Tài liệu Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện thanh ba, tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG HOÀNG VĂN CAO “QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN THANH BA, TỈNH PHÚ THỌ” LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Phú Thọ, năm 2020 BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG HOÀNG VĂN CAO QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN THANH BA, TỈNH PHÚ THỌ” LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Mai Vân Phú Thọ, năm 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, do tôi đã nỗ lực nghiên cứu trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Hùng Vương dưới sự hướng dẫn nhiệt tình và tâm huyết của TS. Trịnh Mai Vân. Trong quá trình viết, tôi đã tham khảo một số tài liệu và đã được trích dẫn đầy đủ trong khóa luận. Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Tác giả Luận văn HOÀNG VĂN CAO ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến TS.Trịnh Mai Vân đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em thực hiện tốt luận văn này. Em vô cùng biết ơn các Thầy cô trường Đại học Hùng Vương đã truyền đạt cho em những kiến thức quý báu trong thời gian em học tập, nghiên cứu tại trường. Em xin chân thành cảm ơn Khoa Kinh tế - Quản trị kinh doanh, phòng đào tạo trường Đại học Hùng Vương đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn tới quý Cơ quan BHXH huyện Thanh Ba, các cơ quan ban ngành có liên quan, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã hỗ trợ, chia sẻ và không ngừng động viên em trong suốt thời gian qua. Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Tác giả Luận văn HOÀNG VĂN CAO iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i DANH MỤC TÀI LIỆU VIẾT TẮT ............................................................... vi PHẦN 1: MỞ ĐẦU.......................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan ........................................................ 2 3. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 4 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .............................................. 4 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 5 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 6 7. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 6 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ...................................................................... 7 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội ............................................ 7 1.1.1. Khái niệm Bảo hiểm xã hội..................................................................... 7 1.1.2. Vai trò của BHXH ................................................................................... 9 1.1.3. Nguyên tắc thực hiện chính sách BHXH .............................................. 10 1.2. Quản lý thu BHXH................................................................................... 13 1.2.1. Khái niệm thu và quản lý thu bảo hiểm xã hội ..................................... 13 1.2.2. Vai trò quản lý thu BHXH .................................................................... 13 1.2.3. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý thu BHXH tại BHXH cấp huyện........... 14 1.2.4. Nội dung quản lý thu BHXH ................................................................ 16 1.3. Chỉ tiêu đánh giá quản lý thu Bảo hiểm xã hội ........................................ 32 1.3.1. Các chỉ tiêu tuyệt đối............................................................................. 32 1.3.2. Các chỉ tiêu tương đối ........................................................................... 33 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH ...................................... 34 1.4.1. Các nhân tố khách quan ........................................................................ 34 iv 1.4.2. Các nhân tố chủ quan ............................................................................ 36 1.5. Kinh nghiệm quản lý thu BHXH cấp huyện của một số địa phương và bài học kinh nghiệm cho huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ..................................... 36 1.5.1.Kinh nghiệm về quản lý thu BHXH cấp huyện ..................................... 36 1.5.2. Bài học kinh nghiệm đối với BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ .. 40 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN THANH BA, TỈNH PHÚ THỌ ...................................................................................................... 43 2.1. Khái quát chung về BHXH huyện Thanh Ba........................................... 43 2.1.1. Đặc điểm huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ............................................. 43 2.1.2. Khái quát về BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ ........................... 48 2.2. Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ..... 56 2.2.1. Lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc ........................................................ 56 2.2.2. Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba .. 60 2.2.3. Thực trạng công tác thông tin, tuyên truyền ......................................... 77 2.2.4. Thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin ............................................ 78 2.2.5.Thực trạng hoạt động thanh tra, kiểm tra ............................................... 79 2.3. Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba giai đoạn 2017 - 2019 ..................................................................... 81 2.3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 81 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế .......................................................................... 84 2.3.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế ......................................................... 86 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN THANH BA, TỈNH PHÚ THỌ .................................................................................... 90 3.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba đến năm 2025 ............................................ 90 v 3.1.1. Quan điểm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ......................................................................................................... 90 3.1.2. Định hướng tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ......................................................................................................... 91 3.1.3. Mục tiêu tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ........................................................................................................ 91 3.2. Một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ........................................ 93 3.2.1. Tăng cường lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ........................................................................................................ 93 3.2.2. Tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba 96 3.2.3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ............................................................................. 99 3.2.4. Nâng cao chất lượn nguồn nhân lực quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ................................................................................ 100 3.2.5. Tăng cường phối hợp với các cơ quan ban ngành liên quan trong quá trình thu BHXH bắt buộc .............................................................................. 101 3.2.6. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH bắt buộc ........ 103 3.3. Kiến nghị ................................................................................................ 107 3.3.1. Đối với BHXH Việt Nam ................................................................... 107 3.3.2. Đối với BHXH tỉnh Phú Thọ .............................................................. 107 KẾT LUẬN .................................................................................................. 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 110 vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tình hình lập kế hoạch đối tượng tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba qua các năm 2017-2019 ...................................................... 58 Bảng 2.2: Số lượng lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba từ 2017-2019 ............................................................................................. 63 Bảng 2.3: Số lượng đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba giai đoạn 2017-2019 ................................................................................. 65 Bảng 2.4: Tổng quỹ lương trích nộp BHXH của các đơn vị trên địa bàn huyện Thanh Ba giai đoạn 2017-2019 ...................................................................... 71 Bảng 2.5: Thống kê công tác thông tin, tuyên truyền về BHXH bắtbuộc tại BHXH huyện Thanh Ba ................................................................................. 77 Bảng 2.6.Thống kê ứng dụng CNTT đối với quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba ................................................................................. 78 Bảng 2.7: Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba giai đoạn 2017-2019 .............................................................................................. 79 Bảng 2.8: Thống kê công tác thanh tra, kiểm tra trong công tác thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba giai đoạn 2017-2019 ................................. 80 vii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Mức thu nhập GDP/đầu người trung bình của huyện .................... 47 Thanh Ba qua các năm 2017-2019 ................................................................. 47 Hình 2.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý tại BHXH huyện Thanh Ba ......... 53 Hình 2.3. Cơ cấu các cán bộ tại BHXH huyện Thanh Ba (ĐVT: %) ............ 55 Hình 2.4: Quy trình lập kế hoạch thu tại BHXH huyện Thanh Ba ................ 56 Hình 2.5: Quy trình quản lý thu tại cơ quan BHXH huyện Thanh Ba .......... 60 Hình 2.6. Số lượng lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba từ 2017-2019 ............................................................................................. 64 Hình 2.7. Số lượng đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba giai đoạn 2017-2019 ................................................................................. 66 Hình 2.8. Tổng quỹ lương trích nộp BHXH của các đơn vị trên địa bàn huyện Thanh Ba giai đoạn 2017-2019 ...................................................................... 72 Hình 2.7. Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba 80 giai đoạn 2017-2019 ....................................................................................... 80 viii DANH MỤC TÀI LIỆU VIẾT TẮT 1. BHXH: Bảo hiểm xã hội 2. BHYT: Bảo hiểm y tế 3. BHTN: Bảo hiểm thất nghiệp 4. BHTNLĐ;BNN: Bảo hiểm tai nạn lao động bệnh nghề nghiệp 5. CNTT: Công nghệ thông tin 6. CCHC: Cải cách hành chính 7. CSLL:Cơ sở lý luận 8. HCNN: Hành chính nhà nước 9. HĐND: Hội đồng nhân dân 10.LĐ: Lao động 11.NLĐ: Người lao động 12.NSDLĐ: người sử dụng lao động 13.UBND: Ủy ban nhân dân 14.QLNN: Quản lý Nhà nước 15.QL: Quản lý 16.SDLĐ: Sử dụng lao động 17.ƯDCNTT: Ứng dụng công nghệ thông tin 18.ĐVSN: Đơn vị sự nghiệp 19.SXKD: Sản xuất kinh doanh 20.DNNQD: Doanh nghiệp quốc doanh 21.ĐTNN: Đầu tư nước ngoài 22.CBCC, VC: Cán bộ công chức, viên chức 23.CPĐTQG: Chính phủ điện tử quốc gia 24.CPĐT: Chính phủ điện tử 1 PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hệ thống các cơ quan bảo hiểm xã hội (BHXH) là đơn vị chịu sự quản lý nhà nước (QLNN) về thực hiện chế độ BHXH, BHYT, BHTN và quỹ BHXH theo quy định, không vì mục đích sinh lợi. Vì vậy, yếu tố quản lý luôn được xem là vấn đề quan trọng để đảm bảo BHXH, BHYT, BHTN có vai trò trụ cột, và phát triển bền vững. Công tác thu BHXH không chỉ quyết định đến sự hình thành, sử dụng quỹ BHXH mà còn đảm bảo quyền lợi cho đối tượng tham gia BHXH. Hoạt động quản lý công tác thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Do BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên nguyên tắc “có đóng, có hưởng”, công tác thu nộp BHXH đã đặt ra yêu cầu thu đúng, đủ, kịp thời. Tuy nhiên, nhiều lao động thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH nhưng chưa được tham gia, tập trung chủ yếu ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể có thuê mướn, sử dụng và trả công cho người lao động. Tình trạng nợ đọng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động luôn là vấn đề nhức nhối đối với ngành BHXH. Mỗi năm số tiền các đơn vị sử dụng lao động nợ đọng lên tới hàng tỷ đồng. Chính điều này đã gây khó khăn cho công tác quản lý thu BHXH. Trong những năm qua, BHXH huyện Thanh Ba đã có nhiều cố gắng, nỗ lực trong công tác thu BHXH cho lao động ở các thành phần kinh tế. Nhưng thực tế, quản lý thu vẫn chưa đạt được mục tiêu đề ra, các đối tượng tham gia BHXH hiện tại chưa thực hiện đúng quy định về phương thức thu, nộp, mức lương đóng BHXH; tình trạng nợ đọng, trốn đóng vẫn xảy ra; công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH gặp khó khăn, thực hiện đóng BHXH cho người lao động theo mức thấp không đúng với thu nhập thực tế của người lao động; hoặc người lao động ký hợp đồng đã lâu nhưng vẫn chưa được tham gia 2 BHXH. … Ngoài yếu tố khách quan các doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh thì công tác phối hợp với các ngành có liên quan để nắm bắt, điều tra tình hình về lao động chưa được thường xuyên. Việc xử lý các vi phạm về BHXH chưa nghiêm. Một thực tế nữa là người lao động nhận thức còn hạn chế, thiếu hiểu biết về BHXH nên chưa tham gia đóng BHXH hoặc không quan tâm đến việc chủ sử dụng lao động có đóng BHXH cho mình hay không. Chỉ khi gặp phải rủi ro, hoặc cần được hưởng thì mới thấy được ý nghĩa của việc tham gia BHXH. Là một cán bộ công tác tại BHXH huyện Thanh Ba, với mong muốn góp phần nâng cao hoạt động của đơn vị, tác giả thực hiện nghiên cứu vấn đề “Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ” làm đề tài luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành Quản lý kinh tế. 2. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan Các công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề quản lý thu BHXH có rất nhiều, với khả năng nghiên cứu của tác giả thể hiện như sau: - Năm 2008, BHXH Việt Nam có đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ mã số CB2008-08-05: “Cơ sở khoa học xây dựng dữ liệu phục vụ cho mục tiêu tính toán cân đối quỹ BHXH” do TS Trịnh Thị Hoa làm chủ nhiệm đề tài. Đề tài đánh giá được thực trạng hoạt động thống kê hiện nay của BHXH Việt Nam. Hoàn thiện hệ thống dữ liệu phục vụ hoạt động thống kê trong tính toán cân đối quỹ BHXH. - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: "Chiến lược phát triển BHXH phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội đến năm 2020"do tác giả TS. Nguyễn Huy Ban. Đề tài chủ yếu nghiên cứu hoạt động BHXH trong mối quan hệ phát triển kinh tế, BHXH là nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế; những yêu cầu để phát triển BHXH đáp ứng sự phát triển kinh tế và xã hội. Đề tài đã nêu những quan điểm và định hướng cơ bản để phát triển BHXH ở Việt Nam, đồng thời đề ra một số giải pháp cho việc hoạch định chính sách BHXH ở Việt Nam, 3 như dự báo dân số và lao động đến năm 2020; vấn đề BHXH cho các loại hình LĐ khác nhau; các nguồn đóng góp, mức đóng góp và cơ chế quản lý sử dụng quỹ BHXH. - Năm 2018, tác giả Nguyễn Thanh Bình với đề tài thạc sỹ "Hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Quảng Trị", trường Đại học Kinh tế Huế - Tác giả Phạm Minh Việt (2019) với đề tài tiến sỹ, "Quản lý thu BHXH ở Việt Nam" tại Đại học Tài chính. - Năm 2017, tác giả Nguyễn Thị Trinh với đề tài thạc sỹ "Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Điện Biên" tại trường Đại học Kinh tế Quốc dân. - Năm 2018, tác giả Lê Văn Xong với đề tài thạc sỹ "Quản lý thu BHXH bắt buộc các doanh nghiệp trên địa bàn quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng" tại trường Đại học Kinh tế. - Năm 2018, tác giả Trần Ngọc Quân với đề tài thạc sỹ "Hoàn thiện công tác thu BHXH bắt buộc tại địa huyện Krôngnô tỉnh DakNông" tại trường Đại học Đà Nẵng. Qua tìm hiểu các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, tác giả khẳng định đề tài"Quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ" chưa được các tác giả nào nghiên cứu về trước. Trên cơ sở kế thừa một số kết quả đã nghiên cứu và với mong muốn tập trung nghiên cứu một cách cụ thể hơn về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ. Trên kết quả phân tích đánh giá được thực trạng quản lý thu BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, tìm ra điểm mạnh, điểm yếu, những mặt đạt được cũng như hạn chế để đưa ra các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ giai đoạn tới. Và các kiến nghị đối với các tổ chức liên quan: Nhà nước, cơ quan BHXH, người sử dụng lao động, người lao động,… trong việc xử lý vấn đề quản lý thu BHXH hiện nay. 4 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Thanh Ba, từ đó đề xuất những đóng góp cụ thể nhằm tăng cường quản lý thu BHXH ở huyện Thanh Ba trong thời gian tới. 3.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống lý luận về công tác quản lý thu BHXH. - Đánh giá công tác quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ năm 2017- 2019 những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ cần khắc phục. - Đề xuất giải pháp, kiến nghị tăng cường quản lý thu BHXH tại cơ quan BHXH huyện Thanh Ba trong thời gian đến năm 2025. 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu về công tác thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ bao gồm lập kế hoạch, tổ chức quản lý thu, thanh kiểm tra công tác quản lý thu BHXH (bắt buộc) trên địa bàn huyện Thanh Ba đến năm 2025. - Về địa điểm nghiên cứu: Tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ. - Về thời gian: Số liệu nghiên cứu từ năm 2017 đến năm 2019. 5 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Quy trình Nghiên cứu Nghiên cứu tổng quan CSLL và thực tiễn về quản lý thu BHXH Nội dung và các nhân tố ảnh hưởng QL thu BHXH Thu thập tài liệu, số liệu về hoạt động thu BHXH (bắt buộc) tại Huyện Thanh ba, Phú Thọ 2017 - 2019 Tập hợp và phân tích số liệu Viết báo cáo 5.2. Phương pháp thu thập số liệu - Tổng hợp tài liệu, số liệu từ nhiều nguồn khác nhau (qua các công trình NCKH trước đây, website, tạp chí, báo cáo tổng kết thu BHXH của Huyện Thanh Ba), các VBPL, các quy định cụ thể đối với công tác thu BHXH tại Việt Nam làm căn cứ để xác định nội dung và phân tích "công tác quản lý thu BHXH tại huyện Thanh Ba". Phối hợp sử dụng các công cụ minh họa trực quan cho các số liệu phân tích như sơ đồ, đồ thị... so sánh các số liệu để thấy xu hướng biến động của các chỉ tiêu từ đó đưa ra các biện pháp quản lý và điều chỉnh kịp thời. 5.3. Phương pháp thống kê - Phương pháp thống kê mô tả được sử dụng để mô tả chỉ tiêu phân tích từ thực nghiệm qua các cách thức khác nhau. Từ đó, phân tích hoạt động thu, quản lý, rà soát và mở rộng đối tượng thu, quản lý chặt chẽ mức đóng, hồ sơ 6 đóng, thông tin, báo cáo và đề ra các biện pháp chống thất thu BHXH, đảm bảo cân đối quỹ nhằm tăng cường quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Thanh Ba. 5.4. Phương pháp xử lý, tổng hợp thông tin Trên cơ sở các tài liệu, số liệu thu thập được, tác giả xử lý số liệu nhằm đảm bảo tính logic, hợp lý bằng phương pháp hệ thống, so sánh, biểu đồ. Từ đó tác giả tổng hợp thông tin nhằm đánh giá hiện trạng, xu hướng vận động các chỉ tiêu phân tích. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Mặt lý luận: Góp phần hoàn thiện, và hệ thống hóa các lý luận về công tác QL thu BHXH tại BHXH cấp huyện - Mặt thực tiễn: Kết quả đề tài ứng dụng các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ. Là tài liệu giá trị tham khảo cho các nhà quản lý, các đơn vị, cá nhân khác quan tâm đến công tác này. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu ba chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu Bảo Hiểm Xã Hội Chương 2: Thực trạng công tác quản lý thu Bảo Hiểm Xã Hội bắt buộc tại Bảo Hiểm Xã Hôi huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ Chương 3: Giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý thu Bảo Hiểm Xã Hội tại BHXH huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ 7 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm Bảo hiểm xã hội Theo tác giả Nguyễn Tiệp (2013), Giáo trình BHXH, NXB Lao động xã hội: "Trong cuộc sống, để thỏa mãn những nhu cầu tối thiểu, con người phải lao động sản xuất để có thu nhập. Tuy nhiên, không phải NLĐ nào cũng có đủ điều kiện về sức khỏe, khả năng lao động hoặc những may mắn khác để hoàn thành nhiệm vụ lao động, công tác hoặc tạo nên cho mình và gia đình một cuộc sống ấm no hạnh phúc. Ngược lại, người nào cũng có thể gặp phải những rủi ro, bất hạnh như ốm đau, tai nạn, hay già yếu, chết hoặc thiếu công việc làm do những ảnh hưởng của tự nhiên, của những điều kiện sống và sinh hoạt cũng như các tác nhân xã hội khác…Khi rơi vào trường hợp bị giảm hoặc mất khả năng lao động nói trên, các nhu cầu cần thiết của cuộc sống không vì thế mà mất đi, trái lại có những điều kiện cần thiết còn tăng lên, thậm chí có thể xuất hiện thêm nhu cầu mới như khi ốm đau cần được khám chữa bệnh. BHXH ra đời giải là pháp hữu hiệu giúp con người vượt qua những khó khăn nêu trên. BHXH trở thành nền tảng cơ bản của hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia, được thực hiện ở hầu hết các nước trên thế giới và ngày càng phát triển.Hiện nay, có nhiều khái niệm khác nhau về BHXH tùy theo góc nhìn của các nhà nghiên cứu. - Từ giác độ Pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ NLĐ, sử dụng tiền đóng góp của NSDLĐ, NLĐ và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình họ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của Pháp luật (nghỉ hưu) hoặc chết. 8 - Từ giác độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài chính giữa những người tham gia bảo hiểm theo quy định của Pháp luật và nó được hiểu cụ thể là quá trình thành lập và sử dụng quỹ tiền tệ dự trữ của cộng đồng những người lao động, có sự bảo trợ của Nhà nước nhằm san sẻ rủi ro, đảm bảo thu nhập cho họ và gia đình trong những trường hợp cần thiết theo quy định của pháp luật. - Từ giác độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho NLĐ khi họ không may gặp phải các rủi ro xã hội, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội." Theo Luật Lao động: "BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội." Theo điều 3“Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20/10/2014:” "BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”. Theo tác giả Nguyễn Tiệp (2013), Giáo trình BHXH, NXB Lao động xã hội: "Bản chất của BHXH là sản phẩm tất yếu của nền kinh tế hàng hóa. Khi trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia đạt đến một mức độ nào đó thì hệ thống BHXH có điều kiện ra đời phát triển. Thực chất BHXH là sự tổ chức bù đắp hậu quả của những rủi ro hoặc các sự kiện bảo hiểm. BHXH là quá trình tổ chức sử dụng thu nhập cá nhân và tổng sản phẩm trong nước để thỏa mãn nhu cầu an toàn kinh tế của NLĐ và an toàn xã hội. Mối quan hệ giữa các bên trong 9 BHXH phát sinh trên cơ sở nền tảng là quan hệ lao động giữa ba bên: Người sử dụng lao động, người lao động và cơ quan BHXH thông thường là các cơ quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và được Nhà nước bảo trợ. Về mặt xã hội, do có sự chia sẻ rủi ro của xã hội, NLĐ chỉ phải đóng góp một khoản nhỏ trong thu nhập của mình cho quỹ BHXH, nhưng xã hội sẽ có một lượng vật chất đủ lớn trang trải những rủi ro xảy ra. Ở đây, BHXH đã thực hiện nguyên tắc lấy của số đông bù cho số ít." 1.1.2. Vai trò của BHXH Theo tác giả Hoàng Mạnh Cừ và Đoàn Thị Thu Hương (2011), Giáo trình BHXH, Học viện Tài chính, NXB Tài chính: "Trong sự phát triển của nền kinh tế hiện nay, BHXH đang ngày càng chứng minh được vai trò vô cùng quan trọng trên các phương diện sau: Một là, quỹ BHXH hình thành từ việc đóng góp của người lao động, thông qua hoạt động và những chính sách trợ cấp lương hưu, ốm đau, thai sản, tại nạn lao động... quỹ BHXH tham gia vào việc phân phối lại thu nhập giữa những người lao động với nhau, giữa những ngành nghề sản xuất khác nhau , giữa những người thu nhập cao và thu nhập thấp, giữa các giới, giữa những người may mắn và kém may mắn. Như vậy, BHXH đã góp phần rất lớn thực hiện công bằng xã hội, giảm bớt khoảng cách giàu nghèo trong đời sống . “Hai là, các chi phí BHXH thường phát sinh ngẫu nhiên, không đồng đều, dàn trải theo thời gian, đặc biệt là những chi phí trợ cấp ốm đau, tai nạn nghề nghiệp hay trợ cấp dài hạn, nên quỹ BHXH luôn luôn có một lượng chưa được sử dụng đến. Do đòi hỏi khả năng an toàn, dễ dàng thuận tiện trong việc thu hồi vốn nên hướng đầu tư của BHXH thường là cho Chính phủ vay để trợ cấp cho doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, hoặc trực tiếp đầu tư vào các công trình xây nhà ở cho người lao động, xây dựng đường xá, trường học.. Bên cạnh đó, quỹ BHXH còn góp phần tạo ra những cơ sở sản xuất kinh doanh mới, việc làm mới cho người lao động, từ đó giải quyết vấn nạn thất nghiệp, tăng thu nhập 10 cho người lao động. Quỹ BHXH đang từng bước đóng góp vào sự phát triển lớn mạnh của nền kinh tế. Thật vậy, Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định tăng trưởng kinh tế - xã hội dựa trên nội lực là chính do đó khoản đầu tư tiền nhàn rỗi từ Quỹ BHXH là một nguồn tiền rất quan trọng.” Ba là, BHXH đóng vai trò quan trọng đảm bảo an sinh xã hội. “An sinh xã hội là những biện pháp công cộng nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đương đầu và kiềm chế được nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh về thu nhập. Trong cuộc sống, rủi ro là những điều tất yếu và khó tránh khỏi, bảo hiểm vận hành giống như một cơ chế chuyển giao rủi ro. Khi người lao động gặp phải những rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp hay tai nạn giao thông làm mất khả năng lao động tạm thời, là gánh nặng cho gia đình, BHXH sẽ góp phần trợ giúp cho họ bằng cách tạo ra những thu nhập thay thế, những điều kiện lao động thuận lợi”… giúp họ ổn định cuộc sống, yên tâm công tác, mang lại sự an tâm, tin tưởng vào tương lai. BHXH hỗ trợ các công cụ phòng ngừa rủi ro và hạn chế tổn thất ở mức thấp nhất có thể thông qua việc tài trợ việc lắp đặt gương phản chiếu giao thông; xây dựng đường lánh nạn tại những tuyến đường nguy hiểm, thường xảy ra tai nạn, tài trợ phát triển y tế cộng đồng… Như vậy, BHXH là một trong những chính sách xã hội thiết yếu của mỗi quốc gia nhằm ổn định đời sống kinh tế- an sinh xã hội và góp phần làm vững chắc thể chế chính trị." 1.1.3. Nguyên tắc thực hiện chính sách BHXH Theo Giáo trình Quản trị BHXH của trường ĐH Lao động – xã hội (2009): Nguyên tắc thực hiện chính sách BHXH là: "Một là, người lao động khi có việc làm và khỏe mạnh sẽ đóng góp một phần tiền lương, thu nhập để hỗ trợ bản thân hoặc người khác khi ốm đau, tai nạn, lúc sinh đẻ và chăm sóc con cái, khi không làm việc, lúc tuổi già để duy trì và ổn định cuộc sống của bản thân và gia đình. Cho nên, hoạt động BHXH,