Tài liệu Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện chợ mới, tỉnh bắc kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN CHIẾN THẮNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN CHIẾN THẮNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Mỹ THÁI NGUYÊN - 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài luận văn với đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chính xác. Tôi cũng xin cam đoan các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Bắc Kạn, ngày 28 tháng 7 năm 2020 Tác giả luận văn Trần Chiến Thắng ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài luận văn và kết thúc khóa học, với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới quý thầy, cô giáo Trường Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi có môi trường học tập tốt trong suốt thời gian tôi học tập, nghiên cứu tại trường. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên TS. Ngô Thị Mỹ đã dành nhiều thời gian hướng dẫn nhiệt tình cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn đến Ban Lãnh đạo, tập thể viên chức Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới đã cung cấp tài liệu và giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của bản thân, tuy nhiên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành của các thầy cô, bạn bè để bản luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cám ơn! Tác giả luận văn Trần Chiến Thắng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ............................................................ viii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ....................................................................... 3 5. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn ................................................ 5 6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC................................................................. 6 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................. 6 1.1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội.................................................................. 6 1.1.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc ................................................................. 12 1.1.3. Nội dung của quản lý thu BHXH bắt buộc ........................................... 16 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc....................... 22 1.2. Kinh nghiệm thực tiễn về công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại các địa phương trong nước .................................................................................... 25 1.2.1. Kinh nghiệm của Bảo hiểm xã hội huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ......................................................................................................................... 25 1.2.2. Kinh nghiệm của Bảo hiểm xã hội quận Đống Đa, thành phố Hà Nội . 27 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới ....... 28 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 30 iv 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 30 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 30 2.2.2. Phương pháp xử lý, tổng hợp số liệu .................................................... 33 2.2.3. Phương pháp phân tích .......................................................................... 34 2.3. Các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ................... 34 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình thu BHXH ...................................... 34 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc ......... 35 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN.................. 37 3.1. Khái quát chung về Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới............................. 37 3.1.1. Vài nét về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện Chợ Mới ....... 37 3.1.2. Khái quát về Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới .................................... 39 3.2. Tình hình thu chi BHXH tại huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ................... 44 3.2.1. Tình hình thu BHXH bắt buộc .............................................................. 44 3.2.2. Tình hình chi BHXH bắt buộc .............................................................. 45 3.3. Thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới................................................................................................ 47 3.3.1. Về công tác quản lý đối tượng tham gia bắt buộc ................................ 47 3.3.2. Về công tác quản lý mức đóng BHXH bắt buộc .................................. 53 3.3.3. Tình hình quản lý nợ BHXH bắt buộc .................................................. 57 3.3.4. Tình hình thanh tra, kiểm tra đóng BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới................................................................................................ 59 3.3.5. Tình hình tính lãi chậm đóng và lãi truy thu BHXH bắt buộc.............. 61 3.4. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới............................................................................ 61 3.4.1. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 61 3.4.2. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 65 v 3.4.2.1. Năng lực, trình độ chuyên môn của cán bộ thu BHXH bắt buộc ...... 66 3.4.2.2. Tình hình hiểu biết về pháp luật BHXH bắt buộc của người lao động và người sử dụng lao động trên địa bàn. ......................................................... 67 3.5. Đánh giá chung về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn .................................................................. 70 3.5.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 70 3.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................ 71 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI BHXH HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN ..................... 74 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu ........................................................ 74 4.1.1. Quan điểm, định hướng ......................................................................... 74 4.1.2. Mục tiêu quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn đến năm 2025, định hướng đến 2030 .............................................................. 75 4.2. Một số giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới. ........................................................................................ 76 4.2.1. Công tác quản lý, phát triển mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc ................................................................................................................. 76 4.2.2. Công tác quản lý mức đóng BHXH bắt buộc đối với doanh nghiệp .... 79 4.2.3. Công tác quản lý nợ BHXH bắt buộc ................................................... 81 4.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra thu hồi nợ đóng BHXH bắt buộc, lãi chậm đóng. ................................................................................................................ 82 4.2.5. Công tác cải cách thủ tục hành chính trong thực hiện thu BHXH bắt buộc. ................................................................................................................ 82 4.3. Một số kiến nghị....................................................................................... 84 4.3.1. Kiến nghị với Chính phủ ....................................................................... 84 4.3.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ............................................ 84 4.3.3. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn ....................................... 85 4.3.4. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ........... 86 vi KẾT LUẬN .................................................................................................... 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 90 Phụ lục 1 ......................................................................................................... 92 Phụ lục 2 ......................................................................................................... 96 Phụ lục 3 ......................................................................................................... 99 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT QĐ Quyết định NĐ Nghị định CP Chính phủ BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BHYT Bảo hiểm y tế BHTNLĐ-BNN Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp QLT Quản lý thu SDLĐ Sử dụng lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động XHCN Xã hội chủ nghĩa NLĐ Người lao động DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước HCSN Hành chính sự nghiệp DNNQD Danh nghiệp ngoài quốc doanh viii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ I. Hình, sơ đồ Sơ đồ 1. Bộ máy tổ chức của bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới ..................... 43 Hình 3.1. Cơ cấu các khoản chi trả BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ Mới giai đoạn 2017-2019................................................................ 47 II. Bảng biểu Bảng 3.1. Tình hình thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới giai đoạn 2017-2019 ....................................................................... 44 Bảng 3.2. Tình hình chi trả BHXH bắt buộc .................................................. 46 Bảng 3.3: Cơ cấu đơn vị tham gia BHXH tại BHXH huyện Chợ Mới .......... 48 Bảng 3.4. Đánh giá của cán bộ thu trong công tác lập kế hoạch phát triển đơn vị tham gia BHXH .......................................................................... 49 Bảng 3.5. Cơ cấu lao động tham gia BHXH tại BHXH huyện Chợ Mới ....... 51 Bảng 3.6. Bảng tổng hợp lương tối thiểu vùng và lương cơ sở từ năm 2017 đến năm 2019 .................................................................................. 53 Bảng 3.7. Tổng quỹ lương trích nộp BHXH ................................................... 55 Bảng 3.8. Đánh giá của cán bộ BHXH về mức đóng, nhận thức của người tham gia BHXH bắt buộc................................................................ 56 Bảng 3.9: Tình hình nợ đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động ......... 58 Bảng 3.10. Tình hình kiểm tra đóng BHXH của BHXH huyện Chợ Mới ..... 59 Bảng 3.11. Đánh giá của cán bộ thu BHXH về công tác thanh tra, kiểm tra ..... 60 Bảng 3.12. Tiền thu lãi chậm đóng, truy thu BHXH ...................................... 61 Bảng 3.13. Đánh giá của cán bộ BHXH về hệ thống chính sách và cơ chế quản lý thu....................................................................................... 62 Bảng 3.14. Đánh giá của cán bộ BHXH về sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong thực thi pháp luật BHXH .............................................. 64 ix Bảng 3.15. Đánh giá của phụ trách công tác BHXH của đơn vị và người lao động tham gia đối với trình độ cán bộ BHXH huyện ..................... 66 Bảng 3.16. Đánh giá của người phụ trách công tác BHXH của đơn vị về nhận thức chính sách BHXH của người lao động ................................... 67 Bảng 3.17. Đánh giá của người lao động đang tham gia BHXH bắt buộc vị nhận thức về chính sách BHXH ..................................................... 69 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam, BHXH ngày càng giữ vai trò đắc lực trong việc góp phần đảm bảo công bằng xã hội và phát triển xã hội một cách bền vững. Thực tế cho thấy, vai trò của BHXH càng chiếm giữ vị trí quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội là chủ trương nhất quán và xuyên suốt của Đảng, Nhà nước ta trong quá trình lãnh đạo, điều hành đất nước. Trong hệ thống an sinh xã hội, BHXH là trụ cột chính, ngày càng khẳng định vị trí, vai trò quan trọng, một công cụ đắc lực của Nhà nước nhằm mục đích chăm lo, bảo vệ và phát triển con người, vì sự tiến bộ và công bằng xã hội. Nói cách khác, an sinh xã hội là một trong những yếu tố quan trọng để phát triển bền vững, đồng thời là vấn đề mang tính cấp bách cho sự ổn định chính trị của mỗi quốc gia. Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế được bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm bảo đảm an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Bảo hiểm xã hội là trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội ở mỗi nước. Trong những năm qua, công tác thu BHXH nói chung và thu BHXH bắt buộc nói riêng ở Việt Nam đã đạt được những thành tựu nổi bật, hiện có hơn 15 triệu người tham gia BHXH, tiến tới thực hiện BHXH toàn dân theo tinh thần cải cách chính sách BHXH. Bên cạnh những mặt đã đạt được, công tác thu, thu nợ và phát triển đối tượng tham gia chưa tương xứng với tiềm năng. Công tác thu BHXH bắt buộc luôn được Ban lãnh đạo Bảo hiểm xã hội 2 tỉnh Bắc Kạn chú trọng triển khai qua các năm, số người tham gia, số thu BHXH bắt buộc năm sau đều cao hơn so với năm trước, luôn hoàn thành chỉ tiêu được Bảo hiểm xã hội Việt Nam giao. Tuy nhiên, bước vào năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch Covid - 19, các doanh nghiệp trên địa bàn gặp khó khăn, chủ sử dụng lao động cố tình không đóng, đóng không đầy đủ BHXH cho NLĐ thuộc diện phải tham gia. Tính đến hết năm 2019 số lao động tham gia BHXH bắt buộc là 2.076 lao động đến tháng 6/2020 đã giảm xuống chỉ còn 1.864 lao động tham gia. tình trạng nợ đọng BHXH cho người lao động diễn ra khá phổ biến, đây là một trong những vấn đề gây bức xúc hiện nay. Để khắc phục những hạn chế trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH bắt buộc, phát triển bền vững quỹ BHXH, rất cần có những giải pháp thiết thực, hiệu quả trong thời gian tới. Từ nhận thức những vấn đề nêu trên, học viên đã chọn đề tài “Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn” hiện nay là rất cần thiết và có ý nghĩa cấp bách đối với việc quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở các kết quả phân tích thực trạng đề tài sẽ đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2020 - 2025 góp phần đảm bảo an sinh xã hội, ổn định kinh tế chính trị trên phạm vi toàn tỉnh. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn liên quan đến quản lý thu BHXH bắt buộc. - Phân tích, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2017 - 2019; chỉ ra những kết quả đạt được, những khó khăn, hạn 3 chế, nguyên nhân và những vấn đề đang đặt ra hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2020 - 2025. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Không gian: Luận văn tiến hành nghiên cứu trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. + Thời gian: Luận văn sử dụng các số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2017 - 2019 để phân tích, đánh giá. Số liệu sơ cấp được thực hiện khảo sát thực tế vào tháng 6/2020. + Nội dung nghiên cứu: Đề tài đi sâu nghiên cứu, phân tích, so sánh số liệu và tổ chức điều tra, khảo sát để đánh giá thực trạng tình hình tham gia BHXH bắt buộc của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn huyện Chợ Mới; làm rõ mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc; đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới. 4. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Cho đến nay đã có một số nghiên cứu liên quan đến công tác thu BHXH bắt buộc như sau: - Nguyễn Trường Giang (2010) với Luận văn tiến sỹ “Hoàn thiện cơ chế thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam” đã tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng cơ chế thu BHXH ở Việt Nam. Trên cơ sở những kết quả đạt được, tác 4 giả đã đưa ra một số định hướng cũng như các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam. - Trong bài viết của Trần Xuân Nam (2020) với nội dung “Nguồn lực phát triển BHXH toàn dân” đăng trên Tạp trí Bảo hiểm xã hội đã rút một số bài học kinh nghiệm nhằm tiếp tục hoàn thiện chính sách liên quan đến BHXH vì mục tiêu phát triển bền vững. - Hà Thanh Hoa (2013) với bài viết “Thực trạng tham gia BHXH của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở Thái Nguyên” đăng trên Tạp trí Khoa học và Công nghệ đã tập trung đánh giá thực trạng tham gia BHXH của một số doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Trên cơ sở làm rõ những nguyên nhân của các hạn chế trong quá trình tham gia, tác giả đã đưa ra các đề xuất kiến nghị đem lại hiệu quả trong quản lý thu BHXH đối với các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Nhìn chung các công trình, bài viết trên, dưới những góc độ tiếp cận khác nhau đã đề cập ít nhiều đến vấn đề quản lý thu BHXH bắt buộc ở trên từng địa bàn. Tuy nhiên, trong thực tiễn công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Chợ Mới nói riêng, tỉnh Bắc Kạn nói chung, còn phát sinh một số vấn đề cần quan tâm giải quyết như: (i) Nhận thức, hiểu biết về pháp luật BHXH của người sử dụng lao động, người lao động và nhân dân còn hạn chế; Ý thức chấp hành pháp luật về BHXH bắt buộc chưa cao; (ii) Quá trình quản lý thu BHXH bắt buộc đối với các đơn vị sử dụng lao động đặc biệt là khối doanh nghiệp tư nhân còn gặp khó khăn như: Việc quản lý đối với doanh nghiệp và người lao động thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH; những vi phạm pháp luật về BHXH bắt buộc chủ yếu diễn ra tại các doanh nghiệp với chiều hướng ngày càng gia tăng… Do đó, việc lựa chọn đề tài của tác giả đã thể hiện được ý nghĩa nghiên cứu trên cả phương diện là lý luận và thực tiễn. 5 5. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn Với kiến thức đã được tiếp thu trong chương trình học, với kinh nghiệm công tác của bản thân tại BHXH huyện Chợ Mới sẽ tham gia nghiên cứu về quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ Mới, từ đó có những đóng góp mới mang tính khoa học, thực tiễn về hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc góp phần giúp lãnh đạo BHXH huyện Chợ Mới hoàn thành nhiệm vụ thu BHXH bắt buộc của đơn vị, cụ thể như sau: - Luận văn góp phần hoàn thiện những vấn đề lý luận liên quan đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện. - Luận văn phân tích được thực trạng và làm rõ những mặt tích cực, hạn chế yếu kém, nguyên nhân và bài học từ công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. - Từ chủ trương, định hướng của huyện Chợ Mới, luận văn đã đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới nhằm góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH bắt buộc cũng như góp phần đảm bảo ổn định chính trị, xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội trên địa bàn huyện. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 4 chương với nội dung cụ thể như sau: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. Chƣơng 4: Giải pháp tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. 6 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm xã hội - Từ góc độ Pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ NLĐ, sử dụng tiền đóng góp của NSDLĐ, NLĐ và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình họ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của Pháp luật (nghỉ hưu) hoặc chết. - Từ góc độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài chính giữa những người tham gia bảo hiểm theo quy định của Pháp luật. - Từ góc độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho NLĐ khi họ không may gặp phải các “rủi ro xã hội”, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội… - Theo Bộ Luật Lao động: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội. Khái niệm về BHXH được khái quát một cách đầy đủ nhất khi có Luật BHXH, đó là: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở 7 đóng góp quỹ bảo hiểm xã hội. BHXH bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và người sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia. BHXH là quá trình tổ chức sử dụng thu nhập cá nhân và tổng sản phẩm trong nước để thỏa mãn nhu cầu an toàn kinh tế của NLĐ và an toàn xã hội. Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát sinh trên cơ sở nền tảng là quan hệ lao động giữa ba bên: Người sử dụng lao động, người lao động và cơ quan BHXH thông thường là các cơ quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và được Nhà nước bảo trợ. Về mặt xã hội, do có sự chia sẻ rủi ro của xã hội, NLĐ chỉ phải đóng góp một khoản nhỏ trong thu nhập của mình cho quỹ BHXH, nhưng xã hội sẽ có một lượng vật chất đủ lớn trang trải những rủi ro xảy ra. Ở đây, BHXH đã thực hiện nguyên tắc “lấy của số đông bù cho số ít”. * Các loại hình bảo hiểm xã hội: Có hai loại hình BHXH là bắt buộc và tự nguyện, tùy theo từng loại đối tượng, từng loại hình doanh nghiệp. - BHXH bắt buộc: Theo quy định tại điều 3 Luật BHXH năm 2014: BHXH bắt buộc là loại hình BHXH mà người lao động và người sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia. - BHXH tự nguyện là hình thức BHXH mà đối tượng tham gia hoàn toàn tự nguyện đóng góp mức phí và thụ hưởng theo quy định. 1.1.1.2. Đối tượng của BHXH và đối tượng tham gia của BHXH - Đối tượng của BHXH là thu nhập của người lao động. Bởi lẽ khi NLĐ gặp sự cố hoặc rủi ro thì họ bị giảm hoặc mất khả năng lao động dẫn đến thu nhập bị giảm hoặc mất hẳn, do đó tại thời điểm họ mong muốn có một khoản tiền nhất định để chi trả cho những nhu cầu thiết yếu cũng như các nhu cầu mới phát sinh. - Đối tượng tham gia của BHXH là tất cả người lao động. Tại Việt Nam đối tượng tham gia của BHXH là những NLĐ, làm việc ở tất cả mọi thành phần kinh tế, người SDLĐ và cơ quan BHXH dưới sự bảo trợ của Nhà nước. 8 1.1.1.3. Đặc điểm của BHXH BHXH là một hình thức bảo hiểm có tầm quan trọng đối với một quốc gia, nó có một số đặc điểm cơ bản sau: - Mục đích hoạt động của BHXH không vì lợi nhuận mà vì quyền lợi của người lao động, của cả cộng đồng. - Hoạt động BHXH nhằm huy động sự đóng góp của người lao động và Nhà nước tạo lập tài chính để phân phối sử dụng nó đảm bảo bù đắp một phần thu nhập nhất định nào đó cho người lao động khi có những sự cố bảo hiểm xuất hiện như: tai nạn, ốm đau, hưu trí ... Điều đó có nghĩa là mục đích của quỹ BHXH là lấy một phần thu nhập trong thời gian lao động bình thường để giành đảm bảo cho cuộc sống trong những ngày không lao động không có thu nhập. - Việc phân phối sử dụng quỹ BHXH được chia làm hai phần: + Phần thực hiện chế độ hưu trí mang tính chất bồi hoàn. Mức bồi hoàn phụ thuộc vào mức đóng góp vào quỹ BHXH. + Các chế độ còn lại vừa mang tính chất bồi hoàn, vừa mang tính chất không bồi hoàn. Nghĩa là người lao động trong quá trình lao động không bị ốm đau, tai nạn thì không được bồi hoàn; khi bị ốm đau, tai nạn và theo quy định trong Luật BHXH hiện hành. + Sự tồn tại và phát triển quỹ BHXH phụ thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế, xã hội của xã hội loài người nói chung, của từng nước nói riêng. Việc vận dụng và thực hiện các chế độ BHXH do tổ chức quốc tế về lao động quy định hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội của từng nước, để vừa ổn định đời sống của người lao động, vừa ổn định phát triển kinh tế xã hội của đất nước. 1.1.1.4. Vai trò của BHXH Là một hình thức bảo hiểm với mục đích xã hội, phi lợi nhuận, BHXH vừa thực hiện vai trò chung của bảo hiểm, vừa thực hiện vai trò đặc biệt của mình trong đời sống kinh tế, xã hội. Đó là các vai trò cơ bản sau: 9 - Vai trò của bảo hiểm xã hội đối với người lao động và gia đình của họ + BHXH có vai trò ổn định thu nhập cho người lao động và gia đình họ: Khi tham gia BHXH, người lao động phải trích một khoản phí nộp vào quỹ BHXH, khi gặp rủi ro, bất hạnh như: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động làm cho chi phí gia đình tăng lên hoặc phải ngừng làm việc tạm thời. Do vậy thu nhập của gia đình bị giảm, đời sống kinh tế lâm vào tình cảnh khó khăn, túng quẫn. Nhờ có chính sách BHXH mà họ được nhận một khoản tiền trợ cấp đã bù đắp lại phần thu nhập bị mất hoặc bị giảm để đảm bảo ổn định thu nhập, ổn định đời sống. + Ngoài việc đảm bảo đời sống kinh tế, BHXH tạo được tâm lý an tâm, tin tưởng. Khi đã tham gia BHXH góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho người lao động đem lại cuộc sống bình yên, hạnh phúc cho nhân dân lao động. - Vai trò của BHXH đối với xã hội: + Tăng cường mối quan hệ giữa Nhà nước, người sử dụng lao động và người lao động, mối quan hệ ràng buộc, chặt chẽ, chia sẽ trách nhiệm, chia sẽ rủi ro chỉ có được trong quan hệ của BHXH. + BHXH thể hiện chủ nghĩa nhân đạo cao đẹp, BHXH tạo cho những người bất hạnh có thêm những điều kiện, những lực đẩy cần thiết để khắc phục những biến cố xã hội, hoà nhập vào cộng đồng, kích thích tính tích cực của xã hội trong mỗi con người giúp họ hướng tới những chuẩn mực của chân- thiện - mỹ. + BHXH thể hiện truyền thống đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau tương thân tương ái của cộng đồng: Sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng là nhân tố quan trọng cộng đồng, giúp đỡ những người bất hạnh là nhằm hoàn thiện những giá trị nhân bản của con người, tạo điều kiện cho một xã hội phát triển lành mạnh và bền vững. + BHXH góp phần thực hiện bình đẳng xã hội: trên giác độ xã hội,