Tài liệu Tăng cường quản lý vốn ngân sách nhà nước cho đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn huyện lâm thao tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THẾ HỌC TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CHO ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LÂM THAO, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THẾ HỌC TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CHO ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LÂM THAO, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. VŨ THỊ BẠCH TUYẾT THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chƣa đƣợc dùng để bảo vệ một học vị nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cảm ơn. Các thông tin, trích dẫn trong luận văn đều đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc./. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015 Tác giả luận văn Bùi Thế Học ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Tăng cường quản lý vốn ngân sách nhà nước cho đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ”, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin đƣợc bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau Đại học, các khoa, phòng của Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị ạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình - học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hƣớng dẫn PGS.TS. Vũ Thị Bạch Tuyết. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trƣờ ế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn đƣợc sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015 Tác giả luận văn Bùi Thế Học iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ............................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3 4. Đóng góp thực tế của luận văn ...................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 3 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CHO ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN .......... 5 1.1. Cơ sở lý luận về vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản và quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản thuộc NSNN .......................................................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................... 5 1.1.2. Đặc điểm, phân loại vốn ngân sách nhà nƣớc cho đầu tƣ xây dựng cơ bản ..................................................................................................... 13 1.1.3. Vai trò của vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản đối với nền kinh tế ............ 16 1.2. Nội dung quản lý vốn NSNN cho đầu tƣ xây dựng cơ bản ..................... 17 1.2.1. Các yếu tố quản lý vốn đầu tƣ ngân sách Nhà nƣớc cho xây dựng cơ bản ..................................................................................................... 17 1.2.2. Nội dung quản lý vốn ngân sách Nhà nƣớc cho đầu tƣ xây dựng cơ bản .............................................................................................................. 20 iv 1.2.3. Hệ thống luật pháp, chính sách và các công cụ quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nƣớc .................................................... 32 1.3. Cơ sở thực tiễn về quản lý vốn đầu tƣ XDCB từ NSNN ......................... 34 1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng về quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ NSNN tại huyện, tỉnh, thành phố........................................... 34 1.3.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho huyện Lâm Thao. ........................... 38 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 40 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 41 2.1. Khung nghiên cứu .................................................................................... 41 2.2 Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 41 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 41 2.3.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin ........................................................ 41 2.3.2. Phƣơng pháp xử lý thông tin ............................................................. 42 2.3.3. Phƣơng pháp phân tích thông tin ...................................................... 42 2.4. Các tiêu chí đánh giá việc quản lý vốn đầu tƣ XDCB thuộc NSNN ....... 43 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 44 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CHO ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN TẠI HUYỆN LÂM THAO - PHÚ THỌ ....................................................................................... 45 3.1. Tình hình kinh tế xã hội của huyện Lâm Thao ........................................ 45 3.1.1. Đặc điểm địa bàn huyện Lâm Thao .................................................. 45 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Lâm Thao ..................................... 47 3.2. Thực trạng đầu tƣ xây dựng cơ bản bằng nguồn vốn NSNN của huyện Lâm Thao những năm gần đây ............................................................. 49 3.2.1. Tổng vốn đầu tƣ XDCB .................................................................... 49 3.2.2. Tỷ trọng đầu tƣ XDCB trong tổng vốn ngân sách huyện ................. 50 3.2.3. Tình hình đầu tƣ XDCB bằng vốn NS huyện ................................... 51 3.2.4. Kết quả đạt đƣợc ............................................................................... 51 v 3.3. Thực trạng công tác quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ Ngân sách nhà nƣớc .................................................................................................. 52 3.3.1. Thực trạng công tác quy hoạch, kế hoạch định hƣớng đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nƣớc ............................................................... 52 3.3.2. Hệ thống luật pháp, chính sách và các công cụ quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nƣớc .................................................... 55 3.3.3. Quản lý việc triển khai các dự án đối với vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách của Nhà nƣớc.................................................................. 57 3.3.4. Công tác thanh, kiểm tra các dự án đối với vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách của Nhà nƣớc.................................................................. 64 3.4. Đánh giá tình hình quản lý, sử dụng vốn đầu tƣ XDCB từ ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Lâm Thao từ 2010 - 2014 ................................. 66 3.4.1. Những kết quả đạt đƣợc .................................................................... 66 3.4.2. Những tồn tại..................................................................................... 67 3.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại ........................................................ 68 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................... 70 Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN LÂM THAO - PHÚ THỌ .............................. 71 4.1. Định hƣớng của Đảng bộ, chính quyền tỉnh Phú Thọ và huyện Lâm Thao trong việc nâng cao hiệu quả đầu tƣ XDCB từ nguồn vốn ngân sách Nhà nƣớc ................................................................................................. 71 4.1.1. Nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN trong đầu tƣ XDCB là nghĩa vụ và trách nhiệm của toàn dân, trực tiếp là các chủ thể có liên quan, đứng đầu là các cơ quan nhà nƣớc .................................................................. 71 4.1.2. Phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân vừa là cơ sở, nền tảng, vừa là mục đích của nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nƣớc trong đầu tƣ XDCB........................................... 72 vi 4.1.3. Huy động sức mạnh tổng hợp để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nƣớc trong đầu tƣ xây dựng cơ bản ......................................... 73 4.2. Mục tiêu phát triển kinh tế xã hội huyện Lâm Thao đến 2020 ................ 74 4.2.1. Mục tiêu chung.................................................................................. 74 4.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................. 75 4.3. Một số giải pháp tăng cƣờng quản lý vốn đầu tƣ XDCB từ nguồn vốn ngân sách Nhà nƣớc trên địa bàn huyện Lâm Thao ................................. 77 4.3.1. Giải pháp về quản lý và sử dụng ....................................................... 77 4.3.2. Giải pháp về tổ chức thực hiện ......................................................... 80 4.3.3. Giải pháp về nguồn nhân lực ............................................................ 86 4.3.4. Giải pháp về tăng cƣờng huy động các nguồn vốn khác cho đầu tƣ XDCB trên địa bàn huyện Lâm Thao ......................................................... 87 Kết luận chƣơng 4 ........................................................................................... 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BQLDA : Ban quản lý dự án GPMB : Giải phóng mặt bằng GTVT : Giao thông vận tải HĐND : Hội đồng nhân dân KBNN : Kho bạc nhà nƣớc KTXH : Kinh tế xã hội NS : Ngân sách NSNN : Ngân sách nhà nƣớc UBND : Ủy ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ bản viii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tổng vốn đầu tƣ XDCB của huyện Lâm Thao 5 năm gần đây ...... 49 Bảng 3.2. Tỷ trọng đầu tƣ XDCB trong tổng chi NS huyện Lâm Thao ......... 50 Bảng 3.3. Tình hình đầu tƣ XDCB bằng nguồn vốn NS huyện Lâm Thao .... 51 Bảng 3.4. Tỷ lệ giải ngân qua từng năm ......................................................... 52 Bảng 3.5: Tình hình tạm ứng vốn đầu tƣ XDCB giai đoạn năm 2010 2014............................................................................................... 59 Bảng 4.1. Một số chỉ tiêu tăng trƣởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn huyện Lâm Thao đến năm 2020 ........................... 75 Bảng 4.2. Một số chỉ tiêu về phát triển xã hội của Huyện đến năm 2020 ...... 76 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Quy trình quản lý vốn đầu tƣ XDCB từ NSNN .............................. 18 Hình 1.2. Quy trình thực hiện dự án đầu tƣ XDCB ........................................ 19 Hình 3.1: Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tƣ XDCB từ NSNN qua KBNN ............... 62 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Đầu tƣ xây dựng cơ bản là một hoạt động đầu tƣ vô cùng quan trọng, tạo ra hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội, là tiền đề cơ bản để thực hiện quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nƣớc. Quản lý đầu tƣ xây dựng cơ bản là một hoạt động quản lý kinh tế đặc thù, phức tạp và luôn luôn biến động nhất là trong điều kiện môi trƣờng pháp lý, các cơ chế chính sách quản lý kinh tế còn chƣa hoàn chỉnh, hay thay đổi và mới đang dần đồng bộ nhƣ hiện nay. Huyện Lâm Thao nằm ở phía Đông của tỉnh Phú Thọ, phía Bắc giáp thị xã Phú Thọ và huyện Phù Ninh, phía Đông giáp thành phố Việt Trì và huyện Ba Vì (Hà Nội), phía Tây và phía Nam giáp huyện Tam Nông. Lâm Thao có tổng diện tích đất tự nhiên là 9.769,11 ha với 99.700 nhân khẩu, có 2 thị trấn (Lâm Thao và Hùng Sơn) và 12 xã: Xuân Huy, Thạch Sơn, Tiên Kiên, Sơn Vi, Hợp Hải, Kinh Kệ, Bản Nguyên, Vĩnh Lại, Tứ Xã, Sơn Dƣơng, Xuân Lũng và Cao Xá. Lâm Thao là huyện trọng điểm sản xuất lƣơng thực của tỉnh Phú Thọ, có ruộng đồng bằng phẳng, đất đai màu mỡ. Sát di tích lịch sử văn hoá Đền Hùng cùng mạng lƣới giao thông đƣờng bộ, đƣờng sắt, đƣờng thuỷ nối các tỉnh Tây Bắc với Thủ đô Hà Nội, Lâm Thao nằm trong tam giác công nghiệp của tỉnh Phú Thọ (Việt Trì - Bãi Bằng - Lâm Thao) đã đem lại cho huyện những tiềm năng và lợi thế để phát triển kinh tế - xã hội. Lâm Thao hiện đang là vùng kinh tế động lực của tỉnh (cùng với thành phố Việt Trì, huyện Phù Ninh và thị xã Phú Thọ), đồng thời cũng là huyện đi đầu trong công cuộc thực hiện Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia về Nông thôn mới, đóng góp rất lớn vào sự nghiệp đổi mới kinh tế của tỉnh. Trong những năm qua, tốc độ tăng trƣởng kinh tế của huyện khá cao; các lĩnh vực văn hóa xã hội cũng đã đạt đƣợc những thành tựu đáng khích lệ. Đầu tƣ xây dựng trên 2 địa bàn huyện diễn ra hết sức mạnh mẽ, tuy nhiên, việc quản lý nhà nƣớc nói chung và của huyện Lâm Thao nói riêng còn nhiều hạn chế, bất cập: Luật Đầu tƣ công mới có hiệu lực, vẫn còn mới mẻ, một số luật pháp, chính sách, cơ chế vẫn còn hiệu lực nhƣng lại không còn phù hợp, chồng chéo, thiếu và chƣa đồng bộ; tình trạng buông lỏng quản lý dẫn đến lãng phí, thất thoát, tham nhũng vốn của Nhà nƣớc, làm suy giảm chất lƣợng các công trình, dự án có vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nƣớc, bên cạnh đó các nguồn vốn đầu tƣ cho xây dựng cơ bản hết sức đa dạng từ nguồn vốn ngân sách huyện xã, nguồn vốn đấu giá quyền sử dụng đất trên địa bàn huyện, nguồn vốn ngân sách tỉnh đến nguồn vốn bổ sung có mục tiêu từ ngân sách Trung ƣơng và các nguồn vốn khác, đòi hỏi phải có sự quản lý, phối hợp chặt chẽ, hiệu quả để ngăn chặn đƣợc tình trạng trên. Huyện Lâm Thao cần phải đổi mới quản lý đầu tƣ xây dựng cơ bản, tránh thất thoát, lãng phí, đầu tƣ dàn trải gây nợ đọng xây dựng cơ bản. Đây thực sự là vấn đề quan trọng cần đƣợc nghiên cứu làm rõ cả về lý luận lẫn thực tiễn. Vì vậy tác giả đã lựa chọn đề tài “Tăng cường quản lý vốn ngân sách nhà nước cho đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ” để làm luận văn thạc sỹ quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Đề xuất những giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nƣớc, xử lý có hiệu quả tình trạng thất thoát lãng phí vốn ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Lâm Thao. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý vốn NSNN cho đầu tƣ XDCB. - Phân tích thực trạng quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Lâm Thao. 3 - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lƣợng quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ NSNN trên địa bàn huyện Lâm Thao. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu là quản lý vốn của NSNN cho đầu tƣ XDCB. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Nghiên cứu lý luận và thực tiễn vấn đề đầu tƣ XDCB từ vốn NSNN do UBND cấp huyện quản lý. - Về không gian: Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu, học viên tiến hành điều tra nghiên cứu việc quản lý các công trình đầu tƣ xây dựng trên địa bàn huyện Lâm Thao. - Về thời gian: + Số liệu thứ cấp: sử dụng các báo cáo về quản lý vốn NSNN trong đầu tƣ XDCB và các báo cáo có liên quan từ năm 2010-2014. + Số liệu sơ cấp: Điều tra các công trình đang xây dựng tại huyện Lâm Thao có sử dụng vốn NSNN. 4. Đóng góp thực tế của luận văn Phân tích, đánh giá một cách toàn diện vấn đề quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ nguồn ngân sách nhà nƣớc của huyện Lâm Thao từ đó để rút ra những thành công, hạn chế và nguyên nhân của nó. Trên cơ sở đó đề xuất những phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm quản lý tốt hơn nữa vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nƣớc của huyện Lâm Thao. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn đƣợc kết cấu thành 4 chƣơng, cụ thể: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý vốn ngân sách nhà nƣớc cho đầu tƣ xây dựng cơ bản. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu 4 Chƣơng 3: Thực trạng quản lý vốn ngân sách nhà nƣớc cho đầu tƣ xây dựng cơ bản tại huyện Lâm Thao - Phú Thọ. Chƣơng 4: Định hƣớng và giải pháp tăng cƣờng quản lý vốn ngân sách nhà nƣớc cho đầu tƣ xây dựng cơ bản tại huyện Lâm Thao. 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CHO ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN 1.1. Cơ sở lý luận về vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản và quản lý vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản thuộc NSNN 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Vốn và vốn đầu tư * Vốn đƣợc hiểu là các của cải vật chất do con ngƣời tạo ra và tích lũy lại. Nó có thể tồn tại dƣới dạng vật thể hoặc vốn tài chính. Theo Bách khoa toàn thƣ Việt Nam thì từ “vốn” đƣợc sử dụng với nhiều nghĩa khác nhau, nên có nhiều hình thức vốn khác nhau. Trƣớc hết, vốn đƣợc xem là toàn bộ những yếu tố đƣợc sử dụng vào việc sản xuất ra các của cải; vốn tạo nên sự đóng góp quan trọng đối với sự tăng trƣởng của nền kinh tế. Theo nghĩa hẹp thì: vốn là tiềm lực tài chính của mỗi cá nhân, mỗi doanh nghiệp, mỗi quốc gia. Theo nghĩa rộng thì: vốn bao gồm toàn bộ các yếu tố kinh tế đƣợc bố trí để sản xuất hàng hoá, dịch vụ nhƣ tài sản hữu hình, tài sản vô hình, các kiến thức kinh tế, kỹ thuật của doanh nghiệp đƣợc tích luỹ, sự khéo léo về trình độ quản lý và tác nghiệp của các cán bộ điều hành, cùng đội ngũ cán bộ công nhân viên trong doanh nghiệp, uy tín của doanh nghiệp. Quan điểm này có ý nghĩa quan trọng trong việc khai thác đầy đủ hiệu quả của vốn trong nền kinh tế thị trƣờng. Tuy nhiên, việc xác định vốn theo quan điểm này rất khó khăn phức tạp nhất là khi nƣớc ta trình độ quản lý kinh tế còn chƣa cao và pháp luật chƣa hoàn chỉnh. Theo quan điểm của Mác thì: vốn (tƣ bản) không phải là vật, là tƣ liệu sản xuất, không phải là phạm trù vĩnh viễn. Tƣ bản là giá trị mang lại giá trị thặng dƣ bằng cách bóc lột lao động làm thuê. Để tiến hành sản xuất, nhà tƣ bản ứng tiền ra mua tƣ liệu sản xuất và sức lao động, nghĩa là tạo ra 6 các yếu tố của quá trình sản xuất. Các yếu tố này có vai trò khác nhau trong việc tạo ra giá trị thặng dƣ. Mác chia tƣ bản thành tƣ bản bất biến và tƣ bản khả biến. Tƣ bản bất biến là bộ phận tƣ bản tồn tại dƣới hình thức tƣ liệu sản xuất (máy móc, thiết bị, nhà xƣởng) mà giá trị của nó đƣợc chuyển nguyên vẹn vào sản phẩm. Còn tƣ bản khả biến là bộ phận tƣ bản tồn tại dƣới hình thức lao động, trong quá trình sản xuất thay đổi về lƣợng, tăng lên do sức lao động của hàng hoá tăng. * Vốn đầu tƣ cùng với lao động và đất đai là một trong những yếu tố đầu vào cơ bản của mọi quá trình sản xuất. Lý thuyết kinh tế hiện đại ngày nay đề cập vốn đầu tƣ theo quan điểm rộng hơn, đầy đủ hơn, bao gồm cả đầu tƣ để nâng cao tri thức, thậm chí bao gồm cả đầu tƣ để tạo ra nền tảng, tiêu chuẩn đạo đức xã hội, môi trƣờng kinh doanh (nguồn vốn xã hội) cũng là những đầu tƣ quan trọng của quá trình sản xuất. Vốn đầu tƣ là tiền và các tài sản hợp pháp khác để thực hiện các hoạt động đầu tƣ theo hình thức đầu tƣ trực tiếp hoặc đầu tƣ gián tiếp. Vốn đầu tƣ là nguồn lực tích luỹ đƣợc của xã hội, cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ, tiết kiệm của dân, huy động từ nƣớc ngoài đƣợc biểu hiện dƣới các dạng tiền tệ các loại hoặc hàng hoá hữu hình, hàng hoá vô hình và hàng hoá đặc biệt khác. Vốn đầu tƣ trong nền kinh tế thị trƣờng, việc tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định là điều kiện quyết định đến sự tồn tại của mọi chủ thể kinh tế, để thực hiện đƣợc điều này , các tác nhân trong nền kinh tế phải dự trữ tích luỹ các nguồn lực. Khi các nguồn lực này đƣợc sử dụng vào quá trình sản xuất để tái sản xuất ra các tài sản cố định của nền kinh tế thì nó trở thành vốn đầu tƣ. Vốn đầu tƣ: là số vốn đƣợc sử dụng để thực hiện mục đích đầu tƣ đã dự định, là yếu tố tiền đề của mọi quá trình đầu tƣ. Vốn đầu tƣ có những đặc trƣng cơ bản sau: Một là, vốn đƣợc biểu hiện bằng giá trị của nguồn tài sản. Có nghĩa là vốn phải đại diện cho một lƣợng giá trị thực của tài sản hữu hình và tài sản vô hình. 7 Hai là, vốn phải gắn với một chủ sở hữu nhất định. Do vậy, nếu ở đâu không xác định đƣợc đúng chủ sở hữu vốn, thì ở đó việc sử dụng vốn sẽ lãng phí kém hiệu quả. Ba là, trong nền kinh tế thị trƣờng, vốn đƣợc coi là hàng hoá đặc biệt. Vốn là hàng hoá vì: cũng giống nhƣ các hàng hoá khác, nó có giá trị và giá trị sử dụng. Có chủ sở hữu và là một giá trị đầu vào của quả trình sản xuất. Nó là hàng hoá đặc biệt vì : Thứ nhất, nó có thể tách rời quyền sở hữu vốn và quyền sử dụng vốn. Thứ hai, vốn là yếu tố đầu vào phải tính chi phí nhƣ các hàng hoá khác; nhƣng bản thân nó lại đƣợc cấu thành trong đầu ra của nền kinh tế. Thứ ba, chí phí vốn phải đƣợc quan niệm nhƣ chi phí khác (vật liệu, nhân công, máy ...) kế cả trong trƣờng họp vốn tụ’ có bở ra. Bốn là, vốn có giá trị về mặt thời gian. Tại các thời điếm khác nhau thì giá trị của đồng vốn cũng khác nhau. Đồng tiền càng dàn trải theo thời gian, thì nó càng bị mất giá, độ rủi ro càng lớn. Bởi vậy khi thẩm định (hay xác định) hiệu quả của một dự án đầu tƣ ngƣời ta phải đƣa các khoản thu và chi về cùng một thời điểm đế đánh giá và so sánh. Năm là, vốn phải đƣợc tích tụ và tập trung đến một lƣợng nhất định, đủ sức đế đầu tƣ cho một dự án kinh doanh. Sáu là, vốn phải vận động trong đầu tƣ kinh doanh và sinh lãi. vốn đƣợc biểu hiện bằng tiền, nhƣng chƣa hẳn tiền là vốn. Tiền chỉ là dạng tiềm năng của vốn, đế tiền trở thành vốn, thì đồng tiền đó phải vận động trong môi trƣờng của hoạt động đầu tƣ, kinh doanh và sinh lãi. Từ những phân tích trên, ta có thể khái niệm về vốn đầu tƣ nhƣ sau: Vốn đầu tư là giá trị tài sản xã hội (bao gồm tài sản tài chính, tài sản hữu hình, tài sản vô hình) được bỏ vào đầu tư nhằm mang lại hiệu quả trong tương lai. Trong tác phẩm “Của cải của dân tộc” (1776), Adam Smith, một đại diện điển hình của trƣờng phái kinh tế học cổ điển đã cho rằng: “Tiết kiệm là 8 nguyên nhân trực tiếp gia tăng vốn. Lao động tạo ra sản phẩm để tích luỹ cho quá trình tiết kiệm. Nhƣng dù có tạo ra bao nhiêu chăng nữa, nhƣng không có tiết kiệm thì vốn không bao giờ tăng lên” của nhà nƣớc và xã hội. Nhƣ vậy, nguồn vốn đầu tƣ là các kênh tập trung và phân phối cho vốn đầu tƣ phát triển đáp ứng nhu cầu chung. Xét về bản chất, nguồn hình thành vốn đầu tƣ chính là phần tiết kiệm hay tích luỹ mà nền kinh tế có thể huy động đƣợc để đƣa vào quá trình tái sản xuất xã hội. 1.1.1.2. Vốn đầu tư xây dựng cơ bản Theo Luật Đầu tƣ của Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 59/2005/QH11 ngày 29 tháng 11 năm 2005, tại Điều 3 - Giải thích từ ngữ, khái niệm đầu tƣ đƣợc hiểu: “Đầu tƣ là việc nhà đầu tƣ bỏ vốn bằng các loại tài sản hữu hình hoặc vô hình để hình thành tài sản tiến hành các hoạt động đầu tƣ theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan”. Đầu tƣ có nhiều loại: Đầu tƣ trực tiếp, đầu tƣ gián tiếp (cho vay); đầu tƣ ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Đầu tƣ dài hạn thƣờng gắn với đầu tƣ xây dựng tài sản cố định - gắn với đầu tƣ xây dựng cơ bản. Do vậy, có thể hiểu nhƣ sau: Đầu tƣ XDCB là một bộ phận của hoạt động đầu tƣ nói chung, đó là việc bỏ vốn để tiến hành các hoạt động XDCB nhằm tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định cho nền kinh tế quốc dân thông qua các hình thức xây dựng mới, xây dựng mở rộng, xây dựng lại, hiện đại hóa hay khôi phục các tài sản cố định. Vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản là toàn bộ những chi phí để đạt đƣợc mục đích đầu tƣ bao gồm chi phí cho việc khảo sát thiết kế và xây dựng , mua sắm, lắp đặt máy móc thiết bị và các chi phí khác đƣợc ghi trong tổng dự toán. 9 1.1.1.3. Vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước a) Ngân sách nhà nước Điều 1 Luật của Quốc hội nƣớc Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 01/2002/QH11 ngày 16 tháng 12 năm 2002 về ngân sách nhà nƣớc: “Ngân sách nhà nƣớc là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. Năm ngân sách (còn đƣợc gọi là niên độ ngân sách hay năm tài chính hoặc tài khóa), mà trong đó, dự toán thu, chi tài chính của Nhà nƣớc đã đƣợc phê chuẩn của Quốc hội có hiệu lực thi hành. Hiện nay, ở tất cả các nƣớc, năm ngân sách đều có thời hạn bằng một năm dƣơng lịch, nhƣng thời điểm bắt đầu và kết thúc năm ngân sách ở mỗi nƣớc một khác. Đa số các nƣớc, năm ngân sách trùng với năm dƣơng lịch tức là bắt đầu từ 01/01 kết thúc vào 31/12, nhƣ: Pháp, Bỉ, Hà Lan, Trung Quốc, Lào, Triều Tiên, Malaisia, Philippin,… Việc quy định năm ngân sách hoàn toàn là ý định chủ quan của Nhà nƣớc. Tuy nhiên, ý định này cũng bắt nguồn từ những yếu tố tác động khác nhau, trong đó có 2 yêu cầu cơ bản là: - Đặc điểm hoạt động của nền kinh tế có liên quan tới nguồn thu của NSNN. - Đặc điểm hoạt động của cơ quan lập pháp (các kỳ họp của Quốc hội hoặc Nghị viện để phê chuẩn NSNN). Ở nƣớc ta, năm Ngân sách bắt đầu từ 01/01 và kết thúc vào 31/12 hàng năm. Điều này phù hợp với các kỳ họp của Quốc hội. Sau đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI nền kinh tế nƣớc ta bắt đầu chuyển từ cơ chế hành chính quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của Nhà nƣớc thì công cuộc đổi mới lúc này ngày càng đƣợc diễn ra toàn diện và sâu sắc nhất là những năm gần đây. Vai trò của NSNN trong thời kỳ này cũng có những chuyển biến tích cực rõ rệt và đóng vai trò quan trọng của NSNN trong nền kinh tế thị trƣờng, nó có những đặc điểm sau: