Tài liệu Tăng cường quản lý nhà nước về khai thác và sử dụng tài nguyên nước sông, hồ trên địa bàn tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HƢƠNG TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC SÔNG, HỒ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HƢƠNG TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC SÔNG, HỒ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN QUỐC TIẾN THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn “Tăng cường quản lý nhà nước về khai thác và sử dụng tài nguyên nước sông, hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” là trung thực và là kết quả nghiên cứu của riêng tôi. Các , số liệu sử dụng trong luận văn do Sở Tài Nguyên và môi trƣờng Thái Nguyên cung cấp và do cá nhân tôi thu thập từ các báo cáo của đơn vị, ... ghi . Ngày tháng 07 năm 2014 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hƣơng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Tăng cường quản lý nhà nước về khai thác và sử dụng tài nguyên nước sông, hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo Trƣờng - Đại học Thái Nguyên. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu nhà trƣờng, Phòng Quản lý Đào tạo Sau Đại học, các khoa, phòng của Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới thầy giáo TS. Nguyễn Quốc Tến - ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Qua đây tôi cũng xin cảm ơn những ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo vào bản luận văn của tôi. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn đƣợc sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban lãnh đạo Sở Tài nguyên và môi trƣởng tỉnh Thái Nguyên và Cục thống kê tỉnh Thái Nguyên đã giúp tôi hoàn thành luận văn này. Xin kính chúc các thầy cô giáo và gia đình mạnh khỏe hạnh phúc, tiếp tục sự nghiệp đào tạo cho các thế hệ học sinh, sinh viên đạt đƣợc nhiều thành công hơn nữa trên con đƣờng học tập và nghiên cứu khoa học. Ngày tháng 07 năm 2014 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hƣơng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ............................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 1 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 2 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài .......................................................................... 2 5. Bố cục của luận văn ..................................................................................... 3 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC .......................4 1.1.Một số vấn đề lý luận của Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc ................................................................................................. 4 1.1.1. Tầm quan trọng của tài nguyên nƣớc đối với sản xuất và đời sống con ngƣời ........................................................................................................... 4 1.1.2. Khái niệm, nội dung và sự cần thiết quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc ................................................................................... 9 1.1.3. Yêu cầu và các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc ........................................................................ 11 1.1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc ................................................................................. 12 1.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc một số nƣớc trên thế giới và một số địa phƣơng Việt Nam ............................ 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc ở Singapore ............................................................................................ 14 1.2.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc sông, hồ tỉnh Tuyên Quang .................................................................... 16 1.2.3. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc sông, hồ tỉnh Bắc Ninh ........................................................................... 20 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 26 2.1. Các câu hỏi đặt ra để đề tài giải quyết ..................................................... 26 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 26 2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu ..................................................... 26 2.2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................ 26 2.2.3. Phƣơng pháp xử lý tổng hợp thông tin ................................................. 27 2.2.4. Phƣơng pháp phân tích thông tin .......................................................... 28 2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................ 31 2.3.1. Các chỉ tiêu nghiên cứu về trữ lƣợng và tình hình khai thác sử dụng nƣớc sông hồ ................................................................................................... 31 2.3.2. Các chỉ tiêu nghiên cứu công tác quản lý Nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc sông hồ.................................................................... 32 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC SÔNG HỒ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ................................................... 34 3.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và tài nguyên nƣớc tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................. 34 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 34 3.1.2. Hiện trạng kinh tế - xã hội .................................................................... 42 3.1.3. Đánh giá tác động của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến tài nguyên nƣớc .................................................................................................... 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 3.2. Thực trạng Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên................................................................ 54 3.2.1. Thực trạng về tài nguyên nƣớc và tình hình khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc sông hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian từ năm 2011-2013................................................................................................ 55 3.2.2. Thực trạng công tác Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................................................... 69 3.3. Đánh giá chung về quản lý nhà nƣớc đối với khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc sông hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..................................... 98 3.3.1. Ƣu điểm và những kết quả chủ yếu ...................................................... 98 3.3.2. Những tồn tại hạn chế và nguyên nhân ................................................. 98 Chƣơng 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN................................................................. 100 4.1. Phƣơng hƣớng, mục tiêu Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................................ 100 4.2. Giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cƣờng Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................. 101 4.2.1. Những giải pháp .................................................................................. 101 4.2.2. Kiến nghị với UBND tỉnh ................................................................... 106 KẾT LUẬN .................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 108 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 109 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TNN : Tài nguyên nƣớc KCN : Khu công nghiệp CCN : Cụm công nghiệp TCVN : Tiêu chuẩn Việt Nam QCVN : Quy chuẩn Việt Nam TNMT : Tài nguyên môi trƣờng NCSD : Nhu cầu sử dụng STNVMT : Sở Tài nguyên và môi trƣờng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Hiện trạng dân số năm 2013 tỉnh Thái Nguyên.............................. 41 Bảng 3.2. Tổng hợp tài nguyên nƣớc mặt tỉnh Thái Nguyên ......................... 62 Bảng 3.3. Hiện trạng sử dụng nƣớc tỉnh Thái Nguyên ................................... 65 Bảng 3.4. Tỷ lệ % lƣợng nƣớc khai thác sử dụng so với tiềm năng nguồn nƣớc năm 2013................................................................................ 68 Bảng 3.5. Tổng hợp các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý tài nguyên nƣớc mặt tỉnh Thái Nguyên từ năm 2011 đến năm 2013 ............... 81 Bảng 3.6. So sánh kết quả thực hiện các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý nhà nƣớc về quản lý tài nguyên nƣớc giai đoạn 2011-2013 ........... 80 Bảng 3.7. Phân vùng bảo vệ tài nguyên nƣớc mặt ......................................... 83 Bảng 3.8. Hồ chứa nằm trong hành lang bảo vệ nguồn nƣớc tỉnh TN ........... 86 Bảng 3.9. Tổng hợp các công trình quan trắc nƣớc mặt dự kiến trong mạng giám sát TNN tỉnh Thái Nguyên........................................... 87 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Vòng tuần hoàn nƣớc ....................................................................... 5 Sơ đồ 3.1. Hệ thống tổ chức bộ máy quản lý nhà nƣớc về khai thác sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc tỉnh Thái Nguyên ........................ 69 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nƣớc là tài nguyên quý giá không thể thiếu đối với cuộc sống con ngƣời và các loài sinh vật, là tƣ liệu sản xuất không thể thay thế đƣợc đối với một số ngành kinh tế quốc dân, là thành phần cơ bản tạo nên môi trƣờng sống. Hiện nay, nhu cầu về nƣớc ngày càng lớn do dân số tăng nhanh, tốc độ đô thị hóa cao và do sự phát triển của nền kinh tế, nhƣng tài nguyên nƣớc của toàn cầu nói chung, của Việt Nam nói riêng đều có giới hạn. Hơn thế, việc khai thác, sử dụng bừa bãi gây lãng phí nƣớc và ô nhiễm nguồn nƣớc, kết hợp với nạn phá rừng trên diện rộng đã làm cho các nguồn nƣớc ngày càng khô kiệt và tài nguyên nƣớc ngày càng trở nên khan hiếm. Vì thế, tăng cƣờng quản lý việc khai thác, sử dụng để bảo vệ tài nguyên nƣớc là rất cấp thiết. Thái Nguyên là một tỉnh có mạng lƣới sông suối khá dày đặc, phân bố tƣơng đối đều và một số hồ chứa tƣơng đối lớn tạo ra nguồn nƣớc mặt khá phong phú. Tuy nhiên tài nguyên nƣớc của Thái Nguyên đã có những biểu hiện suy giảm cả về số lƣợng lẫn chất lƣợng. Tình trạng ô nhiễm nguồn nƣớc do khai thác khoáng sản tràn lan, xả thải của các nhà máy trên địa bàn, khoan khai thác nƣớc bừa bãi không có cấp phép của đơn vị quản lý , ý thức bảo vệ của ngƣời dân chƣa cao.... đã gây ra những tác động tiêu cực đối với nguồn nƣớc, ảnh hƣởng đối với đời sống con ngƣời cũng nhƣ các ngành kinh tế. Xuất phát từ ý nghĩa, tầm quan trọng của tài nguyên nƣớc cũng nhƣ việc quản lý khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc và tình hình thực tế nêu trên, tôi lựa chon đề tài nghiên cứu: " Tăng cƣờng Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên nƣớc sông hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên" làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 Trên cơ sở lý luận và thực tiễn của quản lý Nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc nói chung, đề tài nghiên cứu thực trạng công tác quản lý nhà nƣớc việc khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc sông hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, đánh giá ƣu, nhƣợc điểm, khả năng đáp ứng của tài nguyên nƣớc mặt đối với nhu cầu sử dụng nƣớc tỉnh Thái Nguyên và nguyên nhân của tình hình, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc việc khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên nƣớc trên địa bàn Tỉnh để đảm bảo việc khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc hợp lý, tiết kiệm, bền vững và bảo vệ nguồn nƣớc. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá lý luận Quản lý Nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc. - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác Quản lý Nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn và nguyên nhân của tình hình. - Đề xuất các giải pháp, kiến nghị để tăng cƣờng quản lý Nhà nƣớc đối với việc khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu là các vấn đề liên quan đến lý luận và thực tiễn của quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc và thực trạng công tác quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài giới hạn trong việc nghiên cứu công tác quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc sông hồ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian từ năm 2011 đến năm 2013. 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp cho việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch và thực hiện các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 giải pháp tăng cƣờng công tác quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có cơ sở khoa học và thực tiễn. Luận văn nghiên cứu khá toàn diện, có hệ thống và đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc việc khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, chẳng những có ý nghĩa thiết thực trong việc tăng cƣờng quản lý tài nguyên nƣớc ở đây, mà còn có thể làm tài liệu tham khảo đối với các địa phƣơng khác có điều kiện tƣơng tự. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận luận văn có 4 chƣơng, bao gồm: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng công tác quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc tỉnh Thái Nguyên. Chƣơng 4: Giải pháp tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC 1.1.Một số vấn đề lý luận của Quản lý nhà nƣớc về khai thác và sử dụng tài nguyên nƣớc 1.1.1. Tầm quan trọng của tài nguyên nước đối với sản xuất và đời sống con người 1.1.1.1. Khái niệm tài nguyên nước Theo thuật ngữ thuỷ văn và môi trƣờng nƣớc: Tài nguyên nước là lượng nước trên một vùng đã cho hoặc lưu vực, biểu diễn ở dạng nước có thể khai thác (nước mặt và nước dưới đất). Theo điều 2 Luật tài nguyên nƣớc quy định: "tài nguyên nước (của Việt Nam) bao gồm nước mặt, nước mưa, nước dưới đất, nước biển thuộc lãnh thổ Việt Nam". Từ những định nghĩa nêu trên, ta có thể hiểu: Tài nguyên nước của một lãnh thổ là toàn bộ lượng nước có trong đó mà con người có thể khai thác sử dụng được xét cả về mặt lượng và chất và về năng lượng. Nƣớc là dạng tài nguyên đặc biệt. Nó vừa là thành phần thiết yếu của sự sống và môi trƣờng, quyết định sự tồn tại, phát triển của xã hội, vừa có thể mang tai hoạ xuống cho con ngƣời. Nƣớc có thể tự tái tạo về lƣợng, về chất và về năng lƣợng. J.A. Jonnes chia tài nguyên nƣớc thành ba loại: Tài nguyên nƣớc tiềm năng tƣơng lai, là toàn bộ lƣợng nƣớc có trên trái đất mà trong điều kiện hiện nay loài ngƣời hầu nhƣ chƣa có khả năng khai thác, nhƣ nƣớc ngầm nằm rất sâu, nƣớc trong băng tuyết hai cực, nƣớc biển và đại dƣơng… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 Tài nguyên tiềm năng thực tại, là lƣợng nƣớc có trong lãnh thổ, nhƣng ở trạng thái tự nhiên con ngƣời khó khai thác và có nguy cơ bị nó gây hại, hoặc xẩy ra rủi do, ví dụ nhƣ: nƣớc lũ, nƣớc ngầm nằm sâu,…. Tài nguyên hiện thực của một vùng, là khái niệm trùng với quan điểm truyền thống hiện nay, chỉ toàn bộ lƣợng nƣớc có trong các thuỷ vực mặt và ngầm mà con ngƣời dễ dàng khai thác sử dụng. 1.1.1.2. Đặc điểm của tài nguyên nước Trong tự nhiên, nƣớc đƣợc luân chuyển theo một hệ tuần hoàn. Hệ tuần hoàn nƣớc đƣợc thể hiện qua sơ đồ sau: Sơ đồ 1.1: Vòng tuần hoàn nƣớc Nguồn: Cục địa chất Mỹ Vòng tuần hoàn nƣớc không có điểm bắt đầu nhƣng chúng ta có thể bắt đầu từ các đại dƣơng. Mặt trời điều khiển vòng tuần hoàn nƣớc bằng việc làm nóng nƣớc trên những đại dƣơng, làm bốc hơi nƣớc vào trong không khí. Những dòng khí bốc lên đem theo hơi nƣớc vào trong khí quyển, gặp nơi có nhiệt độ thấp hơn hơi nƣớc bị ngƣng tụ thành những đám mây. Những dòng không khí di chuyển những đám mây khắp toàn cầu, những phân tử mây va chạm vào nhau, kết hợp với nhau, gia tăng kích cỡ và rơi xuống thành giáng thủy (mƣa). Giáng thuỷ dƣới dạng tuyết đƣợc tích lại thành những núi tuyết Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 và băng hà có thể giữ nƣớc đóng băng hàng nghìn năm. Trong những vùng khí hậu ấm áp hơn, khi mùa xuân đến, tuyết tan và chảy thành dòng trên mặt đất, đôi khi tạo thành lũ. Phần lớn lƣợng giáng thuỷ rơi trên các đại dƣơng; hoặc rơi trên mặt đất và nhờ trọng lực trở thành dòng chảy mặt. Một phần dòng chảy mặt chảy vào trong sông theo những thung lũng sông trong khu vực, với dòng chảy chính trong sông chảy ra đại dƣơng. Dòng chảy mặt, và nƣớc thấm đƣợc tích luỹ và đƣợc trữ trong những hồ nƣớc ngọt. Mặc dù vậy, không phải tất cả dòng chảy mặt đều chảy vào các sông. Một lƣợng lớn nƣớc thấm xuống dƣới đất. Một lƣợng nhỏ nƣớc đƣợc giữ lại ở lớp đất sát mặt và đƣợc thấm ngƣợc trở lại vào nƣớc mặt (và đại đƣơng) dƣới dạng dòng chảy ngầm. Một phần nƣớc ngầm chảy ra thành các dòng suối nƣớc ngọt. Nƣớc ngầm tầng nông đƣợc rễ cây hấp thụ rồi thoát hơi qua lá cây. Một lƣợng nƣớc tiếp tục thấm vào lớp đất dƣới sâu hơn và bổ sung cho tầng nƣớc ngầm sâu để tái tạo nƣớc ngầm (đá sát mặt bảo hoà), nơi mà một lƣợng nƣớc ngọt khổng lồ đƣợc trữ lại trong một thời gian dài. Tuy nhiên, lƣợng nƣớc này vẫn luân chuyển theo thời gian, có thể quay trở lại đại dƣơng, nơi mà vòng tuần hoàn nƣớc “kết thúc”… và lại bắt đầu. * Vai trò của nƣớc đối với sản xuất Vai trò của nƣớc nói chung là nền tảng của sự sống, không một sinh vật nào có thể sống thiếu nƣớc. Nhà bác học Lê Quý Đôn cũng đã từng đánh giá:"Vạn vật không có nƣớc không thể sống đƣợc, mọi việc không có nƣớc không thể thành đƣợc". Bây giờ, mọi quốc gia trên thế giới cũng khẳng định nƣớc là tài nguyên quan trọng thứ hai sau tài nguyên con ngƣời. Đối với sản xuất công nghiệp: Có một số ngành nghề không thể hoạt động đƣợc nếu thiếu nƣớc nhƣ sản xuất điện, dệt may, chế biến thuỷ hải sản… Đối với sản xuất nông - lâm - ngƣ nghiệp, cây trồng, vật nuôi: Trong cấu trúc động thực vật thì nƣớc chiếm tới 95-99% trọng lƣợng các loại cây dƣới nƣớc, 70% các loại cây trên cạn, 80% trọng lƣợng các loại cá và 65-75% Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 trọng lƣợng con ngƣời và các loại động vật. Trong cây nƣớc tham gia cấu tạo nên tế bào đơn vị sống nhỏ nhất của cây. Ngoài ra, nƣớc còn làm môi trƣờng lỏng hoà tan và vận chuyển các dƣỡng chất từ rễ lên lá để nuôi cây. Trong quá trình đó một lƣợng nƣớc lớn bốc hơi khỏi cây, mang theo sức nóng bay đi. Nhờ vậy, cây đƣợc làm mát không bị cháy khô và không khí xung quanh cũng dịu đi dù nắng hè đang gay gắt. * Vai trò của nƣớc sạch đối với đời sống con ngƣời Đối với đời sống con ngƣời, nƣớc tham gia vận chuyển các chất dinh dƣỡng, các sản phẩm trung gian trong quá trình trao đổi chất, điều hoà nhiệt độ cơ thể. Cũng nhƣ không khí và ánh sáng, nƣớc không thể thiếu đƣợc trong cuộc sống của con ngƣời, nhất là nƣớc sạch. Trong quá trình hình thành sự sống trên trái đất thì nƣớc và môi trƣờng nƣớc đóng vai trò rất quan trọng. Nƣớc tham gia vào quá trình tái sinh thế giới hữu cơ. Trong quá trình trao đổi chất, nƣớc có vai trò trung tâm. Nƣớc là dung môi của rất nhiều chất và đóng vai trò dẫn đƣờng cho muối đi vào cơ thể. Trong các khu dân cƣ, nƣớc phục vụ cho các mục đích sinh hoạt, nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho ngƣời dân. Nƣớc là tài nguyên của thiên nhiên, là yếu tố cần thiết để duy trì sự sống. Nƣớc sạch là một hàng hóa đáp ứng nhu cầu bức thiết của con ngƣời để tồn tại, là một trong những yếu tố tác động đến sự phát triển của xã hội vì nó góp phần nâng cao sức khỏe, nâng cao chất lƣợng cuộc sống của cộng đồng con ngƣời. Do vậy, Chính phủ các nƣớc nói chung và Chính phủ Việt Nam nói riêng đặc biệt quan tâm đến việc bảo vệ, duy trì, phát triển nguồn nƣớc để phục vụ đời sống con ngƣời. Nƣớc còn đóng một vai trò rất quan trọng trong sản xuất, phục vụ cho nhiều ngành công nghiệp khác nhau. Nếu mọi ngƣời trên trái đất đều đƣợc sử dụng nƣớc sạch trong ăn uống, sinh hoạt thì sẽ giảm đáng kể các loại bệnh tật do không đƣợc sử dụng nƣớc sạch gây nên nhƣ bệnh: dịch tả, phụ khoa… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 Theo thống kê của Bộ Y tế, gần một nửa trong số 26 bệnh truyền nhiễm có nguyên nhân liên quan tới nguồn nƣớc bị ô nhiễm, vệ sinh môi trƣờng và ý thức vệ sinh cá nhân kém của ngƣời dân. Điển hình nhất là bệnh tiêu chảy cấp đang xuất hiện rẩt nhiều tại một số địa phƣơng. Ngoài ra, có nhiều bệnh truyền nhiễm khác cũng liên quan tới nguồn nƣớc nhƣ: Tả, thƣơng hàn, các bệnh về đƣờng tiêu hoá, viêm gan A, viêm não… Tại Hội thảo do Viện Tài nguyên Môi trƣờng và Công nghệ sinh học - Đại học Huế (IREB) phối hợp với Bộ TN&MT và Liên minh quốc tế Bảo tồn thiên nhiên và Tài nguyên thiên nhiên (IUCN) tổ chức tại Huế, năm 2011 cả nƣớc có 992.137 ngƣời dân nông thôn bị tiêu chảy, 38.529 ngƣời mắc lỵ trực khuẩn, 3.021 ngƣời mắc thƣơng hàn do sử dụng nƣớc sinh hoạt không đảm bảo vệ sinh, trong đó 88% trƣờng hợp mắc bệnh là do thiếu nƣớc sạch. Trong những năm gần đây, mặc dù tỷ lệ tử vong ở trẻ em và tỷ lệ mắc các bệnh truyền nhiễm đã giảm hẳn, song các bệnh liên quan tới nƣớc và vệ sinh môi trƣờng vẫn là vấn đề lớn về sức khỏe ở Việt Nam. Bệnh tiêu chảy là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng ốm đau trên phạm vi toàn quốc, làm cho khoảng 250.000 ngƣời phải nhập viện mỗi năm. Theo ƣớc tính mới đây, có tới 44% trẻ em Việt Nam bị nhiễm giun tóc, giun móc và giun đũa. Đó cũng là một phần lý do tại sao Việt Nam vẫn là một trong những nƣớc có tỷ lệ suy dinh dƣỡng ở trẻ em cao nhất ở Đông Á mà hầu hết các bệnh nhiễm trùng đƣờng ruột đều do các loại vi khuẩn, vi rút gây lên. Tuy nhiên, do thời gian tồn tại của từng loại vi sinh vật gây bệnh có khác nhau nên đặc điểm từng loại bệnh dịch cũng khác nhau và thời gian kéo dài ổ dịch cũng khác nhau. Do đó nếu không đƣợc sử dụng nguồn nƣớc hợp vệ sinh thì nguy cơ bùng phát dịch bệnh là rất lớn. Nhiều khi do sự thiếu hiểu biết của ngƣời dân và với suy nghĩ đơn giản là nguồn nƣớc tự khai thác tại gia đình nhƣ nƣớc giếng, nƣớc mƣa...không có mùi vị lạ, không đục là nƣớc sạch, nên ngƣời Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 dân đã sử dụng phải nguồn nƣớc không đảm bảo vệ sinh, có chứa nhiều chất gây hại cho sức khỏe mà không biết, dẫn đến việc mắc phải các loại bệnh dịch. Chính vì vậy, việc triển khai các chƣơng trình cung cấp nƣớc sạch cho ngƣời dân đang đƣợc Chính phủ hết sức quan tâm với mục tiêu đến năm 2020 100% dân số đƣợc cấp nƣớc sạch với tiêu chuẩn 165 lít/ngƣời/ngày. 1.1.2. Khái niệm, nội dung và sự cần thiết quản lý nhà nước về khai thác, sử dụng tài nguyên nước 1.1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước về khai thác, sử dụng tài nguyên nước a. Khái niệm về quản lý nhà nƣớc. * Khái niệm về quản lý: Quản lý là sự tác động có mục đích vào một đối tượng nào đó nhằm đạt được những mục tiêu xác định. Nói các khác, đó là quá trình tạo ra, duy trì, điều chỉnh sự vật, sự việc nhằm đạt được những mục tiêu đã định trước. * Khái niệm về quản lý nhà nƣớc: Quản lý nhà nước là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với các quá trình kinh tế, xã hội và hành vi của con người nhằm duy trật tự pháp luật, phát triển kinh tế, xã hội theo những mục tiêu của đất nước trong từng thời kỳ. "Sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước" đƣợc hiểu là nhà nƣớc tác động, điều chỉnh hành vi con ngƣời, các mối quan hệ và sự phát triển kinh tế, xã hội bằng luật pháp, cơ chế, chính sách và thực lực (sức mạnh) của mình. Pháp luật thể chế hoá đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng, là thể hiện ý chí của nhân dân, phải đƣợc thực hiện thống nhất trên phạm vi cả nƣớc. Tuân theo pháp luật là chấp hành đƣờng lối của Đảng và phục tùng ý chí của toàn dân. b. Khái niệm về quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc. Quản lý nhà nước về khai thác, sử dụng tài nguyên nước là sự tác động bằng pháp luật, cơ chế chính sách đối với các tổ chức và cá nhân trong việc khai thác và sử dụng hợp lý, tiết kiệm tài nguyên nước nhằm tối đa hoá lợi ích Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 kinh tế và phúc lợi xã hội một cách công bằng mà không phương hại đến tính bền vững của các hệ sinh thái thiết yếu. 1.1.2.2. Nội dung quản lý nhà nước về khai thác, sử dụng tài nguyên nước Nội dung quản lý nhà nƣớc về tài nguyên nƣớc rất rộng. Song nội dung quản lý nhà nƣớc về khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc bao gồm: + Tổ chức và hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nƣớc về tài nguyên nƣớc nhƣ: bố trí xắp xếp vị trí việc làm phù hợp với trình độ chuyên môn nghiệp vụ, năng lực của từng vị trí + Xây dựng và hoàn thiện pháp luật, cơ chế chính sách quản lý việc khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc nƣớc nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý, bảo vệ khai thác, sử dụng nƣớc hợp lý, tiết kiệm tài nguyên nƣớc và phòng chống có hiệu quả các tác hại của nƣớc do các hoạt động của con ngƣời gây ra + Xây dựng chiến lƣợc, quy hoạch, kế hoạch khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc + Tổ chức thực hiện các hoạt động quản lý nhà nƣớc về khai thác sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc cụ thể phân công, phân nhiệm để thực hiện đƣợc các nội dung sau: - Phổ biến, tuyên truyền giáo dục pháp luật, cơ chế chính sách về khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc - Phổ biến tổ chức triển khai thực hiện chiến lƣợc, quy hoạch, kế hoạch khai thác sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc - Xây dựng và thực hiện các quy trình, thủ tục cấp phép khai thác , sử dụng tài nguyên nƣớc - Ứng dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao năng lực và hiệu quả của quản lý + Kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện chính sách pháp luật về khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nƣớc và xử lý vi phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/