Tài liệu Quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở trường thcs huyện gia bình tỉnh bắc ninh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN DANH CƢỜNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA MÔN HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA BÌNH TỈNH BẮC NINH U N V N THẠC S HOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN DANH CƢỜNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA MÔN HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA BÌNH TỈNH BẮC NINH C u n n n : QUẢN GIÁO DỤC Mã số: 60.14.01.14 U N V N THẠC S HOA HỌC GIÁO DỤC N ƣời ƣớn dẫn k oa ọc: PGS.TS. TRẦN THỊ TUYẾT OANH HÀ NỘI - 2015 ỜI CẢM ƠN Sau thời gian đƣợc học tập chƣơng trình Cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục tại Trƣờng Đại học Giáo Dục và nghiên cứu thực tiễn tại 8 Trƣờng THCS Gia Bình huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. Đến nay tác giả đã hoàn thành luận văn “Quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở Trường trung học cơ sở huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh”. Để hoàn thành luận văn thạc sỹ này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ của nhiều tập thể và cá nhân. Trƣớc hết, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy cô giáo trong Ban Giám Hiệu, Khoa sau đại học của Trƣờng Đại học Giáo Dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu thời gian qua. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trần Thị Tuyết Oanh công tác tại trƣờng Đại Học Sƣ Phạm Hà Nội, đã tận tình hƣớng dẫn giúp đỡ tôi trong việc định hƣớng về nội dung đề tài, phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cũng nhƣ tận tình giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thành đƣợc luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu và các thầy cô giáo 08 trƣờng THCS trên địa bàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ tôi có đƣợc các thông tin cần thiết để phục vụ cho đề tài nghiên cứu của mình. Với thời gian nghiên cứu còn hạn chế, thực tiễn công tác là vô cùng phong phú, sinh động và có nhiều vấn đề cần giải quyết; bản thân dù đã cố gắng rất nhiều, song chắc chắn luận văn này không thể tránh khỏi những thiếu sót, kính mong các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp thông cảm, giúp đỡ, đƣa ra những chỉ dẫn quý báu cho tôi. Hà Nội, ngày 10 tháng 09 năm 2015 N ƣời viết cam đoan N u ễn Dan Cƣờn i BẢNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG U N V N BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên HĐ : Hoạt động HĐGDNGLL : Hoạt động Giáo dục ngoài giờ lên lớp HĐNK : Hoạt động ngoại khóa HĐNKMH : Hoạt động ngoại khóa môn học HS : Học sinh HT : Hiệu trƣởng KT- ĐG : Kiểm tra - đánh giá PHT : Phó hiệu trƣởng PP : Phƣơng pháp QL : Quản lý QLGD : Quản lý giáo dục THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TTCM : Tổ trƣởng chuyên môn ii MỤC ỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................i BẢNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .......................................................... ii MỤC LỤC .................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG ...........................................................................................iv DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ .................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ........................6 NGOẠI KHÓA MÔN HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ...............................6 1.1. Sơ lƣợc tổng quan vấn đề nghiên cứu.....................................................................6 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................................8 1.2.1. Quản lý Giáo dục .................................................................................................8 1.2.2. Quản lý nhà trƣờng ............................................................................................11 1.2.3. Hoạt động ngoại khóa môn học .........................................................................13 1.2.4. Quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ............................................................14 1.3. Một số vấn đề lí luận về hoạt động ngoại khóa môn học ở trƣờng THCS ...........14 1.3.1. Vị trí, vai trò và ý nghĩa của HĐNKMH ở trƣờng THCS .................................14 1.3.2. Mục tiêu, nội dung và hình thức tổ chức Hoạt động ngoại khóa môn học ở trƣờng THCS ...............................................................................................................16 1.4. Quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở trƣờng THCS .....................................23 1.4.1. Vai tròn của hiệu trƣởng trong việc quản lý HĐNKMH ...................................23 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở trƣờng THCS ...................23 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng việc quản lý HĐNKMH ở trƣờng THCS .........................32 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................................33 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA MÔN HỌC Ở TRƢỜNG THCS HUYỆN GIA BÌNH TỈNH BẮC NINH ........................................35 2.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội và giáo dục của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ..........35 2.1.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội ....................................................................................35 2.1.2.Tình hình giáo dục ..............................................................................................35 2.2. HĐNKMH ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh ..........................40 2.2.1. Nội dung HĐNKMH ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình ..............................40 2.2.2. Phƣơng pháp và hình thức tổ chức HĐNKMH .................................................46 2.2.3. Nhận xét chung về thực trạng HĐNKMH ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình, Bắc Ninh ......................................................................................................................49 2.3. Khảo sát thực trạng quản lí hoạt động ngoại khóa môn học ................................50 iii 2.3.1. Tổ chức khảo sát ................................................................................................50 2.3.2. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý Hoạt động ngoại khóa môn học ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh.............................................................51 2.4. Đánh giá chung thực trạng quản lí HĐNKMH của các trƣờng THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh .....................................................................................................72 2.4.1. Thuận lợi ............................................................................................................72 2.4.2. Khó khăn ............................................................................................................73 2.4.3. Những nguyên nhân tồn tại và yếu kém ............................................................74 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................................76 C ƣơn 3: BIỆN PHÁP QUẢN Í HOẠT ĐỘNG NGOẠI HÓA MÔN HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA BÌNH - BẮC NINH .......77 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................................77 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo phù hợp với mục tiêu của trƣơng trình giáo dụcTHCS ...77 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo đáp ứng yêu cầu của chƣơng trình dạy học cấp THCS. ..77 3.1.3. Nguyên tắc phù hợp với đối tƣợng và điều kiện thực tiễn của nhà trƣờng .......78 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả của HĐNKMH ...........................................78 3.2. Các biện pháp quản lí hoạt động ngoại khóa môn học .........................................78 3.2.1 Biện pháp 1: Tuyên truyền nâng cao nhận thức về vai trò của HĐNKMH cho đội ngũ giáo viên và học sinh ......................................................................................79 3.2.2 Biện pháp 2: Bồi dƣỡng năng lực lập kế hoạch và giám sát thực hiện hoạt động ngoại khoá môn học cho CBQL ..................................................................................81 3.2.3. Biện pháp 3: Bồi dƣỡng kỹ năng tổ chức HĐNKMH cho giáo viên ................83 3.2.4 Biện pháp 4: Tăng cƣờng và sử dụng hợp lí, có hiệu quả cơ sở vật chất, kỹ thuật, tài chính cho HĐNKMH ....................................................................................87 3.2.5. Biện pháp 5: Tổ chức trao đổi kinh nghiệm về quản lý và tổ chức HĐNKMH giữa các trƣờng THCS trong huyện và ngoài huyện ...................................................89 3.2.6. Biện pháp 6: Kiểm tra, đánh giá việc tổ chức thực hiện của giáo viên và kết quả HĐNKMH của HS theo quy trình hợp lý ....................................................................92 3.2.7. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất ...........................................................94 3.3. Khảo sát về mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp .................................95 3.3.1. Mục đích khảo sát ..............................................................................................95 3.3.2. Đối tƣợng khảo sát .............................................................................................95 3.3.3. Phƣơng pháp khảo sát ........................................................................................95 3.3.4. Nội dung khảo sát ..............................................................................................95 3.3.5. Kết quả khảo sát .................................................................................................96 iv ết luận c ƣơn 3 ....................................................................................................100 ẾT U N VÀ HUYẾN NGHỊ..........................................................................101 1. Kết luận ..................................................................................................................101 2. Khuyến nghị ...........................................................................................................102 TÀI IỆU THAM HẢO ...................................................................................... 105 PHỤ ỤC................................................................................................................. 107 v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nội dung HĐNKMH môn Giáo dục công dân theo chƣơng trình THCS ......................................................................................................... 17 Bảng 2.1. Tổng hợp loại hình trƣờng THCS và CSVC năm học 2014-2015 ............. 35 Bảng 2.2. Tổng hợp quy mô lớp và học sinh .............................................................. 36 Bảng 2.3. Tổng hợp đội ngũ CBQL, GV .................................................................... 37 Bảng 2.4. Kết quả xếp loại hạnh kiểm và học lực HS ................................................ 38 Bảng 2.5. Nội dung HĐNKMH theo Phân phối chƣơng trình ở các trƣờng THCS tỉnh Bắc Ninh ................................................................................. 40 Bảng 2.6. Hoạt động ngoại khóa môn học các trƣờng THCS .................................... 42 Bảng 2.7. CBQL đánh giá thực trạng HĐNKMH của các nhà trƣờng ....................... 44 Bảng 2.8. GV đánh giá thực trạng HĐNKMH của các nhà trƣờng ............................ 45 Bảng 2.9. Thực trạng hình thức tổ chức HĐNKMH (CBQL) .................................... 47 Bảng 2.10. Thực trạng hình thức tổ chức HĐNKMH (GV) ....................................... 48 Bảng 2.11. Vai trò quan trọng của quản lý HĐNKMH .............................................. 51 Bảng 2.12. Quản lý kế hoạch và chƣơng trình HĐNKMH (CBQL) .......................... 53 Bảng 2.13. Quản lý kế hoạch và chƣơng trình HĐNKMH (GV) ............................... 54 Bảng 2.14. Quản lý việc thiết kế và chuẩn bị HĐNKMH (CBQL) ............................ 56 Bảng 2.15. Quản lý việc thiết kế và chuẩn bị HĐNKMH (GV) ................................. 57 Bảng 2.16. Quản lý HĐNKMH và hồ sơ chuyên môn (CBQL)................................. 58 Bảng 2.17. Quản lý HĐNKMH và hồ sơ chuyên môn (GV) ..................................... 59 Bảng 2.18. Quản lý dự giờ HĐNKMH (CBQL) ........................................................ 61 Bảng 2.19. Quản lý dự giờ HĐNKMH (GV) ............................................................. 62 Bảng 2.20. Quản lý đổi mới phƣơng pháp HĐNKMH (CBQL) ................................ 63 Bảng 2.21. Quản lý đổi mới phƣơng pháp HĐNKMH (GV) ..................................... 64 Bảng 2.22. Quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn với HĐNKMH (CBQL) ..................... 66 Bảng 2.23. Quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn với HĐNKMH (GV) .......................... 67 Bảng 2.24. Quản lý phƣơng tiện, thiết bị kỹ thuật và các điều kiện hỗ trợ cho HĐNKMH (CBQL) ................................................................................... 68 vi Bảng 2.25. Quản lý phƣơng tiện thiết bị dạy học và các điều kiện hỗ trợ cho HĐNKMH (GV)........................................................................................ 69 Bảng 2.26. Quản lý việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS qua HĐNKMH (CBQL) ................................................................................... 71 Bảng 2.27. Quản lý việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS qua HĐNKMH (GV)........................................................................................ 71 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát ý kiến của CBQL và GV về mức độ cần thiết của 6 biện pháp ................................................................................................... 96 Bảng 3.2. Khảo sát ý kiến của CBQL và GV về mức độ khả thi của 6 biện pháp đề xuất............................................................................................... 98 Bảng 3.3. Khảo sát sự tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ....................................................................................... 99 vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ Biểu đồ 2.1. Kết quả xếp loại Hạnh kiểm năm học 2013-2014 .................................. 38 Biểu đồ 2.2. Kết quả xếp loại học lực năm học 2013-2014........................................ 39 Biểu đồ 2.3. Nhận thức của CBQL và GV về vai trò của HĐNKMH ....................... 52 Đồ thị 2.1. Thứ bậc CBQL và GV về quản lý kế hoạch chƣơng trình HĐNKMH .... 55 Đồ thị 2.2. So sánh thứ bậc giữa CBQL và GV về kết quả Quản lí HĐNKMH và hồ sơ chuyên môn ................................................................................. 60 Đồ thị 2.3. So sánh thứ bậc giữa CBQL và GV về Quản lí việc đổi mới phƣơng pháp HĐNKMH .................................................................................... 65 viii MỞ ĐẦU 1. Tín cấp t iết của đề t i Trong giáo dục học nói chung cũng nhƣ lý luận dạy học các môn học nói riêng, hoạt động ngoại khóa (HĐNK) là một hoạt động hết sức quan trọng. Bộ Giáo dục & đào tạo (GD&ĐT) đã có văn bản chỉ đạo liên quan đến việc đẩy mạnh hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) và hoạt động ngoại khóa. Điều 26, Điều lệ Trƣờng trung học cơ sở, trƣờng trung học phổ thông (THPT) và trƣờng phổ thông có nhiều cấp học (Ban hành kèm theo thông tƣ số 12/2011/TT-BGDĐT ngày 28/03/2011 của Bộ trƣởng Bộ Giáo dục và Đào tạo), đã nêu: “…….Hoạt động Giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm: Các hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, giáo dục pháp luật, giáo dục hướng nghiệp, giáo dục kỹ năng sống nhằm phát triển toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt động vui chơi, tham quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; hoạt động từ thiện và các hoạt động xã hội khác phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh”. [3] HĐGDNGLL hay HĐNK có vai trò quan trọng trong hoạt động (HĐ) giáo dục của nhà trƣờng. Việc tổ chức hoạt động học tập tiến hành trên lớp, theo hình thức dạy học truyền thống đôi khi không tạo đƣợc không khí phấn khởi học tập cho học sinh (HS), có thể còn gây sức ép tâm lý căng thẳng cho các em, vì vậy việc hoạt động giáo dục ngoài lớp học đang đƣợc sự quan tâm trong thời gian gần đây. Hoạt động ngoại khoá môn học (HĐNKMH) có nội dung bắt buộc trong chƣơng trình nhƣng có các hình thức tổ chức linh hoạt nhƣ: tham quan, hội thi, trò chơi ngoại khóa..., dựa trên sự hứng thú của học sinh. Hoạt động này không chỉ giúp cho học sinh phát triển nhanh về tƣ duy mà còn tạo khả năng ứng xử tốt, vận dụng kiến thức tổng hợp linh hoạt, biết cách củng cố, mở rộng và nâng cao kiến thức, làm cho học sinh hứng thú, yêu thích môn học hơn. Nhƣ vậy, HĐNKMH là hoạt động học tập của học sinh với nội dung là một phần nội dung môn học nhƣng đƣợc tổ chức dƣới hình thức hoạt động ngoài giờ lên lớp, tác dụng góp phần nâng cao chất lƣợng học tập và giáo dục cho học sinh. Mặt khác, HĐNKMH còn huy động đƣợc mọi học sinh cùng tham gia, là điều kiện thuận lợi cho việc hình thành kỹ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp rất cần 1 thiết cho mỗi cá nhân trong cuộc sống và công việc ngày nay. Hơn thế nữa, HĐNKMH học góp phần đắc lực vào việc cung cấp sự hiểu biết, hình thành hứng thú nghề nghiệp cho học sinh. Thông qua HĐNKMH, học sinh củng cố, mở rộng các kiến thức, tìm kiếm các kiến thức mới, phát triển hứng thú nhận thức các môn học, do đó kiến thức, kĩ năng của các em vững chắc hơn, sâu hơn và rộng hơn. Trong những năm gần đây, việc đổi mới phƣơng pháp (PP) dạy học ở các trƣờng phổ thông, thƣờng mới tập trung vào giờ dạy học truyền thụ kiến thức trên lớp, còn hình thức ngoại khóa thì ít đƣợc chú trọng. HĐNK cũng là một hình thức tổ chức dạy học, là một dạng hoạt động của học sinh tiến hành ngoài giờ lên lớp chính thức, góp phần hoàn thiện và phát triển nhân cách, bồi dƣỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của học sinh. HĐNK theo quan niệm đổi mới phƣơng pháp dạy học là một hình thức học tập tích cực, bổ ích và có hiệu quả, nối liền bục giảng với thực tiễn đời sống, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của ngƣời học, kiểm tra lại chất lƣợng dạy học trong giờ chính khoá. Ngoài ra HĐNK cho phép ngƣời dạy khắc phục đƣợc những bất cập trong chƣơng trình giữa thời gian cho phép và khối lƣợng kiến thức cần phải truyền đạt; có thể mở rộng và đào sâu những nội dung quan trọng, bổ sung những vấn đề chƣa đƣợc đặt ra trong chƣơng trình chính khoá. Hiện nay, HĐNKMH ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình còn rất hạn chế, chƣa đƣợc sự quan tâm của các nhà quản lý (QL), việc hiểu về HĐNKMH còn nhiều bất cập, kể cả Cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) bộ môn, thƣờng có sự lẫn lộn chƣa phân biệt tƣờng minh sự khác biệt giữa HĐNK với HĐNKMH, nên công tác tổ chức hoạt động này thƣờng giao cho Đoàn thanh niên thông qua hình thức sân chơi “Đất học Kinh Bắc”; giao cho Tổ chuyên môn thông qua Sinh hoạt chuyên đề bồi dƣỡng kiến thức các môn học, tham quan dã ngoại và coi đó là HĐNKMH. Đây chỉ là HĐNK chứ không phải là HĐNKMH. Chính vì vậy, việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá HĐNKMH còn chƣa đƣợc quan tâm đúng mức, vì vậy hiệu quả chƣa cao, chƣa đáp ứng với việc củng cố, nâng cao mở rộng và bổ sung kiến thức cho các môn học. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do các nhà quản lý và giáo viên chƣa đƣợc cung cấp đầy đủ lí luận về tổ chức và quản lý HĐNKMH. Giáo viên và CBQL giáo dục nói chung, cán bộ quản lý nhà trƣờng nói riêng chƣa ý thức đƣợc đầy đủ về vai trò và tác dụng của các hình thức tổ chức dạy 2 học HĐNKMH. Hiểu biết của ngƣời giáo viên về HĐNKMH còn phiến diện, năng lực tổ chức ngoại khoá môn học còn hạn chế, các nhà quản lý chƣa có đƣợc những biện pháp đồng bộ cần thiết để thúc đẩy các hoạt động ngoại khoá môn học. Các điều kiện để tổ chức hoạt động ngoại khoá còn hạn chế: thiếu địa điểm, thiếu phƣơng tiện, đặc biệt là các tài liệu tham khảo... Hơn thế nữa, chƣa có nhiều công trình khoa học nào nghiên cứu về vấn đề tổ chức và quản lý HĐNKMH. Do đó các trƣờng THCS tại Bắc Ninh còn rất lúng túng trong thực hiện hoạt động này, mặc dù trong phân phối chƣơng trình của một số môn học có qui định rõ tiết thực hiện hoạt động dạy học ngoại khóa, nhƣng đa số giáo viên các trƣờng còn chƣa biết cách làm nhƣ thế nào, dẫn đến thực hiện HĐ này chƣa nghiêm túc. Xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở Trường trung học cơ sở huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh”. 2. Mục đíc n i n cứu Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý và tổ chức HĐNKMH ở trƣờng THCS, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý HĐNKMH phù hợp với đặc điểm của các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh để góp phần nâng cao chất lƣợng học tập của học sinh, góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng. 3. ác t ể v đối tƣợn n i n cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý HĐNKMH ở các trƣờng THCS 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý HĐNKMH của các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. 4. Giả t u ết k oa ọc Nếu các biện pháp quản lý HĐNKMH của các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh tập trung vào việc thực hiện mục tiêu dạy học, phƣơng pháp thiết kế và tổ chức hoạt động ngoại khóa môn học, giám sát kiểm tra đánh giá việc thực hiện HĐNKMH theo kế hoạch giảng dạy với sự tham gia của các tổ trƣởng chuyên môn (TTCM) và các giáo viên thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả HĐNKMH nói riêng và hiệu quả giáo dục nói chung ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. 3 5. N iệm vụ n i n cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở trƣờng trung học cơ sở. 5.2 Khảo sát, đánh giá thực trạng tổ chức HĐNKMH và quản lý HĐNKMH của các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý HĐNKMH ở các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. 6. Giới ạn p ạm vi n i n cứu của đề t i 6.1. Về địa bàn và thời gian nghiên cứu - Chỉ nghiên cứu trong thời gian năm học 2012-2013 và trong năm học 20132014 tại các trƣờng THCS thuộc huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh nhƣ sau: + THCS Lê Văn Thịnh + THCS Nhân Thắng + THCS Thái Bảo + THCS Đại Lai + THCS Cao Đức + THCS Bình Dƣơng + THCS Xuân Lai + THCS Thị Trấn Gia Bình 6.2. Giới hạn về khách thể nghiên cứu Đề tài tiến hành khảo sát trên các đối tƣợng cụ thể: 7. Các p ƣơn p áp n i n cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu các tài liệu, văn bản, chỉ thị nghị quyết, sách báo… có nội dung liên quan đến đề tài, để từ đó tìm hiểu các khái niệm và phân tích, tổng hợp, khái quát hoá những vấn đề cơ bản làm cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Phiếu hỏi dành cho Ban giám hiệu, Tổ trƣởng chuyên môn (TTCM) và Giáo viên các môn học trƣờng THCS trên địa bàn huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh, để điều tra thực trạng việc tổ chức HĐNKMH và quản lý HĐNKMH của Hiệu trƣởng các trƣờng THCS. (Mẫu phiếu hỏi) 4 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn Hiệu trƣởng, Phó hiệu trƣởng, tổ trƣởng chuyên môn và lực lƣợng Giáo viên trực tiếp tham gia tổ chức, quản lý HĐNKMH về các biện pháp quản lý HĐNKMH của các trƣờng THCS huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. 7.2.3. Phương pháp quan sát Tiến hành quan sát công tác chuẩn bị, tổ chức HĐNKMH của GV, công tác quản lý của Ban Giám hiệu các trƣờng THCS đối với HĐNKMH. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến về kinh nghiệm quản lý của các chuyên gia quản lý, chuyên gia giáo dục, các Hiệu trƣởng, và Giáo viên có kinh nghiệm về việc quản lý HĐNKMH cho sát với thực tế, sát với đối tƣợng. 7.2.5. Phương pháp xử lí toán thống kê Sử dụng các phƣơng pháp thống kê toán học để phân tích dữ liệu cần nghiên cứu nhƣ: Sử dụng công thức tính điểm trung bình, xếp thứ bậc. 8. Cấu trúc của uận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và các Phụ lục, Nội dung chính luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: - Chương 1: Cơ sở lý luận của việc quản lý HĐNKMH ở trƣờng trung học cơ sở. - Chương 2: Thực trạng quản lý HĐNKMH ở trƣờng trung học cơ sở huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. - Chương 3: Một số biện pháp quản lý HĐNKMH của Hiệu trƣởng các trƣờng trung học cơ sở huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. 5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ Ý U N CỦA VIỆC QUẢN Ý HOẠT ĐỘNG NGOẠI HÓA MÔN HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Sơ lƣợc tổn quan vấn đề n i n cứu Hoạt động ngoại khóa là một phần quan trọng trong chƣơng trình giáo dục ở hầu hết các nƣớc trên thế giới. Hoạt động này đƣợc chú trọng nghiên cứu và thực hiện nhƣ là một công cụ hữu ích để giúp học sinh học tập có kết quả hơn và phát triển nhân cách toàn diện hơn. Cairôp [6] - Nhà giáo dục học ngƣời Nga khi bàn về công tác QL của Hiệu trƣởng, đã viết: “Khi đặt kế hoạch công tác giảng dạy chung cho cả năm học mới, ngƣời Hiệu trƣởng phải xét kết quả hoạt động ngoại khoá lớp năm học trƣớc và nhằm mục đích nâng cao thành tích của học sinh, củng cố kỷ luật và nâng cao chất lƣợng giảng dạy của nhà trƣờng, mà định nhiệm vụ hoạt động ngoại khoá cho năm học sắp tới. Trong kế hoạch công tác của nhà trƣờng có dành một mục riêng cho hoạt động ngoại khoá. Mục đích đó gồm mấy yếu tố sau: Xây dựng điều kiện và cơ sở vật chất cho hoạt động ngoài lớp năm tới, các hoạt động ngoài lớp của nhà trƣờng và của lớp, phân phối lực lƣợng và định kỳ hạn cho kế hoạch. Về kế hoạch tỷ mỉ, cụ thể về cách tổ chức các hoạt động quần chúng đặc biệt, hoặc các ngày nghỉ… thì ngƣời phụ trách tổ chức và ngƣời chỉ đạo sẽ quyết định riêng và bổ sung cho kế hoạch toàn năm. Những ngƣời phụ trách tổ chức và ngƣời chỉ đạo ấy chính là những ngƣời đƣợc uỷ nhiệm thi hành những điều khoản bổ sung kia”. Đến thập niên 20, 30 của thế kỉ XX, A.S.Macarenco nhà giáo dục ngƣời Nga đã bàn về tầm quan trọng của công tác này nhƣ sau: “không thể để cho quá trình giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học” [25, 225]. Nhƣ vậy, các vấn đề nghiên cứu này đã làm nổi rõ tầm quan trọng của HĐNK và chỉ ra một số biện pháp cần thiết phải làm gì để tổ chức và quản lý tốt các hoạt động này nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục. Tác giả Phạm Lăng [15] khi tìm hiểu HĐGDNGLL ở trƣờng trung học Chu Văn An Hà Nội đã xác định nhiều hình thức hoạt động và nhấn mạnh : Nếu tổ chức hoạt động này một cách khoa học sẽ không làm giảm đi chất lƣợng các môn học. Tác giả Nguyễn Văn Thiềm [19] trong bài “ Mấy biện pháp giáo dục học sinh 6 ngoài giờ lên lớp theo địa bàn dân cƣ” cho rằng chất lƣợng giáo dục học sinh ở nhà trƣờng giảm sút có nguyên nhân từ việc tổ chức các HĐGDNGLL bị buông lỏng. GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ đã khẳng định: “Có tính mâu thuẫn giữa nhu cầu nhận thức của học sinh với tính kế hoạch trong chƣơng trình. Vì thế, để giải quyết mâu thuẫn này, ngƣời ta phải tổ chức hoạt động ngoại khóa nhằm tạo điều kiện cho học sinh có thể mở rộng, đào sâu kiên thức, phát triển những hứng thú và năng lực cá nhân”. [8, tr.213] Tác giả Đinh Xuân Huy với công trình nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của ngƣời hiệu trƣởng trong trƣờng phổ thông Dân tộc nội trú - Tỉnh Lai Châu [11] đã khẳng định vai trò quan trọng của tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đối với việc nâng cao chất lƣợng giáo dục của trƣờng phổ thông Dân tộc nội trú, xây dựng các biện pháp quản lý hoạt động này của ngƣời hiệu trƣởng, trong đó có hoạt động ngoại khoá bộ môn. Tác giả Nguyễn Minh Châu với đề tài nghiên cứu về một số biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa môn học ở trƣờng THPT đã nêu: “ Nếu xem nhẹ hoạt động ngoại khóa không những nhà quản lý đánh mất đi tính toàn diện của quá trình giáo dục mà còn làm cho hoạt động dạy học trong nhà trƣờng trở nên đơn điệu, làm giảm đi hứng thú học tập của học sinh đối với các môn học, kiến thức và kĩ năng của các em hình thành thiếu sâu sắc, không đủ độ rộng và tính vững chắc. Vì vậy, quản lý và tổ chức các hoạt động ngoại khóa bộ môn trong nhà trƣờng hiện nay cần phải đƣợc chú trọng cả về lý luận và thực tiễn, cần phải có những biện pháp quản lý đúng và phù hợp” [7]. Nhìn chung các tác giả trên thế giới và trong nƣớc đều đề cao vai trò và tác dụng của HĐNK trong quá trình giáo dục học sinh, xem các hoạt động này là một trong những hình thức tổ chức dạy học quan trọng, không thể thiếu trong quá trình dạy học và giáo dục. Tuy nhiên bên cạnh việc khẳng định tính cần thiết của việc tổ chức HĐNKMH, những nghiên cứu này chƣa chỉ ra một cách cụ thể việc cần tổ chức và quản lý HĐNKMH ra sao? Làm thế nào để HĐNKMH trong nhà trƣờng trung học phổ thông thực sự là một họat động thƣờng xuyên có kết quả tốt? Các công trình nghiên cứu chƣa chỉ ra cách thức cho nhà quản lý khi tổ chức hƣớng dẫn các tổ nhóm chuyên môn thực hiện đƣa HĐNKMH vào trong kế hoạch năm học … Điều này khiến cho không ít trƣờng trung học phổ thông vẫn cảm thấy hoạt động ngoại khoá 7 môn học còn là việc làm có tính hình thức, ép buộc… Vì thế việc xây dựng cơ sở lý luận cho quản lý HĐNKMH là cần thiết giúp nhà quản lý có cơ sở điều hành công tác chuyên môn của nhà trƣờng nói chung, hoạt động ngoại khoá môn học nói riêng đạt kết quả tốt hơn. 1.2. Một số k ái niệm cơ bản của đề t i 1.2.1. Quản lý Giáo dục * Quản lý Khi xã hội loài ngƣời xuất hiện, một loạt các mối quan hệ: Quan hệ giữa con ngƣời với con ngƣời, giữa con ngƣời với thiên nhiên, giữa con ngƣời với xã hội và giữa con ngƣời với chính bản thân mình xuất hiện theo. Trong quá trình lao động đấu tranh với thiên nhiên để sinh tồn và phát triển, con ngƣời phải hợp sức lại để tự vệ, đấu tranh và lao động để kiếm sống, điều này làm nảy sinh nhu cầu của quản lý. Trải qua tiến trình lịch sử phát triển xã hội, từ xã hội lạc hậu đến xã hội văn minh, trình độ sản xuất, tổ chức điều hành xã hội cũng phát triển theo. Ngày nay, nhiều ngƣời thừa nhận rằng quản lý trở thành một nhân tố của sự phát triển xã hội. Quản lý trở thành một hoạt động phổ biến diễn ra trong mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và liên quan đến tất cả mọi ngƣời. Về khái niệm quản lý có rất nhiều cách định nghĩa khác nhau [20, tr1]: (1) Quản lý là các hoạt động đƣợc thực hiện nhằm đảm bảo sự hoàn thành công việc qua những nỗ lực của ngƣời khác. (2) Quản lý là công tác phối hợp có hiệu quả các hoạt động của những ngƣời cộng sự khác cùng chung trong 1 tổ chức. (3) Koontz và O Donnell định nghĩa: “ Có lẽ không có lĩnh vực hoạt động nào của con ngƣời quan trọng hơn là công việc quản lý, bởi vì mọi nhà quản lý ở mọi cấp độ và trong mọi cơ sở đều có nhiệm vụ cơ bản là thiết kế duy trì một môi trƣờng mà trong đó các cá nhân làm việc với nhau trong các nhóm có thể hoàn thành các nhiệm vụ và các mục tiêu đã định” (4) Một định nghĩa giải thích tƣơng đối rõ nét về quản lý đƣợc Jamet Stiner và Stephen Robbins trình bày nhƣ sau: “ Quản lý là tiến trình hoạch định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát những hoạt động của các thành viên trong tổ chức và sử dụng tất cả các nguồn lực khác của tổ chức nhằm đạt đƣợc mục tiêu đã đề ra”. PGS.TS Nguyễn Thị Tính đã khái quát: “Quản lý là quá trình tác động có tính 8 định hƣớng, có chủ đích của chủ thể quản lý đến đối tƣợng quản lý trong tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt đƣợc mục tiêu đề ra”. Hay nói cách khác: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng việc thực hiện các chức năng quản lý, lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra” [20, tr3]. Theo PGS.TS Đặng Thành Hƣng, “Quản lý là một dạng lao động đặc biệt nhằm gây ảnh hƣởng, điều khiển, phối hợp lao động của ngƣời khác hoặc của nhiều ngƣời khác trong cùng tổ chức hoặc cùng công việc nhằm thay đổi hành vi và ý thức của họ, định hƣớng và tăng hiệu quả lao động của họ, để đạt mục tiêu của tổ chức hoặc lợi ích của công việc cùng sự thỏa mãn của những ngƣời tham gia”. Theo cách hiểu này, bản chất của quản lý là gây ảnh hưởng chứ không trực tiếp sản xuất hay tạo ra sản phẩm, có mục tiêu và lợi ích là cái chung chứ không nhằm mục tiêu và lợi ích của riêng cá nhân nào, có tính hệ thống chứ không phải quá trình hay hành động đơn lẻ. [10, tr6-9] Quản lý là một quá trình lựa chọn các tác động nên nhà quản lý phải biết sắp xếp và thể hiện hợp lý các tác động lên đối tƣợng bị quản lý sao cho đảm bảo sự cân đối cả hai mặt ổn định và phát triển của bộ máy. Nếu chỉ có ổn định mà không phát triển thì tất yếu dẫn đến suy thoái, ngƣợc lại nếu phát triển mà không ổn định thì sẽ có nguy cơ rối ren. Quản lý còn là việc đặt ra mục tiêu, lựa chọn các phƣơng tiện, điều kiện và tác động vào từng thành tố của hệ thống bằng các phƣơng pháp thích hợp nhằm đạt mục tiêu quản lý. Về phƣơng diện nhà quản lý thì quản lý là sự tác động của nhà quản lý trong việc chỉ huy, điều khiển, tổ chức quản lý hƣớng vào các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của từng con ngƣời trong quá trình quản lý nhằm đƣa đến sự phát triển, biến đổi phù hợp với quy luật khách quan, đạt mục tiêu quản lý. Để quản lý, ngƣời quản lý phải lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra công việc. + Lập kế hoạch: Đƣợc hiểu là sự xếp đặt có tính toán trƣớc một cách khoa học các mục tiêu, nội dung, trình tự tiến hành các công việc của ngƣời quản lý trong khoảng thời gian định sẵn với sự phân công con ngƣời và bố trí vật lực hợp lí để công việc đó có thể tiến hành một cách chủ động, đạt hiệu quả cao nhất, tốn kém ít thời gian và công sức nhất. + Tổ chức: Là quá trình hình thành những cấu trúc quan hệ giữa các thành viên, giữa các bộ phận trong một tổ chức, thực hiện phân công lao động khoa học, phối hợp, điều phối các nguồn lực, vật lực một cách thích hợp để thực hiện thành 9 công các kế hoạch nhằm đạt đƣợc mục tiêu tổng thể của tổ chức. + Lãnh đạo, chỉ đạo: Là liên kết liên hệ với những ngƣời khác, chỉ dẫn ngƣời khác, động viên họ hoàn thành những nhiệm vụ nhất định để đạt các mục tiêu của tổ chức. + Kiểm tra, đánh giá: Là một chức năng của quản lý, thông qua đó mỗi cá nhân, mỗi nhóm hay một tổ chức theo dõi, giám sát hoạt động, so sánh với mục tiêu đặt ra hay các chuẩn và tiến hành những sửa chữa, uốn nắn nếu cần thiết. Như vậy quản lý là một quá trình tác động có định hướng, có tính chất lựa chọn các tác động phù hợp dựa trên các thông tin về tình trạng của đối tượng và môi trường nhằm tạo cho đối tượng vừa vận hành trong thế ổn định, vừa tạo sự phát triển theo mục đích đề ra được thực hiện thông qua các hoạt động lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. * Quản lý giáo dục Giáo dục là một hiện tƣợng xã hội đặc biệt. Bản chất của quá trình giáo dục là quá trình truyền đạt và lĩnh hội hệ thống kinh nghiệm xã hội. Giáo dục là một loại hình hoạt động cơ bản của xã hội loài ngƣời nhằm chuyển giao những giá trị vật chất tinh thần của loài ngƣời cho thế hệ sau. Giáo dục là một nhu cầu của mỗi cá nhân và cả cộng đồng trong các hình thái kinh tế - xã hội khác nhau. Nhờ có giáo dục mà xã hội loài ngƣời mới phát triển. Nhƣ vậy giáo dục là một bộ phận của xã hội nên quản lý giáo dục (QLGD) là một loại hình của quản lý xã hội. Theo Trần Kiểm: “Quản lý giáo dục đƣợc hiểu là hệ thống những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể GV, công nhân viên, tập thể học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lƣợng xã hội trong và ngoài nhà trƣờng nhằm thực hiện có chất lƣợng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trƣờng”. [13, tr.37-38] Khi xem xét bản chất của QLGD, theo PGS.TS Đặng Thành Hƣng: “ Quản lý giáo dục là dạng quản lý dành cho một lĩnh vực xã hội cụ thể là giáo dục. Bản chất của QLGD cũng là quản lý chứ không có gì khác. Những cái khác ở đây là mục tiêu, chủ thể, đối tƣợng, nguồn lực, công cụ và môi trƣờng… và chỉ khác khi so sánh với quản lý lĩnh vực khác. Vì vậy có thể định nghĩa khái niệm QLGD đơn giản nhƣ sau: Quản lý giáo dục là dạng lao động xã hội đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục nhằm gây ảnh hưởng, điều khiển hệ thống giáo dục và các thành tố của nó, định hướng và phối 10