Tài liệu Quản lý ngân sách tại huyện vĩnh linh, tỉnh quảng trị.

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN THỊ THU THỦY QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TẠI HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ THU THỦY QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TẠI HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS NGUYỄN BÁCH KHOA XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội, 2017 CAM KẾT Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là hoàn toàn trung thực, và chƣa hề đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cám ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành đƣợc bày tỏ sự cám ơn sâu sắc nhất tới các đơn vị và cá nhân đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt xin cảm ơn GS.TS Nguyễn Bách Khoa - ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, giúp đỡ trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu để hoàn thành bản luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn toàn thể các thầy, cô giáo và các cán bộ công chức của Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã trực tiếp hoặc gián tiếp giúp đỡ về mọi mặt trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi cũng xin cảm ơn Ban lãnh đạo UBND, Phòng Tài chính – Kế hoạch, Chi cục thuế, Kho bạc nhà nƣớc, Ban Quản lý dự án, Phòng Thống kê, và một số phòng chuyên môn của huyện khác đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu để tôi có thể thực hiện thành công luận văn này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cám ơn gia đình, những ngƣời thân và bạn bè đã chia sẽ cùng tôi những khó khăn, động viên và tạo mọi điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy TÓM TẮT Họ và tên học viên: Nguyễn Thị Thu Thủy Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Giáo viên hƣớng dẫn đề tài: GS.TS Nguyễn Bách Khoa Quản lý ngân sách nhà nƣớc là hoạt động quan trọng nhằm đảm bảo vốn ngân sách đƣợc sử dụng đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, hiệu quả, từ đó mới đảm bảo phục vụ mục tiêu tăng trƣởng kinh tế, giải quyết tốt công tác an sinh xã hội trên địa bàn.. Đối với những địa phƣơng chƣa tự cân đối ngân sách vấn đề tăng cƣờng quản lý ngân sách càng trở nên cấp bách, nhằm hƣớng đến tự cân đối ngân sách, tăng cƣờng tính tự chủ, giảm sự lệ thuộc vào ngân sách cấp phát, sử dụng nguồn ngân sách ngày càng hiệu quả, vì vậy, vấn đề “Quản lý ngân sách tại huyện Vĩnh Linh tỉnh Quảng Trị” đã đƣợc tôi chọn làm đề tài. Để giải quyết đƣợc những vấn đề đặt ra, Luận văn đã thực hiện khái quát những vấn đề lý luận cơ bản về Ngân sách nhà nƣớc và quản lý Ngân sách trên địa bàn huyện làm cơ sở khoa học cho việc đánh giá thực trạng tổng thể thu chi ngân sách. Trên cơ sở đánh giá thực trạng các nguồn thu chi so với dự toán đƣợc giao, biến động tình hình thực hiện qua từng năm để chỉ ra đƣợc điểm mạnh, điểm yếu trong công tác quản lý nguồn NSNN và làm rõ các nguyên nhân. Từ các hạn chế và nguyên nhân cũng nhƣ những định hƣớng tổng thể của huyện, tác giả đề ra một số giải pháp để tăng cƣờng quản lý hiệu quả NSNN nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn huyện. MỤC LỤC Table of Contents DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................................... I DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................................... II DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ......................................................................................................... II DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .................................................................................................... II PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài: ......................................................................................1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................1 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................2 4. Kết cấu luận văn: ..................................................................................................2 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ......................................................... 3 1.1. 1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu. .................................................................3 Lý luận cơ bản về NSNN và quản lý NSNN trên địa bàn huyện ...............5 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của NSNN và quản lý NSNN trên địa bàn huyện ........................................................................................................................................... 5 1.2.2. Nội dung quản lý NSNN cấp huyện ....................................................................... 8 1.2.3. Tiêu chí đánh giá hoạt động quản lý NSNN cấp huyện. .................................... 17 1.2.4. Các yếu tố tác động trực tiếp đến chất lượng quản lý NSNN cấp huyện và mô hình nghiên cứu. ............................................................................................................. 18 1.3. Kinh nghiệm về quản lý NSNN huyện ...........................................................23 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý NSNN................................................................................. 23 1.3.2. Một số bài học rút ra ............................................................................................. 29 CHƢƠNG 2 ................................................................................................................................. 32 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 32 2.1. 2.2. Nội dung nghiên cứu của luận văn .............................................................32 Phƣơng pháp nghiên cứu.............................................................................32 2.2.1. Thu thập tài liệu .................................................................................................... 32 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 33 CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÍ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ ................................................................ 36 3.1. Điều kiện tự nhiên và bộ máy quản lý NSNN tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị .................................................................................................................36 3.1.1. Điều kiện tự nhiên và tình hình kinh tế văn hoá xã hội trên địa bàn huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. ..................................................................................................... 36 3.1.2. Thực trạng bộ máy quản lý ngân sách huyện Vĩnh Linh ................................... 41 3.2. Đánh giá thực trạng hoạt động quản lý ngân sách huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị thời gian qua và hiện nay. ...................................................................49 3.2.1. Công tác lập dự toán ............................................................................................. 49 3.2.2. Công tác chấp hành dự toán ................................................................................ 50 3.2.3. Công tác quyết toán ngân sách ............................................................................ 61 3.2.4. Công tác kiểm tra, giám sát .................................................................................. 64 3.3. Đánh gía chung .................................................................................................67 3.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................................... 67 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ...................................................................................... 70 CHƯƠNG 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ NSNN TẠI HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ THỜI GIAN TỚI ................................................ 75 4.1. Phƣơng hƣớng phát triển kinh tế xã hội Huyện. ..........................................75 4.1.1. Các chỉ tiêu phát triển kinh tế đến năm 2020: .................................................... 75 4.1.2. Về phát triển văn hóa- xã hội - môi trường ......................................................... 76 4.2. Giải pháp hoàn thiện hoạt động theo hƣớng nâng cao chất lƣợng quản lý ngân sách huyện. .....................................................................................................77 4.2.1. Đối với thu ............................................................................................................. 77 4.2.2. Đối với chi ............................................................................................................. 86 4.2.3. Tăng cường hợp tác công tư, tham gia thụ hưởng chương trình MTQG trong đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng huyện ........................................................................ 90 4.2.4. Nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ công chức, viên chức; nhất là đội ngũ trực tiếp quản lý NSNN tại huyện từ đó tinh giản bộ máy nhà nước. ......................... 91 4.2.5. Tăng cường hơn nữa công tác quản lý, giám sát của HĐND cấp tỉnh.............. 93 4.2.6. Phát triển hơn nữa hệ thống thông tin, cập nhật các thông tin về chương trình mục tiêu, định hướng nhà nước về hợp tác công tư. .................................................... 94 4.2.7. Thực hiện các quy trình và thủ tục một cách hiệu quả; Tăng cường trách nhiệm đội ngũ lãnh đạo, quản lý ngân sách.................................................................. 94 KẾT LUẬN .................................................................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................ 98 PHỤ LỤC ................................................................................................................................... 100 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT KÝ HIỆU NGUYÊN NGHĨA 1 DN Doanh nghiệp 2 DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc 3 GTGT Giá trị gia tăng 4 HĐND Hội đồng nhân dân 5 KT-XH Kinh tế - xã hội 6 NS Ngân sách 7 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 8 QSD Quyền sử dụng 9 SHNN Sở hữu nhà nƣớc 10 TP Thành phố 11 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 12 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 13 UBND Ủy ban nhân dân i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Số liệu nhân sự Phòng TC-KH H.Vĩnh Linh 47 2 Bảng 3.2 Số liệu trình độ học vấn của CB P.TCKH VL 48 3 Bảng 3.3 Tốc độ tăng nguồn thu huyện Vĩnh Linh 2011 - 2015 52 Bảng 3.4 Tỷ trọng các nguồn thu trong các khoản thu cân đôi NSĐP huyện Vĩnh Linh 2011-2015 54 4 5 Bảng 3.5 Tỷ trọng các nguồn thu NS huyện năm 2011 -2015 55 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ STT Sơ đồ Nội dung Trang 1 Sơ đồ 1.1 Hệ thống NSNN ở Việt Nam 5 2 Sơ đồ 3.1 Bộ máy quản lý NSNN huyện Vĩnh Linh 41 3 Sơ đồ 3.2 Quá trình thực hiện thu NS huyện 51 4 Sơ đồ 3.3 Quá trình thực hiện chi NS huyện 57 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Bảng Nội dung Trang 1 Biểu đồ 3.1 Tăng trƣởng các nguồn thu qua các năm 2011-2015 53 2 Biểu đồ 3.2 Tỷ trọng các khoản thu cân đối NSĐP 54 3 Biểu đồ 3.3 Tỷ trọng các NT trong TNT trên địa bàn 2011-2015 56 ii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: NSNN có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nƣớc. NSNN là công cụ quản lý vĩ mô của nhà nƣớc đã thực sự góp phần vào việc điều chỉnh có hiệu quả nền kinh tế. Tuy nhiên bên cạnh những mặt tích cực, NSNN hiện tại còn bộc lộ những hạn chế, bất cập nhất định. Thực tiễn hiện nay đang đặt ra những yêu cầu, thách thƣc đòi hỏi công tác quản lý NSNN ở các cấp phải tiếp tục đổi mới, ngày càng hoàn thiện và đi vào quản lý chiều sâu nhằm đạt hiệu quả cao hơn. Trong hoàn cảnh đó, tăng cƣờng quản lý ngân sách nhà nƣớc, đổi mới quản lý thu, chi ngân sách sẽ tạo điều kiện tăng thu ngân sách và sử dụng ngân sách quốc gia tiết kiệm, có hiệu quả hơn; giúp chúng ta sớm đạt đƣợc mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc, đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Luật NSNN 2002 khẳng định NSNN cấp huyện là ngân sách của chính quyền Nhà nƣớc cấp huyện và là một bộ phận cấu thành của NSNN, là cấp ngân sách thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của NSNN. Việc tổ chức, quản lý thu chi ngân sách cấp huyện hiệu quả sẽ góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế, giải quyết đƣợc những vấn đề bức thiết trên địa bàn huyện. Thực tế tại huyện Vĩnh Linh trong những năm qua, công tác quản lý ngân sách còn nhiều bất cập, thu ngân sách hàng năm không đủ chi, tỉnh phải trợ cấp cân đối thì vấn đề tăng cƣờng quản lý ngân sách càng trở nên cấp bách. Do đó từ góc độ quản lý kinh tế, việc tìm ra các nguyên nhân gây ra sự hạn chế trong quản lý NSNN tại huyện để đƣa ra các giải pháp giúp UBND huyện Vĩnh Linh hoàn thiện hơn nữa công tác quản lý ngân sách tại huyện là cần thiết. Xuất phát từ lý do trên, tác giả chọn đề tài "Quản lý ngân sách tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị" để làm luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ ngành quản lý kinh tế. Đề tài hƣớng đến trả lời câu hỏi: “ Huyện Vĩnh Linh cần làm gì để nâng cao hơn nữa công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện?” 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 1 Mục tiêu: Đề tài tập trung nghiên cứu các giải pháp có luận cứ khoa học và thực tế nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lƣợng hoạt động quản lý ngân sách tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị thời gian tới. Nhiệm vụ:  Lý luận cơ bản nói chung và dƣới góc dộ quản lý kinh tế về NSNN và quản lý ngân sách cấp huyện.  Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động quản lý ngân sách tại huyện Vĩnh Linh từ đó chỉ ra những bất cập trong quản lý ngân sách trong những năm qua.  Đề xuất phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý ngân sách tại huyện Vĩnh Linh trong những năm tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Các hoạt động quản lý NSNN cấp huyện theo góc độ quản lý kinh tế. Phạm vi nghiên cứu:  Không gian: Nghiên cứu tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị.  Thời gian: Tài liệu tổng quan đƣợc thu thập từ những tài liệu đƣợc công bố từ năm 2010 đến nay. Số liệu điều tra thực trạng chủ yếu trong 5 năm 2011 - 2015.  Nội dung: Tiếp cận dƣới góc độ quản lý kinh tế tập trung làm rõ các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng quản lý NSNN. 4. Kết cấu luận văn: Ngoài Phần mở đầu và Kết thúc, luận văn bao gồm 4 chƣơng: i) Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và lý luận cơ bản về hoạt động quản lý NSNN cấp huyện. ii) Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu và thiết kế nghiên cứu. iii) Chƣơng 3: Thực trạng hoạt động quản lý NSNN tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. iv) Chƣơng 4: Một số giải pháp hoàn thiện hoạt động quản lý ngân sách tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị trong thời gian tới. 2 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu, tôi nhận thấy có rất nhiều công trình nghiên cứu, bao gồm các báo cáo, bài viết, các quan điểm, các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sỹ, chuyên đề thực tập tốt nghiệp nghiên cứu về vấn đề quản lý NSNN các cấp. Sau đây tôi xin đƣa ra một số công trình tiêu biểu:  Sách chuyên khảo: “Quản lý tài chính công ở Việt Nam” của TS. Vũ Thị Nhài(2008), NXB Tài Chính. Ở đây, tác giả đa khái quát quá trình đổi mới cũng nhƣ các nguyên tắc quản lý hoạt động quản lý tài chính công ở Viêt Nam, trong đó có vấn đề về hoạt động thu, chi ngân sách. Tuy nhiên, trong công trình này tác giả chƣa đi sâu phân tích thực trạng, đăc biệt ở địa phƣơng mà chủ yếu nêu các nguyên tắc và các vấn đề chung vĩ mô của Việt Nam  Luận án tiến sỹ “ Nâng cao hiệu quả quản lý NSNN tỉnh An Giang giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến 2020” của tác giả Ngô Thiện Hiền, trƣờng Đại học Ngân hang thành phố Hồ Chí Minh, năm 2012. Trong luận án, tác giả tiếp cận nghiên cứu quản lý NSNN và hiệu quả quản lý NSNN tỉnh An Giang theo quy trình quản lý ngân sách, bao gồm: Lập dự toán NSNN, Chấp hành dự toán NSNN; Quyết toán NSNN.  Luận án tiến sỹ “ Phân cấp quản lý NSNN ở Viêt Nam hiện nay” của tác giả Lê Toàn Thắng – Học viện Hành chính, năm 2013. Trong luận án, tác giả nghiên cứu làm rõ các vấn đề liên quan đến NSNN; phân tích cơ sở lý luận của phân cấp quản lý nhà nƣớc, phân tích đánh giá thực trạng phân cấp quản lý NSNN ở Việt Nam, nêu lên những ƣu điểm và tồn tại từ đó dự báo những định hƣớng và đề xuất một số giải pháp về phân cấp quản lý ngân sách ở Việt Nam.  Luận văn thạc sỹ kinh tế tại trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN: “Quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” của tác giả Nguyễn Tiến Đức(2014). Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đi vào làm rõ môt số vấn đề lý luận cơ bản về 3 ngân sách và quản lý ngân sách,đánh giá thực trạng quản lý thu, chi NSNN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ từ năm 2010 đến 2013, chỉ ra nhƣng thành tựu, hạn chế và nguyên nhân từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện công tác thu chi trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.  Luận văn thạc sỹ kinh tế tại trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN: “Quản lý NSNN tại huyện Sóc Sơn, thành phố Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Nhàn(2015). Trong công trình nghiên cứu này, tác giả đi vào làm rõ môt số vấn đề lý luận cơ bản về ngân sách và quản lý NSNN cấp huyện, thực trạng công tác quản lý NSNN ở huyện Sóc Sơn, TP Hà Nội từ năm 2009 đến 2014, chỉ ra nhƣng thành tựu, hạn chế và nguyên nhân từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý NSNN ở huyện Sóc Sơn, TP Hà Nội. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu: sách chuyên khảo, bài viết, luận văn, luận án, ... đều tiếp cận theo ba nội dung cơ bản là: Lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán. Đồng thời, các luận văn đƣợc thực hiện tại các địa điểm khác nhau dẫn đến kết quả nghiên cứu cũng khác nhau, do đó công tác quản lý NSNN cũng khác nhau. Tuy nhiên, hiện nay chƣa có công trình nghiên cứu chính thống nào nghiên cứu quản lý NSNN huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị cũng nhƣ chƣa có công trình nào nghiên cứu đánh giá công tác quản lý NSNN theo phƣơng diện quản lý kinh tế, đánh giá hiệu quả công tác quản lý NSNN về cả số lƣợng và chất lƣợng quản lý. Do đó, tôi đã quyết định lựa chọn đề tài này làm đối tƣợng nghiên cứu luận văn thạc sỹ của mình. Qua quá trình nghiên cứu các bài báo, bài viết, luận văn, luận án có liên quan đến đề tài quản lý NSNN , cùng với việc nghiên cứu các văn bản liên quan đến công tác quản lý NSNN, đồng thời tham khảo ý kiến của giáo viên hƣớng dẫn, tôi tiến hành nghiên cứu công tác quản lý NSNN huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị theo các nội dung cơ bản sau: 1. Lập dự toán NSNN 2. Chấp hành dự toán NSNN 3. Quyết toán NSNN 4 4. Kiểm tra, giám sát NSNN Trong từng nội dung lồng ghép việc đánh giá việc quản lý thu và quản lý chi NSNN ở tất cả các mặt từ đó đánh giá hiệu quả công tác quản lý NSNN theo các tiêu chí về số lƣợng và chất lƣợng. 1.2. Lý luận cơ bản về NSNN và quản lý NSNN trên địa bàn huyện 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của NSNN và quản lý NSNN trên địa bàn huyện 1.2.1.1.Khái niệm Theo điều 1 Luật NSNN 2002 quy định nhƣ sau: “NSNN là toàn bộ các khoản thu chi của Nhà nƣớc đã đƣợc các cơ quan Nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc” Theo Luật NSNN, hệ thống ngân sách ở nƣớc ta bao gồm: Ngân sách Trung ƣơng và Ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng gồm: Ngân sách cấp tỉnh; Ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã. Sơ đồ 1.1: Hệ thống NSNN ở Việt Nam Theo Bộ tài chính : “Ngân sách huyện là qũy tiền tệ tập trung của huyện đƣợc hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi huyện”. Ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của nhà nƣớc ở địa phƣơng trên địa bàn huyện. Ngân sách huyện với tƣ 5 cách là một bộ phận hữu cơ của hệ thống NSNN, đảm bảo chức năng là cấp ngân sách trung gian giữa ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã. NSNN cấp huyện nhằm chủ động trong việc thực hiện chức năng Nhà nƣớc tại đia phƣơng, tùy theo địa giới hành chính, tình hình kinh tế- xã hội của từng huyện mà nhu cầu đảm bảo này khác nhau. Quản lý NSNN cấp huyện là quá trình quản lý hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân bổ và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền nhà nƣớc cấp huyện; quản lý các khoản thu, chi của huyện đã dự toán bởi Ủy ban nhân dân huyện giao và đƣợc thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của cấp trên giao và HĐND huyện đề ra. 1.2.1.2. Đặc điểm NSNN cấp huyện Ngân sách huyện là cấp ngân sách có nguồn thu và nhiệm vụ chi riêng. Đó là một lối đi đúng đắn trong quá trình phát triển nền tài chính quốc gia. Trƣớc tiên nó giúp cho ngân sách cấp tỉnh, trung ƣơng giải quyết đƣợc khối lƣợng công việc. Tiếp theo, nó giúp cho ngân sách cấp chính quyền có thể nắm bắt đƣợc tình hình kinh tế nói chung và tình hình tài chính nói riêng từ cơ sở. Ngân sách huyện mang bản chất NSNN: đó là mối quan hệ giữa ngân sách huyện với các tổ chức cá nhân trên địa bàn huyện trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế trong huyện. Ngân sách huyện thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của NSNN trên phạm vi địa bàn huyện. Vì vậy, các hoạt động thu chi của ngân sách huyện luôn gắn với chức năng, nhiệm vụ của chính quyền huyên theo luật định đồng thời luôn chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quyền lực nhà nƣớc ở cấp huyện. Chính vì vậy, các chỉ tiêu thu – chi của ngân sách huyện luôn mang tính pháp lý. Ngân sách huyện vừa là một cấp trong hệ thống NSNN vừa là một đơn vị dự toán. Bởi vì ngân sách huyện thực hiện nhiệm vụ thu chi của một cấp ngân sách, là đơn vị nhận bổ sung từ ngân sách cấp trên, đồng thời cấp bổ sung cho ngân sách cấp xã. Ngoài ra, ngân sách huyện còn thể hiện bản chất chính trị của nhà nƣớc thông 6 qua việc thực hiện đúng đắn, hiệu quả, có sáng tạo các chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc. Ngân sách huyện thể hiện mối quan hệ giữa ngân sách với các tổ chức, cá nhân trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của huyện. Ngân sách cấp huyện không có bội chi ngân sách 1.2.1.2. Vai trò của NSNN cấp huyện và nhiệm vụ của quản lý NSNN cấp huyện 1. Vai trò của NSNN cấp huyện - NS huyện có vai trò quan trọng trong việc điều tiết kinh tế, phát triển kinh tế và kích thích phát triển sản xuất. Huyện căn cứ vào thế mạnh của địa phƣơng về ngân sách để định hƣớng, hình thành cơ cấu kinh tế, kích thích phát triển; đồng thời cung cấp kinh phí, vốn đầu tƣ, hỗ trợ về cơ sở hạ tầng, tạo môi trƣờng thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động. Sử dụng thuế để điều tiết kinh tế, điều chỉnh cơ cấu kinh tế. - NS huyện có vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề xã hội . Đây là vai trò không thể thiếu đối với Ngân sách cấp huyện. Ngân sách huyện đƣợc sử dụng để đầu tƣ vào các công trình công cộng về giáo dục, y tế cũng nhƣ đảm bảo đời sống văn hóa, tinh thần cho ngƣời dân. - NS huyện có vai trò trong việc xây dựng, thực hiện các phần kế hoạch kinh tế xã hội huyện. Nguồn thu dùng để tạo lập quỹ ngân sách, thực hiện kiểm tra, kiểm soát điều chỉnh các hoạt động kinh doanh, dịch vụ theo đúng pháp luật, góp phần đảm bảo công bừng, duy trì phát triển sản xuất, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nƣớc. 2. Nhiệm vụ quản lý NSNN cấp huyện: - Đảm bảo thực hiện các chỉ tiêu của ngân sách trung ƣơng: ngân sách huyện là cấp tổ chức nhà nƣớc ở cơ sở, hiệu quả của quản lý ngân sách huyện ảnh hƣởng trực tiếp đến hiệu quả tài chính của quốc gia. Do đó, công tác quản lý ngân sách huyện mang trong mình một trọng trách lớn lao, chứa đựng cả mục tiêu chung của quản lý NSNN nói chung và mục tiêu riêng của từng địa phƣơng. - Đảm bảo thực hiện vai trò của ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng của Nhà nƣớc trong việc thực hiện chính sách, pháp luật; nâng cao hiệu 7 lự điều hành của chính quyền cơ sở để thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ở địa phƣơng nói riêng, cả nƣớc nói chung. - Đảm bảo sử dụng hiệu quả các nguồn lực của nhà nƣớc ở địa phƣơng. Hiện nay ở nƣớc ta, các nguồn lực của Nhà nƣớc cho phát triển kinh tế - xã hội còn nhiều hạn chế, tuy nhiên thực tiễn quản lý cho thấy các nguồn lực của địa phƣơng đang đƣợc sử dụng một cách tràn lan, kém hiệu quả, nhiều nguồn lực còn chƣa đƣợc khai thác gây ra sự mất cân đối. Công tác quản lý tài chính nói chung và quản lý ngân sách huyện nói riêng chứa đựng nhiều kẻ hở làm thất thoát, lãng phí các nguồn lực. Nhƣ vậy, việc không ngừng nâng cao hiệu quả quản lý NSNN là công việc hết sức cần thiết đặc biệt trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập ngày càng sâu vào nên kinh tế thế giới. 1.2.2. Nội dung quản lý NSNN cấp huyện Quá trình quản lý NSNN đƣợc hiểu là các bƣớc công việc mà cơ quan quản lý nhà nƣớc có thẩm quyền (Chính là UBND huyện và các cơ quan chức năng nhƣ Phòng TC-KH, KBNN và Chi cục thuế, và một số cơ quan liên quan) phải thực hiện để quản lý NSNN sao cho có hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội của quốc gia, địa phƣơng. Quá trình quản lý NSNN đƣợc thực hiện theo các bƣớc sau đây: 1.2.2.1. Hoạch định. Nhà nƣớc tiến hành việc ban hành luật pháp, chính sách, chế độ, định mức NSNN, là hoạt động đầu tiên của công tác quản lý NSNN. Quốc gia nào cũng có các quy định luật pháp về việc hình thành và sử dụng NSNN và thông thƣờng các quy định đƣợc ban hành dƣới các hình thức khác nhau gắn liền với thẩm quyền các cơ quan nhà nƣớc ở trung ƣơng và địa phƣơng. Ở huyện, đây chính là quá trình UBND huyện ban hành các quyết định, chỉ thị , kế hoạch về lĩnh vực tài chính và tiến hành lập dự toán ngân sách huyện. Lập dự toán là quá trình phân tích, đánh giá quan hệ giữa khả năng và nhu cầu các nguồn tài chính của cấp huyện để từ đó xác lập các chỉ tiêu thu, chi dự toán ngân sách hàng năm một cách phù hợp. Lập dự toán ngân sách thực hiện tốt sẽ tạo điều 8 kiện tốt cho việc chấp hành và quyết toán ngân sách huyện. Vấn đề quan trọng hàng đầu của khâu lập dự toán ngân sách là phải tính toán đầy đủ, đúng đắn, có căn cứ các chỉ tiêu thu chi của ngân sách huyện trong kỳ kế hoạch. Trong quá trình lập ngân sách phải quán triệt các nguyên tắc cơ bản trong từng yếu tố nhƣ sau: + Với kế hoạch ngân sách phải bám sát kế hoạch phát triển KT-XH và có tác động tích cực đối với việc thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của huyện. + Dự toán ngân sách của huyện phải phản ánh đầy đủ các khoản thu chi theo đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan có thẩm quyền ban hành, kể cả các khoản thu, chi từ nguồn viện trợ và các khoản vay; + Với dự toán ngân sách của huyện phải đảm bảo tính cân đối theo nguyên tắc: Dự toán ngân sách của các năm trong thời kỳ ổn định phải cân bằng giữa thu, chi trên cơ sở các khoản thu, chi đã đƣợc quy định; + Với báo cáo dự toán ngân sách phải kèm theo bảng thuyết minh chi tiết các cơ sở, căn cứ tính toán. Để dự toán ngân sách của huyện mang tính hiện thực, khi lập dự toán phải dựa vào những căn cứ sau đây: Thứ nhất, các chỉ tiêu của kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội của nhà nƣớc trong năm kế hoạch; Thứ hai, nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng của huyện trong năm và những năm tiếp theo; Thứ ba, các luật, pháp lệnh, chế độ thu, tiêu chuẩn định mức chi ngân sách do cấp có thẩm quyền quy định; chính sách, chế độ hiện hành làm cơ sở để lập dự toán thu, chi ngân sách năm; Thứ tư, những quy định về phân cấp quản lý kinh tế - xã hội, phân cấp quản lý ngân sách cho huyện; Thứ năm, tỷ lệ phần trăm (%) phân chia các khoản thu và mức bổ sung từ ngân sách tỉnh, thành phố; Thứ sáu, lập dự toán ngân sách phải căn cứ vào kết quả phân tích, đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch ngân sách của năm trƣớc, đặc biệt là năm báo cáo; 9 Quá trình lập dự toán ngân sách huyện đựơc tuân thủ theo các bƣớc chuẩn bị và lập dự toán. Về chuẩn bị: Công tác chuẩn bị dự toán ngân sách hàng năm đƣợc tiến hành vào cuối quý II và đầu quý III năm báo cáo. Về quá trình lập dự toán ngân sách: phòng tài chính xem xét dự toán ngân sách của các đơn vị thuộc huyện gồm: Dự toán thu do chi cục thuế lập; Dự toán thu, chi ngân sách của các phƣờng, xã; Dự toán thu NSNN trên địa bàn huyện. Dự toán thu, chi ngân sách huyện bao gồm dự toán thu, chi của tất cả các phƣờng, xã và dự toán ngân sách cấp huyện. Dự toán các khoản kinh phí uỷ quyền ( nếu có) trình UBND huyện để báo cáo thƣờng trực HĐND huyện xem xét, báo cáo UBND tỉnh, đồng thời gửi sở tài chính, sở kế hoạch - đầu tƣ, cơ quan quản lý chƣơng trình quốc gia của tỉnh (phần dự toán chƣơng trình MTQG). Sau khi các huyện nhận đƣợc quyết định giao dự toán thu, chi ngân sách trên địa bàn từ UBND tỉnh, phòng tài chính có trách nhiệm tham mƣu và giúp UBND huyện, trình HĐND nghị quyết dự toán thu, chi ngân sách, phƣơng án phân bổ ngân sách cho các đơn vị dự toán và các cấp xã phƣờng. Đây là dự toán chính thức để phân bổ cho các đơn vị thụ hƣởng ngân sách trên địa bàn huyện. UBND huyện có trách nhiệm báo cáo UBND tỉnh, sở tài chính dự toán thu, chi ngân sách huyện và kết quả phân bổ dự toán ngân sách huyện. 1.2.2.2. Tổ chức. Ở đây chính là việc quản lý thu, chi NSNN, là nội dung quan trọng trong quản lý NSNN. Quản lý thu NSNN đƣợc hiểu là sự tác động của cơ quan làm nhiệm vụ thu NSNN lên các khoản thu NSNN bằng cách lập kế hoạch, tổ chức triển khai thu và phối hợp kiểm tra, đánh giá quá trình thu NSNN. Quản lý thu NSNN là việc nhà nƣớc sử dụng quyền lực công để tổ chức và điều chỉnh quá trình thu NSNN nhằm tập trung đầy đủ, kịp thời các khoản thu 10 NSNN theo đúng chính sách, chế độ phục vụ tốt nhất cho việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nƣớc trong từng thời kỳ Thực chất, quản lý thu NSNN là quá trình Nhà nƣớc sử dụng hệ thống các công cụ chính sách, pháp luật để tiến hành quản lý thu thuế và các khoản thu ngoài thuế vào NSNN nhằm đảm bảo tính công bằng khuyến khích SXKD phát triển. Đây là khoản tiền Nhà nƣớc huy động vào ngân sách mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối tƣợng nộp ngân sách. Phần lớn các khoản thu NSNN đều mang tính chất cƣỡng bức, bắt buộc mọi ngƣời dân, mọi thành phần kinh tế phải tuân thủ thực hiện. Thu ngân sách cấp huyện bao gồm: - Các khoản thu ngân sách cấp huyện hƣởng 100%. - Các khoản thu NS cấp huyện hƣởng theo tỷ lệ % phân chia giữa các cấp NS. - Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên. Quản lý chi NSNN là việc ban hành các chính sách chi ngân sách, lập kế hoạch, tổ chức điều hành chi ngân sách và kiểm tra, giám sát các khoản chi NSNN. Quản lý chi NSNN là hoạt động tổ chức, điều khiển và đƣa ra quyết định của nhà nƣớc đối với quá trình phân phối và sử dụng nguồn lực NSNN nhằm thực hiện các chức năng vốn có của Nhà nƣớc trong việc quản lý nhà nƣớc, cung cấp hàng hóa dịch vụ công, phục vụ lợi ích kinh tế-xã hội cho cộng đồng. Luật NSNN đã khẳng định: NSNN là một thể thống nhất đƣợc tổ chức phù hợp với cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính của Nhà nƣớc. NSNN đƣợc quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai minh bạch có phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm. Các khoản chi của NSNN đƣợc thực hiện theo nguyên tắc, chế độ thống nhất trong cả nƣớc do Trung ƣơng quy định và hƣớng dẫn. Với hình thức quản lý này, cho phép Nhà nƣớc tập trung trong tay một nguồn lực tài chính đủ mạnh để thực hiện các nhiệm vụ của mình thông qua việc phân cấp quản lý nhiệm vụ chi. Nội dung quản lý chi NSNN: 11