Tài liệu Quản lý sử dụng vốn tại công ty cổ phần nước sạch bắc ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH VŨ THỊ VÂN PHƯỢNG QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN NƯỚC SẠCH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH VŨ THỊ VÂN PHƯỢNG QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN NƯỚC SẠCH BẮC NINH Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ NGA THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Vũ Thị Vân Phượng ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã giảng dạy, hướng dẫn, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn sự chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tận tình, chu đáo của cô giáo hướng dẫn TS. Phạm Thị Nga. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ, động viên của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh, Trưởng phòng Tài vụ, sự phối hợp, cộng tác của các phòng, ban, đơn vị thuộc Công ty, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh, các Trưởng phong, ban, đơn vị và gia đình, người thân, bạn bè đã có nhiều ý kiến đóng góp quý báu, động viên, tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Vũ Thị Vân Phượng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC VIẾT TẮT .................................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ................................................................. vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học của nghiên cứu .................................................................. 3 5. Bố cục của luận văn ....................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VỐN VÀ QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP .................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về vốn và quản lý sử dụng vốn trong Doanh nghiệp ........ 5 1.1.1. Cơ sở lý luận về vốn ................................................................................ 5 1.1.2. Cơ sở lý luận về quản lý sử dụng vốn trong doanh nghiệp ................... 16 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý sử dụng vốn và kinh nghiệm tại một số doanh nghiệp cũng như bài học rút ra đối với Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ....................................................................................................... 23 1.2.1. Hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp nước ta hiện nay ............................................................................................. 23 1.2.2. Kinh nghiệm về quản lý sử dụng vốn tại một số doanh nghiệp ............ 25 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra về quản lý sử dụng vốn đối với Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ...................................................................... 29 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 31 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 31 2.2. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 31 2.3. Các phương pháp nghiên cứu đề tài ...................................................... 31 2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 31 iv 2.3.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ........................................................... 32 2.3.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 32 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................ 32 2.4.1. Chỉ tiêu đánh giá khái quát khả năng thanh toán .................................. 32 2.4.2. Chỉ tiêu đánh giá khả năng sinh lời vốn ................................................ 34 Chương 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN NƯỚC SẠCH BẮC NINH .............................................. 38 3.1. Giới thiệu về Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ............................ 38 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ............................................................ 38 3.1.2. Cơ cấu tổ chức của Công ty .................................................................. 39 3.1.3. Khái quát về ngành nghề kinh doanh của Công ty ............................... 48 3.2. Phân tích thực trạng quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ................................................................................................ 48 3.2.1. Phân tích tình hình biến động vốn......................................................... 48 3.2.2. Phân tích tình hình quản lý sử dụng nguồn vốn .................................... 51 3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến tình hình quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ...................................................................... 71 3.3.1. Các nhân tố chủ quan ............................................................................ 71 3.3.2. Các nhân tố khách quan ........................................................................ 73 3.4. Đánh giá chung về quản lý sử dụng vốn của Công ty........................... 76 3.4.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 76 3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 77 Chương 4. GIẢI PHÁP NHẰM QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN NƯỚC SẠCH BẮC NINH ........................................ 79 4.1. Định hướng của Công ty ....................................................................... 79 4.1.1. Định hướng chung ................................................................................. 79 4.1.2. Định hướng trong quản lý sử dụng vốn ................................................ 80 4.2. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ............................................................ 82 4.2.1. Cải thiện phương pháp khấu hao TSCĐ ............................................... 82 v 4.2.2. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch sử dụng vốn và huy động vốn ......... 85 4.2.3. Đẩy nhanh vòng quay của vốn lưu động ............................................... 87 4.2.4. Các biện pháp khác nhằm nâng cao năng lực sản xuất - kinh doanh của Công ty .................................................................................................. 90 4.3. Kiến nghị ............................................................................................... 92 4.3.1. Kiến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước ....................................... 92 4.3.2. Kiến nghị đối với Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ..................... 93 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 95 vi DANH MỤC VIẾT TẮT DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước GTCL : Giá trị còn lại KH : Khấu hao MTV : Một thành viên NG : Nguyên giá TCT : Tổng công ty TĐ : Tập đoàn kinh tế TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TSCĐ : Tài sản cố định TSLĐ : Tài sản lưu động VCĐ : Vốn cố định VLĐ : Vốn lưu động vii DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng: Bảng 3.1: Tình hình biến động vốn của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ........................................................................... 48 Bảng 3.2: Tỷ trọng (NPT/VCSH) của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ........................................................................... 49 Bảng 3.3: Chỉ tiêu đánh giá khả năng tự tài trợ của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 .................................................. 53 Bảng 3.4: Tình hình biến động các khoản phải thu ngắn hạn của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ................................ 56 Bảng 3.5: Chỉ tiêu đánh giá khả năng thanh toán của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 .................................................. 57 Bảng 3.6: Tỷ trọng (NPT/VCSH) của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ........................................................................... 60 Bảng 3.7: Tình hình khấu hao của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2017 ............................................................................................ 64 Bảng 3.8: Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý sử dụng vốn cố định của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ............. 66 Bảng 3.9: Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý sử dụng vốn lưu động của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017....................... 67 Bảng 3.10: Cơ cấu tài sản lưu động của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ........................................................................... 68 Bảng 3.11: Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý sử dụng vốn nói chung của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh năm 2015-2017 ............. 69 Bảng 4.1: Bảng trích khấu hao TSCĐ theo Phương pháp tỷ lệ khấu hao giảm dần .............................................................................................. 84 Sơ đồ: Sơ đồ 3.1. Sơ đồ tổ chức của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh ............... 40 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quản lý sử dụng vốn đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành, tồn tại và phát triển của doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp nghà nước nói riêng. Vốn là điều kiện đầu tiên và có ý nghĩa quyết định đặc biệt là trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Tuy nhiên, phải quản lý và sử dụng vốn như thế nào lại có ý nghĩa to lớn ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống còn của doanh nghiệp. Đặc biệt đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng với đặc thù của ngành là vốn lớn, tốc độ luân chuyển vốn chậm, chịu ảnh hưởng của sự biến động giá đầu vào, vì thế các doanh nghiệp này không chỉ quan tâm đến việc tìm kiếm nguồn huy động, cách thức huy động sao cho chi phí huy động vốn là thấp nhất mà quan trọng hơn là cần phải tìm biện pháp quản lý sử dụng vốn một cách khoa học chặt chẽ, phát huy tối đa hiệu quả sử dụng vốn của mình. Có như vậy doanh nghiệp mới đạt mục tiêu phát triển bền vững và thắng thế trên thương trường trong điều kiện cạnh tranh khốc liệt như hiện nay. Hiện nay ở nước ta có 583 doanh nghiệp nhà nước, chúng giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân. Tuy nhiên, tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn mà trong đó khó khăn lớn nhất của doanh nghiệp nhà nước là: thiếu vốn, dẫn đến các doanh nghiệp phải vay ngoài với tỷ lệ lãi suất lớn, do đó chi phí vốn lớn, làm giảm hiệu quả sử dụng vốn. Qua phân tích, đánh giá số liệu từ báo cáo của các Bộ quản lý ngành, Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh (theo số liệu báo cáo tài chính hợp nhất), tổng hợp tình hình tài chính và kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh năm 2016 của 583 DNNN: Dù số lượng DNNN báo cáo sụt giảm mạnh nhưng tổng tài sản thậm chí lại tăng nhẹ trong năm 2016. Vốn chủ sở hữu còn tăng mạnh hơn (theo giải thích là chủ yếu từ nguồn quỹ đầu tư phát triển được trích lập từ lợi nhuận sau thuế và chênh lệch đánh giá lại tài sản và thặng dư vốn thu được trong quá trình cổ phần hóa các doanh nghiệp thành viên, đơn vị phụ thuộc của DNNN). Mặt khác, do số lượng DNNN báo cáo đã giảm mạnh qua từng năm nên tổng doanh thu và lợi nhuận trước thuế của các DNNN có báo cáo cũng đã suy giảm. 2 Nhưng điều đáng lưu ý là tốc độ sụt giảm lợi nhuận trước thuế mạnh hơn tốc độ sụt giảm doanh thu, và hoàn toàn đi ngược với xu hướng tăng lên về tài sản và vốn chủ sở hữu. Điều này cho thấy hiệu quả hoạt động của các DNNN nếu đánh giá trên chỉ tiêu lợi nhuận trước thuế ngày càng có xu hướng suy giảm trong những năm qua; tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu cũng có xu hướng đi xuống. Nợ phải trả lớn, một số Công ty lớn còn có nợ quá hạn cao, không có khả năng trả. Do thiếu vốn nên các doanh nghiệp phải sử dụng vốn vay ngân hàng hoặc chiếm dụng vốn lẫn nhau để kinh doanh. Do đó tiền lãi vay mà doanh nghiệp phải trả cao trong tổng chi phí sản xuất của doanh. Như vậy ta thấy các doanh nghiệp nhà nước có tỷ suất lợi nhuận trên vốn thấp cho thấy hiệu quả sử dụng vốn sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp thấp Từ thực trạng trên, ta thấy vốn là điều kiện tiên quyết, là mạch máu của một doanh nghiệp, vốn có được quản lý sử dụng hiệu quả hay không mang ý nghĩa quyết định “sống còn” của doanh nghiệp. Như vậy, việc nâng cao công tác quản lý và sử dụng vốn hiện nay là rất cần thiết. Xuất phát từ lý do trên, tác giả chọn đề tài “Quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh” để làm luận văn tốt nghiệp, với mong muốn đóng góp ý kiến của mình nhằm tìm những giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh trong thời gian tới. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty cổ phần nước sạch Bắc Ninh, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty cổ phần nước sạch Bắc Ninh, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của Công ty. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về việc quản lý sử dụng vốn của Doanh nghiệp. 3 - Vận dụng lý luận và Phương pháp phân tích khoa học để Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý sử dụng vốn của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. Phân tích những tồn tại, hạn chế của công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh và nguyên nhân của những tồn tại hạn chế đó - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng vốn của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý sử dụng vốn của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. Phạm vi về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. Phạm vi về thời gian: Số liệu đánh giá thực trạng của việc sử dụng vốn từ năm 2015 đến năm 2017. Đề xuất giải pháp cho giai đoạn sau cổ phần hóa ở những năm tiếp theo. 4. Ý nghĩa khoa học của nghiên cứu - Về mặt lý luận: Nghiên cứu đã tổng hợp lại những vấn đề lý luận về vốn và quản lý sử dụng vốn. - Về mặt thực tiễn: Dựa trên cơ sở lý thuyết, nghiên cứu đã phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. Từ đó chỉ ra các nguyên nhân làm hạn chế quản lý sử dụng vốn và đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện công tác này tại Công ty. Các nhân tố ảnh hưởng tới công tác quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh cũng được tập trung làm rõ. - Đóng góp mới của luận văn: Đề tài là nghiên cứu đầu tiên thực hiện về công tác quả lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. Do đó, nghiên cứu là tài liệu tham khảo có giá trị tham mưu tốt với ban lãnh đạo Công ty nhằm nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng vốn của Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. 4 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về vốn và quản lý sử dụng vốn trong doanh nghiệp. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng về quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. Chương 4: Giải pháp quản lý sử dụng vốn tại Công ty Cổ phần nước sạch Bắc Ninh. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VỐN VÀ QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP 1.1. Cơ sở lý luận về vốn và quản lý sử dụng vốn trong Doanh nghiệp 1.1.1. Cơ sở lý luận về vốn 1.1.1.1. Một số khái niệm về vốn Tiền tệ ra đời là một trong những phát minh vĩ đại của loài người và điều đó đã làm thay đổi bộ mặt của nền kinh tế - xã hội. Mọi sự vận động của sản xuất và tiêu dùng đều có liên quan mật thiết với sự vận động của tiền tệ và sự tác động qua lại. Đồng tiền trở thành thước đo chung của tất cả các hoạt động trong nền kinh tế. Khái niệm vốn xuất hiện và vai trò của vốn trong nền kinh tế nói chung, đối với doanh nghiệp nói riêng ngày càng trở nên quan trọng. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, vốn được hiểu và quan niệm là toàn bộ những giá trị ứng ra ban đầu vào các quá trình tiếp theo của doanh nghiệp. Theo các nhà kinh tế học cổ điển tiếp cận vốn dưới góc độ hiện vật. Họ cho rằng vốn là những yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất kinh doanh. Đây là cách hiểu phù hợp với trình độ quản lý còn sơ khai. Nó rất đơn giản dễ hiểu nhưng chưa đầy đủ, chưa phản ánh đến mặt tài chính của vốn. Theo một số nhà tài chính thì vốn là tổng số tổng tiền do những người có cổ phần trong Công ty đóng góp và họ nhận được phần thu nhập chia cho các chứng khoán của Công ty. Quan điểm này có ưu điểm là đã đề cập đến mặt tài chính của vốn. Khuyến khích các nhà đầu tư tăng cường đầu tư, mở rộng và phát triển sản xuất song nó còn hạn chế là không nói rõ nội dung và trạng thái của vốn trong quá trình sử dụng vốn trong doanh nghiệp. Một số nhà kinh tế học khác cho rằng: vốn có ý nghĩa là phần lượng sản phẩm tạm thời phải hy sinh tiêu dùng hiện tại của nhà đầu tư, để đẩy mạnh sản xuất tăng tiêu dùng trong tương lai. Quan điểm này chủ yếu phản ánh động cơ về đầu tư nhiều hơn là về nguồn gốc và biểu hiện của vốn, do vật quan điểm này cũng không đáp ứng được yêu cầu về quản lý nâng cao hiệu quả của vốn cũng như việc phân tích về vốn doanh nghiệp. 6 Hiểu theo nghĩa rộng, một số quan điểm lại cho rằng: vốn bao gồm toàn bộ các yếu tố kinh tế được bố trí để sản xuất hàng hoá, dịch vụ như tài sản hữu hình, tài sản vô hình, các kiến thức về kinh tế kỹ thuật của doanh nghiệp được tích luỹ, sự khéo léo về trình độ quản lý và tác nghiệp của cán bộ điều hành cùng chất lượng của đội ngũ công nhân viên trong doanh nghiệp, các lợi thế về cạnh tranh như vị trí doanh nghiệp, uy tín doanh nghiệp... Quan điểm này có ý nghĩa quan trọng trong việc khai thác đầy đủ hiệu quả của vốn trong cơ chế thị trường. Tuy nhiên, việc xác định vốn theo quan điểm này rất khó khăn phức tạp nhất là khi trình độ quản lý kinh tế chưa cao và pháp luật chưa hoàn chỉnh như nước ta. Theo Mác “vốn là giá trị mang lại giá trị thặng dư” tức là vốn đại diện cho một lượng giá trị nhất định để tạo ra một lượng giá trị mới. Vì thế, tiền chỉ được gọi là vốn khi dùng để đầu tư vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp với mục đích tìm kiếm lợi nhuận. Quan điểm này đã chỉ rõ mục tiêu của quản lý và sử dụng vốn, nhưng quan điểm này mang tính chất trừu tượng, do vậy hạn chế về ý nghĩa đối với hạch toán và phân tích quản lý sử dụng vốn của doanh nghiệp. Các quan điểm về vốn ở trên, một mặt thể hiện được vai trò tác dụng trong những điều kiện lịch sử cụ thể với các yêu cầu, mục đích nghiên cứu cụ thể. Nhưng mặt khác, trong cơ chế thị trường hiện nay, đứng trên góc độ hạch toán và quản lý, các quan điểm đó chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về quản lý, hạch toán, phân tích đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Trên cơ sở phân tích các quan điểm về vốn ở trên, khái niệm về vốn cần phải thể hiện được bốn vấn đề sau: - Nguồn gốc sâu xa của vốn là một bộ phận của thu nhập quốc dân được tái đầu tư, để phân biệt được với vốn đất đai, vốn nhân lực. - Trong trạng thái của vốn tham gia vào quá trình sản xuất là tài sản vật chất (tài sản cố định và tài sản dự trữ) và tài sản tài chính (tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, các tín phiếu, các chứng khoán...) là cơ sở để ra các biện pháp quản lý vốn kinh doanh của doanh nghiệp một cách có hiệu quả. - Phải chỉ ra được mối quan hệ mật thiết giữa vốn với các nhân tố khác của quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp (đất đai, lao động), điều này đòi hỏi các nhà quản lý phải xem xét đến quá trình sử dụng vốn như thế nào cho có hiệu quả. 7 - Phải thể hiện mục đích quản lý sử dụng vốn đó là tìm kiếm các lợi ích kinh tế, lợi ích xã hội mà vốn đem lại. Vấn đề này sẽ định hướng cho quá trình quản lý kinh tế nói chung, quản lý vốn của doanh nghiệp nói riêng. Từ bốn vấn đề trên, nói tóm lại vốn được hiểu là: Vốn là một phần thu nhập quốc dân dưới dạng tài sản vật chất và tài sản tài chính được các cá nhân, các tổ chức, các doanh nghiệp bỏ tiền ra tiến hành sản xuất kinh doanh nhằm mục đích tối đa hoá lợi ích. 1.1.1.2. Đặc trưng của vốn Để tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp cần phải có tư liệu lao động, đối tượng lao động và sức lao động. Quá trình sản xuất kinh doanh là quá trình kết hợp các yếu tố đó để tạo ra sản phẩm lao vụ, dịch vụ. Để tạo ra các yếu tố phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh đòi hỏi các doanh nghiệp phải có một lượng vốn nhất định ban đầu, có tiền vốn doanh nghiệp mới tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh, cũng như trả tiền lương cho người lao động. Sau khi tiêu thụ sản phẩm, doanh nghiệp dành một phần doanh thu thu được để bù đắp lại giá trị tài sản cố định (TSCĐ) đã bị hao mòn, chi phí vật tư đã bị tiêu hao và một phần để tạo lập quỹ dự trữ cần thiết cho quá trình sản xuất kinh doanh tiếp theo. Như vậy có thể thấy các tư liệu lao động và đối tượng lao động mà doanh nghiệp phải đầu tư mua sắm cho hoạt động sản xuất kinh doanh là hình thái hiện vật của vốn sản xuất kinh doanh. Vốn bằng tiền là tiền đề cần thiết cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Do vậy, vốn sản xuất kinh doanh mang các đặc trưng cơ bản sau: - Vốn phải đại diện cho một lượng tài sản nhất định có nghĩa là vốn được biểu hiện bằng giá trị của tài sản hữu hình và tài sản vô hình của doanh nghiệp. - Vốn phải vận động sinh lời, đạt được mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp. - Vốn phải tích tụ và tập trung đến một lượng nhất định mới có thể phát huy tác dụng để đầu tư vào sản xuất kinh doanh. - Vốn phải có giá trị về mặt thời gian. Khi tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh, vốn luôn luôn biến động và chuyển hình thái vật chất theo thời gian và không gian theo công thức: T - H - SX - H’ - T’. 8 - Vốn phải gắn liền với chủ sở hữu nhất định và phải được quả lý chặt chẽ theo những nguyên tắc nhất định. - Vốn được quan niệm là một hàng hoá và là hàng hoá đặc biệt, có thể mua hoặc bán bản quyền sử dụng vốn trên thị trường, tạo nên sự giao lưu sôi động trên thị trường vốn, thị trường tài chính. Như vậy, vốn ban đầu là hình thái tiền tệ chuyển sang hình thái vật tư hàng hoá, đó là tư liệu lao động và đối tượng lao động trải qua quá trình sản xuất tạo ra sản phẩm lao vụ, dịch vụ xong, vốn chuyển sang hình thái hàng hoá sản phẩm. Cuối cùng khi tiêu thụ sản phẩm lao vụ, dịch vụ xong, vốn lại trở về hình thái tiền tệ. Do sự luân chuyển không ngừng của vốn trong hoạt động sản xuất kinh doanh nên cùng một lúc vốn sản xuất kinh doanh thường tồn tại dưới các hình thức khác nhau trong lĩnh vực sản xuất và lưu thông. 1.1.1.3. Kết cấu vốn của doanh nghiệp a. Căn cứ theo nguồn hình thành vốn * Vốn chủ sở hữu: Là số tiền vốn của chủ sở hữu, của các nhà đầu tư đóng góp. Số vốn này không phải là một khoản nợ, doanh nghiệp không phải cam kết thanh toán, không phải trả lãi suất. Vốn chủ sở hữu được xác định là phần còn lại trong tài sản của doanh nghiệp, vốn chủ sở hữu được hình thành theo các cách thức khác nhau thông thường nguồn vốn này bao gồm: Vốn góp: là số vốn đóng góp của các thành viên tham gia thành lập doanh nghiệp, sử dụng vào mục đích kinh doanh. Đối với doanh nghiệp nhà nước thì đó là nguồn vốn do ngân sách nhà nước cấp. Đối với Công ty liên doanh thì phần vốn góp của các đối tượng trong và ngoài nước tham gia thành lập liên doanh. Số vốn này có thể bổ sung và rút bớt trong quá trình kinh doanh. Lãi chưa phân phối: là số vốn có nguồn gốc từ lợi nhuận, đó là phần chênh lệch giữa doanh thu và chi phí. Số lãi này trong khi chưa phân phối cho các chủ đầu tư, trích quỹ thì được sử dụng trong kinh doanh như vốn chủ sở hữu. * Vốn vay Là khoản tiền ngắn hạn, trung hạn và dài hạn nhận được từ ngân hàng, các tổ chức tài chính, các đơn vị, tổ chức, tập thể, cá nhân trong và ngoài nước để bổ sung 9 vào vốn kinh doanh của doanh nghiệp bằng nhiều hình thức khác nhau (như phát hành trái phiếu, tín dụng cầm đồ hoặc thế chấp tài sản, tín dụng có bảo lãnh, tín dụng thông qua chiết khấu, tín dụng thương mại, tín dụng ứng tiền qua tài khoản) với hứa hẹn sẽ hoàn trả trong một thời gian nào đó trong tương lai. Doanh nghiệp sử dụng vốn vay càng nhiều độ rủi ro càng cao. Nhưng để phục vụ sản xuất kinh doanh thì đây là một nguồn huy động vốn lớn, tùy thuộc vào khả năng thế chấp, tình hình kinh kinh doanh của doanh nghiệp. Thông thường một doanh nghiệp phải phối hợp cả hai nguồn vốn trên để đảm bảo nhu cầu vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Kết cấu hợp lý giữa hai nguồn này phụ thuộc vào đặc điểm của ngành mà doanh nghiệp đang hoạt động cũng như quy định của người quản lý doanh nghiệp trên cơ sở xem xét tình hình chung của nền kinh tế cũng như tình hình thực tế tại doanh nghiệp. b. Căn cứ vào thời gian huy động và sử dụng vốn * Nguồn vốn thường xuyên Đây là nguồn vốn mang tính ổn định, lâu dài mà doanh nghiệp có thể sử dụng để đầu tư vào TSCĐ và một bộ phận TSLĐ tối thiểu cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. * Nguồn vốn tạm thời Đây là nguồn vốn có tính chất ngắn hạn mà doanh nghiệp có thể sử dụng để đáp ứng nhu cầu có tính chất tạm thời, bất thường phát sinh trong hoạt động sản xuất của doanh nghiệp. Nguồn vốn này gồm các khoản vay ngắn hạn và các khoản chiếm dụng của đối tác kinh doanh. Theo cách phân loại này còn giúp cho các nhà quản lý doanh nghiệp lập các kế hoạch tài chính, hình thành nên những dự định về tổ chức nguồn vốn trong tương lai trên cơ sở xác định quy mô số lượng vốn cần thiết, lựa chọn nguồn vốn và quy mô thích hợp, khai thác những nguồn tài chính tiềm năng tổ chức sử dụng vốn đạt hiệu quả cao. c. Căn cứ vào phạm vi nguồn hình thành * Tự cung ứng Cung ứng vốn nội bộ là phương thức tự cung ứng vốn của doanh nghiệp. Trong các doanh nghiệp, các phương thức tự cung ứng vốn cụ thể là: 10 - Khấu hao TSCĐ: TSCĐ là những tư liệu tham gia vào nhiều quá trình sản xuất. Trong quá trình sử dụng TSCĐ bị hao mòn và chuyển dần giá trị của nó vào giá thành sản phẩm. Trong quá trình sử dụng TSCĐ, doanh nghiệp phải xác định mức độ hao mòn của chúng để chuyển giá trị hao mòn vào giá trị sản phẩm. Đó chính là khấu hao TSCĐ, việc xác định mức khấu hao cụ thể tùy thuộc thực tiễn sử dụng TSCĐ cũng như ý muốn chủ quan của doanh nghiệp. Trong chính sách tài chính cụ thể ở từng thời kỳ, doanh nghiệp có thể lựa chọn và điều chỉnh phương thức khấu hao và coi đây là một công cụ điều chỉnh nguồn cung ứng vốn bên trong của mình. Tuy nhiên việc điều chỉnh khấu hao không thể diễn ra một cách tùy tiện, không có kế hoạch mà phải dựa trên cơ sở các kế hoạch tài chính ngắn hạn và dài hạn đã được xác định. Mặt khác điều chỉnh tăng khấu hao TSCĐ sẽ dẫn đến tăng chi phí kinh doanh trong giá thành sản phẩm mà giá thành lại luôn bị khống chế bởi giá bán sản phẩm. - Tích lũy tái đầu tư: tích lũy tái đầu tư là nguồn cung ứng quan trọng vì nó giúp cho doanh nghiệp có thể hoàn toàn chủ động, giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung ứng và tăng tiềm lực tài chính. Quy mô tự cung ứng vốn từ nguồn này phụ thuộc vào tổng số lợi nhuận trong kỳ và chính sách phân phối lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp. - Điều chỉnh cơ cấu tài sản: Phương thức này tuy không làm tăng vốn sản xuất kinh doanh nhưng lại có tác dụng rất lớn trong việc tăng vốn cho các hoạt động cần thiết trên cơ sở giảm vốn ở những nơi không cần thiết. Phương thức này giúp doanh nghiệp chủ động không phụ thuộc vào bên ngoài, doanh nghiệp có toàn quyền quyết định việc sử dụng vốn trong dài hạn với chi phí kinh doanh sử dụng vốn thấp. Tuy nhiên tự cung ứng có hạn chế là quy mô cung ứng vốn nhỏ và nguồn bổ sung có giới hạn. * Các phương thức cung ứng từ ngoài - Từ ngân sách nhà nước: Doanh nghiệp được nhận một lượng vốn xác định từ ngân sách nhà nước cấp. - Gọi hùn vốn qua phát hành cổ phiếu: là hình thức doanh nghiệp được cung ứng vốn trực tiếp từ thị trường chứng khoán làm nguồn vốn của doanh nghiệp tăng lên mà không làm tăng nợ. Hình thức này có ưu điểm là tập hợp được lượng vốn lớn ban đầu, dễ tăng vốn trong quá trình kinh doanh, bộ máy quản lý của doanh nghiệp có toàn 11 quyền sử dụng có hiệu quả nguồn vốn này vì quyền sở hữu tách rời quyền quản trị. Tuy nhiên doanh nghiệp phải công khai hoá tài chính, có thể làm cổ tức giảm… - Vay vốn bằng phát hành trái phiếu trên thị trường vốn: đây là hình thức cung ứng vốn trực tiếp từ công chúng. Doanh nghiệp phát hành lượng vốn dưới hình thức trái phiếu thường và bán cho công chúng, hình thức này làm tăng vốn đồng thời làm tăng cả nợ, có thể thu hút một lượng vốn cần thiết, chi phí kinh doanh sử dụng vốn thấp hơn so với vay ngân hàng, không bị người cung ứng kiểm soát chặt chẽ, tuy nhiên doanh nghiệp phải nắm chắc các kỹ thuật tài chính vì chi phí kinh doanh phát hành trái phiếu cao… - Vay vốn của các ngân hàng thương mại: Doanh nghiệp có thể huy động được lượng vốn lớn, đúng hạn, tuy nhiên việc vay vốn đòi hỏi các doanh nghiệp phải có uy tín lớn, chấp nhận thủ tục thẩm định ngặt nghèo và có chi phí sử dụng vốn cao. - Tín dụng thương mại từ nhà cung cấp: trong hoạt động kinh doanh, do đặc điểm quá trình cung ứng hàng hoá và thanh toán không thể khi nào cũng diễn ra đồng thời, do đó tín dụng thương mại ra đời, có các hình thức tín dụng thương mại sau: + Doanh nghiệp mua máy móc thiết bị, hàng hoá đem về sử dụng mà chưa phải trả tiền ngay, điều này giúp cho doanh nghiệp có thể đầu tư chiều sâu với vốn ít mà không làm ảnh hưởng tới tình hình tài chính của mình. Tuy nhiên mua theo hình thức này doanh nghiệp phải chịu chi phí kinh doanh sử dụng vốn cao. + Vốn khách hàng ứng trước: đây là số tiền đặt cọc của khách hàng cho doanh nghiệp sau khi ký kết hợp đồng, số tiền đặt cọc này doanh nghiệp được toàn quyền sử dụng mặc dù chưa sản xuất và cung cấp sản phẩm. - Tín dụng thuê mua: trong cơ chế thị trường tín dụng thuê mua được thực hiện giữa một doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng máy móc với một doanh nghiệp thực hiện chức năng thuê mua, hình thức này khá phổ biến và giúp cho doanh nghiệp sử dụng vốn đúng mục đích, không phải đầu tư một lần với vốn lớn, giảm được tỷ lệ nợ vốn, tuy nhiên chi phí kinh doanh sử dụng vốn cao. - Vốn liên doanh liên kết: giúp doanh nghiệp có một lượng vốn lớn cần thiết cho một hoạt động nào đó mà không tăng nợ, các bên liên doanh cùng chia sẻ rủi ro song cũng cùng chia sẻ lợi nhuận thu được.