Tài liệu Quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại cổ phần phương nam chi nhánh thanh xuân hà nội

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN TRẦN LÂM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN PHƢƠNG NAM - CHI NHÁNH THANH XUÂN - HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN TRẦN LÂM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN PHƢƠNG NAM - CHI NHÁNH THANH XUÂN - HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. CHU ĐỨC DŨNG THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Học viên Nguyễn Trần Lâm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Chu Đức Dũng đã tận tình chỉ bảo, góp ý và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Để có thể hoàn thành chương trình sau đại học tại trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên với luận văn tốt nghiệp “Quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Phương Nam Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội” ngoài những nỗ lực, phấn đấu của chính bản thân trong suốt quá trình học tập, tôi xin gửi lời tri ân trước hết đến những người thân đã luôn động viên, giúp đỡ. Nhân đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến quý Thầy Cô, những người đã tận tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong hai năm học cao học vừa qua. Sau cùng, tôi xin chân thành cám ơn đến các bạn bè thân thiết của lớp cao học Quản lý Kinh tế K10F và các cán bộ nhân viên tại Ngân hàng TMCP Phương Nam Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội đã giúp đỡ tôi có số liệu hoàn thành tốt luận văn này. Học viên Nguyễn Trần Lâm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT .................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................... ix DANH MỤC SƠ ĐỒ ........................................................................................ x MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu trong luận văn ........................................ 2 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu ....................................................... 3 5. Những đóng góp mới của đề tài .................................................................... 3 6. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 3 Chƣơng 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ............................................................. 4 1.1. Tín dụng ngân hàng và rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại .................................................................... 4 1.1.1. Khái quát về ngân hàng thương mại ....................................................... 4 1.1.2. Tín dụng ngân hàng ................................................................................. 5 1.1.3. Rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại .................. 7 1.1.4. Hậu quả của rủi ro tín dụng đối với ngân hàng thương mại và nền kinh tế .................................................................................................. 11 1.1.5. Những yếu tố ảnh hưởng tới quản lý rủi ro tín dụng ............................ 12 1.2. Khái niệm, nội dung quản lý rủi ro tín dụng và sự cần thiết quản lý rủi ro tín dụng...................................................................................... 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 1.2.1. Khái niệm Quản lý rủi ro tín dụng ........................................................ 16 1.2.2. Nội dung Quản lý rủi ro tín dụng .......................................................... 16 1.3. Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng của một số ngân hàng thương mại trên thế giới, ngân hàng thương mại trong nước và bài học rút ra cho Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ..................................................................................... 29 1.3.1. Kinh nghiệm của một số ngân hàng thương mại trên thế giới .............. 29 1.3.3. Bài học rút ra cho Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ...................................................................................... 33 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 34 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 34 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 34 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 34 2.2.2. Phương pháp tổng hợp dữ liệu .............................................................. 34 2.2.3. Phương pháp phân tích dữ liệu ............................................................. 35 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 37 2.3.1. Chỉ tiêu nợ quá hạn ............................................................................... 37 2.3.2. Chỉ tiêu nợ xấu ...................................................................................... 37 2.3.3. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng .............................................................. 38 2.3.4. Tỷ lệ nợ xử lý rủi ro .............................................................................. 38 2.3.5. Mức độ tập trung tín dụng ..................................................................... 39 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG TMCP PHƢƠNG NAM - CHI NHÁNH THANH XUÂN - HÀ NỘI ............................................................... 40 3.1. Hoạt động tín dụng và rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội trong những năm gần đây ...... 40 3.1.1. Khái quát về hoạt động của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ................................................................. 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 3.1.2. Thực trạng rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội thời gian qua ............................................. 48 3.2. Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội thời gian qua ....................... 56 3.2.1. Xác định giới hạn rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ............................................. 56 3.2.2. Thực trạng phòng ngừa và kiểm soát rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội thời gian qua ............................................................................................... 57 3.2.3. Bộ máy quản lý và đội ngũ cán bộ quản lý rủi ro ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ................... 65 3.3. Đánh giá chung về quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ............................... 68 3.3.1. Thành công và yếu kém về quản lý rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ................... 68 3.3.2. Bài học rút ra qua quản lý rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội thời gian qua ............................ 74 Chƣơng 4. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG TMCP PHƢƠNG NAM - CHI NHÁNH THANH XUÂN - HÀ NỘI TRONG THỜI GIAN TỚI............................................................... 76 4.1. Định hướng hoàn thiện quản lý rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội trong thời gian tới ...... 76 4.1.1. Định hướng và mục tiêu phát triển của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội trong thời gian tới ................... 76 4.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý rủi ro tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội trong thời gian tới ......................................................................................... 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ............... 80 4.2.1. Xây dựng chiến lược về con người đáp ứng yêu cầu quản lý rủi ro tín dụng trong điều kiện mới .......................................................... 80 4.2.2. Tăng cường công tác kiểm tra nội bộ và giám sát khách hàng ............. 81 4.2.3. Thực hiện biện pháp đảm bảo tiền vay ................................................. 83 4.3. Kiến nghị các điều kiện hỗ trợ Ngân hàng TMCP Phương Nam Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội quản lý tốt rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh ................................................................ 84 4.3.1. Kiến nghị với Ngân hàng TMCP Phương Nam .................................... 84 4.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ..................................................... 87 4.3.3. Kiến nghị với Chính phủ ....................................................................... 87 KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 90 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT NHTM : Ngân hàng thương mại TMCP : Thương mại cổ phần NHNN : Ngân hàng Nhà nước RRTD : Rủi ro tín dụng TP : Thành Phố PGD : Phòng giao dịch Vietinbank : Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam HDBannk : Ngân hàng TMCP Phát triển Thành phố Hồ Chí Minh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Nguồn vốn huy động phân theo cơ cấu ............................................. 43 Bảng 3.2. Nguồn vốn huy động phân theo kỳ hạn của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội.............................. 44 Bảng 3.3. Một số chỉ tiêu hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ....................................................46 Bảng 3.4. Hệ số sử dụng vốn tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội qua các năm .................................................48 Bảng 3.5. Thực trạng nợ xấu qua các năm ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ........................................... 49 Bảng 3.6. Thực trạng nợ xấu phân theo thành phần kinh tế ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội.................. 51 Bảng 3.7. Tình hình nợ xấu phân theo nhóm nợ ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội.............................. 52 Bảng 3.8. Tình hình trích lập dự phòng và xử lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ......... 64 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Thực trạng huy động vốn phân theo kỳ hạn ................................. 45 Biểu đồ 3.2. Dư nợ tín dụng phân theo thời hạn ............................................... 46 Biểu đồ 3.3. Lợi nhuận của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội giai đoạn năm 2009-2013.......................... 47 Biểu đồ 3.4. So sánh giữa nguồn huy động và cho vay trung, dài hạn ............. 49 Biểu đồ 3.5. Tình hình nợ xấu phân tích theo thời hạn tín dụng ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội.................. 50 Biểu đồ 3.6. Tình hình nợ xấu phân tích theo thành phần kinh tế ở Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân .................... 51 Biểu đồ 3.7. Kết quả trích lập dự phòng rủi ro qua các năm ............................. 64 Biểu đồ 3.8. Tình hình thực hiện xử lý rủi ro qua các năm ............................... 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ x DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Chu trình kiểm soát tín dụng liên tục ................................................ 8 Sơ đồ 1.2. Ngăn ngừa và xử lý rủi ro tín dụng ................................................... 9 Sơ đồ 1.3. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý RRTD của NHTM........................ 24 Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy điều hành của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội ........................... 42 Sơ đồ 3.2. Bộ máy quản lý RRTD của Ngân hàng TMCP Phương Nam Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội .................................................... 66 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) trên địa bàn thành phố Hà Nội đã không ngừng đổi mới cả về chất và lượng, góp phần vào sự nghiệp đổi mới hệ thống ngân hàng nói riêng và sự nghiệp đổi mới của đất nước nói chung. Tuy nhiên, thực tế hoạt động của các NHTM trên địa bàn cũng bộc lộ nhiều yếu kém, chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế, hiệu quả kinh doanh thấp và tiềm ẩn nhiều rủi ro trong đó đặc biệt là rủi ro tín dụng. Khi tín dụng vẫn là hoạt động cơ bản của NHTM, đóng góp phần lớn vào tổng lợi nhuận của các ngân hàng thì rủi ro tín dụng cao hay thấp sẽ quyết định hiệu quả kinh doanh và uy tín của ngân hàng. Việc nợ xấu của các NHTM tăng cao trong những năm vừa qua là hệ quả tất yếu của nhiều năm tăng trưởng tín dụng nóng nhưng hoạt động quản lý rủi ro không được coi trọng. Đứng trước tình hình đó, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã định hướng phát triển hệ thống ngân hàng từ năm 2010 đến năm 2020 theo hướng tập trung quản lý rủi ro nói chung và quản lý rủi tín dụng nói riêng theo theo chuẩn mực của thông lệ quốc tế - Kế hoạch và định hướng hoạt động ngành Ngân hàng trong giai đoạn 2010 - 2020 (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, trang 62). Đối với Ngân hàng TMCP Phương Nam nói chung và riêng Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội, hoạt động tín dụng có vai trò đặc biệt quan trọng trong chiến lược kinh doanh, đồng thời cũng là hoạt động mang lại rủi ro cao nhất của Chi nhánh. Mặc dù trong những năm gần đây, vấn đề quản lý rủi ro tín dụng đã nhận được sự quan tâm của Ban Giám đốc, đội ngũ cán bộ làm công tác tín dụng, nhưng trên thực tế, công tác này vẫn còn nhiều thiếu sót, yếu kém. Nếu không nghiên cứu, tìm cách khắc phục những vấn đề tồn tại trong công tác quản lý rủi ro nói chung và đặc biệt là quản lý rủi ro tín dụng thì sẽ có ảnh hưởng xấu đến hoạt động và kết quả kinh doanh của Chi nhánh. 2 Việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế quản lý tín dụng chính là trụ cột vững chắc để Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội phát triển bền vững. Chính vì thế, đề tài “Quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội” được lựa chọn làm đối tượng nghiên cứu trong luận văn thạc sĩ kinh tế này. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích, đánh giá tình hình quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà nội, từ đó đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh này. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản và cơ sở thực tiễn về rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng; - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội; - Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu trong luận văn 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động quản lý rủi ro tín dụng trong kinh doanh của Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Nghiên cứu thực tiễn hoạt động quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội; - Về không gian nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu hoạt động quản lý rủi ro tín dụng trên địa bàn thành phố Hà Nội; - Về thời gian nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu hoạt động quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội 3 trong giai đoạn 2009-2013. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý rủi ro tín dụng và bối cảnh các nhân tố tác động thời gian tới, luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội giai đoạn 2015-2020. 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu - Về mặt lý luận: Khái quát được những nguyên lý cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM. - Về mặt thực tiễn: Đánh giá và chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong hoạt động quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội. Từ đó, đưa ra những giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội. 5. Những đóng góp mới của đề tài - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về RRTD và quản lý RRTD trong hoạt động kinh doanh của NHTM Việt Nam. - Khái quát thực trạng RRTD, quản lý RRTD của Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội trong giai đoạn 2009- 2013. - Đề xuất các giải pháp phù hợp với Ngân hàng TMCP Phương Nam - chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội nhằm hạn chế RRTD trong thời gian tới. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được trình bày trong 4 chương: Chương 1: Những vấn đề chung về quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng TMCP Phương Nam - Chi nhánh Thanh Xuân - Hà Nội. 4 Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tín dụng ngân hàng và rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái quát về ngân hàng thương mại Ngân hàng là một trong các tổ chức tài chính quan trọng nhất của nền kinh tế cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng (tín dụng, tiết kiệm, dịch vụ thanh toán…). Ngân hàng bao gồm nhiều loại (như ngân hàng tiết kiệm, ngân hàng Nhà nước- tức ngân hàng trung ương, ngân hàng phát triển, ngân hàng đầu tư, ngân hàng thương mại…) tùy thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế nói chung và hệ thống tài chính nói riêng, trong đó NHTM thường chiếm tỷ trọng lớn nhất về quy mô tài sản, thị phần và số lượng các ngân hàng. Ở Việt Nam, NHTM là một định chế tài chính trung gian có vị trí quan trọng trong nền kinh tế thị trường nói chung và trong hệ thống ngân hàng trung gian nói riêng. Theo Pháp lệnh ngân hàng năm 1990 của Việt Nam, NHTM là một tổ chức kinh doanh tiền tệ mà nghiệp vụ thường xuyên và chủ yếu là nhận tiền gửi của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền này để cho vay, chiết khấu và làm phương tiện thanh toán. Theo Luật các tổ chức tín dụng Việt Nam số 47/2010/QH ngày 16/06/2010 của Quốc hội “NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Như vậy, NHTM là một doanh nghiệp với tư cách là một trung gian tài chính và tương tự như các loại hình doanh nghiệp khác, hoạt động kinh doanh vì mục đích lợi nhuận. Tuy nhiên, các NHTM cũng khác với các doanh nghiệp khác, đối tượng kinh doanh của các NHTM không phải là những hàng hóa thông thường với tính chất luân chuyển vốn thông thường mà là tiền tệ và dịch 5 vụ tài chính, những hàng hóa đặc biệt, với tính chất tuần hoàn và luân chuyển vốn đặc biệt. 1.1.2. Tín dụng ngân hàng 1.1.2.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng Tín dụng là quan hệ giao dịch giữa hai chủ thể trong đó một bên chuyển giao tiền hoặc tài sản cho bên kia sử dụng trong một thời gian nhất định với điều kiện bên nhận tiền cam kết hoàn trả theo điều kiện đã thoả thuận. Có nhiều loại tín dụng như: - Tín dụng thương mại: Là loại tín dụng do người bán hàng cung cấp cho người mua hàng, lãi suất ẩn trong giá hàng hoá tăng thêm so với giá hàng hoá trả tiền ngay. - Tín dụng do cá nhân trao cho tổ chức và cá nhân khác như cá nhân mua trái phiếu, cá nhân cho vay tiền trên thị trường phi chính thức. - Tín dụng do các trung gian tài chính cung cấp: Ngoài NHTM, còn có các trung gian tài chính khác cung cấp tín dụng như công ty tài chính, các loại quỹ đầu tư, quỹ của chính phủ. Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với các tổ chức kinh tế và cá nhân. Trong phạm vi luận văn tiếp cận tín dụng ngân hàng theo nghĩa chỉ bao hàm hoạt động cho vay của NHTM. Tín dụng ngân hàng bao hàm các nội dung sau: - Là hoạt động chuyển giao một lượng giá trị được quy ra tiền từ chủ thể cho vay sang chủ thể đi vay dựa trên độ tín nhiệm nhất định của người đi vay. Sự tín nhiệm là một trong những cơ sở quan trọng hàng đầu để cho vay. Nếu mức tín nhiệm thấp thì người vay, một là, phải thế chấp; hai là, phải chịu lãi suất cao. - Người đi vay phải hoàn trả vốn và lãi cho người cho vay khi hết hạn hợp đồng tín dụng. Nếu người đi vay, do một lý do nào đó, không có khả năng hoàn trả tiền vốn và lãi cho người cho vay thì người cho vay có thể mất cả vốn lẫn lãi. Nói cách khác, tín dụng tiềm ẩn rủi ro mất vốn từ phía người vay rất lớn. 6 - Tín dụng thực chất là nhượng quyền sử dụng tiền trong một thời hạn nhất định từ người cho vay sang cho người đi vay nên lãi suất theo thời gian chính là giá thị trường của quyền sử dụng vốn. 1.1.2.2. Vai trò của tín dụng ngân hàng trong nền kinh tế thị trường a. Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với nền kinh tế * Tín dụng ngân hàng có vai trò to lớn trong tập trung, tích tụ vốn cung cấp cho nền kinh tế. Với vai trò trung gian tài chính trên thị trường, NHTM giúp tập trung các nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của các chủ thể trong nền kinh tế. * Tín dụng ngân hàng thực hiện việc điều hoà dòng lưu chuyển tiền tệ và lưu chuyển tài chính trong xã hội. Với chức năng cầu nối giữa người có vốn nhàn rỗi và người có nhu cầu sử dụng vốn, tín dụng ngân hàng tham gia vào toàn bộ quá trình sản xuất, lưu thông hàng hoá, tiêu dùng. * Tín dụng ngân hàng là đòn bẩy kinh tế để thực hiện tái sản xuất mở rộng, ứng dụng công nghệ, kỹ thuật tiên tiến hiện đại, nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế, tạo nhiều sản phẩm hàng hóa tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. * Tín dụng ngân hàng thúc đẩy quá trình phân công lao động xã hội và hợp tác kinh tế trong nước và quốc tế. Tín dụng ngân hàng sẽ thúc đẩy nhanh chóng quá trình tập trung và tích luỹ vốn, tạo cho các doanh nghiệp đủ điều kiện hợp tác liên doanh với các tập đoàn kinh tế nước ngoài, đưa nền kinh tế nước ta hội nhập nền kinh tế thế giới. * Hoạt động tín dụng lành mạnh, chính sách tín dụng của các NHTM đúng đắn sẽ góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định thị trường tiền tệ, tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển bền vững. b. Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với ngân hàng thương mại * Tín dụng ngân hàng là hoạt động cơ bản, là nguồn thu chủ yếu của NHTM. Mặc dù NHTM hiện đại đã mở mang nhiều dịch vụ ngân hàng ngoài tín dụng, nhưng cho đến nay, nghiệp vụ huy động vốn và cho vay vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong doanh thu và lợi nhuận ngân hàng. Bất kỳ sự trục trặc nào trong hoạt động tín dụng ngân hàng cũng tác động tiêu cực, không chỉ đến hoạt động tín dụng, mà đến tất cả các hoạt động khác của ngân hàng. 7 * Tín dụng ngân hàng tạo điều kiện phát triển các dịch vụ ngân hàng khác. Một mặt, các dịch vụ ngân hàng khác được phát triển trên chính các chủ thể có quan hệ tín dụng với ngân hàng. Hoạt động tín dụng cung cấp vốn cho hoạt động của các cá nhân và tổ chức, tạo tiền đề phát sinh các nhu cầu khác của chủ thể vay. * Tín dụng ngân hàng giúp NHTM thực thi các hoạt động kiểm soát hỗ trợ cho các khoản đầu tư trực tiếp của ngân hàng vào doanh nghiệp. Trong thực tế, nhiều ngân hàng đã chuyển các khoản vay thành đầu tư khi muốn kiểm soát doanh nghiệp. 1.1.3. Rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại 1.1.3.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Rủi ro là phạm trù được sử dụng phổ biến trong kinh tế thị trường. Theo nhà kinh tế Mỹ Frank Knight thì rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được. Nhà kinh tế Anh Marilic Hurt Mrearty cho rằng, rủi ro là một tình trạng trong đó các biến cố xảy ra trong tương lai có thể xác định được - Tạp chí kinh tế thế giới(2006) trang 8. Tuy diễn đạt theo nhiều cách khác nhau, nhưng các nhà kinh tế đều thống nhất ở điểm cho rủi ro là sự kiện xảy ra ngoài ý muốn của chủ thể kinh doanh và đem lại hậu quả xấu. Vì thế, trong khoa học kinh tế những năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên cứu về rủi ro và cách phòng ngừa tác hại của rủi ro. Khi nghiên cứu rủi ro, các nhà kinh tế thường chú ý đến hai tiêu chí định lượng rủi ro quan trọng, đó là biên độ tác hại của rủi ro và tần số xuất hiện rủi ro. Bản thân hoạt động ngân hàng tiềm ẩn nhiều loại rủi ro khác nhau trong các nghiệp vụ khác nhau như rủi ro trong khâu huy động vốn, rủi ro thanh toán, rủi ro đầu tư, rủi ro trong khâu cho vay, rủi ro tỷ giá hối đoái,... Trong phạm vi Luận văn này sẽ chỉ tập trung phân tích RRTD. Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng là khả năng xảy ra tổn thất khi ngân hàng cho khách hàng vay. 8 1.1.3.2. Quy trình quản lý RRTD Kiểm soát trƣớc khi cho vay Kiểm soát sau Kiểm soát khi cho vay khi cho vay Kiểm soát trước khi cho vay Kiểm soát trong khi cho vay Kiểm soát sau khi cho vay (1) Thiết lập một chính sách và thủ tục tín dụng bằng văn bản (2) Thẩm định trước khi cho vay (3) Phê duyệt khoản vay (1) Xác lập hợp đồng tín dụng (2) Giám sát quá trình giải ngân (3) Giám sát tín dụng (1) Theo dõi, đôn đốc thu hồi nợ (2) Tái xét tín dụng và phân hạng tín dụng (3) Kiểm soát tín dụng nội bộ độc lập (4) Đánh giá lại chính sách tín dụng Sơ đồ 1.1. Chu trình kiểm soát tín dụng liên tục Nguồn: Thông tư 26/2013/TT-NHNN “Hướng dẫn thành lập bộ máy và quy trình xử lý rủi ro tín dụng tại NHTM” Việc đánh giá RRTD là một quá trình liên tục bắt đầu từ khâu thẩm định đánh giá trước khi phê duyệt khoản vay; giải ngân; theo dõi khoản vay (bao gồm cả việc đưa ra các dấu hiệu cảnh báo sớm về tình trạng của khách hàng), quản lý các khoản nợ xấu có vấn đề (bao gồm cả việc đưa ra giải pháp, phương án thu hồi nợ nhằm giảm thiểu đến mức thấp nhất thiệt hại cho ngân hàng), cho đến khi thu hồi vốn.Quy trình quản lý RRTD thể hiện qua các bước cơ bản sau:1.