Tài liệu Tăng cường công tác quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––– PHÙNG TRÍ DŨNG TĂNG CƢỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60-34-01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Anh Tài THÁI NGUYÊN - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2012 Tác giả luận văn Phùng Trí Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn PGS.TS. Đỗ Anh Tài đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện. Tôi xin trân thành cảm ơn Phòng Quản lý đào tạo Sau đại học - Trường ĐH Kinh tế và QTKD đã tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành khoá học và trình bày luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các đồng nghiệp đã chia sẻ nhiều tư liệu và kinh nghiệm quý báu liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận văn. Tôi xin cảm ơn sự hợp tác và giúp đỡ của các đơn vị, cơ quan trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên đã giúp tôi thực hiện thành công luận văn.. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 7 năm 2012 Tác giả luận văn Phùng Trí Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 3 3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học của Luận văn ................................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn .................................................................................. 4 Chƣơng 1: MỘT SỐ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ......... 5 1.1. Quản lý ngân sách nhà nước và vai trò của quản lý ngân sách trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội ............................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................... 5 1.1.2. Vai trò của quản lý thu, chi ngân sách nhà nước ............................ 15 1.2. Đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố thuộc tỉ nh................................................. 19 1.2.1. Đặc điểm thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố ...... 19 1.2.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến quá trình quản lý ngân sách nhà nước.......................................................................................... 21 1.3. Nội dung cơ bản về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước..................... 23 1.3.1. Nội dung cơ bản về quản lý thu ngân sách nhà nước ..................... 23 1.3.2. Nội dung cơ bản về quản lý chi ngân sách nhà nước ..................... 27 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 1.4. Một số kinh nghiệm về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước của một số thành phố thuộc tỉnh ở trong nước ............................................ 34 1.4.1. Thành phố Đà lạt ............................................................................. 34 1.4.2. Thành phố Mỹ Tho ......................................................................... 35 1.5. Phương pháp nghiên cứu đề tài ............................................................. 36 1.5.1. Các câu hỏi nghiên cứu ................................................................... 36 1.5.2. Phương pháp luận ........................................................................... 37 1.5.3. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................... 37 1.5.4. Phương pháp xử lý thông tin ........................................................... 37 1.5.5. Phương pháp phân tích thông tin .................................................... 37 1.5.6. Phương pháp chuyên gia ................................................................. 38 1.5.7. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .......................................................... 38 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2008 - 2010 ....................... 39 2.1. Đặc điểm đị a bàn nghiên cứu ................................................................ 39 2.2. Thực trạng thu , chi ngân sách nhà nước của thành phố thái nguyên giai đoạn 2008 - 2010 ............................................................... 44 2.2.1. Thực trạng thu ngân sách nhà nước ................................................ 44 2.2.2. Thực trạng chi ngân sách nhà nước ............................................... 49 2.3. Đánh giá thực trạng quản lý thu , chi ngân sách nhà nước của thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2008 - 2010 .................................... 53 2.3.1. Kết quả đạt được về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước ............. 53 2.3.2. Những hạn chế, yếu kém trong quản lý thu, chi ngân sách nhà nước từ năm 2008 đến nay ............................................................ 63 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước......................................................................... 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ......... 83 3.1. Quan điểm tăng cườ ng quản lý thu, chi ngân sách nhà nước trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Thái Nguyên ......... 83 3.2. Các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu, chi ngân sách nhà nước của thành phố Thái Nguyên .......................................... 85 3.2.1. Nhóm giải pháp quản lý thu ngân sách nhà nước ........................... 85 3.2.2. Nhóm giải pháp quản lý chi ngân sách nhà nước .......................... 96 3.3. Một số kiến nghị .................................................................................. 112 3.3.1. Đối với Chính phủ, Bộ Tài chính .................................................. 112 3.3.2. Đối với Tỉ nh ủy, UBND tỉ nh Thái Nguyên .................................. 112 KẾT LUẬN .................................................................................................. 115 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 117 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chƣ̃ viết tắt CN CNH - HĐH CN và XD CT-XH ĐVT HCSN HĐND KBNN KH KPTX GD-ĐT KT-XH KHKT GDP NQD NS NSNN NSTW NSĐP QLNN QLKT SD SNKT SXKD TMDV TTCN UBND XDCB XHCN WTO Nguyên nghĩ a Công nghiệp Công nghiệp hoá - Hiện đại hóa Công nghiệp và xây dựng Chính trị - Xã hội Đơn vị tính Hành chính sự nghiệp Hội đồng nhân dân Kho bạc nhà nước Kế hoạch Kinh phí thường xuyên Giáo dục - đào tạo Kinh tế - Xã hội Khoa học kỹ thuật Tổng sản phẩm quốc dân Ngoài quốc doanh Ngân sách Ngân sách nhà nước Ngân sách Trung ương Ngân sách đị a phương Quản lý nhà nước Quản lý kinh tế Xây dựng Sự nghiệp kinh tế Sản xuất kinh doanh Thương mại dị ch vụ Tiểu thủ công nghiệp Uỷ ban nhân dân Xây dựng cơ bản Xã hội chủ nghĩa Tổ chức Thương mại Thế giới Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tình hình sử dụng đất đai của TP Thái Nguyên .................................. 40 Bảng 2.2: Tình hình dân số và lao động của thành phố Thái Nguyên ................ 41 Bảng 2.3: Một số chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội của thành phố qua 3 năm .... 42 Bảng 2.4. Tổng hợp thu ngân sách trên địa bàn thành phố theo từng lĩnh vực... 44 Bảng 2.5. Tổng hợp các khoản thu thuế, phí, lệ phí trên địa bàn thành phố....... 46 Bảng 2.6: Tổng hợp chi ngân sách thành phố Thái Nguyên(2008-2010) .......... 49 Bảng 2.7: Chi thường xuyên của thành phố Thái Nguyên qua 3 năm ................ 50 Bảng 2.8. Tình hình thực hiện kế hoạch thu ngân sách2 năm 2009-2010 ......... 54 Bảng 2.9. Tình hình thực hiện kế hoạch chi ngân sách2 năm 2009-2010 ......... 59 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tốc độ phát triển kinh tế của thành phố qua 3 năm ................... 43 Biểu đồ 2.2: Cơ cấu các khoản thu ngân sách thành phố qua 3 năm .............. 45 Biểu đồ 2.3: Cơ cấu chi ngân sách thành phố qua 3 năm ............................... 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Ngân sách Nhà nước (NSNN) là bộ phận cấu thành quan trọng nhất của nền tài chính quốc gia. Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước [1], [6]. Yêu cầu quan trọng là phải quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia, xây dựng ngân sách nhà nước lành mạnh, củng cố kỷ luật tài chính, sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả ngân sách Nhà nước, tăng tích lũy để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Hoạt động của NSNN là tạo lập và phân phối dưới hình thức giá trị các nguồn vốn tài chính. NSNN không chỉ là một quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước mà quan trọng hơn là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã hội phát sinh trong quá trình phân phối tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân để hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, nhằm thực hiện chức năng phát triển kinh tế - xã hội. Trước những yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước, trong những năm qua hệ thống các văn bản quản lý NSNN luôn được bổ sung cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội. Đó là công cụ có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc quản lý điều hành Ngân sách nhà nước, tăng cường tiềm lực tài chính đất nước, quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia, xây dụng ngân sách nhà nước lành mạnh, quản lý vốn và tài sản nhà nước tiết kiệm hiệu quả, tăng tích lũy để thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Ngân sách nhà nước là một khâu quan trọng trong điều tiết kinh tế vĩ mô. Ngân sách cấp huyện, thị, thành phố là một bộ phận cấu thành ngân sách Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 nhà nước, là công cụ để chính quyền cấp huyện, thị, thành phố thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong quá trình quản lý kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng. Luật Ngân sách nhà nước năm 2002 là cơ sở pháp lý cơ bản để tổ chức quản lý ngân sách nhà nước nói chung và ngân sách cấp huyện, thành phố nói riêng nhằm phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nước. Thành phố Thái Nguyên nằm ở trung tâm tỉnh Thái Nguyên, đóng vai trò là một đô thị trung tâm, là trung tâm kinh tế - chính trị - văn hóa - y tế giáo dục - khoa học của Tỉnh và của vùng Đông Bắc. Trong những năm qua, thực hiện chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, Thành phố đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Tốc độ phát triển kinh tế năm sau cao hơn năm trước, trong đó công tác quản lý thu, chi ngân sách được đặc biệt chú trọng. Mặc dù còn nhiều khó khăn song đã cơ bản đảm bảo nhiệm vụ chi thường xuyên cũng như đột xuất của Thành phố, đảm bảo cân đối thu chi ngân sách. Chi ngân sách thành phố Thái Nguyên được phân bổ thành hai khoản chi lớn là chi đầu tư phát triển (chủ yếu là chi cho xây dựng cơ bản chiếm tỷ trọng tương đối lớn) và chi thường xuyên. Thực tế hiện nay những yếu tố, điều kiện tiền đề chưa được tạo lập đồng bộ, làm cho quá trình quản lý ngân sách các cấp đạt hiệu quả thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu của Luật Ngân sách đặt ra. Vì vậy, tăng cường quản lý ngân sách nhà nước, đổi mới quản lý thu, chi ngân sách sẽ tạo điều kiện tăng thu ngân sách và sử dụng ngân sách nhà nước tiết kiệm, có hiệu quả hơn; giúp chúng ta sớm đạt được mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội, nâng cao đời sống nhân dân là yêu cầu hết sức cấp thiết. Chính vì vậy, việc chọn đề tài “Tăng cường công tác quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố Thái Nguyên" làm luận văn tốt nghiệp là yêu cầu đặt ra mang tính cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Thông qua việc đánh giá thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2008 - 2010. Từ đó đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước cho thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá được cơ sở lý luận và thực tiễn về ngân sách và quản lý ngân sách. - Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2008 - 2010. - Đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm tăng cường công tác quản lý ngân sách cho thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn tới. 3. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian : Đề tài được thực hiện trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên - Phạm vi thời gian: Các số liệu nghiên cứu thực trạng về công tác quản lý ngân sách được thu thập trong giai đoạn 2008 - 2010. - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung đánh giá về quá trì nh quản lý thực hiện công tác thu , chi ngân sách, quá trình quản lý ngân sách của thành phố Thái Nguyên. Từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm và đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cho thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 4. Ý nghĩa khoa học của Luận văn - Một là: Đề tài thực hiện sẽ hệ thống hoá được cơ sở lý luận và thực tiễn về vấn đề ngân sách và quản lý ngân sách, đây sẽ là tài liệu tốt phục vụ cho công tác học tập và nghiên cứu cho sinh viên và học viên cao học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 - Hai là: Trong nền kinh tế hiện đại, yếu tố quản lý có vai trò quan trọng góp phần vào hiệu quả của công việc. Đề tài nghiên cứu về quản lý ngân sách, qua đó sẽ góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách của thành phố Thái Nguyên. - Ba là: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là bài học quý báu cho các địa phương trong quá trình quản lý ngân sách. Luận văn vận dụng lý luận về quản lý ngân sách nhà nước để phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu , chi ngân sách nhà nước của thành phố Thái Nguyên , tỉnh Thái Nguyên . Từ đó đề ra quan điểm , giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu , chi NSNN của thành phố Thái Nguyên trong thời gian tới. Với kết quả nghiên cứu đó , luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc lãnh đạo, điều hành thu, chi ngân sách nhà nước góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Một số lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nước và phương pháp nghiên cứu đề tài. Chương 2: Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2008-2010. Chương 3: Một số giải pháp tăng cường quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Chƣơng 1 MỘT SỐ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 1.1. Quản lý ngân sách nhà nƣớc và vai trò của quản lý ngân sách trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước NSNN là một phạm trù kinh tế khách quan, ra đời và phát triển trên cơ sở tồn tại và phát triển của Nhà nước. Luật NSNN được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 16/12/2002 đã xác định: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN có thể hiểu là một kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm chủ yếu các khoản thu và chi của Nhà nước được mô tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN; phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động được để thực hiện mục tiêu KT-XH. NSNN được lập và thực hiện cho một thời gian nhất định, thường là một năm và được Quốc hội phê chuẩn thông qua [1], [6], [21], [28]. NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Quỹ này thể hiện lượng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của Nhà nước, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện các nguồn tài chính được tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định được vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ đó phân bổ các nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phương của nền kinh tế quốc dân. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 NSNN là một phạm trù kinh tế, được coi là một hệ thống quan hệ kinh tế tồn tại khách quan. Hệ thống các quan hệ kinh tế này được đặc trưng bởi quan hệ tiền tệ phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính và bằng các quan hệ kinh tế đó mà quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước được tạo lập và sử dụng. Hệ thống các quan hệ kinh tế này phản ảnh các quan hệ trong quá trình phân phối và các quan hệ lợi ích kinh tế gắn với một chủ thể đặc biệt, đó là Nhà nước nhằm tạo lập và sử dụng nguồn tài chính quốc gia để giải quyết các nhiệm vụ về KT-XH [6], [21], [28]. Hệ thống NSNN là tổng thể các cấp ngân sách có quan hệ hữu cơ với nhau trong quá trình tổ chức huy động, quản lý các nguồn thu và thực hiện nhiệm vụ chi của mỗi cấp ngân sách. Ở hầu hết các quốc gia trên thế giới , hệ thống NSNN được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức bộ máy quản lý nhà nước. Ở nước ta bộ máy quản lý hành chí nh Nhà nước được tổ chức 4 cấp: Trung ương, tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và xã, phường, thị trấn. Mỗi cấp chính quyền đều phải có ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao theo quy định của pháp luật và phù hợp với khả năng quản lý của cấp chính quyền đó. Quan hệ giữa các cấp ngân sách được thực hiện theo những nguyên tắc cơ bản sau: - NSTW và ngân sách mỗi cấp chính quyền được phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể. - Ngân sách Trung ương đóng vai trò chủ đạo, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ chiến lược, quan trọng của quốc gia và hỗ trợ các địa phương chưa cân đối được ngân sách. - Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu để chủ động thực hiện những nhiệm vụ được giao. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 - Nhiệm vụ chi thuộc cấp ngân sách nào do cấp ngân sách đó cân đối. Trường hợp cơ quan QLNN cấp trên ủy quyền cho cơ quan QLNN cấp dưới thực hiện nhiệm vụ chi thuộc chức năng của mình thì phải chuyển kinh phí từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới để thực hiện nhiệm vụ đó. - Thực hiện phân chia theo tỷ lệ % đối với các khoản thu phân chia giữa ngân sách các cấp và bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới để đảm bảo công bằng, phát triển cân đối giữa các vùng, các địa phương. Tỷ lệ % phân chia các khoản thu và số bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới được ổn định từ 3-5 năm. Số bổ sung từ ngân sách cấp trên được coi là khoản thu của ngân sách cấp dưới. - Ngoài cơ chế bổ sung nguồn thu và cơ chế ủy quyền không được dùng ngân sách của cấp này để chi cho nhiệm vụ của cấp khác. NSNN được quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai minh bạch, có sự phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm, nguyên tắc cân đối. Các nguyên tắc này xuất phát từ các lý do sau: Tổ chức bộ máy hành chính của Nhà nước Việt Nam là thống nhất từ Trung ương. Ngân sách cấp dưới là một bộ phận không thể tách rời của ngân sách cấp trên; NSTW và NSĐP hợp thành một chỉnh thể NSNN thống nhất. Nguồn tài chính quốc gia được tạo ra từ một cơ cấu kinh tế thống nhất, được phân bổ trên các vùng lãnh thổ của quốc gia cho nên NSNN là một thể thống nhất, bao gồm toàn bộ các khoản thu , các khoản chi của Nhà nước trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước . Hệ thống tổ chức và quản lý NSNN được thống nhất từ Trung ương đến địa phương dưới sự lãnh đạo và điều hành của Quốc hội và Chính phủ. Các cơ chế, chính sách thu chi và phương thức quản lý NSNN phải được thực hiện thống nhất do Quốc hội, Chính phủ quy định [8], [9], [11]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 Nguyên tắc tập trung được thiết lập nhằm đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống NSNN và tăng cường quyền lực của chính quyền Trung ương. Tuy nhiên để phù hợp với xu thế phát triển nền dân chủ chính trị, đi đôi với việc tăng cường tập trung quyền lực của chính quyền Trung ương cần phải đẩy mạnh thể chế dân chủ thông qua việc phân cấp quản lý NSNN và tăng quyền tự chủ cho các cấp ngân sách trong việc tổ chức và khai thác tối đa nguồn lực của địa phương để thúc đẩy sự phát triển của địa phương. Việc phân cấp mà nội dung cốt lõi của nó là sự phân quyền nhưng đồng thời phải tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chủ thể quản lý đối với NSNN [17], [20]. Nguyên tắc công khai, minh bạch trong quản lý NSNN xuất phát từ xu hướng mở rộng dân chủ trong hệ thống chính trị. Người dân nộp thuế cho Nhà nước có quyền yêu cầu Chính phủ phải công khai minh bạch các khoản thu, chi của NSNN để đánh giá mức độ hiệu quả và trách nhiệm của các cấp chính quyền Nhà nước trong việc sử dụng nguồn lực tài chính công. Và để thực hiện nội dung này Chính phủ cũng đã có những quy định cụ thể để công khai ngân sách các cấp. NSNN vừa đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch vừa phải được kiểm tra, kiểm soát theo một cơ chế được tổ chức chặt chẽ, thông qua việc sử dụng có hiệu quả các công cụ kế toán, kiểm toán, thanh tra tài chính [8], [9], [13]. Phân cấp quản lý NSNN: Khi đã hình thành hệ thống NSNN gồm nhiều cấp thì việc phân cấp ngân sách là một tất yếu khách quan. Thực chất của phân cấp ngân sách là giải quyết mối quan hệ giữa các cấp chính quyền trong toàn bộ hoạt động của NSNN. Thông qua phân cấp NSNN, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cấp chính quyền trong thu chi NSNN được xác định cụ thể; đồng thời, phân cấp NSNN còn phản ánh mối quan hệ về lợi ích kinh tế giữa các cấp ngân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 sách, giữa các địa phương, giữa địa phương với quốc gia. Phân cấp ngân sách gắn liền với nội dung phân cấp hành chính. Phân cấp ngân sách không chỉ tập trung vào việc nâng cao tính tự chủ của chính quyền địa phương mà còn phải hướng đến nâng cao tính trách nhiệm về chính trị, tính hiệu quả và minh bạch [3], [6]. * Nội dung chủ yếu của phân cấp ngân sách là: - Giải quyết mối quan hệ quyền lực giữa các cấp chính quyền trong việc ban hành các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn định mức tài chính. Đây là nội dung chủ yếu của phân cấp ngân sách. - Giải quyết mối quan hệ vật chất trong quá trình phân giao nguồn thu, nhiệm vụ chi và cân đối ngân sách. Đây là mối quan hệ lợi ích nên trong thực tế giải quyết mối quan hệ này rất phức tạp, do đó phải xác định rõ nhiệm vụ kinh tế, chính trị của mỗi cấp chính quyền. Phân cấp này phải ổn định và đảm bảo cho NSTW giữ vai trò chủ đạo, tập trung những nguồn thu lớn để thực hiện những nhiệm vụ quan trọng trên phạm vi cả nước, mang tính thường xuyên, có tính xã hội rộng phân cấp cho chính quyền địa phương. - Giải quyết mối quan hệ trong quá trình thực hiện chu trình ngân sách. Đó là quá trình lập, chấp hành và quyết toán ngân sách. * Nguyên tắc phân cấp NSNN: - Phân cấp NSNN phải phù hợp với Hiến pháp, với Luật tổ chức HĐND và UBND các cấp. Nguyên tắc này đảm bảo tính pháp lý cho mỗi chính quyền về quyền hạn trách nhiệm trong điều hành NSNN các cấp. Đồng thời phân cấp NSNN phải đồng bộ với phân cấp QLKT nhằm đảm bảo sự phù hợp giữa nguồn thu và nhiệm vụ chi được giao. - Phân cấp NSNN phải đảm bảo tính hiệu quả. Nguyên tắc này yêu cầu phân cấp NSNN không dẫn đến sự chia cắt nguồn thu ngân sách, làm suy yếu và phân tán nguồn tài chính quốc gia. Phân cấp NSNN phải đảm bảo sự phối Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 hợp đồng bộ giữa các cấp trong hệ thống ngân sách để hướng vào phục vụ lợi ích chung của quốc gia. Bên cạnh đó, phân cấp NSNN phải mang tính ổn định để tạo điều kiện cho các cấp ngân sách chủ động khai thác và bồi dưỡng nguồn thu, tiến đến cân đối ngân sách địa phương nhằm thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ được giao. - Phân cấp NSNN phải đảm bảo tính công bằng. Mục đích của phân cấp là nhằm sử dụng nguồn lực tài chính công có hiệu quả hơn trong việc cung cấp hàng hóa công cho xã hội. Do đó phân cấp nguồn thu phải tương ứng với nhiệm vụ chi được giao để các cấp chính quyền cung cấp hàng hóa, dịch vụ công cho dân một cách tốt nhất. Ngoài ra, phân cấp ngân sách phải đảm bảo phát triển cân đối giữa các vùng, các địa phương, tạo cho người dân được hưởng thụ lợi ích phúc lợi công cộng do Nhà nước cung cấp là như nhau giữa các vùng, miền khác nhau. Quản lý ngân sách Nhà nước về nội dung chính là quản lý thu ngân sách và quản lý chi ngân sách Nhà nước. 1.1.1.2. Khái niệm quản lý thu ngân sách Nhà nước a. Khái niệm thu ngân sách Nhà nước Thu NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực chính trị để thực hiện phân phối các nguồn tài chính dưới hình thức giá trị nhằm hình thành quỹ tiền tệ của Nhà nước. Như vậy, thu NSNN bao gồm toàn bộ các khoản tiền được tập trung vào tay nhà nước để hình thành quỹ NSNN đáp ứng cho các yêu cầu chi tiêu xác định của nhà nước [6],[21],[28]. Nét nổi bật của việc thu NSNN là : trong bất cứ xã hội nào , cơ cấu các khoản thu NSNN đều gắn liền với chức năng, nhiệm vụ và quyền lực chính trị của Nhà nước . Một đặc trưng khác của thu NSNN là luôn luôn gắn chặt với các quá trình kinh tế và các phạm trù giá trị . Kết quả của quá trình hoạt động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 kinh tế và hình thức, phạm vi, mức độ vận động của các phạm trù giá trị là tiền đề quan trọng xuất hiện hệ thống thu NSNN. Nhưng chính hệ thống thu NSNN lại là nhân tố quan trọng có ảnh hưởng to lớn đến kết quả của quá trình kinh tế cũng như sự vận động của các phạm trù giá trị. Thu ngân sách nhà nước trước hết và chủ yếu gắn liền với các hoạt động kinh tế trong xã hội. Mức độ phát triển kinh tế, tỷ lệ tăng trưởng GDP hàng năm là tiền đề đồng thời là yếu tố khách quan hình thành các khoản thu NSNN và quyết định mức độ động viên các khoản thu của NSNN. Thu ngân sách nhà nước ảnh hưởng lớn đến tốc độ, chất lượng và tính bền vững trong phát triển của một quốc gia. Trong cơ cấu thu, nguồn thu nội địa phải luôn chiếm tỷ trọng lớn nhất. Không thể nói đến sự phát triển bền vững nếu thu từ ngoài nước (vay nợ, nhận viện trợ từ nước ngoài) và các khoản thu có liên quan đến yếu tố bên ngoài (thuế nhập khẩu, tiền bán tài nguyên thiên nhiên ra bên ngoài …) chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng thu. Trong cơ cấu thu ngân sách của hầu hết các quốc gia trên thế giới, thuế luôn là nguồn thu chủ yếu, chiếm tỷ trọng lớn nhất bởi nó được trích xuất chủ yếu từ những giá trị do nền kinh tế tạo ra và thể hiện rõ nét quyền lực nhà nước. Nền kinh tế quốc dân càng phát triển với tốc độ cao thì nguồn thu của nhà nước từ thuế chiếm tỷ trọng càng lớn trong tổng thu NSNN. Thu NSNN bao gồm thuế, các khoản phí, lệ phí, thu từ các hoạt động kinh tế của nhà nước, thu đóng góp của các tổ chức và cá nhân, các khoản viện trợ và các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. b. Khái niệm quản lý thu ngân sách nhà nước Quản lý thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng hệ thống các công cụ chính sách, pháp luật để tiến hành quản lý thu thuế và các khoản thu ngoài thuế vào NSNN nhằm đảm bảo tính công bằng khuyến khích sản xuất kinh doanh phát triển. Đây là khoản tiền Nhà nước huy động vào ngân sách mà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn