Tài liệu Quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước lâm thao

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN PHƯƠNG ANH QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC LÂM THAO LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN, 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN PHƯƠNG ANH QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC LÂM THAO Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. NGÔ THỊ HƯƠNG GIANG THÁI NGUYÊN, 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực, xuất phát từ tình hình thực tế của Kho bạc nhà nước Lâm Thao. Thái Nguyên, tháng 04 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Phương Anh ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu, các giảng viên Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức trong quá trình tác giả theo học tại Trường. Cảm ơn toàn thể cán bộ, nhân viên Trường đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả trong thời gian học tập và nghiên cứu nhằm hoàn thành chương trình Cao học. Tác giả Luận văn xin bày tỏ tình cảm trân trọng, sự cảm ơn chân thành, sâu sắc tới TS. Ngô Thị Hương Giang vì sự tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo cơ quan đã tạo điều kiện để tác giả theo học chương trình đào tạo thạc sĩ và hoàn thành bản luận văn được thuận lợi. Cảm ơn gia đình, những người bạn đã cùng đồng hành, hỗ trợ, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện bản luận văn này. Sau cùng, xin được cảm ơn các Thầy, Cô trong Hội đồng bảo vệ và kính mong nhận được sự quan tâm, nhận xét của các Thầy, Cô để tác giả có điều kiện hoàn thiện tốt hơn những nội dung của luận văn nhằm đạt được tính hiệu quả, hữu ích khi áp dụng vào trong thực tiễn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 04 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Phương Anh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ .................................. x MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài ................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................. 3 5. Kết cấu của đề tài .................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC ........................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu Ngân sách Nhà nước qua KBNN......... 5 1.1.1. Khái quát về thu ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước ...... 5 1.1.2. Quản lý thu ngân sách Nhà nước qua kho bạc nhà nước cấp huyện ....................................................................................................... 16 1.2. Kinh nghiệm về quản lý thu ngân sách nhà nước tại một số kho bạc địa phương và bài học rút ra cho Kho bạc Nhà nước Lâm Thao ............ 32 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước ở một số địa phương....................................................................... 32 1.2.2. Những bài học rút ra cho Kho bạc Nhà nước Lâm Thao .............. 36 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 38 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................... 38 2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................. 38 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .................................................... 38 2.2.2. Phương pháp xử lý số liệu............................................................. 40 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................. 40 iv 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ..................................................... 42 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu thể hiện thực trạng quản lý thu NSNN qua KBNN...................................................................................................... 42 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu NSNN qua KBNN ................................................................................... 43 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC LÂM THAO ......................... 44 3.1. Giới thiệu khái quát chung về Kho bạc nhà nước Lâm Thao .......... 44 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ................................................ 44 3.1.2. Chức năng, nhiệm vụ .................................................................... 45 3.1.3. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của Kho bạc Nhà nước Lâm Thao ......................................................................................................... 47 3.1.4. Tình hình nhân sự và hoạt động của Kho bạc Nhà nước Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ................................................................................ 48 3.2. Thực trạng thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao ......................................................................................................... 50 3.2.1. Tình hình thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 .............................................................................. 50 3.2.2. Quy trình thu ngân sách qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao ........ 51 3.2.3. Các phương thức thu ngân sách nhà nước qua KBNN Lâm Thao 59 3.3. Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước qua KBNN Lâm Thao 60 3.3.1. Thực trạng thực hiện nguyên tắc và yêu cầu của quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao .................................... 60 3.3.2. Tổ chức bộ máy thực hiện thu NSNN qua KBNN Lâm Thao và sự phối hợp giữa các cơ quan trên địa bàn huyện Lâm Thao ...................... 65 3.3.3. Thực trạng quá trình quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao ................................................................................ 68 3.4. Phân tích tác động các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao ............................................ 80 v 3.5. Đánh giá chung về quản lý thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao ....................................................................................... 86 3.5.1. Kết quả đạt được ........................................................................... 86 ................................................................................................................. 86 3.5.2. Hạn chế.......................................................................................... 89 3.5.3. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................. 91 Chương 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC LÂM THAO... 96 4.1. Định hướng, mục tiêu công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao ................................................................... 96 4.1.1. Định hướng.................................................................................... 96 4.1.2. Mục tiêu......................................................................................... 97 4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao ................................................................... 98 4.2.1. Hoàn thiện quy trình thu và phương thức thu NSNN qua KBNN Lâm Thao ................................................................................................ 98 4.2.2. Phân chia thời gian thu NSNN theo kỳ ....................................... 100 4.2.3. Kiện toàn bộ máy và tăng cường bồi dưỡng đào tạo cán bộ làm công tác thu ngân sách nhà nước ................................................................... 101 4.2.4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN .................................................................................................... 102 4.2.5. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục và cung cấp dịch vụ thuế để nâng cao tính tự giác và trách nhiệm của người nộp thuế........ 103 4.2.6. Hoàn thiện công tác tự kiểm tra kế toán ..................................... 104 4.3. Kiến nghị ........................................................................................ 105 4.3.1. Đối với Nhà nước ........................................................................ 105 4.3.2. Đối với UBND huyện Lâm Thao ................................................ 105 4.3.3. Đối với các ngành liên quan........................................................ 106 KẾT LUẬN .......................................................................................... 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 108 vi PHỤ LỤC ............................................................................................. 111 vii DANH MỤC VIẾT TẮT ATM Máy rút tiền tự động BTC Bộ Tài chính CCN Cụm công nghiệp CCT Chi cục thuế CNTT Công nghệ thông tin CP Cổ phần CT Cục thuế DVHCC Dịch vụ hành chính công ĐVT Đơn vị tính GTGT Giá trị gia tăng HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nước KL Kết luận KT-XH Kinh tế - xã hội MLNS Mục lục ngân sách NĐ-CP Nghị định - Chính phủ NHTM Ngân hàng thương mại NS Ngân sách NSNN Ngân sách nhà nước POS Điểm chấp nhận thanh toán QĐ Quyết định QH Quốc hội SXKD Sản xuất kinh doanh TT Thông tư UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê các đơn vị kinh doanh nộp NSNN trên địa bàn huyện Lâm Thao ....................................................................................... 39 Bảng 2.2. Thang đánh giá Likert.................................................................... 40 Bảng 3.1. Tình hình nhân sự KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 ..... 49 Bảng 3.2: Số lượng đơn vị và tài khoản giao dịch với KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 ........................................................................... 49 Bảng 3.3: Tổng thu ngân sách qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016 2018 ................................................................................................ 50 Bảng 3.4: Kết quả thu ngân sách nhà nước bằng chuyển khoản qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 ................................................. 52 Bảng 3.5: Kết quả thu ngân sách nhà nước bằng chuyển khoản qua ngân hàng thương mại trên địa bàn huyện Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 . 54 Bảng 3.6: Kết quả thu ngân sách nhà nước bằng tiền mặt qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ............................................................ 55 Bảng 3.7: Kết quả thu ngân sách nhà nước bằng tiền mặt qua các ngân hàng trên địa bàn huyện Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ................... 56 Bảng 3.8: Kết quả thu ngân sách nhà nước bằng tiền mặt qua cơ quan thu trên địa bàn huyện Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ................... 58 Bảng 3.9: Các phương thức thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 ................................................. 59 Bảng 3.10: Dự toán thu NSNN qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 ........................................................................................................ 69 Bảng 3.11: Kết quả chấp hành dự toán thu NSNN qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ............................................................................. 72 Bảng 3.12: Kết quả quyết toán thu NSNN qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ...................................................................................... 75 ix Bảng 3.13: Tình hình thực hiện công tác kiểm tra, xử lý thu NSNN qua KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016 - 2018 .................................... 78 Bảng 3.14: Kết quả khảo sát lãnh đạo, cán bộ KBNN Lâm Thao về công tác dự toán thu NSNN ......................................................................... 70 Bảng 3.15: Kết quả khảo sát đối tượng nộp NSNN về công tác thu NSNN qua KBNN Lâm Thao ................................................................... 73 Bảng 3.16: Kết quả khảo sát lãnh đạo, cán bộ về công tác quyết toán thu NSNN qua KBNN Lâm Thao ...................................................... 75 Bảng 3.17: Kết quả khảo sát lãnh đạo, cán bộ về công tác kiểm tra, xử lý thu NSNN qua KBNN Lâm Thao ...................................................... 79 Bảng 3.18: Kết quả khảo sát đối tượng nộp NSNN về đánh giá đội ngũ cán bộ thu NSNN tại KBNN Lâm Thao ............................................. 83 Bảng 3.19: Kết quả khảo sát đối tượng nộp NSNN về sự hiểu biết pháp luật thu NSNN, tính tự giác của tổ chức và cá nhân thực hiện nghĩa vụ đối với NSNN ................................................................................ 85 x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Hình 3.1. Sơ đồ bộ máy tổ chức quản lý Kho bạc nhà nước Lâm Thao. 48 Hình 3.2: Hệ thống tổ chức bộ máy quản lý thu NSNN qua KBNN Lâm Thao .................................................................................................... 65 Hình 3.3: Tốc độ phát triển kinh tế huyện Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 82 Hình 3.4: Quy mô các đối tượng nộp ngân sách nhà nước tại KBNN Lâm Thao giai đoạn 2016-2018 ...................................................... 84 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thu ngân sách nhà nước là một nguồn tài chính quan trọng của quốc gia nói chung, tỉnh, huyện nói riêng. Nhờ có nguồn thu ngân sách nhà nước mà các hoạt động của bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị xã hội cũng như thực thi nhiệm vụ của nhà nước đối với nền kinh tế được đảm bảo. Cân đối thu - chi ngân sách luôn là một trong những mục tiêu phấn đấu của Đảng và Nhà nước. Nhiều năm qua, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều cố gắng để giảm thiểu chi hành chính, sự nghiệp, tăng cường chi cho đầu tư phát triển và xây dựng cơ bản, chi đúng chỗ, chi hiệu quả, tiết kiệm. Bởi đầu tư của Nhà nước có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt đối với những nước đang phát triển như Việt Nam, nên tình trạng thâm hụt ngân sách là không tránh khỏi, nhưng thâm hụt mức độ nào là hợp lý đòi hỏi nhiều nỗ lực. Trong số các phương tiện tài chính Kho bạc Nhà nước có một vị trí đặc biệt quan trọng. Nhiệm vụ chính trị, trọng tâm, chức năng của Kho bạc Nhà nước là quản lý và điều hành quỹ ngân sách nhà nước nhằm tập trung nhanh, đầy đủ các khoản thu vào Ngân sách Nhà nước trên cơ sở đảm bảo cho nhu cầu chi tiêu của quốc gia nhằm đáp ứng quản lý trong tầm vĩ mô nền kinh tế quốc dân. Một trong nhiệm vụ chủ yếu của kho bạc nhà nước là tập trung và phản ánh các khoản thu NSNN, thực hiện điều tiết các khoản thu NSNN cho các cấp quản lý NSNN theo quy định của các cấp có thẩm quyền, thực hiện chi trả và kiểm soát chi NSNN theo dự toán NSNN được duyệt. Trong những năm qua, KBNN Lâm Thao đã có rất nhiều nỗ lực cùng với các cơ quan thu, cơ quan tài chính trên địa bàn huyện Lâm Thao đổi mới và cải tiến cơ chế thu, quản lý nguồn thu của NSNN. Nhờ đó, công tác quản lý thu NSNN trên địa bàn huyện Lâm Thao trong thời gian qua đã đạt được những kết quả nhất định, số thu được tập trung đầy đủ và nhanh chóng vào NSNN; công 2 tác quản lý ngày một chặt chẽ và thống nhất, đáp ứng kịp thời nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương, góp phần ổn định và phát triển kinh tế địa phương cũng như của tỉnh. Năm 2016 tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện đạt 586 tỷ đồng, năm 2017 tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện đạt 639 tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác quản lý thu NSNN Lâm Thao còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu trong giai đoạn phát triển của nền kinh tế; tổ chức thu còn nhiều cơ quan thực hiện; tỷ trọng thu nộp trực tiếp vào KBNN chưa cao; thủ tục thu còn nhiều phức tạp; quản lý thu còn trùng lắp, thiếu thống nhất; phương thức thu còn nghèo nàn, chưa khai thác tốt những thành tựu công nghệ thông tin vào quản lý thu… vì vậy còn gây khó khăn cho người nộp; mọi nguồn thu chưa tập trung thật đầy đủ, kịp thời vào NSNN. Xuất phát từ tình hình thực tế nói trên, để tiếp tục nghiên cứu cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn nhằm tìm ra những giải pháp hữu hiệu để hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN qua KBNN Lâm Thao; tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc nhà nước Lâm Thao, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN qua KBNN Lâm Thao, góp phần thực hiện được tốt hơn yêu cầu của địa phương, của các bên liên quan trong công tác thu NSNN qua Kho bạc trong giai đoạn từ nay đến năm 2025. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước. 3 - Phân tích thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao giai đoạn 2016-2018; - Phân tích và đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao. - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua KBNN Lâm Thao. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước Lâm Thao theo quá trình quản lý, cụ thể như sau: Dự toán thu ngân sách; Chấp hành dự toán; Quyết toán; Kiểm tra, đối chiếu và xử lý thu NSNN qua KBNN. - Phạm vi không gian: luận văn được nghiên cứu tại Kho bạc nhà nước Lâm Thao. - Phạm vi thời gian: các số liệu phục vụ cho việc nghiên cứu luận văn từ năm 2016 đến hết năm 2018, số liệu sơ cấp nghiên cứu tháng 10/2018, giải pháp kiến nghị đến năm 2023. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn đã có những đóng góp nhất định cả về mặt lý luận và thực tiễn về quản lý thu NSNN qua Kho bạc Nhà nước. Luận văn đã hệ thống hóa những lý luận cơ bản về quản lý thu ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước. Đã tập trung đánh giá thực trạng nhằm làm rõ những thành tựu, hạn chế của công tác quản lý thu NSNN qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao hiện nay, tìm ra nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng đó. 4 Luận văn đưa ra giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao. Đây sẽ là một trong những gợi ý cho Ban Giám đốc của Kho bạc Nhà nước Lâm Thao có thể áp dụng vào việc hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN qua Kho bạc nhà nước. 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo nội dung của Luận văn gồm 4 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước. - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu - Chương 3: Thực trạng công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao. - Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu Ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Lâm Thao. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu Ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước 1.1.1. Khái quát về thu ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước 1.1.1.1 Ngân sách nhà nước Sự ra đời và phát triển của NSNN gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ trong các phương thức sản xuất của các các loại hình Nhà nước. Nói cách khác, sự ra đời của Nhà nước, sự tồn tại của kinh tế hàng hoá - tiền tệ là những tiền đề cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của NSNN. Do vậy, NSNN chính là một phạm trù kinh tế và lịch sử. Với tư cách là cơ quan có quyền lực công cộng để duy trì và phát triển xã hội. Nhà nước phải có nguồn lực tài chính để thực hiện các nguồn lực chức năng của mình bằng quyền lực công cộng, Nhà nước đã ấn định các thứ thuế, bắt công dân phải đóng góp để chi tiêu cho bộ máy nhà nước, quân đội, cảnh sát... NSNN đã có quá trình ra đời và hình thành suốt từ thế kỷ XII đến thế kỷ XVIII. Cho đến nay, các Nhà nước khác nhau đều tạo lập và sử dụng NSNN, thuật ngữ NSNN được sử dụng khá phổ biến ở hầu khắp các quốc gia trên thế giới. Theo các tác giả Lê Văn Ái & Bùi Tiến Hanh (2010) thì: “NSNN được đặc trưng bằng sự vận động của các nguồn tài chính gắn liền với quá trình tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định. Nó phản ánh các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể trong xã hội, phát sinh khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu”. Luật NSNN năm 2015 (Quốc hội, 2015) của Việt Nam quy định “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. 6 Ngân sách nhà nước là bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Ngân sách nhà nước bao gồm những quan hệ tài chính nhất định trong tổng thể các quan hệ tài chính của quốc gia như quan hệ với dân cư, các thành phần kinh tế, các tổ chức xã hội,các quỹ tài chính và các nhà nước khác. 1.1.1.2. Thu ngân sách nhà nước qua KBNN a. Khái niệm, bản chất và phân loại thu ngân sách nhà nước qua KBNN * Khái niệm: Thu NSNN là quá trình Nhà nước dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia, hình thành quỹ NSNN nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ trong quản lý, điều hành nền kinh tế xã hội (Lê Văn Ái - Bùi Tiến Hanh, 2010). Thu NSNN chứa đựng các mối quan hệ kinh tế dưới hình thức tiền tệ, nảy sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia, hình thành quỹ NSNN. Quá trình Nhà nước dùng quyền lực để thu NSNN thể hiện bằng nhiều cách khác nhau như đề ra các chủ trương, phương hướng thu NSNN; ban hành các chế độ, luật lệ và cơ chế cụ thể để tổ chức tiến hành thu NSNN; thực hiện cưỡng chế về nghĩa vụ nộp NSNN. Theo Luật NSNN sửa đổi năm 2015 của Việt Nam, tại Điều 1 định nghĩa: “Thu ngân sách nhà nước bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật” (Quốc hội, 2015). * Bản chất: Thứ nhất, thu NSNN là quá trình của nhiều hành vi, hành động kế tiếp của Nhà nước. Thật vậy, hoạt động thu NSNN thực chất bao gồm rất nhiều hành vi, hành động khác nhau của Nhà nước và có thể khái quát chúng thành ba nhóm như sau: 7 - Nhà nước đề ra các chủ trương, phương hướng, mục tiêu,..., về thu NSNN cho một khoảng thời gian hay một chu kỳ nào đó. - Nhà nước ban hành các chính sách, chế độ về thu NSNN: luật, pháp lệnh, nghị định,..., về thu thuế, phí, lệ phí. Nhà nước tổ chức cơ chế hành thu, tức là tổ chức thực hiện cơ chế thu các khoản thu cụ thể cho NSNN… Thứ hai, thu NSNN được dựa trên các quyền lực vốn có của Nhà nước về chính trị, kinh tế,…đó là cơ sở cho hoạt động thu NSNN. Thứ ba, thu NSNN được thực hiện dưới dạng tiền tệ. Đó là một bộ phận của cải vật chất của xã hội được huy động về tay Nhà nước nhưng khi được ghi thu NSNN là phải dưới dạng tiền tệ * Phân loại: - Thuế: Thuế là hình thức động viên bắt buộc một phần thu nhập của cá nhân, doanh nghiệp cho nhà nước có thể bằng hình thức trực tiếp (thuế đánh vào thu nhập) hoặc gián tiếp (thuế GTGT, thuế xuất nhập khẩu…). Trong các nội dung thu NSNN thì nguồn thu từ thuế chiếm chủ yếu và có tính bền vững cao do được trích từ một phần giá trị của hoạt động sản xuất, kinh doanh, và cũng là một công cụ hữu hiệu của nhà nước dùng để điều tiết các hoạt động của nền kinh tế. Tiền thu từ thuế không hoàn trả trực tiếp mà hoàn trả gián tiếp và không tương đương dưới hình thức người chịu thuế được hưởng các hàng hoá, dịch vụ nhà nước cung cấp không mất tiền hoặc với giá thấp và không phân biệt giữa người nộp thuế nhiều hay ít. - Phí và lệ phí: Phí và lệ phí là khoản thu có tính chất bắt buộc, nhưng mang tính đối giá, nghĩa là phí và lệ phí thực chất là khoản tiền mà mọi công dân trả cho nhà nước khi họ hưởng thụ các dịch vụ do nhà nước cung cấp. So với thuế, tính pháp lý của phí và lệ phí thấp hơn. Phí gắn liền với vấn đề thu hồi một phần hay toàn bộ chi phí đầu tư đối với hàng hóa dịch vụ công cộng hữu hình. Lệ phí gắn liền với việc thụ hưởng những lợi ích do việc cung cấp các dịch vụ hành chính, pháp lý cho các thể nhân và pháp nhân. 8 - Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước:Các khoản thu này bao gồm, tiền thu hồi vốn của Nhà nước tại các cơ sở kinh tế, thu hồi tiền cho vay của Nhà nước (cả gốc và lãi), thu nhập từ vốn góp của Nhà nước vào các cơ sở kinh tế, kể cả thu từ lợi nhuận sau khi thực hiện nghĩa vụ về thuế của các tổ chức kinh tế có sự tham gia góp vốn của Nhà nước theo quy định của pháp luật. - Thu từ hoạt động sự nghiệp: Các khoản thu được thu từ bán sản phẩm của các đơn vị sự nghiệp như thu tiền bán sản phẩm sản xuất thử của các đơn vị nghiên cứu khoa học, bán sách do trường tự in ấn…hay là khoản chênh lệch giữa thu và chi của các đơn vị hoạt động sự nghiệp có thu. - Các khoản thu khác: Các khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức, cá nhân ở ngoài nước cho Chính phủ Việt Nam, các cấp chính quyền và các cơ quan, đơn vị nhà nước. Các khoản đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài nước. Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. (Lê Văn Ái, Bùi Tiến Hanh, 2010). b. Đặc điểm của thu ngân sách nhà nước qua KBNN Một là, thu NSNN dưới bất kỳ xã hội nào cũng đều gắn liền với quyền lực chính trị và việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Nói một cách cụ thể, quyền lực của Nhà nước và các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước là những nhân tố trực tiếp quyết định mức thu, nội dung và cơ cấu thu của NSNN. Hai là, các hoạt động thu NSNN được tiến hành trên cơ sở những luật nhất định như Luật NSNN, các luật thuế, các chế độ, chính sách do Nhà nước ban hành. Các hoạt động thu NSNN bắt buộc phải dựa trên cơ sở pháp luật vì thu NSNN có phạm vi rộng, tác động đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội và có liên quan tới lợi ích của hầu hết các chủ thể trong nền kinh tế. Thực chất của thu NSNN là lấy về cho Nhà nước một phần thu nhập của các tổ chức và cá nhân trong xã hội. Do đó, các tổ chức, cá nhân có thu nhập đều là đối tượng của hoạt động thu NSNN.