Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Chuyên ngành kinh tế Rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại...

Tài liệu Rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại

.PDF
92
284
149

Mô tả:

Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa Chương1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1.Tín dụng Ngân hàng và vai trò của nó trong nền kinh tế quốc dân 1.1.1Tín dụng Ngân hàng và hoạt động tín dụng 1.1.1.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng Tín dụng là một phạm trù kinh tế và nó cũng là sản phẩm của nền kinh tế hàng hóa. Tín dụng ra đời, tồn tại qua nhiều hình thái kinh tế - xã hội. Quan hệ tín dụng được phát sinh ngay từ thời kỳ chế độ công xã nguyên thủy bắt đầu tan rã. Khi chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất xuất hiện, cũng là đồng thời xuất hiện quan hệ trao đổi hàng hóa. Thời kỳ này, tín dụng được thực hiện dưới hình thức vay mượn bằng hiện vật - hàng hóa. Về sau, tín dụng đã chuyển sang hình thức vay mượn bằng tiền tệ. Tín dụng ra đời từ rất lâu và trải qua nhiều giai đoạn và hình thức phát triển khác nhau. Vậy tín dụng là gì? Tín dụng theo nghĩa Latinh là creditim, sự tín nhiệm, tin tưởng, tên gọi là xuất phát từ bản chất của quan hệ tín dụng. Trong quan hệ tín dụng người cho vay sẽ cho người cần vốn vay theo các điều kiện đã được thỏa thuận trước như thời gian, điều kiện hoàn trả và lãi suất tín dụng...Trong quan hệ đó người cho vay tin tưởng rằng người đi vay sẽ sử dụng vốn vay đúng mục đích, đúng các thỏa thuận, làm ăn có lãi và hoàn trả vốn đúng thời hạn. Có thể định nghĩa tín dụng là một giao dịch về tài sản ( tiền hoặc hàng hóa) giữa bên cho vay( ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay( cá nhân, doanh nghiệp và các chủ thể khác) trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán. Tín dụng ra đời sớm gắn liền với nền sản xuất hàng hóa, cơ sở ra đời của tín dụng là: Vũ Thị Hà Thu 1 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa - Có sự tồn tại và phát triển của hàng hóa. - Có nhu cầu vù đắp thiếu hụt khi gặp biến cố để đảm bảo hoạt động sản xuất kinh doanh và bảo đảm cuộc sống bình thường. Có nhiều quan niệm khác nhau về tín dụng ngân hàng, sau đây là một số quan điểm: +) Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng bằng tiền giữa một bên là ngân hàng- một tổ chức chuyên doanh trong lĩnh vực tiền tệ, với một bên là các tổ chức, cá nhân trong xã hội, trong đó ngân hàng đóng vai trò vừa là người đi vay vừa là người cho vay. +) Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với tổ chức kinh tế và cá nhân thể hiện dưới hình thức nhận tiền gửi của khách hàng, cho khách hàng vay, tài trợ thuê mua, bảo lãnh hay chiết khấu. Khái niệm tín dụng ngân hàng trên được thể hiện dưới ba mặt sau: - Có sự chuyển giao một lượng giá trị từ người này sang người khác. - Sự chuyển giao mang tính chất tạm thời. - Khi hoàn lại lượng giá trị đã chuyển giao cho người sở hữu thì phải thêm một lượng giá trị dôi thêm gọi là lợi tức. Một quan hệ gọi là tín dụng phải có đủ ba mặt trên. Hiện nay, ngân hàng thương mại là người cho vay lớn nhất đối với các tổ chức kinh tế và dân cư, với tư cách tổ chức huy động vốn và cho vay. Ngân hàng đã góp phần đáp ứng nhu cầu của các tổ chức kinh tế, các thương nhân, giúp họ thêm vốn để bổ sung vào sản xuất và kinh doanh, tận dụng được cơ hội làm ăn cho chính mình. Có 3 loại quan hệ chủ yếu trong quan hệ tín dụng của ngân hàng là: - Quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với doanh nghiệp. - Quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với dân cư. Vũ Thị Hà Thu 2 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa - Quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với các ngân hàng khác trong và ngoài nước. 1.1.1.2. Phân loại tín dụng Ngân hàng Trong nền kinh tế thị trường, hoạt động cho vay của Ngân hàng rất đa dạng và phong phú với nhiều hình thức khác nhau (có nhiều loại tín dụng khác nhau). Để quản lý và sử dụng có hiệu quả vốn tín dụng, cần thiết phải phân loại tín dụng. Việc phân loại tín dụng có khoa học là tiền đề để thiết lập các quy trình cho vay thích hợp và nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng. Có nhiều tiêu thức phân loại tín dụng, tuy nhiên trên thực tế, người ta thường phân loại tín dụng theo các tiêu thức sau: * Phân loại theo thời hạn tín dụng. Việc phân chia tín dụng theo thời gian có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với Ngân hàng vì thời gian liên quan trực tiếp đến tính an toàn hay mức độ rủi ro và khả năng sinh lợi của các khoản tín dụng, bao gồm: -Tín dụng ngắn hạn: là loại tín dụng có thời hạn dưới một năm và thường được sử dụng để vay bổ sung thiếu hụt vốn lưu động tạm thời của cá doanh nghiệp và cho vay phục vụ nhu cầu sinh hoạt của các cá nhân. -Tín dụng trung dài hạn: là loại tín dụng có thời hạn từ 1 đến 5 năm, lại tín dụng này được dùng để mua sắm tài sản cố định, cải tiến và đổi mới kỹ thuật, mở rộng và xây dựng các công trình nhỏ có thời gian thu hồi vốn nhanh. -Tín dụng dài hạn: là loại tín dụng có thời hạn trên 5 năm, thường được sử dụng để cấp vốn cho các doanh nghiệp phục vụ cho xây dựng cơ bản, đầu tư xây dựng mới các xí nghiệp, các công trình thuộc cơ sở hạ tầng,… * Phân loại theo hình thức bảo đảm tiền vay. -Tín dụng không có bảo đảm bằng tài sản: là loại tín dụng không cần tài sản thế chấp, cầm cố hoặc sự bảo lãnh của người thứ ba, hoạt động cấp tín dụng Vũ Thị Hà Thu 3 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa chỉ dựa trên uy tín của khách hàng. Loại tín dụng này chỉ áp dụng đối với các khách hàng có uy tín. Khách hàng có uy tín là khách hàng tốt, trung thực, khả năng tài chính mạnh, quản tị có hiệu quả, có tín nhiệm với ngân hàng cho vay trong sử dụng vốn vay, hoàn trả nợ (gốc và lãi). -Tín dụng có bảo đảm bằng tài sản: là loại tín dụng được Ngân hàng cung cấp cho đối tượng khách hàng cần phải có tài sản đảm bảo hoặc có sự đứng ra bảo lãnh của bên thứ ba. Cho vay có bảo đảm bằng tài sản áp dụng đối với các khách hàng có uy tín không cao đối với ngân hàng. Đây là những khách hàng mới đến giao dịch, khách hàng kinh doanh trên lĩnh vực có độ rủi ro cao, tài sản đảm bảo sẽ là căn cứ pháp lý rang buộc trách nhiệm của khách hàng đối với khoản vay của mình, tăng khả năng thu hồi lại được vốn. * Phần loại theo hình thức tài trợ: Tín dụng Ngân hàng bao gồm chiết khấu, cho vay, bảo lãnh và cho thuê. - Chiết khấu thương phiếu: là việc Ngân hàng ứng trước tiền cho khách hàng tương ứng với giá trị của thương phiếu trừ đi phần thu nhập mà Ngân hàng được hưởng. Phần Ngân hàng được hưởng coi như là lãi suất xác định trước mà chủ thương phiếu phải trả, Ngân hàng tuy ứng trước tiền cho khách hàng song thực chất là thay thế người mua trả tiền trước cho người bán. - Cho vay: là việc Ngân hàng cấp tiền cho khách hàng, đồng thời kèm theo một bản cam kết khách hàng phải hoàn trả cả gốc và lãi trong một khoảng thời gian nhất định. - Bảo lãnh: là việc Ngân hàng cảm kết hoàn thành các nghĩa vụ tài chính thay cho khách hàng của mình khi khách hàng không có khả năng thực hiện các nghĩa vụ đó. Ở đây, Ngân hàng không phải xuất tiền ra để thực hiện mà Ngân hàng cho khách hàng sử dụng uy tín của mình để sinh lợi. Vũ Thị Hà Thu 4 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa - Cho thuê: là việc Ngân hàng bỏ tiền ra mua tài sản và cho khách hàng thuê lại theo những thỏa thuận nhất định, sau đó khách hàng phải hoàn trả cả gốc và lãi cho Ngân hàng. * Phân loại theo đối tượng tín dụng. -Tín dụng vốn lưu động: là loại tín dụng được dùng để hình thành vốn lưu động của các tổ chức kinh tế như sự trữ hàng hóa, mua nguyên vật liệu, công cụ, dụng cụ phục vụ sản xuất. Tín dụng lưu động thường được sử dụng để cho vay bù đắp vốn lưu động thiếu hụt tạm thời. -Tín dụng vốn cố định: là loại tín dụng được dụng để hình thành vốn để mua tài sản cố định, cải tiến và đổi mới kỹ thuật, mở rộng quy mô sản xuất, xây dựng các công trình mới phục vụ sản xuất. Thời hạn cho vay đối với loại tín dụng này là trung và dài hạn. * Phân loại theo mục đích sử dụng vốn: -Tín dụng sản xuất và lưu thông hàng hóa: là loại tín dụng dành cho các doanh nghiệp và các chủ thể kinh doanh khác để tiến hành sản xuất và lưu thông hàng hóa. -Tín dụng tiêu dùng: là hình thức tín dụng dành cho cá nhân, hộ gia đình đáp ứng nhu cầu tiêu dùng: mua sắm nhà cửa, xe cộ, vật dụng…phục vụ quá trình sinh hoạt. Tín dụng tiêu dùng được thể hiện bằng hình thức tiền hoặc bán chịu hàng hóa. * Phân loại khác: -Theo ngành kinh tế ( công, nông nghiệp…). -Theo phạm vi ( trong nước, nước ngoài). 1.1.2.Vai trò của tín dụng ngân hàng Ở Việt Nam, hoạt động chủ yếu của NHTM là hoạt động tín dụng. Vì vậy, tín dụng có vai trò hết sức quan trọng không chỉ với ngành ngân hàng mà còn cả với nền kinh tế. Nó có vai trò hết sức quan trọng đó là: Vũ Thị Hà Thu 5 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa Thứ nhất, tín dụng ngân hàng thúc đẩy tích tụ và cung cấp vốn cho nền kinh tế. Hoạt động tín dụng ngân hàng đáp ứng nhu cầu về vốn cho nền kinh tế quốc dân, là cầu nối về cung và cầu về vốn. Là tổ chức kinh doanh tiền tệ các ngân hàng thương mại luôn cố gắng đạt lợi nhuận tối đa để tự khẳng định mình. Hoạt động chính của ngân hàng thương mại là hoạt động tín dụng, nó đem lại 70 – 80% thu nhập cho ngân hàng. Việc tập trung và phân phối tín dụng đã góp phần điều hòa vốn trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Tín dụng ngân hàng là cầu nối giữa tiết kiệm và đầu tư, là động lực khuyến khích tiết kiệm và đầu tư. Như vậy tín dụng ngân hàng là cánh tay đắc lực của ngân hàng thương mại, góp phần nâng cao chất lượng và điều hòa tiền tệ, thực hiện chính sách kinh tế vĩ mô của Nhà nước, kìm chế lạm phát tạo môi trường kinh doanh ổn định. Thứ hai, tín dụng ngân hàng góp phần đẩy mạnh tái sản xuất mở rộng cho đầu tư phát triển. Trong nền kinh tế thị trường, các tổ chức sản xuất kinh doanh luôn phải cạnh tranh gay gắt với nhau nếu không muốn tụt hậu và đào thải. Để có thể mở rộng, phát triển sản xuất các doanh nghiệp cần có nhiều yếu tố như: nguồn nhân lực, công nghệ, đất đai, kỹ thuật, vốn… Tuy nhiên, có thể khẳng định vốn là quan trọng nhất vì nếu có vốn doanh nghiệp có được các yếu tố khác do thị trường sẵn sàng cung ứng. Để có vốn doanh nghiệp có thể tìm kiếm ở các nguồn khác nhau…nhưng những hình thức này không ổn định mà chi phí lại lớn. Vì vậy thường thì các doanh nghiệp tìm đến các Ngân hàng bởi vì vốn tín dụng Ngân hàng là một trong những nguồn vốn sẵn có và linh hoạt nhất. Đặc biệt là đối với những doanh nghiệp nhỏ. Thông qua hoạt động tín dụng Ngân hàng đã đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế vì các doanh nghiệp không cần tốn quá nhiều thời gian và Vũ Thị Hà Thu 6 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa tiền của để đi tìm kiếm nguồn vốn. Đồng thời giải quyết các vấn đề xã hội, có vai trò quyết định trong quá trình tái sản xuất mở rộng và đầu tư phát triển của nền kinh tế. Thứ ba, tín dụng ngân hàng góp phần tác động đến việc tăng cường chế độ hạch toán kinh tế của các doanh nghiệp. Đặc trưng cơ bản của vốn tín dụng là sự vận động trên cơ sở hoàn trả và có lợi tức, nhờ vậy mà hoạt động của tín dụng đã kích thích sử dụng vốn có hiệu quả. Bằng cách tác động như vậy, đòi hỏi các doanh nghiệp khi sử dụng vốn tín dụng phải quan tâm đến việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, giảm chi phí sản xuất, tăng vòng quay của vốn, tạo điều kiện nâng cao doanh lợi của doanh nghiệp. Muốn vậy các doanh nghiệp buộc phải nâng cao hiệu quả công tác hạch toán, kiểm soát việc sử dụng vốn vay đúng mục đích, đảm bảo kinh doanh có lãi. Thứ tư, tín dụng ngân hàng góp phần tổ chức điều hòa lưu thông tiền tệ. Trong nền kinh tế thi trường thường xuyên xuất hiện những khoản tiền tạm thời nhàn rỗi, trong khi các thành phần kinh tế khác lại thiếu vốn tạm thời hoặc thiếu vốn bổ sung đầu tư tài sản cố định. Sự có mặt của tín dụng Ngân hàng được coi như một giải pháp đê giải quyết mâu thuẫn này. Trong quá trình thực hiện nghiệp vụ tín dụng Ngân hàng đã huy động được nguồn tiết kiệm trong dân cư và phân phối lại cho các thành phần kinh tế có nhu cầu vốn, tạo điều kiện cho sự phát triển nền kinh tế. Tất cả mọi quốc gia đều sử dụng tín dụng Ngân hàng như là một công cụ hữu hiệu để điều hòa vốn trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Thứ năm, tín dụng ngân hàng là công cụ tài trợ cho các ngành kinh tế kém phát triển và ngành kinh tế mũi nhọn. Hoạt động chủ yếu của Ngân hàng là huy động nguồn tiền nhàn rỗi trong nền kinh tế rồi đầu tư trở lại cho các ngành kinh tế cần vốn. Tín dụng là một Vũ Thị Hà Thu 7 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa công cụ điều tiết vĩ mô giúp Nhà nước điều chỉnh kinh tế giữa các vùng, các ngành, các lĩnh vực khác nhau. Thông qua tín dụng Ngân hàng tạo điều kiện thuận lợi để phát huy vài trò và thế mạnh của thành phần kinh tế, các ngành kinh tế của các vùng khác nhau thông qua các chính sách hỗ trợ về tín dụng như lãi suất ưu đãi, điều kiện, thủ tục vay vốn đơn giản hơn…để từ đó đạt mục tiêu phát triển kinh tế của cả nước trong từng giai đoạn. Sự phát triển đa dạng các thành phần kinh tế tạo cho nước ta thế và lực mới, thoát khỏi khủng hoảng kinh tế xã hội, bắt đầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thứ sáu, tín dụng ngân hàng góp phần ổn định đời sống, tạo công ăn việc làm và ổn định trật tự xã hội Hoạt động tín dụng ngân hàng không chỉ đáp ứng cho nhu cầu của các doanh nghiệp mà còn phục vụ cho các tầng lớp dân cư. Trong nền kinh tế ngoài các ngân hàng còn có hệ thống những tổ chức tín dụng sẵn sàng cung cấp vốn vay cho các cá nhân để phát triển kinh tế gia đình, mua sắm nhà cửa, tư liệu sinh hoạt,… Bên cạnh đó, việc phát triển những loại hình như ngân hàng chính sách xã hội, quỹ xóa đói giảm nghèo, Nhà nước còn thực hiện những chính sách ưu đãi nhằm mục đích cải thiện từng bước đời sống của nhân dân, tạo công ăn việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp, qua đó góp phần ổn định trật tự xã hội. Thứ bảy, tín dụng ngân hàng tạo điều kiện để phát triển các quan hệ kinh tế với nước ngoài. Trong điều kiện nền kinh tế “mở”, tín dụng đã trở thành một trong những phương tiện nối liền các nền kinh tế với nhau. Việc giữa các Ngân hàng mở tài khoản ở các quốc gia khác nhau giúp cho việc quan hệ kinh doanh giữa các quốc gia được diễn ra thuận lợi hơn đóng vai trò quan trọng trong hoạt động xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt nam. Nói một cách khác, tín dụng Ngân Vũ Thị Hà Thu 8 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa hàng đã góp phần giúp doanh nghiệp trong nước từng bước tiếp cận thị trường quốc tế, đổi mới công nghệ và mẫu mã sản phẩm nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng tại các thị trường quốc tế. 1.1.3. Những quy định trong hoạt động tín dụng. 1.1.3.1. Nguyên tắc cho vay. Nguyên tắc cho vay có hiệu quả là điều kiện và biện pháp hàng đầu đảm bảo cho Ngân hàng duy trì được sự tồn tại và phát triển ổn định. Theo điều 6, quyết định của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước số 1627/2001/QĐ-NHNN, khách hàng vay vốn của TCTD phải đảm bảo: • Sử dụng vốn vay đúng mục đích đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng: Đây là nguyên tắc cơ bản vì có sử dụng đúng mục đích thì khách hàng mới có thể thực hiện được dự án, phương án sản xuất kinh doanh theo lợi ích dự kiến, do vậy mới có thể thu hồi được vốn để hoàn trả nợ cho ngân hàng. Nguyên tắc này nhằm hạn chế rủi ro đạo đức và hạn chế khả năng khách hàng dùng vốn vay để thực hiện các hành vi pháp luật cấm. • Hoàn trả nợ gốc và lãi đúng thời hạn đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng: Nguyên tắc này đảm bảo phương châm hoạt động của ngân hàng là “ đi vay để cho vay” và thực hiện nguyên tắc trong hạch toán kinh doanh lấy thu bù chi và có lãi. 1.1.3.2. Điều kiện vay vốn Theo điều 7, quyết định số 1627/2001/QĐ-NHNN của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước quy định TCTD xem xét và quyết định cho vay khi khách hàng có đủ các điều kiện sau: • Có đủ năng lực pháp lý: Khách hàng vay vốn phải có năng lực pháp luật, năng lực hành vi dân sự và chịu trách nhiệm dân sự theo quy định của pháp luật. Vũ Thị Hà Thu 9 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa • Có khả năng tài chính và đảm bảo trả nợ đúng thời hạn theo hợp đồng tín dụng đã ký kết. • Mục đích sử dụng vốn vay hợp pháp • Có dự án đầu tư, phương án sản xuất, kinh doanh, dịch vụ khả thi và có hiệu quả; hoặc có dự án đầu tư, phương án phục vụ đời sống khả thi và phù hợp với quy định của pháp luật. • Thực hiện các quy định về bảo đảm tiền vay theo quy định của Chính phủ và hướng dẫn của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. 1.2. Rủi ro trong hoạt động tín dụng của NHTM 1.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Theo Thomas P.Fich: Rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi người vay không thanh toán được nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ. Cùng với rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro chủ yếu trong hoạt động cho vay của ngân hàng. Về mặt định lượng: Rủi ro tín dụng được phản ánh bởi chính số lượng nợ quá hạn, nợ đọng của mỗi tổ chức tín dụng. Về mặt định tính: Rủi ro tín dụng có quan hệ ngược chiều với chất lượng tín dụng. Theo đó chất lượng tín dụng càng cao thì mức độ rủi ro càng thấp và ngược lại, chất lượng tín dụng thấp, nợ quá hạn cao thì rủi ro tín dụng là rất lớn và có tác động ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh ngân hàng. Theo khoản 1 điều 2 quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng ban hành kèm theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo Vũ Thị Hà Thu 10 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa cam kết. Xét về bản chất: - Rủi ro tín dụng là tình trạng người đi vay không có khả năng trả lãi hoặc nợ gốc hay cả hai. - Rủi ro tín dụng khi người vay sai hẹn (defaut) trong thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng bao gồm vốn và lãi. Sự sai hẹn có thể là trễ hạn (delayed paymen) hoặc không thanh toán (nonpayment). - Rủi ro tín dụng là rủi ro về sự tổn thất tài chính (trực tiếp hoặc gián tiếp) xuất phát từ người đi vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc mất khả năng thanh toán. Vậy rủi ro tín dụng là những thiệt hại kinh tế mà ngân hàng thương mại phải gánh chịu do khách hàng vay vốn sai hẹn trong thực hiện nghĩa vụ trả nợ gốc và nợ lãi hoặc không hoàn trả được nợ vay của ngân hàng do các nguyên nhân chủ quan hoặc khách quan. Rủi ro tín dụng gắn liền với hoạt động quan trọng, có quy mô lớn nhất của ngân hàng thương mại - hoạt động tín dụng. Khi thực hiện một hoạt động tài trợ cụ thể, ngân hàng cố gắng phân tích các yếu tố của người vay sao cho độ an toàn là cao nhất. Nhìn chung ngân hàng chỉ quyết định cho vay khi thấy an toàn. Tuy nhiên, không một nhà kinh doanh tài ba nào có thể dự đoán chính xác các vấn đề sẽ xảy ra. Khả năng hoàn trả tiền vay của khách hàng có thể bị thay đổi do nhiều nguyên nhân. Hơn nữa nhiều cán bộ ngân hàng khả năng phân tích tín dụng còn hạn chế. Do vậy trên quan điểm quản lý toàn bộ ngân hàng, rủi ro tín dụng là điều không thể tránh khỏi, là khách quan. Nhiều quan điểm nhất trí rằng, rủi ro tín dụng là bạn đường trong kinh doanh, có thể đề phòng, hạn chế, chứ không thể loại trừ. Do vậy, rủi ro dự kiến luôn được xác định trước trong chiến lược hoạt động chung của ngân hàng. Vũ Thị Hà Thu 11 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa 1.2.2. Phân loại rủi ro tín dụng Tùy theo mục đích nghiên cứu có nhiều cách phân loại rủi ro tín dụng khác nhau. Đối với ngân hàng việc phân loại rủi ro tín dụng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc thiết kế chính sách, quy trình, thủ tục và cả mô hình tổ chức nhằm nhận biết rõ các yếu tố gây ra rủi ro tín dụng từ đó phân công nhiệm vụ phù hợp cho từng bộ phận, từng khâu. Căn cứ vào các tiêu thức khác nhau ta có thể chia rủi ro thành các loại khác nhau. Sau đây là một số tiêu thức phân laoij rủi ro tín dụng. +) Theo tiêu chí khách hàng: có 3 nhóm rủi ro là: rủi ro khách hàng cá nhân, rủi ro công ty tổ chức kinh tế, rủi ro quốc gia hay khu vực địa lý. +) Theo tiêu chí xảy ra rủi ro: có 2 loại: rủi ro cá thể/ giao dịch ( được hiểu là rủi ro gắn với một giao dịch cụ thể nào đó, như đối với một khoản vay của khách hàng. Loại rủi ro này gắn liền và xuất phát chủ yếu do đặc điểm cá biệt của một khoản vay/ khách hàng); Rủi ro hệ thống (rủi ro gắn với một nhóm khách hàng, chẳng hạn đối với một ngành, thậm chí cả một nền kinh tế. Loại rủi ro này mang tính chất vĩ mô và liên quan tới việc quản lý danh mục tín dụng). +) Theo tiêu chí giai đoạn phát sinh rủi ro: có 3 loại: Rủi ro trước khi cho vay; rủi ro trong khi cho vay; rủi ro sau khi cho vay. + Theo tiêu chí sản phẩm: có 2 loại: Rủi ro các sản phẩm nội bảng (cho vay, thấu chi); rủi ro các sản phẩm ngoại bảng (chiết khấu, thư tín dụng, bảo lãnh). +) Theo tiêu chí tính chất của rủi ro: có 2 loại rủi ro: rủi ro do nguyên nhân khách quan như thiên tai, dịch họa…; và rủi ro do nguyên nhân chủ quan như người vay hoặc người cho vay vô tình hoặc cố ý làm cho thất thoát vốn vay. +) Theo tiêu chí đảm bảo tiền vay: có 2 loại: rủi ro có bảo đảm tiền vay bằng tài sản, rủi ro không có bảo đảm tiền vay bằng tài sản. Vũ Thị Hà Thu 12 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa +) Theo tiêu chí thời hạn khoản vay: có 2 loại: rủi ro theo các khoản vay ngắn hạn, rủi ro theo các khoản vay trung và dài hạn. 1.2.3. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là rủi ro tiềm ẩn bên trong ngân hàng, tồn tại một cách tất yếu khách quan.Có rất nhiều nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng, vì vậy nhận diện những nguyên nhân gây nên rủi ro tín dụng giúp ngân hàng có biện pháp phòng ngừa hiệu quả, hạn chế thiệt hại. Có 3 nhóm nguyên nhân cơ bản sau: • Nguyên nhân từ phía khách hàng: - Sử dụng vốn sai mục đích, không có thiện chí trong việc trả nợ vay: Đa số các doanh nghiệp khi vay vốn ngân hàng đều có các phương án kinh doanh cụ thể, khả thi. Số lượng các doanh nghiệp sử dụng vốn sai mục đích, cố ý lừa đảo ngân hàng để chiếm đoạt tài sản không nhiều. Tuy nhiên những vụ việc phát sinh lại hết sức nặng nề, liên quan đến uy tín của các cán bộ, làm ảnh hưởng xấu đến các doanh nghiệp khác. - Khả năng quản lý kinh doanh kém: Khi các doanh nghiệp vay tiền ngân hàng để mở rộng quy mô kinh doanh, đa phần là tập trung vốn đầu tư vào tài sản vật chất chứ ít doanh nghiệp nào mạnh dạn đổi mới cung cách quản lý, đầu tư cho bộ máy giám sát kinh doanh, tài chính, kế toán theo đúng chuẩn mực. Quy mô kinh doanh phình ra quá to so với tư duy quản lý là nguyên nhân dẫn đến sự phá sản của các phương án kinh doanh đầy khả thi mà lẽ ra nó phải thành công trên thực tế. - Tình hình tài chính doanh nghiệp yếu kém, thiếu minh bạch: Quy mô tài sản, nguồn vốn nhỏ bé, tỷ lệ nợ so với vốn tự có cao là đặc điểm chung của hầu hết các doanh nghiệp VN. Ngoài ra, thói quen ghi chép đầy đủ, chính xác, rõ ràng các sổ sách kế toán vẫn chưa được các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm Vũ Thị Hà Thu 13 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa chỉnh và trung thực. Do vậy, sổ sách kế toán mà các doanh nghiệp cung cấp cho ngân hàng nhiều khi chỉ mang tính chất hình thức hơn là thực chất. Khi cán bộ ngân hàng lập các bản phân tích tài chính của doanh nghiệp dựa trên số liệu do các doanh nghiệp cung cấp, thường thiếu tính thực tế và xác thực. Đây cũng là nguyên nhân vì sao ngân hàng vẫn luôn xem nặng phần tài sản thế chấp như là chỗ dựa cuối cùng để phòng chống rủi ro tín dụng. * Nguyên nhân từ phía Ngân hàng: - Lỏng lẻo trong công tác kiểm tra nội bộ các ngân hàng: Kiểm tra nội bộ có điểm mạnh hơn thanh tra NHNN ở tính thời gian vì nó nhanh chóng, kịp thời ngay khi vừa phát sinh vấn đề và tính sâu sát của người kiểm tra viên, do việc kiểm tra được thực hiện thường xuyên cùng với công việc kinh doanh. Nhưng trong thời gian trước đây, công việc kiểm tra nội bộ của các ngân hàng hầu như chỉ tồn tại trên hình thức. Kiểm tra nội bộ cần phải được xem như hệ thống “thắng” của cỗ xe tín dụng. Cỗ xe càng lao đi với vận tốc lớn thì hệ thống này càng phải an toàn, hiệu quả thì mới tránh cho cỗ xe khỏi đi vào những ngã rẽ rủi ro vốn luôn luôn tồn tại thường trực trên con đường đi tới. - Bố trí cán bộ thiếu đạo đức và trình độ chuyên môn nghiệp vụ: Một số vụ án kinh tế lớn trong thời gian vừa qua có liên quan đến cán bộ NHTM đều có sự tiếp tay của một số cán bộ ngân hàng cùng với khách hàng làm giả hồ sơ vay, hay nâng giá tài sản thế chấp, cầm cố lên quá cao so với thực tế để rút tiền ngân hàng. - Thiếu giám sát và quản lý sau khi cho vay: Các ngân hàng thường có thói quen tập trung nhiều công sức cho việc thẩm định trước khi cho vay mà lơi lỏng quá trình kiểm tra, kiểm soát đồng vốn sau khi cho vay. Khi ngân hàng cho vay thì khoản cho vay cần phải được quản lý một cách chủ động để đảm Vũ Thị Hà Thu 14 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa bảo sẽ đựơc hoàn trả. Theo dõi nợ là một trong những trách nhiệm quan trọng nhất của cán bộ tín dụng nói riêng và của ngân hàng nói chung. - Sự hợp tác giữa các NHTM quá lỏng lẻo, vai trò của CIC chưa thực sự hiệu quả: Kinh doanh ngân hàng là một nghề đặc biệt huy động vốn để cho vay hay nói cách khác đi vay để cho vay, do vậy vấn đề rủi ro trong hoạt động tín dụng là không thể tránh khỏi, các ngân hàng cần phải hợp tác chặt chẽ với nhau nhằm hạn chế rủi ro. Sự hợp tác nảy sinh do nhu cầu quản lý rủi ro đối với cùng một khách hàng khi khách hàng này vay tiền tại nhiều ngân hàng. Trong quản trị tài chính, khả năng trả nợ của một khách hàng là một con số cụ thể, có giới hạn tối đa của nó. Nếu do sự thiếu trao đổi thông tin, dẫn đến việc nhiều ngân hàng cùng cho vay một khách hàng đến mức vượt quá giới hạn tối đa này thì rủi ro chia đều cho tất cả chứ không chừa một ngân hàng nào. Trong tình hình cạnh tranh giữa các NHTM ngày càng gay gắt như hiện nay, vai trò của CIC là rất quan trọng trong việc cung cấp thông tin kịp thời, chính xác để các ngân hàng có các quyết định cho vay hợp lý. Đáng tiếc là hiện nay ngân hàng dữ liệu của CIC chưa đầy đủ và thông tin còn quá đơn điệu, chưa được cập nhật và xử lý kịp thời. * Nguyên nhân khách quan liên quan đến môi trường bên ngoài: - Do sự thay đổi bất thường của các chính sách, do thiên tai bão lũ, do nền kinh tế không ổn định…khiến cho cả Ngân hàng và khách hàng không thể ứng phó kịp. - Do môi trường pháp lý lỏng lẻo, thiếu đồng bộ, còn nhiều sơ hở dẫn tới không kiểm soát được các hiện tượng lừa đảo trong việc sử dụng vốn của khách hàng. Vũ Thị Hà Thu 15 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa - Do sự biến động về chính trị xã hội trong và ngoài nước gây khó khăn cho doanh nghiệp dẫn tới rủi ro cho Ngân hàng. - Ngân hàng không theo kịp đà phát triển của xã hội, nhất là sự bất cập trong trình độ chuyên môn cũng như công nghệ Ngân hàng. - Do sự biến động của kinh tế như suy thoái kinh tế, biến động tỷ giá, lạm phát gia tăng ảnh hưởng tới doanh nghiệp cũng như Ngân hàng. - Sự bất bình đẳng trong đối xử của Nhà nước dành cho các NHTM khác nhau. - Chính sách Nhà nước chậm thay đổi hoặc chưa phù hợp với tình hình phát triển đất nước. 1.2.4. Dấu hiệu nhận biết một khoản tín dụng có rủi ro Mất an toàn trong cho vay thường ẩn chứa trong các khoản cho vay có vấn đề. Do vậy việc nhận biết nguy cơ, tình trạng mất an toàn trong cho vay thông qua các dấu hiệu trong các khoản vay là hết sức quan trọng. Dựa trên những yếu tố cấu thành và những yếu tố có liên quan đến các chủ thể trong quan hệ vay- trả giữa ngân hàng và người vay, cũng như những biến động có thể của những yếu tố đó, có thể nhận biết được mức độ an toàn trong các khoản cho vay. Các dấu hiệu nhận biết cũng như đánh giá một khoản tín dụng có rủi ro được chia thành các nhóm sau đây: Dấu hiệu cảnh báo rủi ro Nhóm 1: Dấu hiệu cảnh báo phi tài chính: 1. Ảnh hưởng các nhân tố bên ngoài. Vũ Thị Hà Thu 16 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa - Thay đổi giá cả thị trường ảnh hưởng đến đầu vào và đầu ra của sản phẩm; - Tỷ giá ngoại hối tăng ảnh hưởng đến khả năng trả nợ vay ngoại tệ của khách hàng; - Chính sách thuế xuất, nhập khẩu thay đổi; - Thay đổi quy định tiêu chuẩn chất lượng; - Tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ; - Một số bạn hàng gặp khó khăn, mất khách hàng lớn. 2. Các nhân tố từ nội bộ khách hàng. - Thay đổi chiến lược kinh doanh, tham gia vào các lĩnh vựa kinh doanh mới không phải là thế mạnh và ngành kinh doanh cốt lõi của khách hàng; - Mở rộng hoạt động kinh doanh vượt quá năng lực quản lý; - Doanh nghiệp có chức năng nhập khẩu hàng hóa thiết bị nhưng lại thường nhập khẩu ủy thác…; - Khách hàng bất ngờ thực hiện giảm giá hoặc chiết khấu để thu hồi nhanh các khoản phải thu; - Quan hệ mua bán vòng vèo; - Chỉ quan tâm đến doanh thu bán hàng mà ít quan tâm đến lợi nhuận; - Các tài sản thế chấp của khách hàng bị bên cho vay hoặc bên bảo lãnh khác thu hồi; - Chuẩn bị có sự thay đổi hình thức sở hữu như Cổ phần hóa, chia tách, sáp nhập, bán…; hoặc thay đổi chủ sở hữu; - Thay đổi về cơ cấu hoạt động, cơ cấu tổ chức; - Có dấu hiệu mất đoàn kết nội bộ, xuất hiện các vụ kiện cáo từ nội bộ doanh nghiệp; Vũ Thị Hà Thu 17 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa - Thái độ làm việc của nhân viên giảm sút; khó khăn về nhân sự, người có năng lực rời bỏ doanh nghiệp; - Chủ doanh nghiệp sắp đến tuổi nghỉ hưu hoặc có hành động khác thường như lẩn tránh, nghiện rượu, đam mê cờ bạc, liều lĩnh…; - Lãnh đạo doanh nghiệp và người nhà có doanh nghiệp riêng, thường được ưu tiên các phi vụ làm ăn thuận lợi, béo bở; - Gia đình trị trong doanh nghiệp; - Tạo hiện trường giả lừa cán bộ ngân hàng; - … 3. Mối quan hệ giữa khách hàng và ngân hàng. - Biểu hiện sự thiếu hợp tác và không đáp ứng các yêu cầu hợp lý của Ngân hàng; - Các cuộc họp do phía Ngân hàng đề nghị thường xuyên bị trì hoãn; - Chậm cung cấp các thông tin tài chính/ chậm nộp các báo cáo tài chính; - Cung cấp thông tin tài chính không đầy đủ, thiêu trung thực; - … Nhóm 2: Dấu hiệu cảnh báo tài chính: 1. Kéo dài thời hạn thanh toán các khoản phải trả; chậm thanh toán các khoản nợ (nợ ngân hàng, nợ bạn hàng, nợ CBCNV, nợ NSNN,…); 2. Liên tục yêu cầu ngân hàng tăng hạn mức cho vay, nhu cầu vay vốn gia tăng bất thường, cao hơn tốc độ phát triển kinh doanh ( Doanh thu/…); 3. Các ngân hàng khác có hiện tượng thu hồi nợ trước hạn; 4. Tiếp tục vay vốn ngắn hạn khi đã hết mùa vụ; 5. Vốn vay ngắn hạn đê tài trợ cho các chi phí dầu tư dài hạn; 6. Hệ số thanh toán nhanh rất thấp/ xấu đi, khan hiếm tiền mặt; 7. Kỳ thu tiền bình quân tăng; tỷ lệ các khoản phải thu khó đòi/ tổng các khoản phải thu tăng; Vũ Thị Hà Thu 18 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa 8. Hàng tồn kho lớn, cơ cấu không phù hợp; chu kỳ hàng tồn kho tăng (hoặc vòng quay hàng tồn kho giảm); tỷ lệ các khoản tồn kho, kém chất lượng/ tổng hàng tồn kho tăng; 9. Nguồn vốn chủ sở hữu giảm; 10.Tỷ số nợ trên vốn chủ sở hữu gia tăng; 11.Chi phí trả trước (ngắn hạn, dài hạn) tăng đột biến; 12.Chí phí quản lý chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí; 13.Tốc độ tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận giảm hoặc biến động bất thường; 14.Tốc độ tăng chi phí cao hơn nhiều so với tốc độ tăng doanh thu. Thua lỗ triền miên kéo dài hơn 2 năm liên tiếp; 15.Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh/ doanh thu thuần thấp; 16.Báo cáo tài chính không trung thực, có khuyến cáo của cơ quan kiếm toán nhưng không được thực hiện hoặc không được làm rõ; 17.Xuất hiện các giao dịch chuyển tiền lớn; 18.Bán tài sản cho các bên liên quan. 1.2.5. Hậu quả của rủi ro tín dụng Khi rủi ro tín dụng nảy sinh, tùy theo mức độ mà nó gây ra những ảnh hương nghiêm trọng không chỉ với hệ thống ngân hàng, với người vay, mà còn cả với nền kinh tế và xã hội. Đối với ngân hàng. • Giảm lợi nhuận: Khi rủi ro tín dụng xảy ra sẽ phát sinh các khoản nợ khó thu hồi. Ảnh hưởng trước mắt của nó đến hoạt động ngân hàng là sự ứ đọng vốn dẫn đến làm giảm vong quay vốn của ngân hàng. Mặt khác, khi có quá nhiều các khoản nợ khó đòi hoặc không thu hồi được sẽ lại phát sinh các khoản chi phí quản lý, giám sát, thu nợ…Các chi phí này còn cao hơn khoản thu nhập từ việc tăng lãi suất các khoản nợ Vũ Thị Hà Thu 19 Lớp: CQ46/15.02 Học viện Tài chính Luận văn cuối khóa quá hạn bởi vì thực ra đây chi là những khoản thu nhập ảo, thực tế ngân hàng rất khó có khả năng thi hồi đầy đủ được chúng. Bên cạnh đó, ngân hàng vẫn phải trả lãi cho các khoản tiền huy động được trong khi một bộ phận tài sản của ngân hàng không thu được lãi cũng như không chuyển được thành tiền để cho người khác vay và thu hồi lãi. Kết quả là lợi nhuận của ngân hàng sẽ bị giảm sút. • Giảm khả năng thanh toán: Ngân hàng thường lập kế hoạch cân đối dòng tiền ra (trả lãi và gốc tiền gửi, cho vay, đầu tư mới…) và dòng tiền vào (tiền nhận gửi, tiền thu nợ gốc và lãi cho vay…) tại các thời điểm trong tương lai. Khi các món vay không được thanh toán đầy đủ và đúng hạn sẽ dẫn đến sự không cân đối giữa hai dòng tiền. Các khoản tiền gửi, tiền tiết kiệm của khách hàng vẫn phải thanh toán đúng kỳ hạn trong khi các khoản tiền vay của khách hàng lại không được hoàn trả đúng hẹn. Nếu ngân hàng không đi vay hoặc bán các tài sản của mình thì khả năng chi trả của ngân hàng sẽ bị suy yếu và hạn chế, ngân hàng sẽ gặp khó khăn trong khâu thanh toán. • Giảm uy tín: Nếu tình trạng mất khả năng chi trả tái diễn nhiều lần hay những thông tin về rủi ro tín dụng của ngân hàng bị tiết lộ ra ngoài công chúng, khách hàng mất long tin vào ngân hàng, uy tín của ngân hàng trên thị trường tài chính sẽ bị giảm sút. • Phá sản ngân hàng: Nếu doanh nghiệp vay vốn ngân hàng gặp khó khăn trong việc hoàn trả, nhất là những món vay lớn thì có thể dẫn đến khủng hoảng trong hoạt động của chính ngân hàng. Ngân hàng nếu không chuẩn bị kịp thời cho những tình huống như vậy, mà thậm chí dù có cũng không có khả năng đáp ứng nhu cầu rút tiền quá lớn, sẽ nhanh chóng mất khả năng thanh toán, dẫn đến sự sụp đổ của ngân hàng nếu Vũ Thị Hà Thu 20 Lớp: CQ46/15.02
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan