¬ cÊp, nh»m thu hót vèn ®Çu t trong vµ ngoµi níc qua viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu cæ phÇn ho¸, vµ ph¸t hµnh c¸c lo¹i tr¸i phiÕu c«ng ty, tr¸i phiÕu chÝnh 13 phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng; ®«ng thêi tõng bíc h×nh thµnh thÞ trêng thø cÊp cho phÐp kinh doanh bu«n b¸n. Nh vËy thêi kú ®Çu c¶ níc chØ cã mét së giao dÞch ®Æt t¹i TP.HCM( gäi lµ së giao dÞch chøng kho¸n TP.HCM). Së giao dÞch chøng kho¸n TP.HCM lµ thÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc ®Çu tiªn cña c¶ níc. C¸c doanh nghiÖp d©n chóng vµ chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph¬ng ®Òu cã quyÒn tham gia mua b¸n ph¸t hµnh chøng kho¸n t¹i së giao dÞch chøng kho¸n TP.HCM. Môc ®Ých chÝnh cña TTCK trong thêi kú nµy lµ ®Ó ph¸t hµnh cæ phiÕu cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc vµ c¸c lo¹i doanh nghiÖp kh¸c; ®Ó chÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ph¸t hµnh c¸c lo¹i tr¸i phiÕu cã môc ®Ých nh»m huy ®éng vèn x©y dùng c¬ së h¹ tÇng; ®ång thêi ®Ó c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh c¸c lo¹i tr¸i phiÕu c«ng ty. Tuy nhiªn ®Ó t¹o ban®¹t chøng ®iÒu kiÖn vµTrung thóc t©m ®Èy thÞ trêng ph¸t Uû hµnh kÕt qu¶, ph¶i quan t©m ®Õn viÖc tin häc kho¸n quèc gia VN h×nh thµnh thÞ trêng thø cÊp, hoµn chØnh c¬ cÊu mét TTCK theo nguyªn t¾c vµ th«ng lÖ quèc tÕ. Vµ ngay tõ ®Çu TTCK ViÖt Nam còng kh«ng do dù, hoan nghªnh c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi tham gia, cã thÓ tham gia ®Çu t trùc tiÕp, hoÆc TT Lu tr÷ Së giao dÞch TT Lu tr÷ vµ thanh to¸n TP. HCM vµ thanh to¸n gi¸n tiÕp qua c¸c kho¸n quü ®Çu t. TÊt nhiªn chøng thêi kú ®Çu kinh nghiÖm chakho¸n cã, kh¶ n¨ng chøng kho¸n chøng qu¶n lý cßn yÕu, mét bï trõph¶i cã sù khèng chÕ tèi ®a møc tèi ®a cñabï trõ lo¹i chøng kho¸n nhµ ®Çu t níc ngoµi ®îc mua. Sau ®ã tuú theo chÝnh s¸ch qu¶n lý cã thÓ sÏ n©ng dÇn ®Ó thu hót vèn. Së giao dÞch chøng kho¸n TP.HCM vµ c¸c tæ chøc liªn hÖ: TTCK lµ Ng©n hµng vµ C«ng ty m«i mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh rÊt phøc t¹p cã tÝnh chuyªn m«n vµ kü thuËt cao. §Ó së c«ng ty tµi giíi chøng C«ng ty kiÓm to¸n chÝnh kho¸n giao dÞch chøng kho¸n TP.HCM ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®ßi hái hÖ thèng h¹ tÇng vÒ tµi chÝnh, tÝn dông vµ ng©n hµng ph¶i hoµn thiÖn. Cã thÓ tãm lîc m« h×nh tæ chøc TTCK ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc liªn hÖ b»ng s¬ ®å: D©n chóng Nhµ ®Çu t Quü ®Çu t Quü b¶o hiÓm 14 Quü t ¬ng trî x· héi CP & chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng Doanh nghiÖp 15 II. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, nh×n l¹i nh÷ng bíc ®i ban ®Çu: Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) ®Çu tiªn cña ViÖt Nam t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· ®îc khai tr¬ng vµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng vµo cuèi th¸ng 7/2000. §©y chÝnh lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng chñ tr¬ng ®óng ®¾n vµ quyÕt t©m cao cña §¶ng vµ nhµ níc, lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc thµnh lËp thÞ trêng cña uû ban chøng kho¸n nhµ níc (UBCKNN) víi sù phèi hîp ®Çy tr¸ch nhiÖm cña c¸c bé c¸c nghµnh, c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¸c doanh nghiÖp, cïng sù gióp ®ì nhiÖt t×nh, hiÖu qu¶ cña b¹n bÌ quèc tÕ. Cã thÓ ®¸nh gi¸ r»ng viÖc khai tr¬ng ho¹t ®éng cña TTGDCK TP.HCM chÝnh lµ sù kiÖn quan träng ®¸nh dÊu ®iÓm khëi ®Çu cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ngµnh chøng kho¸n non trÎ cña ViÖt Nam víi c¸c ý nghÜa lín lao vÒ kinh tÕ còng nh chÝnh trÞ x· héi cña ®Êt níc. Qua s¸u th¸ng ho¹t ®éng, mÆc dï sè lîng chøng kho¸n niªn yÕt cha nhiÒu, khèi lîng chøng kho¸n qua c¸c phiªn giao dÞch cha lín, song kÕt qu¶ ban ®Çu lµ rÊt quan träng, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß cña TTGDCK trong hÖ thèng tµi chÝnh. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam më cöa trong giai ®o¹n hiÖn nay còng cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh, khu«n khæ ho¹t ®éng vµ ph¹m vi cßn nhá bÐ, song còng høa hÑn mét triÓn väng trong t¬ng lai, më ®êng cho mét kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n míi cho nÒn kinh tÕ, phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc -§èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, thÞ trêng chøng kho¸n t¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp cho nÒn kinh tÕ nguån vèn cã thêi h¹n dµi nh»m ®¸p øng nhu cÇu ®Çu t ph¸t triÓn, ®ång thêi ®Þnh híng viÖc ph©n bæ nguån vèn s½n cã vµo nhu cÇu sö dông cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ, nhê vËy gãp phÇn ®iÒu hoµ, ph©n phèi nguån vèn trong nÒn kinh tÕ ®îc tèt h¬n. 16 -§èi víi chÝnh phñ, do thu hót ®îc nguån vèn lín cña toµn nÒn kinh tÕ qua viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, thÞ trêng chøng kho¸n gióp chÝnh phñ gi¶ quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò thiÕu hôt ng©n s¸ch, cã thªm vèn ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng mµ kh«ng ph¶i ph¸t hµnh thªm tiÒn cho chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ níc. -C¸c doanh nghiÖp cã thÓ ®Çu t trªn thÞ trêng chøng kho¸n; c¸c chøng kho¸n ®Çu t lµ mét tµi s¶n kinh doanh vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi thµnh tiÒn mÆt khi cÇn thiÕt th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n . -§èi víi c«ng chóng ®Çu t, thÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i chuyÓn nguån vèn tiÕt kiÖm thµnh ®Çu t, mét mÆt huy ®éng mäi nguån vèn nhµn rçi tµi trî cho nÒn kinh tÕ, mÆt kh¸c gióp cho nh÷ng ngêi cã tiÒn tiÕt kiÖm kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ thùc hiÖn ®Çu t trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó cho c¸c kho¶n tiÒn ®ã sinh s«i n¶y në. Víi nh÷ng c«ng cô ®Çu t ®a d¹ng phong phó, thÞ trêng chøng kho¸n sÏ gãp phÇn n©ng cao møc sinh lîi vÒ vèn cho c¸c nhµ ®Çu t còng nh cho toµn x· héi. - Trong giai ®o¹n hiÖn nay viÖc ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n sÏ gãp phÇn thóc ®Èy c¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp theo híng khinh tÕ thÞ trêng, hç trî tÝch cùc cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc. Sù hiÖn diÖn cña trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· gãp phÇn bæ sung hoµn chØnh cho mét c¬ cÊu thÞ trêng tµi chÝnh vµ thªm mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh sù nhÊt qu¸n ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ cña níc ta theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. - ThÞ trêng chøng kho¸n lµ s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ trêng ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh ®ßi hái ph¶i cã thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó h×nh thµnh nªn mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh bËc cao cña nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Toµn cÇu ho¸ ®· vµ ®ang mang ®Õn c¬ héi ph¸t triÓn còng nh th¸ch thøc cho tÊt c¶, kh«ng lo¹i trõ mét quèc gia nµo. Nh÷ng thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm tõ thÞ tr17 êngmíi næi, tõ c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë §«ng ¢u vµ ®Æc biÖt lµ thùc tiÔn vµ kinh nghiªm tõ Trung Quèc vµ c¸c níc trong khu vùc, lµ nh÷ng minh chøng thuyÕt phôc nhÊt cho kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. Chóng ta ®· ®¹t ®îc mét sè thµnh tùu vµ nh÷ng khã kh¨n, phøc t¹p trong thêi gian ho¹t ®éng võa qua: Thµnh tùu Víi sù ho¹t ®éng cña TTGDCK trong 6 th¸ng qua tríc hÕt ®· gi¶i to¶ ®îc nh÷ng lo ng¹i vÒ kh¶ n¨ng ®øng v÷ng cña nã. Thùc tÕ cho thÊy c«ng chóng cã nhu cÇu thËt sù ®èi víi lo¹i h×nh kinh doanh tiÒn tÖ nµy. Dï cßn thiÕu nh÷ng kinh nghÖm, nh÷ng bÊt cËp kh«ng thÓ tr¸nh khái trong buæi ®Çu nhng chóng ta ®· thiÕt lËp ®îc bé khung cho lo¹i h×nh thÞ trêng nµy mét c¸ch cã tæ chøc. Kh«ng nh÷ng thÕ nh×n chung o¹t ®éng cña nã kh¸ su«n sÎ. Trong ®iÒu hµnh thÓ hiÖn ®îc tÝnh nhanh nh¹y (b»ng chøng vÒ viÖc nµy lµ viÖc quy ®Þnh gi¸ trÇn vµ khèng chÕ biªn ®é dao ®éng. Thµnh tùu nµy râ rµng lµ cã sù cè g¾ng vît bËc cña UBCKNN. Sù ra ®êi cña TTGDCK ®· t¹o nªn khu vùc thÞ trêng chøng kho¸n cã tæ chøc, thÞ trêng nµy ®· lµm t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn khu vùc "thÞ trêng tù do" c¶ vÒ gi¸ c¶ lÉn vÒ viÖc lµm lµm cho thÞ trêng nµy s«i ®éng h¬n lªn, t¹o ra t©m lý ®Çu t trong c«ng chóng. VÒ lý thuyÕt nã ®Æt nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn cho viÖc më ra mét kªnh míi thu hót tiÒn trong d©n c vµo thÞ trêng vèn. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®¹t ®îc TTCK ViÖt Nam còng ®· béc lé mét sè yÕu kÐm sau: chñng lo¹i hµng ho¸ cßn nghÌo nµn, khèi lîng hµng hãa cßn qu¸ bÐ, sè c«ng ty cæ phÇn cßn qu¸ Ýt, quy m« nhá, nhµ níc cßn n¾m nhiÒu cæ phÇn cha tr¶i réng ra c«ng chóng; vµ nhÊt lµ doanh nghiÖp vÉn cßn cha quen víi mét "luËt ch¬i" cùc kú quan träng cñaTTCK ®ã lµ: ph¶i c«ng khai ho¸ th«ng tin. Râ rµng nh÷ng ®iÒu nµy ®· khiÕn cho viÖc khai tr¬ng TTCK tuy ®¸nh dÊu mét sù kiÖn cã ý nghÜa trong n¨m 2000 nhng cha ph¶i ®· cã t¸c ®éng s©u réng trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. §iÒu ®¸ng ghi nhËn n÷a lµ sù thËn träng cña UBCKNN vµ nh÷ng 18 quan chøc ®iÒu hµnh TTGDCK ®· thµnh c«ng trong viÖc kiÒm chÕ c¬n sèt gi¸ chøng kho¸n trong nh÷ng tuÇn ®Çu tiªn b»ng biÖn ph¸p h¹ biªn ®é gi¸ tõ (+/-)5% xuèng cßn (+/-) 2%. §iÒu nµy cã thÓ cho phÐp chóng ta tin tëng vµo kh¶ n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi TTCK, mét thÞ trêng h·y cßn míi l¹, mét ngµnh kinh tÕ h·y cßn non trÎ t¹i ViÖt Nam. Tuy nhiªn nã còng lµ "con dao hai lìi", thùc tÕ cho thÊy biªn ®é gi¸ ®îc quy ®Þnh lµ (+/-) 2% dêng nh ngµy mét k×m h·m sù n¨ng ®éng cña thÞ trêng. V« h×nh chung chóng ta ®ang tù "gät bít gãt ch©n" ®Ó ®i võa giµy. Sù k×m h·m, dï hîp ph¸p nhng kh«ng hîp lý, nÕu kÐo dµi sÏ khiÕn thÞ trêng võa buån tÎ, võa thô ®éng. Cã thÓ nãi sù bÊt æn cña TTCK ph¸t sinh tõ ba yÕu tè c¬ b¶n sau: 1. Khan hiÕm hµng ho¸ trªn thÞ trêng chøng kho¸n : MÆc dï võa cã thªm c«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An(Lafooco) ®îc cÊp giÊy phÐp tham gia vµo viÖc niªn yÕt cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n nhng vÉn cßn lµ qu¸ Ýt so víi sè chøng kho¸n ®ñ tiªu chuÈn niªn yÕt, do ®ã c¸c nhµ ®Çu t rÊt Ýt cã c¬ héi lùa chän ®Ó tham gia ®Çu t trªn TTGDCK. MÆt kh¸c phÇn lín sè cæ phiÕu niªm yÕt thuéc së h÷u nhµ níc kh«ng ®îc b¸n, cæ phiÕu thuéc së h÷u cña héi ®ång qu¶n trÞ, ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn cña c«ng ty- nh÷ng ®èi tîng nµy còng kh«ng muèn b¸n phÇn së h÷u cña m×nh trong c«ng ty, sè cæ phiÕu do c¸c cæ ®«ng bªn ngoµi n¾m gi÷ kh«ng nhiÒu, nªn thùc chÊt chØ cã mét lîng rÊt nhá hµng ho¸ cho ho¹t ®éng giao dÞch cña TTGDCK. Do ®ã ®a phÇn trong c¸c phiªn giao dÞch mÆc dï sè lîng cæ phiÕu ®Æt mua so víi sè lîng cæ phiÕu niªm yÕt trªn TTGDCK theo c«ng bè chÝnh thøc kh«ng cao (chØ kho¶ng 2% - 5%) song chªnh lÖch vÒ khèi lîng gi÷a lÖnh mua vµ lÖnh b¸n lµ rÊt lín nªn chØ mét sè Ýt lÖnh mua ®îc thùc hiÖn víi khèi lîng giao dÞch kh«ng lín, hÇu hÕt c¸c lÖnh mua kh«ng ®îc thùc hiÖn, hiÖu qu¶ thu hót c«ng chóng ®Çu t cha cao. Cho ®Õn nay th× cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ®îc xem lµ thø hµng ho¸ chÝnh cña TTCK. Trong thêi gian qua, cæ phiÕu cña 4 doanh nghiÖp 19 niªm yÕt lµ REE, SAM, HAP, TMS ®· ®îc giao dÞch thêng xuyªn vµ ®ãng vai trß chÝnh yÕu. Cho ®Õn hÕt th¸ng 10/2000 tæng gi¸ trÞ cæ phiÕu niªm yÕt t¹i trung t©m giao dÞch chøng kho¸n cña 4 doanh nghiÖp trªn lµ trªn 302 tû ®ång. Riªng trong th¸ng 10 ®· cã gÇn 669.000 cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp trªn ®îc giao dÞch víi tæng gi¸ trÞ 14,69 tû ®ång, so víi th¸ng 9 th× møc giao dÞch trªn t¨ng 15%.HËu qu¶ cña vÊn ®Ò khan hiÕm hµng ho¸ lµ t¹o ra søc Ðp t¨ng gi¸ mét c¸ch gi¶ t¹o, gi¸ giao dÞch chøng kho¸n lu«n ®¹t møc s¸t trÇn. §iÒu nguy hiÓm h¬n ®èi víi TTCK non trÎ cña ViÖt Nam lµ ®· n¶y sinh hiÖn tîng ®Çu c¬ gi¸ chøng kho¸n, cô thÓ: ®Çu phiªn giao dÞch nh÷ng ngêi cã cæ phiÕu ®a ra mét sè lÖnh b¸n víi gi¸ s¸t trÇn ®Ó kÐo gi¸ lÖnh mua, ®Õn thêi ®iÓm chuÈn bÞ khíp lÖnh th× nh÷ng lÖnh b¸n nµy ®îc huû bá vµ ®îc thay thÕ b»ng mét sè Ýt lÖnh b¸n víi khèi lîng nhá nh»m tiÕp tôc n©ng gi¸ cæ phiÕu trong c¸c phiªn giao dÞch tiÕp theo.ViÖc t¨ng gi¸ cæ phiÕu ®· lµm chØ sè VN Index t¨ng liªn tôc qua c¸c phiªn giao dÞch.Tõ phiªn giao dÞch ngµy 29/9/2000 ®Õn phiªn ngµy 17/11/2000 chØ sè VN Index ®· t¨ng tõ 120,71 ®iÓm lªn thµnh162,36 ®iÓm, trong phiªn nµy tæng gi¸ trÞ giao dÞch ®· t¨ng m¹nh lªn ®Õn 1,1 tû ®ång so víi 450 triÖu ®ång cña phiªn giao dÞch tríc. C¸c phiªn giao dÞch tiÕp theo chØ cã mét sè Ýt biÕn ®éng nhá cßn nh×n chung gi¸ cæ phiÕu liªn tôc t¨ng m¹nh, ®Õn phiªn giao dÞch thø 80 chØ sè VN Index ®· ®¹t 260,15 t¨ng h¬n 150 ®iÓm , gÊp 2,5 lÇn so víi gi¸ trÞ ban ®Çu cña nã. Trong nh÷ng n¨m võa qua, tr¸i phiÕu chÝnh phñ ®îc ph¸t hµnh chñ yÕu qua hÖ thèng kho b¹c nhµ níc vµ ®Êu thÇu qua ng©n hµng nhµ níc. Tõ th¸ng 7/00 sau khi chÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 01/2000/N§-CP vÒ quy chÕ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ. Bé tµi chÝnh ®· cho thùc hiÖn hai ph¬ng thøc ph¸t hµnh míi: ®Êu thÇu qua TTGDCK vµ b¶o l·nh ph¸t hµnh. Ph¸t hµnh qua hÖ thèng kho b¹c nhµ níc ®îc thùc hiÖn tõ n¨m 1991. MÆc dï ®· cã nh÷ng c¶i tiÕn vµ thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ mÆt néi dung, h×nh thøc tr¸i phiÕu vµ ph¬ng thøc qu¶n lý song c¸c lo¹i tr¸i phiÕu kho b¹c ph¸t hµnh trong th¬× gian 20